Motif: Pożar,
period: Romantyzm,
genre: Powieść poetycka

Choć ogień jest jego przyczyną i, by tak rzec, główną substancją – odróżniliśmy od motywu ognia, rozumianego jako jeden z żywiołów przyrody, pożar jako zjawisko wiążące się przede wszystkim ze zniszczeniem. Prawdziwą katastrofę oznaczał pożar dla mieszkańców wsi (gdzie budynki były głównie drewniane; por pożar w Chłopach Reymonta) oraz dla ciasno zabudowanych dzielnic miasta, zamieszkałych z reguły przez biedotę. Wiadomo również, jak wielkie spustoszenia czynią pożary lasów. Poza tym łuny pożarów były nieodłącznym elementem obrazu wojny - celowe podpalenia były częścią strategii walk. Podpalano najczęściej osiedla ludzkie (w celu „pacyfikacji”, czyli zastraszenia ludności cywilnej), ale nie tylko: palono również obszary niezamieszkałe oraz m.in. pola uprawne (w ramach tzw. taktyki spalonej ziemi, czyli odebrania wrogim wojskom źródeł zaopatrzenia w żywność i inne niezbędne do życia oraz prowadzenia walki materiały). W literaturze pożar bywa wykorzystywany również metaforycznie (jako rodzaj kary, upokorzenia pychy itp.). W Ziemi obiecanej Reymonta pożar pełni swoistą rolę deus ex machina.

Czas

w Europie Wielka Rewolucja Francuska (1789-1799) — koniec '40 XIX w.; w Polsce 1822-1863 r.

Najwybitniejsi twórcy

M. Scott, G. Byron, J. W. Goethe, E. T. A. Hoffmann, V. Hugo, A. de Musset, G. Sand, A. Puszkin, M. Lermontow, E. A. Poe, A. Mickiewicz, A. Fredro, Z. Krasiński, J. Słowacki

Reprezentatywne gatunki

dramat romantyczny, ballada, poemat dygresyjny, poemat epicki, powieść fantastyczna

Nazwa epoki wywodzi się z pojęcia lingua romana (język ludów średniowiecznej Galii, przeciwstawiany lingua latina, językowi rzym. najeźdźców). Starofrancuskie romant oznaczało powieści rycerskie. Romantyzm był ostatnią wielką epoką kulturalną Europy. Charakterystyczne jest dla niej odrzucenie klasycznych kanonów, fragmentaryzm, forma otwarta, nawiązanie do Shakespeare'a, rehabilitacja średniowiecza i twórczości ludowej, kult natury, zaufanie do uczucia, wiary i intuicji, indywidualizm, bunt, niepokój, wyobraźnia twórcza, mesjanizm. Epokę poprzedziły tendencje sentymentalne i romantyczne nasilające się pod koniec XVII w. (preromantyzm — F. Schiller). W Polsce romantyzm rozpoczął się od polemiki klasyków z romantykami (1818) i wydania przez Adama Mickiewicza tomiku Ballady i romanse (1822).

• autor: Jakub Krzosek

Najważniejsi twórcy

W. Scott, G. G. Byron, A. Malczewski, A. Mickiewicz, S. Goszczyński, J. Słowacki

Powstały w romantyzmie gatunek łączący w sobie cechy epiki, liryki i dramatu (odmiana poematu epickiego). Wśród cech charakterystycznych powieści poetyckiej można wskazać: silny subiektywizm narracji, luźną budowę, fragmentaryczność kompozycji, pełen zakłóceń i nieścisłości przebieg akcji (inwersja czasowa), zagadkowość fabuły, potęgowanie nastroju grozy i tajemniczości przez niezwykle egzotyczną lub archaiczną scenerię. Twórcą gatunku był Walter Scott (Pani Jeziora). George Byron w Giaurze i Korsarzu wykreował postać bohatera bajronicznego - owładniętego namiętnościami, rozdartego wewnętrznie i zbuntowanego samotnika. Pierwszą polską powieścią poetycką była Maria Antoniego Malczewskiego, najbardziej znane są Grażyna i Konrad Wallenrod Mickiewicza, a najpłodniejszym polskim twórcą w zakresie tego gatunku był Juliusz Słowacki (Arab, Żmija, Lambro, Wacław, Jan Bielecki).

• autor: Justyna Witkowska