Przypisy

nie umywszy rąk swoich wodą — Raszi uczy, że nieumycie rąk oznacza tu nieczystego, który jeszcze nie zanurzył się w mykwie. Mowa tu o człowieku, u którego ustały już upławy i odliczył siedem dni, gdy nie miał już wycieków, ale jeszcze nie zanurzył się w mykwie, więc cały czas pozostaje rytualnie nieczysty, zob. Raszi do 15:11 [1]. [przypis tradycyjny]

nie uniewinnię występnego — „[Bóg mówi:] to nie do ciebie należy, aby go zawrócić [na sąd], bo Ja nie usprawiedliwię go na Moim sądzie, jeśli [złoczyńca] wyjdzie spod twojej ręki uniewinniony, mam wiele sposobów, aby go uśmiercić taką karą śmierci, na jaką sobie zasłużył”, Raszi do 23:7 [2]. [przypis tradycyjny]

nie usłucha was Faraon — nie usłucha was „ani przed tym, jak stanie się zawzięty, ani i potem, gdy ujrzy już wiele znaków i cudów. Dlatego wykonam nad nimi sądy, a będzie to zabicie pierworodnych i zatopienie Micrejczyków w morzu Sitowym. Jedynie te dwa zdarzenia były wymierzone [Micrejczykom] jako kara, miara za miarę, ale pozostałe plagi były znakami i cudami po to, by ich nakłonić do skruchy”, Sforno do 7:4. [przypis tradycyjny]

Nie ustanawiajcie nic przy Mnie — „Nie czyńcie podobizn Moich sług, którzy usługują Mi na wysokościach”, Raszi do 20:20. „Po tym jak widzieliście, że nie potrzebujecie żadnych pośredników, aby zbliżyć się do Mnie, nie sporządzajcie przy Mnie takich [obiektów] do pośredniczenia”, Sforno do 20:20. [przypis tradycyjny]

Nie ustępował słup — nie było przerwy pomiędzy nimi: zanim jeden słup zaniknął drugi już się pojawiał, zob. Raszi do 13:22. [przypis tradycyjny]

nie uwzględniaj osoby biednego — „Aby [sędzia] nie powiedział: to jest biedak, a bogacz ma obowiązek go utrzymywać, wydam wyrok na korzyść [biedaka] i będzie miał utrzymanie w godziwy sposób”, Raszi do 19:15 [2]. [przypis tradycyjny]

Nie widział jeden drugiego, i nie powstał nikt z miejsca swojego trzy dni — „Mroczna ciemność, gdy jeden człowiek nie widział drugiego, trwała trzy dni. I były jeszcze dodatkowe trzy dni ciemności dwukrotnie gęstszej od tej, gdy nikt nie ruszał się ze swojego miejsca, ten co siedział nie wstawał, a ten co stał nie mógł usiąść. Dlaczego [Bóg] sprowadził na nich ciemność? Ponieważ w tym pokoleniu byli wśród ludu Israela niegodziwcy, którzy nie chcieli wyjść [z Micraimu] i zmarli oni podczas tych trzech dni ciemności, żeby Micrejczycy nie oglądali ich upadku, bo mówiliby: »Oni też dostają kary, tak jak my!«. [Ciemność nastała] także po to, by Hebrajczycy przeszukali [domy] i zobaczyli, gdzie [Micrejczycy przechowują] wartościowe rzeczy. I gdy potem wychodzili [z Micraim i chcieli] wyprosić je od [Micrejczyków] ci mówili: »Nie mamy nic takiego«. Wtedy odpowiadali im: »Ja widziałem to w twoim domu, w takim a takim miejscu«”, Raszi do 10:22. [przypis tradycyjny]

niewinnego i prawego nie zabijaj — „Skąd [wiadomo], że gdy ktoś wyjdzie z sądu winny, a ktoś inny powie: mam coś na jego obronę, to zawracamy go [na rozprawę]? Gdyż jest napisane: »niewinnego [hebr. נָקִי (naki) czyli czystego] nie zabijaj«. Chociaż nie jest on צַדִּיק (cadik): sprawiedliwy, bo nie został usprawiedliwiony przez sąd, niemniej jednak jest naki, czysty [od oskarżenia zagrożonego] karą śmierci, skoro jest coś na jego obronę. I skąd [wiadomo], że gdy ktoś wyjdzie z sądu uniewinniony, a ktoś inny powie: mam coś na jego oskarżenie, to nie zawracamy go do sądu? Gdyż jest napisane: »sprawiedliwego [hebr. צַדִּיק (cadik)] nie zabijaj« , a ten człowiek jest sprawiedliwy, gdyż został usprawiedliwiony w sądzie”, Raszi do 23:7 [1]. [przypis tradycyjny]

Nie władaj nim z surowością — „[Nie zlecaj mu] bezsensownej pracy, by go dręczyć, nie mów mu: podgrzej mi ten kielich, gdy nie jest to potrzebne, spulchniaj glebę motyką, aż wrócę [itp.]. I żebyś nie mówił: nikt nie wie, czy ta praca jest potrzebna czy zbędna, a ja mu powiem, że jest konieczna, jest to bowiem sprawa, która dzieje się w sumieniu [człowieka], dlatego jest napisane »bój się Boga twojego«”, Raszi do 25:43 [1]. [przypis tradycyjny]

niewolnicą, oddaną mężowi, lecz jeszcze nie wykupioną — Raszi komentuje, że mowa tu o kanaanejskiej niewolnicy, która była w połowie niewolnicą a w połowie wolna i była zaręczona z niewolnikiem hebrajskim, co było dozwolone przez Torę, zob. Raszi do 19:20 [1]. [przypis tradycyjny]

niewolnika — „Odnosi się to do niewolników kanaaneńskich”, Raszi do 21:32 [1]. [przypis tradycyjny]

niewolnika swego — Raszi komentuje, że chodzi tylko o niewolnika kanaańskiego, a niewolnik hebrajski nie wychodzi [na wolność w wyniku wybicia] zęba czy oka, zob. Raszi do 21:26 [1]. [przypis tradycyjny]

niewolnika swojego, albo służebnicę swoją — Raszi komentuje, że mowa tu o niewolniku kanaanejskim, który był własnością materialną swojego pana i podlegał mu na zawsze, nie zaś o niewolniku hebrajskim, który służył nie dłużej niż sześć lat, zob. Raszi do 21:20 1]. [przypis tradycyjny]

nie wyciągnął ręki Swojej — „Wynika z tego, że zasłużyli na to, by wyciągnął na nich rękę”, Raszi do 24:11 [2]. [przypis tradycyjny]

nie wyda ziemia wasza plonu swego — „Nawet tyle ziarna, ile dałeś [do ziemi] w czasie zasiewu”, Raszi do 26:20 [2]. [przypis tradycyjny]

nie wygaśnie — Chizkuni uczy, że chwała Boża wymagała, aby podtrzymać ten płomień, ogień płonął także w Szabaty a podczas wędrówki przez pustynię nakrywano go rodzajem metalowej kopuły, zob. Chizkuni do 6:6 [1 i 2]. [przypis tradycyjny]

nie wyjdziecie, nikt za drzwi domu swego, aż do rana — „To uczy, że kiedy Niszczyciel dostaje pozwolenie, aby siać zagładę, nie rozróżnia już pomiędzy sprawiedliwym a złoczyńcą, a była to noc, gdy siły zniszczenia miały władzę”, Raszi do 12:22. [przypis tradycyjny]

nie wyjdzie ona jako wychodzą niewolnicy — Raszi komentuje: nie wychodziła ona na wolność tak jak niewolnicy kanaanejscy, którzy mogli uzyskać wolność w przypadku gdy pan uszkodził im ząb, oko czy inny z ważnych narządów ciała. Hebrajska niewolnica nie wychodziła w wyniku utraty oka czy zęba, ale albo pracowała sześć lat, albo do Roku Jubileuszowego, albo do chwili, gdy pojawiły się u niej oznaki dojrzałości płciowej, to co zdarzyło się jako pierwsze, to przynosiło jej wolność, zob. Raszi do 21:7 [2]. „Nie było to właściwe, aby uczciwy człowiek nabywał sobie żydowską dziewczynkę jako niewolnicę wbrew jej woli, raczej nabywał ją po to, by ją samemu poślubić [gdy dziewczyna dojrzeje] lub [nabywał ją jako przyszłą żonę] dla swojego syna, zaś pieniądze dane za nią jej ojcu traktowe były jako opłata ślubna, do której ojciec miał prawo”, Sforno do 21:7 [1]. [przypis tradycyjny]

nie wykupił pola — nie wykupił go „ten, kto poświęcił pole”, Raszi do 27:20 [1]. [przypis tradycyjny]

nie wytępia do ostatka — hebr. נַקֵּה לֹא יְנַקֶּה (nake lo jenake) dosł. oczyszczać nie oczyści; „zgodnie z prostym wyjaśnieniem oznacza to, że [Bóg] nie pobłaża występkom całkowicie, ale wymierza za nie karę po trochu, lecz nasi mędrcy objaśnili, że On oczyszcza tych, którzy dokonują skruchy, a nie oczyszcza tych, którzy skruchy nie okazują”, Raszi do 34:7 [4]. [przypis tradycyjny]

nie zanieczyści wpośród współplemieńców swoich — Raszi komentuje, że kohen nie może mieć styczności z ciałem zmarłego, gdy znajduje się ono wśród Żydów, ale nie dotyczy to tzw. מֵת מִצְוָה (met micwa), czyli sytuacji gdy kohen natrafił na zwłoki, których nie miał kto pochować, kohen zobowiązany był wówczas zająć się pochówkiem tego zmarłego, mimo że narażał się na nieczystość rytualną, zob. Raszi do 21:1 [5]. [przypis tradycyjny]

nie zaostrzy pies języka swojego — „żaden pies ani nie zaszczeka na nich, ani nie ugryzie ich”, Ibn Ezra do 11:7. „Powiedzieli nasi mędrcy, że gdy anioł śmierci przychodzi do miasta, to psy szczekają tej nocy. [Tutaj] wszedł anioł śmierci, by uśmiercić pierworodnych, a żaden pies nie wydał głosu”, Rosz do 11:7.

Rosz: Aszer ben Jechiel (1250-1327), rabin, talmudysta, ważny kodyfikator prawa, znany jako Rosz lub Rabenu Aszer, urodził się Kolonii (w Niemczech), a zmarł w Toledo.

[przypis tradycyjny]

nie zapierajcie się — „[Gdy] masz u siebie depozyt [nie zaprzeczaj temu], i ten kto o tym wie, a nie zaświadcza, również jest [winien] zapierania się”, Ibn Ezra do 19:11 [3]. [przypis tradycyjny]

nie zbieraj — „Tych nie możesz zbierać, a jedynie te, które są darmowo dostępne [dla wszystkich]”, Raszi do 25:5 [4]. [przypis tradycyjny]

Nie złorzecz głuchemu — „Tu [zakaz] odnosi się do głuchego, a skąd wiem, że dotyczy to także wszystkich innych ludzi? Ponieważ Tora uczy »ludu twego nie przeklinaj« (Wj 22:27). Jeśli tak, dlaczego mowa jest o głuchym? Czym się wyróżnia głuchy? Tym że żyje, zatem [zakazane jest przeklinanie] każdego, kto żyje, czyli że nie dotyczy to zmarłych”, Raszi do 19:14 [1]. „Tora wspomina o głuchym, aby nauczyć stosowania logiki: głuchy nie słyszy, gdy jest przeklinany a jednak Tora tego zakazuje, o ileż bardziej dotyczy to kogoś, kto słyszy i może się rozgniewać czy strapić”, Rabeinu Bachja do 19:14 [1]. [przypis tradycyjny]

nie znał Josefa — „Zachowywał się tak, jak gdyby nie znał [Josefa]”, Raszi do 1:8. [przypis tradycyjny]

nie zostawicie zeń do rana — „Bo jeśli coś zostawicie, nie będzie wiadomo, kiedy był obowiązkowy czas spożywania tego baranka”, Chizkuni do 12:10. [przypis tradycyjny]

Nie zwracajcie się ku bałwanom — czyli ku bożkom. Nie zwracajcie się do nich „nawet w sercu, by [choćby] na nich popatrzeć”, Ibn Ezra do 19:4 [1]. [przypis tradycyjny]

Nie zwracajcie się — „To ostzreżenie skierowane jest do samych nekromantów i zaklinaczy”, Raszi do 19:31 [1]. [przypis tradycyjny]

nie zwrócił uwagi i na to — „Ani na cud laski, która zmieniła się w węża, ani na ten [znak] z krwią”, Raszi do 7:23. [przypis tradycyjny]

nie zżynaj — „Aby zatrzymać to dla siebie, jak żniwa z innych [lat]: te plony mają być dostępne darmowo dla wszystkich”, Raszi do 25:5 [2]. [przypis tradycyjny]

nikt także nie pokaże się na całej górze — nie może być nikogo „także u podnóża góry, w miejscy gdzie stał Israel poprzednim razem”, Tur do 34:3 [2]. [przypis tradycyjny]

niszczycielowi — „To oznacza anioła, który niszczy świat w czasie plagi […] ale w Micraim to nie anioł dokonywał zniszczenia, ale sam Święty Błogosławiony raził [plagą]”, Ramban do 12:23. [przypis tradycyjny]

ni wczoraj, ni onegdaj, ni odkąd począłeś mówić — interpretując określenia czasu wymienione w tym wersecie „dowiadujemy się, że przez całe siedem dni z płonącego krzaka Bóg zwracał się do Mojżesza, by ten wyruszył z Jego posłaniem”, zob. Raszi do 4:10. [przypis tradycyjny]

Noc to była czuwania — hebr. לֵיל שִׁמֻּרִיםַ (lejl szimurim): noc czuwania; „Święty Błogosławiony czuwał i wyczekiwał tej [nocy], żeby wypełnić swoją obietnicę wyprowadzenia ich z ziemi Micraim”, Raszi do 12:42. [przypis tradycyjny]

noc to czuwania przed Wiekuistym dla wszystkich synów Israela w pokoleniach ich — Raszi komentuje, że noc z 14 na 15 nisan jest to noc „nieustannie chroniona od niszczycielskich mocy, wedle słów »nie dozwoli Niszczycielowi wejść do domów waszych« (12:23)”, Raszi do 12:42. [przypis tradycyjny]

Nod — hebr. נוֹד (nod): 'błąkać się, wędrować'. Nazwa Nod oznacza zatem «krainę, gdzie błąkają się wszyscy wygnańcy», zob. Raszi do 4:16. Por. wyżej Ks. Rodzaju 4:12, gdzie Kain zostaje skazany na bycie נָד (nad) „zbiegiem”. [przypis tradycyjny]

ósmego dnia oddasz je Mnie — Raszi komentuje, że jest to zalecenie dla kohena - jeśli chce złożyć ofiarę [z pierworodnego zwierzęcia] wcześniej niż po zwyczajowych 30 dniach, nie może to być przed ósmym dniem życia zwierzęcia, zob. Raszi do 22:29. [przypis tradycyjny]

ów płacić nie będzie — „Stróż nic mu nie płaci”, Raszi do 22:10 [3]. [przypis tradycyjny]

obaczyła dziecię, a oto był to chłopiec płaczący — „Otworzyła koszyk i przyjrzała się dziecku, czy to chłopiec czy dziewczynka, zobaczyła, że to chłopiec […] spostrzegła, że jest obrzezany i pojęła, że został ukryty, a nie porzucony, bo gdyby to była dziewczynka, można by przypuszczać, że to podrzutek”, zob. Raszbam do 2:6. [przypis tradycyjny]

oba odrzwia i nadproże w domach — „Nie mogli wszyscy [Micrejczycy] widzieć zarzynania [jagniąt], a teraz ujrzą wszyscy krew ich bożka, wydaną na wzgardę. Inne wyjaśnienie: aby krew na drzwiach stanowiła kształt litery ח (chet), dla ochrony, by nie wszedł Niszczyciel, a był to znak oznaczający חַיִים (chajim): życie”, Chizkuni do 12:7. [przypis tradycyjny]

obawiały się położne Boga — Raszi komentuje, że w nagrodę za ratowanie dzieci od tych kobiet wywodziły się rody kohenów (kapłanów), lewitów i królów, zob. Raszi do 1:21. [przypis tradycyjny]

obawiali się bardzo — „Co zobaczyli synowie Israela, że tak się zlękli 600 wozów, czyż ich samych nie było ich 600 tysięcy i wszyscy powyżej dwudziestego roku życia byli zaprawieni w walce, a jest też napisane, że wyszli uzbrojeni? Lęk budziło w nich to, że mają walczyć przeciwko swoim [niedawnym] panom. To przykład tego, że niewolnik zawsze boi się swojego pana”, Chizkuni do 14:10. [przypis tradycyjny]

obawiali się przystąpić do niego — „Zobacz jak wielka jest potęga grzechu, zanim przyłożyli ręce do grzechu [złotego cielca] co jest napisane? »A widok majestatu Wiekuistego, jakoby ogień pożerający na szczycie góry, przed oczyma synów Israela« (Wj 24:17), a jednak nie lękali się go i nie drżeli. A po tym jak sporządzili cielca, cofali się i drżeli nawet na widok promieni chwały Mojżesza”, Raszi do 34:30 [1]. [przypis tradycyjny]

obchodzić go będziecie jako uroczystość Wiekuistemu w pokoleniach waszych — „Teraz spełniacie to w związku z wymogiem chwili, ale w przyszłych pokoleniach będziecie to obchodzić na pamiątkę tego dnia”, Bechor Szor do 12:14. [przypis tradycyjny]

obchodzić wam uroczystość — Raszi uczy, że odnosi się to do święta Sukot (Szałasów) i do składania ofiary świątecznej, zob. Raszi do 23:39 [1]. „Rosz Haszana i Jom Kipur są dla przypomnienia [przed Bogiem] i przebłagania, ale Sukot nastaje dla radości i dziękczynienia za to, że [Bóg] napełnił domostwa wszelką obfitością w czasie zbiorów”, Raszbam do 23:39 [1]. [przypis tradycyjny]

obcym ludziom nie jest mocen ją sprzedać — „Ani jej pan, ani jej ojciec nie mają prawa odsprzedać jej innemu [Żydowi]”, Raszi do 21:8 [4]. [przypis tradycyjny]

objętości — „Oznacza to miarę objętości płynów i produktów sypkich”, Raszi do 19:35 [4]. [przypis tradycyjny]

obłożysz też i wrzeciądze złotem — Raszi wyjaśnia, że same drewniane poprzeczki nie były pokryte złotem, ale wsuwane były w rodzaj złotych rurek, przymocowanych do ścian Przybytku, przy pierścieniach. Poprzeczkę wkładano w tę rurkę, rurkę w pierścień, a z pierścienia poprzeczka wchodziła w kolejną część rurki, tak iż od zewnątrz wyglądało to na pokryte zlotem, zob. Raszi do 26:29 [2]. [przypis tradycyjny]

Oblicze Moje — hebr. פָּנַי (panaj): Moje oblicze, Moja twarz, Moja obecność. Targum Onkelos przekłada to jako: „Moja Szechina (Boska Obecność) pójdzie”. „Nie wyślę więcej anioła, Ja sam pójdę”, Raszi do 33:14 [1]. „Według opinii wszystkich komentatorów oznacza to: Ja sam pójdę”, Ramban do 33:14 [1]. [przypis tradycyjny]

oblokę obłokiem — «Gdy pojawi się u Mnie myśl, by sprowadzić na świat ciemność i zgubę», zob. Raszi do 9:14. [przypis tradycyjny]

obnaży — hebr. פָּרַע (para): rozrywać, rozpuszczać, zaniedbywać włosy; nie chodzi tu o odsłanianie włosów, Raszi wyjaśnia że Najwyższy Kohen, gdy był w żałobie, nie mógł pozwolić, aby włosy rosły mu niedbale dłużej niż przez 30 dni, zob. Raszi do 21:10 [1]. [przypis tradycyjny]

obrachuję się z nimi za grzech ich — „Teraz wysłucham cię i powstrzymam się od unicestwienia ich wszystkich na raz, ale już na zawsze, gdy będę wymierzał im kary za grzechy, to ukarzę ich częściowo i za ten grzech, wraz z innymi występkami. I nie ma takiego nieszczęścia, które spada na Israel, w którym nie byłoby cząstki kary za grzech złotego cielca”, Raszi do 32:34 [3]. [przypis tradycyjny]

obrócą się w krew — „Jako że w Micraim nie padają deszcze, a Nil podnosi się i nawadnia ziemię, Micrejczyczy oddają boską cześć Nilowi, dlatego najpierw Bóg uderzył w ich bóstwo, a dopiero potem w nich samych”, Raszi do 7:17. [przypis tradycyjny]

obróciła się wszystka woda, co w rzece, w krew — „Woda zamieniała się w krew tylko na pewien czas i natychmiast wymarły ryby z powodu krwi, po czym Nil powrócił do zwykłego stanu. Micrejczycy nie mogli pić tej wody nie z tego powodu, że była krwią, bo nie znajdujemy, by prosili o cofnięcie plagi, ale z powodu ryb, które pomarły w wodzie i Nil się zaśmierdział. Dowodem na to jest fakt, że również i wróżbici uczynili taką [zamianę w krew] i gdyby Nil nie powrócił do poprzedniego wyglądu, to jakże mogliby to uczynić. Niektórzy wyjaśniają, że gdy plaga trwała przez tydzień, wróżbici zajmowali się tymi wodami, które były pod ziemią, bo Micrejczycy kopali wokół Nilu (por. Wj 7:24) w poszukiwaniu wody, bowiem podziemne wody nie zmieniły się w krew”, Chizkuni do 7:20. [przypis tradycyjny]

obróciła się w węża — Rabeinu Bachja zwraca uwagę, że laska zmieniała się w węża, a nie w żadne inne zwierzę, bo to wąż zgrzeszył mową i tym przywiódł do grzechu Chawę. Podobnie „niegodziwiec Faraon zgrzeszył słowem, mówiąc: «Któż jest Wiekuisty, żebym słuchał głosu Jego?» (Wj 5:2)”. Dalej dodaje: „Każdy, kto wypowiada się przeciwko Bogu, zostaje ukarany przez ukąszenie węża, jak napisano (Lb 21:5-6): «A lud mówił przeciwko Bogu i przeciwko Mojżeszowi» a następnie «I posłał Wiekuisty wśród ludu węże płomienne, które ukąsiły lud»”, Rabeinu Bachja do 7:10. [przypis tradycyjny]

obróci się w krew na lądzie — „woda zmieni się w krew dopiero w chwili, gdy padnie na ląd”, zob. Raszi do 4:9. „Woda nie powróciła już do poprzedniego stanu i poprzez to wiedzieli, że pochodzi to od Boga, gdyż każda rzecz uczyniona przy pomocy czarów ustępuje, a ta woda pozostała krwią”, zob. Chizkuni do 4:9. [przypis tradycyjny]

obrzydliwością — hebr. פִּגּוּל (pigul) termin ten odnosi się do mięsa ofiarnego, które stawało się odrzucone, gdy podczas uboju, zabijający powziął zamiar, aby poza wyznaczonym czasem spożyć mięso ofiary lub spalić jej części na ołtarzu w niewłaściwym czasie. [przypis tradycyjny]

obrzydliwością niechaj zostaną dla was — ten werset „zakazuje także tego, co zawiera domieszkę [zakazanych stworzeń], jeśli wpłynęła ona na smak [całości]”, Raszi do 11:11 [1]. [przypis tradycyjny]

obwiedzione plecionkami złotymi — Raszi sądzi, że każdy kamień osadzony był w złotej oprawie i te oprawy przymocowane były do pasków naramiennych efodu, zob. Raszi do 28:11 [4]. [przypis tradycyjny]

ocalił mnie od miecza Faraona — midrasz podaje, że gdy Datan i Abiram wyjawili sprawę związaną z zabiciem Micrejczyka (por. Wj 2:12), Faraon chciał skazać Mojżesza na śmierć, ale szyja Mojżesza stała się jak słup z marmuru, tak że miecz nie był w stanie nawet go zranić, zob. Raszi do 18:4. [przypis tradycyjny]

ocena mężczyzny — „To słowo nie oznacza ceny [rynkowej], a raczej to, czy [człowiek ten] jest wart dużo czy mało według swoich lat i jest to ustalona dla niego cena, wskazana w tym fragmencie [Tory, zgodna z jego wiekiem]”, Raszi do 27:3 [1]. [przypis tradycyjny]

ochraniać — hebr. הִזַּרְתֶּם (hizhartem): ostrzegajcie, oddzielajcie, przestrzegajcie, trzymajcie z dala. Raszi uczy, że czasownik ten oznacza oddzielanie od tego co niepożądane, zob. Raszi do 15:31 [1]. [przypis tradycyjny]

ociężałych ust i ociężałego języka jestem — midrasz uczy, że gdy Mojżesz był dzieckiem, Faraon, chcąc sprawdzić, czy jest on dla niego zagrożeniem, położył przed nim koronę i rozżarzony węgielek, by przekonać się, po co sięgnie dziecko. Mojżesz sięgnął po węgielek i włożył go sobie do ust, co było przyczyną jego późniejszych problemów z wymową. Mojżesz tłumaczył więc: „ociężałych ust i ociężałego języka jestem od mojej młodości, tym bardziej teraz, gdy jestem starcem, a Ty nie uleczyłeś mnie, odkąd począłeś mówić ze mną, a nakazujesz mi, bym się udał z tym posłaniem. Lecz Bóg nie uleczył go i nie usunął ociężałości jego ust, ponieważ Mojżesz się o to nie modlił. Ten zaś nie modlił się o to, ponieważ wcale nie chciał iść”, zob. Rabeinu Bachja do 4:10. [przypis tradycyjny]

oczyścił ołtarz — hebr. וַיְחַטֵּא (wajechate), od rdzenia חָטָא (chata): zgrzeszyć, chybić, zbłądzić ale także oczyścić się z grzechu, z błędu. „Oczyścił [ołtarz] z tego, co obce, aby nadać mu świętość”, Raszi do 8:15 [1]. [przypis tradycyjny]

oczyszczając ją — „Midrasz uczy: oczyszczenie ołtarza było konieczne, bo być może na prace [związane z budową] Przybytku i ołtarza ktoś ofiarował rzecz skradzioną”, Raszi do 29:36 [1]. [przypis tradycyjny]

oddalił rój robactwa — Raszi komentuje, że dzikie zwierzęta odeszły, „ale nie pomarły tak jak żaby, bo gdyby poumierały, [Micrejczycy] mieli by korzyść z ich skór”, Raszi do 8:27. [przypis tradycyjny]

oddawać wam chleb wasz na wagę — „Ponieważ zboże będzie gnić, upieczony chleb będzie się rozpadał i gdy [kobiety] będą go wyjmowały z pieca, będą się zbierać i ważyć okruchy [rozdzielając je] pomiędzy sobą”, Raszi do 26:26 [4]. [przypis tradycyjny]

od dawna — hebr. מִקֶּדֶם (mikedem): 'od wschodu, z przodu, od starożytnych czasów', większość przekładów tłumaczy to jako: 'od strony wschodniej', prawdopodobnie Cylkow odwołuje się tu do Targum Jonatan, aramejskiej interpretacji z I/II w.: «Wiekuisty Bóg Swoim wypowiedzeniem zasadził dla sprawiedliwych ogród z Edenu, przed stworzeniem świata […]». Zasadził ogród na wschód od Edenu, zob. Raszi do 2:8. [przypis tradycyjny]

od — dosł. אֶת (et): 'z Wiekuistym'. Chawa mówi tu: «Gdy stwarzał mnie i mojego męża, stwarzał nas On sam, ale w tym [przypadku] byliśmy z Nim partnerami», zob. Raszi do 4:1. [przypis tradycyjny]

od drugiego dnia święta — hebr. מִמָּחֳרַת הַשַּׁבָּת (mimochorat haszabat) dosł. nazajutrz po Szabacie. Raszi komentuje: nazajutrz po pierwszym dniu święta Pesach, czyli 16 nisan i licznie należy zacząć od wieczora, inaczej nie byłoby to pełne siedem tygodni, zob. Raszi do 23:15 [1 i 2]. [przypis tradycyjny]

od dwudziestu lat i wyżej — „Tu [Tora] uczy, że nikt poniżej 20 roku życia nie idzie do wojska i nie jest wliczany do ogólnej liczby mężczyzn”, Raszi do 30:14 [1]. [przypis tradycyjny]

oddzieleniu — czyli menstruacji; Cylkowa: wydzielaniu. [przypis tradycyjny]

oddzielony przebywać będzie — hebr. בָּדָד (badad): samotnie. „[Inni] nieczyści nie będą zamieszkiwać z nim. Nasi mędrcy zapytują: czym się różni [trędowaty] od innych nieczystych, że musi mieszkać samotnie? Ponieważ on poprzez oszczerstwa (laszon hara) doprowadził do rozdzielenia między mężem a żoną i pomiędzy przyjaciółmi, więc także i on musi zostać oddzielony”, Raszi do 13:46 [1]. [przypis tradycyjny]

odgłos śpiewów — midrasz interpretuje to jako „odgłosy bluźnierstw i przekleństw ”, Raszi do 32:18 [2]. [przypis tradycyjny]

od głowy do nóg i wnętrzności jego — „Pieczono go w całości, z głową, nogami i wnętrznościami, wnętrzności po opłukaniu były umieszczane wewnątrz [baranka]”, Raszi do 12:9. [przypis tradycyjny]

odgraniczysz lud w około — „Ustaw im widoczne oznaczenia, aby nie zbliżali się poza te znaki graniczne”, Raszi do 19:12. [przypis tradycyjny]

odliczy sobie siedem dni od oczyszczenia swego — „Siedem dni czystych, bez upławów, gdy nie zaobserwuje u siebie wycieku i muszą to być dni następujące po sobie”, Raszi do 15:13 [1]. [przypis tradycyjny]

od morza Sitowego do morza Pelisztów, a od pustyni aż do rzeki — „Morze Sitowe od strony południowej, morze Filistyńskie od strony zachodniej, czyli Morze Śródziemne […], »od pustyni« oznacza do strony wschodniej, a »do rzeki« oznacza rzekę Eufrat na północy”, Rabeinu Bachja do 23:31 [1]. [przypis tradycyjny]

odniesie ją na ołtarz — kohen zaniesie ofiarę na ołtarz, zob. Raszi do 2:8 [3]. [przypis tradycyjny]

o dolnych, średnich i wyższych piętrach — «Trzy piętra jedno nad drugim: najwyższe było dla ludzi, środkowe dla zwierząt, dolne na nieczystości», zob. Raszi do 6:16. [przypis tradycyjny]

odpoczął dnia siódmego — Raszi komentuje, że skoro Bóg odpoczął, to o ile bardziej powinien odpocząć człowiek, którego praca wymaga trudu i wysiłku, zob. Raszi do 20:11. [przypis tradycyjny]

odpowiednio do zamożności ślubującego — „[Kohen] wyceni go wedle jego zasobności, pozostawiając mu to, co niezbędne do życia: łóżko, poduszkę i przykrycie oraz narzędzia do jego rzemiosła, jeśli przewoził towary na ośle, zostawiał mu jego jego osła”, Raszi do 27:8 [1]. [przypis tradycyjny]

odprawił Mojżesz teścia swego — oznacza to, że Mojżesz odprowadził go przez część drogi, tak jak Abraham odprowadzał swoich gości. Niektórzy twierdzą, że całe zdarzenie opisane w tym rozdziale miało miejsce już po nadaniu Tory, por. np. Raszi do 18:13, zob. Chizkuni do 18:27. [przypis tradycyjny]

Odsłońże mi majestat Twój! — „Mojżesz spostrzegł, że była to pomyślna chwila i jego słowa są mile widziane, poprosił więc dodatkowo i o to, by została mu ukazana wizja Bożej chwały”, Raszi do 33:18 [1]. Sforno komentuje, że Mojżesz poprosił, by Bóg ukazał mu to, w jaki sposób wszystko co istnieje, wywodzi się z Boskiej rzeczywistości, zob. Sforno do 33:18 [1]. [przypis tradycyjny]

odstąpił od niego — anioł puścił Mojżesza, zob. Raszi do 4:26. Według innego wyjaśnienia Mojżesz zapadł na śmiertelnie groźną chorobę i teraz choroba go opuściła, zob. Bechor Szor do 4:24–26. [przypis tradycyjny]

od sześćdziesięciu lat i wyżej — „Kiedy osiągają starość, [wartość ekonomiczna] kobiety zbliża się do wartości mężczyzny, dlatego na starość mężczyzna traci więcej niż trzecią część swojej ceny, a kobieta traci zaledwie jedną trzecią swojej ceny, bo jak to mówią ludzie: »stary człowiek w domu — pułapka w domu; stara kobieta w domu — skarb w domu i dobry znak dla domu«, Raszi do 27:7 [1]. [przypis tradycyjny]

odtrąci was dusza Moja — „To oznacza odejście Szechiny (Bożej obecności)”, Raszi do 26:30 [4]. [przypis tradycyjny]

od wieczora aż do rana — „Dawano taką ilość oliwy, aby płomień płonął od wieczora do poranka, a mędrcy wyliczyli, że na najdłuższe [zimowe] noce miesiąca tewet potrzeba było pół loga oliwy, jeśli w krótsze noce zostawało nieco oliwy, nie stanowiło to problemu (log to miara objętości płynów, około 0,3 lub 0,5 litra)”, Raszi do 27:21 [1]. [przypis tradycyjny]

odwrócił się i wyszedł od Faraona — „Gdy [Mojżesz] ostrzegł go o wielkiej pladze, natychmiast wyszedł od niego; był to przemyślany, zaplanowany ruch [Mojżesza], aby [Faraon i jego ludzie] mogli się naradzić i uwolnić lud Israela, bo już poprzednio, przy pladze gradu, postrzegali siebie jako zagrożonych śmiercią [z głodu]. I rzeczywiście zrobili naradę”, Rabeinu Bachja do 10:6. [przypis tradycyjny]

ofiara pokarmowa zaczyniona oliwą — „Czyli dobrowolna ofiara pokarmowa”, Raszi do 7:10 [1]. [przypis tradycyjny]

ofiarę płynną — hebr. נֵסֶךְ (nesech): ofiara płynna, akt wylewania, lania czegoś. Raszi przywołuje talmudyczny opis ofiary z wina (Suka 48a): w Świątyni Jerozolimskiej na ołtarzu znajdowały się dwie srebrne misy, z dziurkami w dnach, co przypominało dwa cienkie nozdrza; wlewano do nich wino, a ono skapywało przez dziurki spadając na szczyt ołtarza, skąd spływało do podziemnych kanalików. W przypadku miedzianego ołtarza wino spływało z ołtarza na ziemię, zob. Raszi do 29:40 [4]. [przypis tradycyjny]

ofiarować będziesz na nim — zwierzęta ofiarne zabijane były tuż obok ołtarza, nie na samym ołtarzu, zob. Raszi do 20:21. [przypis tradycyjny]

ofierze pierwocin przynosić to możecie — „Co można było ofiarować z zakwasu i z miodu? Ofiarę z pierwszych plonów: dwa bochenki z zakwaszonego ciasta, które przynoszono w święto Szawuot […] oraz pierwsze dojrzewające owoce, jak pierwociny fig i daktyli”, Raszi do 2:12 [1]. [przypis tradycyjny]

ogień na ołtarzu — „Pomimo tego, że ogień zszedł [na ołtarz] z nieba, przykazanie nakazywało, by przynieść także i zwykły ogień”, Raszi do 1:7 [1]. [przypis tradycyjny]

ogień nieuświęcony — hebr. אֵשׁ זָרָה (esz zara) dosł. ogień obcy. „Działali z własnego zamysłu, nie nakazano im spalenia kadzidła a tym bardziej nie obcym ogniem”, Ibn Ezra do 10:1 [1]. [przypis tradycyjny]

ogłosicie wolność — „[Wolność] dla niewolników, tak dla niewolnika z przebitym uchem (por. Wj 21:6) jak i dla innych, niezależnie od tego, czy minęło już szczęść lat od kiedy zostali sprzedani [w niewolę]”, Raszi do 25:10 [2]. [przypis tradycyjny]

ogniową ofiarą — hebr. אִשֶּׁה (isze): ogniowa ofiara. „Wyrażenie odnoszące się do ognia, bo to on spala z dymem narządy znajdujące się w ogniu”, Raszi do 29:18 [2]. [przypis tradycyjny]

ogon — hebr. אַלְיָה (alja): dużych rozmiarów tłusty ogon barani. „Ponieważ na ofiarę pokutną można było złożyć tylko barana lub owcę, mowa jest także i o tłustym ogonie”, Raszi do 7:3 [2]. [przypis tradycyjny]

ograbił bliźniego swego — „Wstrzymał wypłatę najemnikowi ”, Raszi do 5:21 [4]. [przypis tradycyjny]