Przypisy

na wnukach i prawnukach — „[Zostaną ukarani] tylko gdy trzymają się nadal czynów swoich przodków”, Raszi do 20:5. [przypis tradycyjny]

nazajutrz po święcie — hebr. מִמָּחֳרַת הַשַּׁבָּת (mimochorat haszabat) dosł. nazajutrz po Szabacie. „Nazajutrz po pierwszym dniu święta Pesach [czyli 16 nisan], bo jeśli powiesz, że chodzi o dzień po Szabacie [czyli niedzielę], to nie wiadomo do którego [Szabatu odnosi się ten werset]”, Raszi do 23:11 [3]. [przypis tradycyjny]

na ziemi waszej nie uczynicie tego — Raszi uczy, że zakazane jest kastrowanie zwierząt domowych i dzikich, nawet zwierząt nieczystych rytulanie, tak w Ziemi Israela jak i poza nią, zob. Raszi do 22:24 [8]. [przypis tradycyjny]

Nie bądź za większością ku złemu; nie oświadczaj się w sporze [po osiągnięciu] większości, aby wypaczyć wyrok — ze względu na swoją lakoniczność werset ten nastręcza licznych problemów translacyjnych i interpretacyjnych. Zdaniem większości komentatorów pierwszy nakaz dotyczy samodzielnego podejmowania decyzji przez sędziego, aby nie zaszkodzić komuś głosując tylko na podstawie opinii innych sędziów. Raszi ujmuje to tak: „Jeżeli widzisz niegodziwców naginających wyrok, nie mów: skoro oni są większością, to zagłosuję jak oni”, Raszi do 23:2 [2]. Idący za nim zakaz dotyczy poszanowania już osiągniętej większości i zaniechania prób obalenia sprawiedliwego wyroku, zob. Ibn Ezra do 23:2. Mędrcy wywodzą z tego wersetu fundamentalną zasadę dotyczących ostrożności przy wydawaniu wyroków skazujących: chociaż do uniewinnienia wystarczy przewaga jednego głosu, to do skazania potrzebna jest przewaga co najmniej dwóch głosów, por. Raszi do 23:2 [1]. [przypis tradycyjny]

nie będą zabici, gdyż uwolnioną nie była — Raszi wyjaśnia, ze niewolnica nie zasługiwała w tym wypadku na karę śmierci, gdyż jej związek z hebrajskim niewolnikiem nie był w pełni małżeństwem w rozumieniu prawa Tory, zob. Raszi do 19:20 [4 i 5]. [przypis tradycyjny]

Nie będziecie pożywali z niego nic niedopieczonego — „Jeśliby Micrejczyk wszedł do waszego domu w czasie pieczenia jagnięcia, nie ściągajcie go z ognia, mówiąc, że już dobrze wypieczony, podczas gdy będzie jeszcze surowy, może się zdarzyć, że tak powiecie z powodu lęku, więc zostało tak nakazane dlatego, aby się nie bali [Micrejczyków]”, zob. Chizkuni do 12:9. [przypis tradycyjny]

nie będzie jadana: na ogniu spaloną będzie — „Jeśli [kohen] wniósłby do wnętrza [Przybytku] część z krwi spryskiwanej na ołtarz zewnętrzny, [ofiara] stawała się nieważna”, Raszi do 6:23 [1]. [przypis tradycyjny]

nie będzie o niego winy krwi — „Nie jest to traktowane jako zamordowanie [złodzieja], ponieważ od samego początku jest on jak gdyby już martwy. Tu Tora uczy [zasady]: jeśli ktoś przyszedł cię zabić, bądź szybszy i zabij go [pierwszy]. Ten [złodziej] przyszedł, aby zabić, wiedział bowiem, że żaden człowiek nie będzie stał bezczynnie widząc, że rabuje się jego majątek, zatem [złodziej] wchodził z takim założeniem, że zabije właściciela, gdyby ten pojawił się przed nim”, Raszi do 22:1 [2]. [przypis tradycyjny]

Nie będzie przebierał między lepszym a gorszym i nie zastąpi go innym — „Świętość [dziesięciny] zstępuje na [zwierzę], niezależnie od tego, czy jest zdrowe czy ma skazę, nie po to, by wadliwe [zwierzę] złożyć jako ofiarę, ale by zostało spożyte zgodnie z prawem dziesięciny, a [w związku z tym] zakazane jest strzyżenie go i używanie do pracy”, Raszi do 27:33 [1]. [przypis tradycyjny]

Nie będziesz gotował koźlęcia w mleku matki jego — „Jest to zakaz [łączenia] mięsa z mlekiem, który jest zapisany w Torze trzykrotnie: jeden [zakaz] dotyczy jedzenia, jeden czerpania korzyści [z takiej mieszanki] a jeden to zakaz gotowania [mięsa i mleka razem]”, Raszi do 34:26 [2]. Por. przypis do Wj 23:19. „Wyklucza to ptaki, gdyż nie mają mleka, [łączenie ptasiego mięsa z mlekiem] nie jest zakazane z Tory, ale przez zarządzenie mędrców”, Raszi do 34:26 [4]. [przypis tradycyjny]

Nie będziesz gotował koźlęcia w mleku matki jego — „Słowo koziołek odnosi się także do cieląt i jagniąt, oznacza po prostu młode, delikatne zwierzę. […] W trzech miejscach Tora [zakazuje gotowania koźlęcia w mleku jego matki], jedno odnosi się do zakazu jedzenia, drugie oznacza zakaz czerpania korzyści, a trzecie odnosi się do zakazu gotowania”, Raszi do 23:19 [2]. „Kozy często rodzą jednocześnie dwoje młodych i ludzie mieli zwyczaj zarzynać jedno z nich, a ponieważ [samica] miała dużo mleka, to zwykle też gotowali [młode] w mleku matki. Spożywanie mleka matki z jej [martwymi] dziećmi, to rzecz odrażająca, ohydna i przypominająca obżarstwo. Podobnie zakazane jest zabijanie matki i jej młodego tego samego dnia (por. Ks. Kapłańska 22:28), nakazane jest także odpędzić samicę ptaka z jej z gniazda, gdy ktoś chce zabrać jajka lub pisklęta (por. Pwt 22:6-7). Tora uczy tu kultury [szacunku do życia], a ponieważ podczas świąt zjadano dużo mięsa, to we fragmencie dotyczącym świąt [Tora] ostrzega, by nie gotować i nie spożywać koźlęcia w mleku jego matki. I to samo prawo odnosi się do wszelkiego mięsa z mlekiem”, Raszbam do 23:19 [2]. [przypis tradycyjny]

Nie będziesz jednak mógł zobaczyć oblicza Mojego — „Nawet gdy przeprowadzę przed tobą całą Moją dobroć, nie dam ci pozwolenia, byś ujrzał Moje oblicze”, Raszi do 33:20 [1]. [przypis tradycyjny]

nie będziesz krzywdził — „Dokuczał słowami”, Raszi do 22:20 [1]. [przypis tradycyjny]

Nie będziesz miał bogów innych — wersety 20:3-6 to drugie z Dziesięciu Oświadczeń. Zdaniem Rasziego dotyczy to bożków, glinianych figurek którym oddawano cześć: „Nie są to bóstwa, ale inni [ludzie] czynią je bogami dla siebie. Nie można wyjaśniać tego jako »bogów innych oprócz Mnie«, ponieważ jest to bluźniercze wobec Najwyższego, nazywać [bożki] bogami w zestawieniu z Nim.”, Raszi do 20:3. „Nie mów »będę służył Tobie i im«, bo to Ja sam wyprowadziłem cię [z Micraim] i nie potrzebujesz ich, bo są marnością, niezdolną do jakiejkolwiek pomocy”, Chizkuni do 20:3. [przypis tradycyjny]

nie będziesz wchodził po stopniach na ofiarnicę Moją — do ołtarza prowadziła gładka pochylnia (rampa), zwana כֶּבֶשׁ (kewesz), nie zaś schody, zob. Raszi do 20:23. „Pochylnię tę posypywano też solą, aby koheni nie ślizgali się wchodząc po niej”, Raszbam do 20:23. [przypis tradycyjny]

nie będzie wykupione, lecz podanym będzie na śmierć — „Skoro idzie na śmierć, więc nie może być wykupiony, nie ma ani ceny any wartości”, Raszi do 27:29 [1]. [przypis tradycyjny]

nie [bez] ręki przemożnej — hebr. וְלֹא בְּיָד חֲזָקָה (welo bejad chazaka). Raszi uczy, że słowa te można interpretować na różne sposoby: „nie pozwoli wam odejść, jeśli Ja nie pokażę mu silnej ręki, czyli jak długo nie uświadomię mu Mojej silnej ręki”, Raszi do 3:19. Z kolei Targum Onkelos odnosi te słowa do Faraona: nie pozwoli wam odejść, ale to nie z tego powodu, że jego ręka jest silna, zob. Targum Onkelos do 3.19. Ramban wyjaśnia, że Faraon „nie pozwoli wam odejść po prośbie, ani nawet po użyciu siły, ale dopiero wtedy, gdy Ja wyciągnę Moją rękę i porażę Micraim cudami”, Ramban do 3:19. „Nawet gdy pokażę mu dziewięć plag […] nadal nie pozwoli wam odejść, ale gdy wyciągnę Moją rękę i porażę Micraim śmiercią pierworodnych, to po tym was wypuści” komentuje Chizkuni do 3:19.

Targum Onkelos: Targum [czyli aramejski przekład] dokonany przez Onkelosa około II wieku n.e., odzwierciedla rabiniczną interpretację Tory w tamtych czasach. Raszi i inni komentatorzy nierzadko powołują się na wybory językowe tego przekładu.

[przypis tradycyjny]

nie było gradu — „Ponieważ Mojżesz wyciągnął rękę ku [całemu] niebu i spadł grad, powinien był spaść i na ziemię Goszen, bo powietrze nad nią i nad ziemią Micraim jest to samo, dlatego Tora zaznacza, że powietrze nad Goszen zostało uchronione [od gradu], przez wzgląd na przebywających tam na synów Israela”, Ramban do 9:26. [przypis tradycyjny]

niechaj ci to będzie znakiem — „Wyjście z Micraim będzie dla ciebie znakiem”, Raszi do 13:9. [przypis tradycyjny]

niechaj dołoży część piątą do wyceny — „Tora jest bardziej surowa wobec właściciela: musi on dołożyć piątą część wartości, [gdy chce wykupić coś, co poświęcił], podobnie jaki ten co poświęcił dom [na rzecz majątku świątynnego], a także ten, co poświęcił pole. Również przy wykupowaniu drugiej dziesięciny, właściciele muszą dodać piątą część [sumy], ale inni [kupcy] nie muszą”, Raszi do 27:13 [1]. [przypis tradycyjny]

niechaj jej pomoże się wykupić — „Powinien dać jej możliwość wykupienia się i odejścia, a i on sam musi pomóc w wykupieniu […]: odejmuje od ceny wykupu opłatę za liczbę lat, które już przepracowała, jak gdyby wynajął [tę dziewczynę na służbę]. Jak? Jeśli nabył ją za pewną sumę a przepracowała u niego dwa lata, mówi się mu: wiadomo było, że ona wyjdzie [najpóźniej] po sześciu latach [pracy], to oznacza, że nabyłeś jej pracę na każdy rok za 1/6 sumy, a pracowała u ciebie dwa lata, to jest 1/3 część tej sumy, przyjmij 2/3 jako okup i niech odejdzie od ciebie”, Raszi do 21:8 [3]. [przypis tradycyjny]

niechaj nie wychodzi nikt z miejsca swojego w dzień siódmy — w tym wersecie mędrcy znajdują oparcie dla praw dotyczących tzw. techum Szabat, czyli dopuszczalnej odległości, jaką można przejść poza zamieszkanym obszarem w Szabat, z reguły jest to ograniczone do 2000 amot (1 ama to ok. 50 cm, więc 2000 amot daje ok. 1 kilometra), ale granice te można na pewnych warunkach rozszerzyć, zob. Raszi do 16:29. [przypis tradycyjny]

niechaj nie znieważają świętości — „Dając je do spożycia tym, którzy nie są kohenami”, Raszi do 22:15 [1]. [przypis tradycyjny]

niechaj pocieszy nas — hebr. rdzeń נָחַם (nacham): 'pocieszać' nie jest źródłem imienia Noach, zob. Raszi do 5:29. Por. też przypis do Ks. Rodzaju 6:6. [przypis tradycyjny]

niechaj przyrządzą to, co przyniosą — na dzisiaj i na jutro, czyli na piątek i na dzień Szabatu, zob. Raszi do 16:5. [przypis tradycyjny]

niechaj spalą jego i je — Raszi i Ibn Ezra wyjaśniają, że spalony zostanie mężczyzna i tylko jedną z jego partnerek: ta którą pojął jako drugą, ponieważ pierwszą z nich poślubił zgodnie z prawem, zob. Raszi i Ibn Ezra do 20:14 [1]. [przypis tradycyjny]

niechaj wezmą oni — „Ci ludzie mądrzy sercem, którzy mają sporządzić ubiór dla kohenów, przyjmą od dobrowolnych [darczyńców] złoto, błękit itd., aby wykonać te szaty”, Raszi do 28:5 [1]. [przypis tradycyjny]

niechaj winny za studnię zapłaci — Raszi komentuje: zapłaci „ten, kto odpowiedzialny jest za szkodę, pomimo tego, że nie jest właścicielem wykopu, skoro wykopał go na publicznym terenie, Tora uczyniła go właścicielem [tego dołu], aby obwinić go za spowodowaną szkodę”, Raszi do 21:34 [1]. U Cylkowa jest słowo winny, w miejsce słowa pan (właściciel). [przypis tradycyjny]

niechaj wypierze szaty swoje, a będzie czystym — „Ponieważ wymagał zamknięcia, mówiono o nim jako o nieczystym, potrzebuje więc zanurzyć się [w mykwie]”, Raszi do 13:6 [2]. [przypis tradycyjny]

niech dosyć będzie tych gromów Bożych — Rabeinu Bachja pisze, że Faraon wspomniał grzmoty przed gradem, bo tak zaczęła się ta plaga (por. 9:23): najpierw gromy przeraziły ludzkie serca i dręczyły ich umysły, a potem spadł grad. Lecz i to uczy o nieustępliwości serca Faraona, bo zgodził się wypuścić Israela tylko ze strachu przed grzmotami, a następnie gdy tylko grzmoty ustały, Faraon grzeszył dalej (por. 9:34), zob. Rabeinu Bachja do 9:28. [przypis tradycyjny]

niech nie ukażą się przed obliczem Moim z próżną ręką — Raszi zauważa, że odnosi się to do ofiar całopalnych składanych Bogu podczas świąt, zob. Raszi do 23:15 [2]. [przypis tradycyjny]

niech odliczy lata od sprzedaży swojej, a spłaci pozostałe — „Ile lat pozostało do roku jubileuszowego? Tyle a tyle. A za ile ci to sprzedałem? Za tyle a tyle. Musiałbyś mi to zwrócić w roku jubileuszowym, w rzeczywistości kupiłeś określoną liczbę plonów po ustalonej cenie za każdy rok. Uzyskiwałeś [plon] przez trzy lub cztery lata, odejmij cenę [tego plonu] od rachunku, a resztę [sumy] weź [jako wykup ziemi]. To oznacza »spłaci pozostałe« z ceny zakupu, po [odjęciu wartości] plonów, które nabywca skonsumował i odda nabywcy [te pieniądze]”, Raszi do 25:27 [1]. [przypis tradycyjny]

Nie chodź jako oszczerca w narodzie twoim — hebr. רָכִיל (rachil): oszczerca, plotkarz oznacza także hanlarza, domokrążcę. „Wszyscy którzy sieją niezgodę i rozpowiadają obmowy, chodzą po domach przyjaciół, by wyszpiegować, co złego zobaczą, co złego usłyszą, aby rozpowiadać o tym na rynku […] na podobieństwo domokrążcy, handlarza wyszukującego towar, czy sprzedawcy kobiecych pachnideł, co stale krąży między miasteczkami”, Raszi do 19:16 [1]. [przypis tradycyjny]

niech pomszczone to będzie — „Oznacza to [karę śmierci przez] ścięcie mieczem”, zob. Raszi do 21:20 [3]. [przypis tradycyjny]

niech rzuci ją Mojżesz ku niebu — „Wiadome jest, że każda spośród dziesięciu plag zawierała w sobie liczne cuda. Tu [obaj bracia mieli nabrać] pełne garście [sadzy], a potem tylko Mojżesz rzucił sadzę do góry. To oznacza, że Mojżesz schwycił w swoją garść pełne [cztery] garście, bo aby mocno czymś rzucić, trzeba to zrobić jedną ręką […]. Kolejnym cudem było to, że cała ziemia Micraim wypełniła się tak małą ilością sadzy z garści […], a trzeci cud to sama plaga, że pył zamieniał się we wrzody wykwitające na ludziach i na zwierzętach”, Rabeinu Bachja do 9:8. [przypis tradycyjny]

niech się przygotują — hebr. יִתְקַדָּשׁוּ (jitkadaszu) dosł. niech się uświęcą; tu w znaczeniu „niech będą gotowi, stojąc na swoich stanowiskach”, Raszi do 19:22. [przypis tradycyjny]

niech ukamienuje go cały zbór — Raszi wyjaśnia, że oznacza to w obecności całego zboru: ukamienują go świadkowie grzechu nie zaś cały lud. „Stąd wywodzi się zasada, że wysłannik człowieka jest jak on sam”, zob. Raszi do 24:14 [4]. [przypis tradycyjny]

niech wrócą się wody na Micrejczyków — „wody, które stały pionowo jak ściana, powrócą na swoje miejsce i zakryją Micrejczyków”, Raszi do 14:26. [przypis tradycyjny]

Niech wyda ziemia jestestwa żyjące — według komentarza rabinicznego, wszystkie stworzenia nieba i ziemi zostały stworzone pierwszego dnia, wymagały jedynie wydobycia i uzewnętrznienia. Każde z nich znalazło się na swoim miejscu dopiero w tym dniu, kiedy zostało to nakazane przez Boga, zob. Raszi do 1:14 i 1:24. [przypis tradycyjny]

Nie czyńcie krzywdy w sądzie — Raszi uczy, że ten kto ma do czynienia z mierzeniem i ważeniem, nazywany jest sędzią, dlatego jeśli człowiek ten wypacza sprawiedliwość „powoduje pięć rzeczy, o których mowa w związku z [nieprawym] sędzią: zanieczyszcza Ziemię, bezcześci Imię Boga, sprawia, że usuwa się Szechina (Boża obecność), a lud Israela pada ofiarą miecza i wygnany jest ze swojej Ziemi”, zob. Raszi do 19:35 [1]. [przypis tradycyjny]

nieczystą będzie — „Zgodnie z wszelkimi [regułami] nieczystości, wspomnianymi w odniesieniu do kobiety mającej okres, [tak i ta kobieta] staje się nieczysta nieczystością porodu, nawet gdy łono otworzyło się bez [widocznej] krwi”, Raszi do 12:2 [3]. [przypis tradycyjny]

nieczystości człowieczej — „To odnosi się do nieczystości zmarłego”, Raszi do 5:3 [1]. [przypis tradycyjny]

nieczystym będzie do wieczora — „Chociaż się zanurzył [w mykwie i tak], musi poczekać do zachodu słońca”, Raszi do 11:40 [3]. [przypis tradycyjny]

nieczystym będzie i winnym — przewinienie powstawało wtedy, gdy „po [dotknięciu] tej nieczystości zjadł coś poświęconego lub wszedł do Świątyni, bo za rozmyślnie postąpienie w taki sposób, groziła kara odcięcia (karet)”, Raszi do 5:2 [1]. [przypis tradycyjny]

nieczystym będzie przez siedem dni — Ibn Ezra uczy, że przez siedem dni będzie on nieczysty rytualnie i będzie zanieczyszczał innych ludzi, zob. Ibn Ezra do 15:24 [2]. Raszi dodaje, że mąż będzie nieczysty przez całe siedem dni, bez względu na to, w którym dniu swojej nieczystości była wówczas jego żona, zob. Raszi do 15:24 [1]. [przypis tradycyjny]

»nieczysty, nieczysty« wołać będzie — „Ogłasza, że jest nieczysty, aby trzymano się z dala od niego”, Raszi do 13:45 [5]. Ibn Ezra uczy, że trędowaty musi być ubrany w widocznie odmienny sposób oraz zasłonięty na twarzy jak żałobnik, aby żałował za swoje złe czyny, ponieważ to z powodu jego czynów spadła na niego ta zaraza, zob. Ibn Ezra do 13:45 [1]. [przypis tradycyjny]

Nie dawaj przeciw bliźniemu twemu świadectwa fałszywego — werset 20:16 to dziewiąte z Dziesięciu Oświadczeń. Chociaż główne znaczenie przykazania odnosi się do krzywoprzysięstwa w sądzie, obejmuje to także szerzenie obmowy i zniesławianie drugiego człowieka, zob. Sforno do 20:13. [przypis tradycyjny]

nie dotykajcie się go — Bóg zabronił jedynie jedzenia owocu, a zakaz dotykania kobieta dodała od siebie, zob. Raszi do 3:3. Midrasz wyjaśnia: «Gdy [wąż] zobaczył kobietę jak przechodzi ona obok drzewa, popchnął ją ku drzewu i powiedział jej: a widzisz, żeś nie umarła? Tak jak nie umarłaś dotykając [drzewa], tak i nie umrzesz, gdy z niego zjesz!», zob. Bereszit Raba 19:3. [przypis tradycyjny]

Nie jadajcie wobec krwi — „Jest to zakaz jedzenia mięsa poświęconego [na ofiarę] przed pokropieniem jego krwią [na ołtarz] oraz zakaz spożywana zwykłego mięsa zanim ze zwierzęcia ujdzie życie [czyli krew]”, Raszi do 19:26 [1]. [przypis tradycyjny]

Nie kradnijcie — „To jest zkazaz kradzieży pieniędzy, zaś [przykazanie] »Nie kradnij« (Wj 20:15) to zakaz porywania ludzi”, Raszi do 19:11 [1]. Ibn Ezra uczy, że słowo to napisane jest w liczbie mnogiej, „ponieważ ten kto widzi [kradzież] i milczy, również jest złodziejem”, Ibn Ezra do 19:11 [2]. [przypis tradycyjny]

Nie kradnij — werset 20:15 to ósme z Dziesięciu Oświadczeń. Zakaz kradzieży odnosi się tu do porwania człowieka, za co groziła kara śmierci. O zakazie kradzieży mienia mówi werset z Kpł 19:11, zob. Raszi do 20:13. [przypis tradycyjny]

niektórzy — „Byli to Datan i Abiram”, Raszi do 16:20. Por. komentarz do Wj 2:13. [przypis tradycyjny]

nie łącz ręki twojej ze złoczyńcą — „Nie podpisuj się z nim na tym samym dokumencie”, Sforno do 23:1 [1]. [przypis tradycyjny]

Nie łam małżeńskiej wiary — werset 20:14 to siódme z Dziesięciu Oświadczeń. Zakaz cudzołóstwa odnosi się tu do współżycia seksualnego z kobietą, która na mocy prawa jest żoną innego mężczyzny, groziła za to kara śmierci dla obojga cudzołożników, zob. Raszi do 20:13. Inne zakazane relacje wymienione są w dalszych wersetach Tory. Kary śmierci w judaizmie były możliwe tylko do czasu, gdy istniała Świątynia Jerozolimska i działał Sanhedryn, czyli do czasu zburzenia Świątyni w 70 r. n.e. [przypis tradycyjny]

nie ma przeleżeć tłuszcz świątecznej Mej ofiary do rana — „[Zakaz] pozostawiania tłuszczu ofiar [poza ołtarzem] obowiązuje od nastania świtu, czyli do rana, ale przez całą noc można podnieść to z posadzki i umieścić na ołtarzu”, Raszi do 23:18 [4]. [przypis tradycyjny]

nie mógł Mojżesz wnijść do Przybytku zboru — „Jak długo obłok spoczywał na [Przybytku, Mojżesz] nie mógł tam wejść, gdy obłok znikał, [Mojżesz] wchodził i rozmawiał z [Bogiem]”, Raszi do 40:35 [1]. [przypis tradycyjny]

nie mogli wróżbici ustać — „Z zawstydzenia i skrępowania, gdyż byli pokryci wrzodami i nie mogli się sami uleczyć, dlatego nie wchodzili do pałacu króla i nie pokazywali się Mojżeszowi na ulicach, ale siedzieli pozamykani w domach”, Ramban do 9:11. [przypis tradycyjny]

nie może być sprzedanym ani wykupionym — „Każda rzecz zastrzeżona, bez podania dalszych szczegółów, nie może być ani sprzedana ani wykupiona, ale dawana jest kohenom”, Chizkuni do 27:28 [2]. [przypis tradycyjny]

Nie może lud wstąpić — Mojżesz powiedział: „nie muszę przestrzegać ludu, bo już są ostrzeżeni od trzech dni i nie mogą wejść na górę, bo nie mają zezwolenia”, Raszi do 19:23. [przypis tradycyjny]

nie może ujrzeć Mnie człowiek i pozostać żywym — hebr. wyrażenie לֹא יִרְאַנִי הָאָדָם וָחָי (lo jireani haadam wachaj) Ibn Ezra proponuje przetłumaczyć jako: nie ujrzy mnie człowiek ani istota żyjąca w znaczeniu, że ani ludzie, ani aniołowie nie mogą ujrzeć oblicza Boga, zob. Ibn Ezra do 33:20 [2]. [przypis tradycyjny]

nie naleje na nią oliwy, ani nie włoży na nią kadzidła — Raszi wyjaśnia: ponieważ była to ofiara za grzech, nie było właściwe, aby była upiększana oliwą i kadzidłem, zob. Raszi do 5:11 [1]. [przypis tradycyjny]

nie należy brać pomsty, bo to pieniądz jego — „Nie będzie pomszczony, gdyż jest jego własnością. Wynika z tego, że jeśli uderzyłby go ktoś inny [niż właściciel], to nawet gdyby przeżył całą dobę, a dopiero potem zmarł — [morderca] ponosi winę [i podlega karze śmierci]”, Raszi do 21:21 [2]. [przypis tradycyjny]

nienawidzących korzyści — „[Takich], którzy pogardzają w sądzie własnym majątkiem, wedle powiedzenia: każdy sędzia, którego [pozwano] i pozbawiono majątku w wyniku wyroku, nie jest już [zdatny na] sędziego”, Raszi do 18:21. Ludzi nieprzekupnych, zob. Tur do 18:21. [przypis tradycyjny]

nienawiść wzniecę między tobą a kobietą — midrasz uczy, że Bóg rzekł do węża: «twoim celem było wyłącznie to, by Adam umarł, gdy pierwszy zje [ten owoc], żebyś ty mógł wziąć Chawę [Ewę] dla siebie, zacząłeś więc najpierw rozmawiać z kobietą z tego powodu, że na kobiety łatwiej wywierać wpływ, one zaś wiedzą, jak wpływać na swoich mężów, i dlatego: »nienawiść wzniecę między tobą a kobietą«», zob. Raszi do 3:15. [przypis tradycyjny]

nie obarczaj go służbą niewolniczą — „Poniżającą pracą, tak by był postrzegany jako niewolnik, [np.] niech nie nosi za [swoim panem] ubrań do łaźni czy nie zakłada mu butów”, Raszi do 25:39 [1]. [przypis tradycyjny]

Nie obawiajcie się; gdyż aby doświadczyć was przyszedł Bóg — Raszi wyjaśnia hebr. נַסּוֹת (nasot) nie jako doświadczane ale jako wywyższenie, podniesienie do wielkości i znaczenia. Bóg przyszedł, „aby wywyższyć was w świecie, by pośród narodów rozeszła się o was sława, z tego powodu, że On objawił się wam w swojej chwale”, Raszi do 20:17. „[Przybył] aby przyzwyczaić was do proroctwa, z którym [teraz] mieliście zasługę obcować »twarzą w twarz«”, Sforno do 20:17. [przypis tradycyjny]

nie obieraj do szczętu — hebr. עוֹלֵלוֹת (olelot) odnosi się do małych, delikatnych gron, jeszcze nie nabrzmiałych sokiem, zob. Raszi do 19:10 [1]. Miały one być zostawiane dla biednych. [przypis tradycyjny]

nieobrzynanymi — hebr. עׇרְלָה (orla): napletek, nieobrzezanie także zamknięcie, zasłonięcie, schowanie. „Niech [drzewo] będzie [jak] zamknięte, niedostępne do czerpania z niego korzyści”, Raszi do 19:23 [1]. [przypis tradycyjny]

nie ociągaj się — „[Tora] ostrzega, aby nie spożywać z plonu przed tym, jak zostanie on uzdatniony [do spożycia poprzez wydzielenie z niego części na ofiarę]. I zaraz obok mowa jest o pierworodnym synu, bo tak jak te [rośliny] są pierwocinami plonów, tak on jest pierwszym owocem łona”, Tur do 22:28 [3]. [przypis tradycyjny]

nie odrywając — „Nie rozdzielał [ptaka] całkowicie, na dwa kawałki, lecz przedzierał go wzdłuż grzbietu”, Raszi do 1:17 [4]. [przypis tradycyjny]

nie oszukujcie jeden drugiego — dotyczy to np. sytuacji, „gdy ktoś żąda pieniędzy od człowieka, który nic mu nie jest winien”, Ibn Ezra do 19:11 [4]. [przypis tradycyjny]

nie oszukujcie jeden drugiego — Raszi uczy, że werset 25:14 zakazuje oszustwa finansowego, podczas gdy ten werset zakazuje oszukiwania w mowie, zob. Raszi do 25:14 [2] i 25:17 [1]. [przypis tradycyjny]

 nie oznajmiłeś mi kogo poślesz ze mną — „[Wcześniej] powiedziałeś mi »oto Ja wysyłam anioła przed tobą« (Wj 23:20), ale nic mi to nie wyjaśniło, nie jestem z tego rad”, Raszi do 33:12 [2]. „Święty Błogosławiony rzekł do Mojżesza »poślę przed tobą anioła« (Wj 33:2)”, a Mojżesz powiedział: nie wyjaśniłeś mi kim jest ten anioł, którego poślesz ze mną. Czy jest to ten pierwszy anioł, w którym jest Twoje Imię (por. Wj 23:21)?”, Ramban do 33:12 [2]. „Gdy powiedziałeś »poślę przed tobą anioła i wypędzę…« to się rozumie: w czasie gdy będziemy wchodzili do ziemi Kanaan, ale w drodze nie będzie z nami ani Twojej Szechiny (Boskiej Obecności) ani żadnego anioła”, Sforno do 33:12 [3]. [przypis tradycyjny]

Nie podstrzygajcie kolisto boków głowy waszej — hebr. פֵּאָה (pea): skraj, róg, lm פְּאוֹת (peot). Kierując się nakazem tego wersetu religijni Żydzi pozostawiają przy skroniach długie pasma włosów, po bokach twarzy, tzw. pejsy. [przypis tradycyjny]

Nie pohańbiaj córki swojej, podając ją wszeteczeństwu — mowa tu o kimś, kto „oddaje swoją córkę w konkubinat a nie na poślubienie”, Raszi do 19:29 [1]. [przypis tradycyjny]

nie pokusi się nikt o ziemię twoją — „Tak bardzo spotęguję lęk w sercach twoich sąsiadów, że nawet nie będą pożądali twojej ziemi ani nie przyjdzie im do głowy, wywoływać wojny [w czasie, gdy udasz się na święto]”, Ibn Ezra do 34:24 [2]. [przypis tradycyjny]

nie pomarli — „Co uczy, że pełnienie służby bez któregoś z elementów stroju groziło [kohenowi] śmiercią”, Raszi do 28:43 [4]. [przypis tradycyjny]

nie pomarli w nim — Raszi komentuje, że odnosi się to do śmierci zsyłanej z Nieba, nie do wyroku ziemskiego sądu, zob. Raszi do 22:9 [2]. [przypis tradycyjny]

Nie pomstuj, i nie chowaj gniewu — „Gdy jeden powiedział drugiemu: pożycz mi sierp, tamten odmówił, a następnego dnia sam powiedział do niego: pożycz mi siekierę, ten zaś odrzekł: nie pożyczę ci siekiery tak jak ty nie pożyczyłeś mi sierpa - to jest zemsta. A co to jest chowanie urazy? Gdy powiedział mu: pożycz mi siekierę, ten odmówił, ale następnego dnia sam powiedział mu: pożycz mi sierp, tamten zaś powiedział: proszę oto sierp, ja nie jestem taki jak ty, żeby nie pożyczyć - to jest chowanie urazy, gdy ktoś przechowuje wrogość w sercu, pomimo tego, że się nie mści”, Raszi do 19:18 [1]. [przypis tradycyjny]

nie poświęci nikt tego — Raszi wyjaśnia, że pierworodne zwierzę nie mogło być przeznaczone na inny rodzaj ofiar, zob. Raszi do 27:26 [1]. [przypis tradycyjny]

nie postępuj z nim jako lichwiarz — „Nie żądaj przemocą zwrotu długu. Jeśli wiesz, że człowiek nie ma [z czego oddać], to nie okazuj mu, że w ogóle mu coś pożyczałeś, co oznacza: nie poniżaj go”, Raszi do 22:24 [4]. [przypis tradycyjny]

Nie pożądaj — werset 20:17 to dziesiąte z Dziesięciu Oświadczeń. „Niech te rzeczy będą w twoich oczach jak całkowicie nieosiągalne, bo w naturalny sposób człowiek nie pożąda czegoś zupełnie niedostępnego, pożądanie zaś wiedzie do rabunku”, Sforno do 20:14. [przypis tradycyjny]

nie pożądaj żony bliźniego twojego — „Nie spiskuj, jak doprowadzić cudzą żonę do rozwodu i samemu ją poślubić”, Chizkuni do 20:14. [przypis tradycyjny]

nie pozostała ani jedna szarańcza — „Nie zostały nawet te, które sobie zasolili [do zjedzenia]”, Raszi do 10:19. Owady co do zasady nie są koszerne, jedynym wyjątkiem są cztery gatunki szarańczy wymienione w Torze jako jadalne, zob. Kpł 11:22. W kulturze żydowskiej tylko Żydzi Jemeniccy przechowali tradycję jedzenia szarańczy. [przypis tradycyjny]

nie przetrzymuj przez noc płacy najemnika przy sobie do rana — „Mowa tu o kimś najętym na dzień, kto wychodzi [z pracy] po zachodzie słońca, dlatego jego czas na zapłatę jest przez całą noc, a na innym miejscu napisane jest »Niechaj nie zajdzie nad tym słońce« (Pwt 24:15), [tam] mowa o kimś najętym na noc, koniec jego pracy jest od świtu, dlatego jego czas na zapłatę jest przez cały dzień, ponieważ Tora dała pracodawcy pół doby na zdobycie gotówki”, Raszi do 19:13 [3]. [przypis tradycyjny]

nie przyjmę wdzięcznej wonności waszej — czyli: nie przyjmę składanych przez was ofiar. „Oto jest siedem kar: pożeranie ciał synów i córek oraz zniszczenie wyżyn to dwie [kary, ponieważ], ścięcie posągów słońca nie jest tu karą, raczej [oznacza to, że] poprzez zniszczenie wież, posągi słońca na szczytach dachów pospadają i ulegną rozbiciu, »rzucę trupy wasze itd.« - to trzecia [kara], odejście Szechiny to czwarta [kara], zburzenie miast, opustoszenie świątyni, gdy będzie ona bez grup pielgrzymów i nieprzyjęcie zapachu ofiar: to razem siedem [kar]”, Raszi do 26:31 [2]. [przypis tradycyjny]

nie przykrył jej — „Jeśli zasłonił [wykop] jest zwolniony [z kary], i mowa tu o kimś, kto wykopał [dół] na publicznym terenie”, Raszi do 21:33 [3]. [przypis tradycyjny]

nie przysięgajcie na imię Moje dla fałszu — „Jeśli ukradłeś, w końcu będziesz się wypierał tego i ostatecznie skłamiesz i przysięgniesz fałszywie”, Raszi do 19:11 [4]. Raszi uczy, że zakaz ten obejmuje wszystkie Imiona Boga, nie tylko Najświętsze Czteroliterowe Imię (Wiekuisty), zob. Raszi do 19:12 [1]. [przypis tradycyjny]

nie przystąpi — „Jest to eufemizm na stosunek seksualny”, Ibn Ezra do 18:6 [3]. [przypis tradycyjny]

Nie przystępuj tutaj — „[Mojżesz] ciągle jeszcze nie osiągnął wysokiego poziomu swoich zdolności prorockich, ale na Górze Synaj już »przystąpił do mgły, gdzie był Bóg« (por. Wj 20:18)”, zob. Tur do 3:5. [przypis tradycyjny]

nie psuj końców brody — „Końcówka brody i jej brzegi, a jest ich pięć: dwa na każdym policzku, u góry, blisko głowy, gdzie [policzek] jest szeroki i dwa skraje [czyli pejsy], oraz jeden u dołu, na podbródku, w miejscu gdzie łączą się dwa policzki”, Raszi do 19:27 [2]. [przypis tradycyjny]

Nie rozlewaj wobec [niczego] zakwaszonego, krwi ofiary Mojej — „Nie zarzynaj ofiary pesachowej 14 nisan dopóki nie usuniesz zakwaszonego [pożywienia z domu]”, Raszi o 23:18 [1]. [przypis tradycyjny]

Nie rozlewaj wobec zakwaszonego krwi ofiary Mojej — Raszi uczy, że oznacza to, iż nie wolno było zabijać baranka pesachowego jeśli miało się nadal w posiadaniu jakiś chamec, czyli zakwaszone produkty zbożowe zakazne w Pesach, zob. Raszi do 34:25 [1]. [przypis tradycyjny]

nieskory do gniewu — „Odkłada swój gniew i nie śpieszy się z karaniem, bo może [grzesznik] dokona skruchy”, Raszi do 34:6 [3]. [przypis tradycyjny]

Nie skrzywiaj prawa ubogiego — „W wersecie 23:3 [Tora] ostrzega, aby nie naginać prawa na korzyść biednego przez wzgląd na miłosierdzie, tu ostrzega, aby nie łamać prawa na niekorzyść [biedaka]”, Chizkuni do 23:6 [1]. [przypis tradycyjny]

nie stań przeciw krwi bliźniego twego — nie stój bezczynnie, „widząc zagrożenie życia swojego bliźniego, kiedy możesz go uratować, np. gdy tonie w rzece lub gdy napadł go dziki zwierz albo atakują go bandyci”, Raszi d 19:16 [2]. [przypis tradycyjny]

nieszczęścia — „Tego, które zamierzasz im wyrządzić”, Raszi do 32:12 [2]. [przypis tradycyjny]

nie uciskajcie go — „To oznacza dręczenie go słowami, nie mów mu: wczoraj jeszcze byłeś bałwochwalcą a teraz przyszedłeś uczyć się Tory, która była dana z ust Wszechmogącego!”, Raszi do 19:33 [1]. [przypis tradycyjny]

Nie uczynisz sobie posągu — nie sporządzaj takich figur „nawet gdy nie masz zamiaru ich czcić”, Sforno do 20:4. [przypis tradycyjny]

nie ujrzę więcej oblicza twojego — „[Nie ujrzę] w twoim pałacu, bo nie przyjdę już do ciebie […] ja nie przyjdę do ciebie, ale ty przyjdziesz do mnie”, Rabeinu Bachja do 10:29. [przypis tradycyjny]