Przypisy

wszystek pierworodny — status poświęcenia pierworodnych, koszernych zwierząt płci męskiej (bydła, owiec i kóz) oznaczał, że winno się je oddać kapłanom na ofiarę, por. Lb 18:15-18. Ramban komentuje, że zapis ten dotyczy również ludzi, i dlatego konieczne jest wykupienie synów, patrz następny werset, zob. Ramban do 13:12. [przypis tradycyjny]

Wszystkich pierworodnych synów twoich — wykupisz — Raszi uczy, że cena tego wykupu była stała i wynosiła pięć szekli, por. Lb 18:16, zob. Raszi do 34:20 [4]. [przypis tradycyjny]

wszystkich przykazań Moich — „Podważając to, że Ja je nakazałem”, Raszi do 26:15 [4]. [przypis tradycyjny]

wszystkich synów Ebera — hebr. imię Eber (hebr. Ewer) pochodzi od rdzenia עָבַר (awar): 'przechodzić', w znaczeniu 'lud, który przywędrował zza rzeki (Eufrat)'. «Ojcem wszystkich synów [wywodzących się] zza rzeki Eufrat był Szem», zob. Raszi do 10:21. Szem miał syna Arpachszada, ten miał Szelacha, ten zaś miał syna o imieniu Eber. A Jefet był bratem Szema. [przypis tradycyjny]

wszystkie klęski Moje — „Napisane jest klęski, ponieważ grzmoty, grad, deszcz i ogień połączyły się [w tej pladze]. I nie widzimy, żeby Faraon uląkł się poprzednich plag tak bardzo, jak przestraszył się tej, tak iż nawet powiedział: »Wiekuisty jest sprawiedliwy« (9:27)”, zob. Ibn Ezra do 9:14. [przypis tradycyjny]

Wszystkie naczynia Przybytku — narzędzia, „które były potrzebne do rozstawiania i składania [całej konstrukcji Przybytku i jego podwórza], jak np. młoty do wbijania kołków i słupów”, Raszi do 27:19 [1]. [przypis tradycyjny]

 wszystkie prawa — „[Obejmowało to] siedem przykazań, które zostały nakazane potomkom Noacha (Noego), prawa dotyczące Szabatu i szanowania rodziców, prawo o Czerwonej Jałówce (por. Lb 19) i przepisy karne, o których zostali pouczeni w Mara (por. Wj 15:25)”, Raszi do 24:3 [3]. Termin „potomkowie Noacha” to przenośnia na określenie całej ludzkości (ponieważ w potopie zginęli wszyscy poza Noachem i jego dziećmi, uznaje się że wszyscy ludzie urodzeni później są jego potomkami). Siedem przykazań Noachidów to prawa, które w Torze zostały nadane do czasu potopu. Tradycja żydowska wywodzi z tego, że są to prawa uniwersalne i obowiązują wszystkich ludzi, a każdy nie-Żyd który ich przestrzega uważany jest za sprawiedliwego i ma udział w Przyszłym Świecie. Na prawa te składa się sześć zakazów i jeden nakaz: 1. zakaz bałwochwalstwa: nie wolno czcić bożków ani przedmiotów; 2. zakaz bluźnierstwa: nie wolno złorzeczyć Bogu; 3. zakaz zabójstwa: nie wolno mordować ani przelewać krwi bliźniego; 4. zakaz niemoralności: nie wolno cudzołożyć ani żyć w sposób rozpustny; 5. zakaz kradzieży: nie wolno kraść ani rabować; 6. zakaz jedzenia mięsa wyciętego z żywego zwierzęcia: nie wolno być okrutnym wobec zwierząt; 7. nakaz ustanowienia sądów: społeczność musi stworzyć system prawny. [przypis tradycyjny]

wszystkie słowa Wiekuistego — czyli „nakaz trzymania się z dala od kobiet i odgrodzenia [Góry Synaj]”, Raszi do 24:3 [2]. [przypis tradycyjny]

wszystkie słowa Wiekuistego — „Opowiedział mu wszystkie słowa, które padły między Bogiem a nim, jak starał się odmówić tej misji i że jest posłańcem wbrew swojej woli”, Tur do 4:28. [przypis tradycyjny]

Wszystkie też dziesięciny z ziemi — „Mowa tu o drugiej dziesięcinie”, Raszi do 27:30 [1]. Dziesięcina, hebr. מַעֲשֵׂר (maaser), to dziesiąta część plonów, która oddzielana była każdego roku w siedmioletnim cyklu. Najpierw z plonu wydzielano תְּרוּמָה (truma), zwaną też תְּרוּמָה גְּדוֹלָה (truma gdola), wielka truma, był to dar dla kohenów, a ilość trumy nie była ściśle wyznaczona. Z pozostałego plonu oddzielano מַעֲשֵׂר רִאשׁוֹן (maaser riszon), pierwszą dziesięcinę, przeznaczaną dla lewitów. Z tego daru sami lewici wydzielali dla kohenów część zwaną תְּרוּמַת מַעֲשֵׂר (trumat maaser). Z reszty plonu w pierwszym, drugim, czwartym i piątym roku cyklu rolnicy oddzielali מַעֲשֵׂר שֵׁנִי (maaser szeni), drugą dziesięcinę. Tę dziesięcinę należało zanieść do Jerozolimy i tam spożyć. Jeśli przenoszenie plonów do Jerozolimy było zbytnim trudem, można było tę drugą dziesięcinę wykupić, wówczas produkty stawały się dozwolone do spożycia gdziekolwiek, ale dochód ze sprzedaży drugiej dziesięciny trzeba było zanieść do Jerozolimy i tam nabyć za to i spożyć dowolne produkty, wedle upodobania. W trzecim i szóstym roku cyklu zamiast drugiej dziesięciny wydzielano מַעְשַׂר עָנִי (maaser oni) czyli dziesięcinę oddawaną ubogim. W siódmym roku następował rok szbatowy, kiedy nie uprawiano ziemi. [przypis tradycyjny]

wszystkie wozy Micraimu — „Ale skąd mieli zwierzęta do [ciągnięcia] tych wozów? Jeśli powiesz, że od Micrejczyjów, to jest wszak napisane: »pozdychało wszystko bydło Micraimu« (Wj 9:6), jeśli powiesz, że z israelskich, to czyż nie jest napisane: »a i dobytek nasz pójdzie z nami« (Wj 10:26)? Zatem czyje to były [zwierzęta]? Tych [Micrejczyków], którzy bali się słów Boga [i wprowadzili stada swoje do domów] (por. Wj 9:20)”, Raszi do 14:7. [przypis tradycyjny]

wszystkim synom Israela — Raszi uczy, że Mojżesz skierował te słowa także do zwykłych Żydów, choć nie dotyczyły ich prawa dla kohenów, ponieważ sąd żydowski miał nadzorować stan świętości kohenów, gdy przystępowali oni do służby w świątyni, zob. Raszi do 21:24 [2]. [przypis tradycyjny]

wszystko, co pełza — „To włącza także robaki i wszystko to, co jest im jakkolwiek podobne”, Raszi do 11:42 [2]. [przypis tradycyjny]

wszystko, co przykazał Wiekuisty Mojżeszowi — „Nie jest napisane »co nakazał Mojżesz«, ale »co przykazał Wiekuisty Mojżeszowi«, nawet w tych rzeczach, których jego nauczyciel [czyli Mojżesz] nie powiedział mu wprost, idee [Becalela] były zgodne z tym, co oznajmione zostało [Mojżeszowi] na Synaju. Mojżesz nakazał mu wykonać sprzęty a potem Przybytek, lecz Becalel powiedział mu: zazwyczaj na świecie najpierw stawia się dom, a potem wnosi się do niego sprzęty. A Mojżesz odrzekł mu: tak właśnie słyszałem z ust Świętego Błogosławionego! I dodał: w cieniu Boga byłeś [co jest aluzją do imienia בְּצַלְאֵל (Becalel) czyli בְּצֵל אֵל (becel El): w cieniu Boga], bo rzeczywiście tak nakazał mi Święty Błogosławiony. Najpierw zatem uczynił Przybytek a potem wykonał sprzęty”, Raszi do 38:22 [1]. [przypis tradycyjny]

Wszystko, co rozwiera łono — czyli pierwsze, pierworodne dziecko. Raszi kometuje, że słowa te dotyczą ludzi, zob. Raszi do 34:19 [1]. [przypis tradycyjny]

Wszystko, co się rusza i co żyje, wam będzie na pokarm — od tej pory potomkom Noacha dozwolone zostało jedzenie mięsa zwierząt, gdyż pierwszemu człowiekowi wolno było spożywać tylko pokarm roślinny, por. Ks. Rodzaju 1:29, zob. Raszi do 9:3. [przypis tradycyjny]

wszystko pierworodne — początkowo rytuały religijne były sprawowane przez pierworodnych mężczyzn, później te obowiązki zostaną przeniesione na kohenów (kapłanów) i lewitów, zob. Chizkuni do 13.2 i Raszbam do 13:2. [przypis tradycyjny]

wtedy obchodzić ma ziemia Szabat — oznacza tzw. rok szabatowy: po sześciu latach uprawiania ziemi następował rok siódmy, określany jako szabatowy, kiedy to wszelkie prace na roli były zakazane, ziemia miała przez rok odpoczywać, a jej owoce były dostępne dla wszystkich. Rok ten określany jest także jako שְׁמִטָּה (szmita), od rdzenia שָׁמַט (szamat): odłączyć, opuścić. [przypis tradycyjny]

wtedy poczyta go kapłan za nieczystego: trądem jest — „Gdy tylko [kohen] orzeknie nieczystość, [człowiek ten] jest bezspornie nieczysty, [a gdy zazna uleczenia] musi przynieść dwa ptaki, ogolić [ciało] i złożyć ofiarę, omówioną w rozdziale 14.”, Raszi do 13:8 [1]. [przypis tradycyjny]

w tenże sam dzień — w pierwszym dniu miesiąca siwan, zob. Chizkuni do 19:1. [przypis tradycyjny]

w te słowa — „Przez całe 38 lat, gdy lud Israela przebywał na pustyni w niełasce, począwszy od czasu wydarzeń ze szpiegami (por. Lb 14), [Bóg] nie rozmawiał z Mojżeszem w zażyły sposób”, Raszi do 1:1 [6]. [przypis tradycyjny]

wtrącił — hebr. וַיְנַעֵר (wajenaer): potrząsnął, strząsnął, wytrząsł. „Jak człowiek, co opróżnia garnek, odwracając to, co było na górze, ku dołowi, a to, co było na dole, ku górze, tak [Micrejczycy byli podrzucani] w górę i w dół i rozbijali się w morzu”, Raszi do 14:27. [przypis tradycyjny]

w tym kraju — „W miejscu waszego przebywania, ale nie idźcie na pustynię”, Raszi do 8:21. Chizkuni komentuje: Faraon zobaczył, że Bóg oddzielił pomiędzy miejscem zasięgu plagi a ziemią Goszen, gdzie był lud Israela, i z lęku przed karą Bożą dał im zezwolenie na złożenie ofiar na miejscu, w Micraim, zob. Chizkuni do 8:21. [przypis tradycyjny]

Wybierz nam mężów — „[Ludzi] dzielnych, bojących się grzechu, aby ich zasługi [moralne] wspomagały ich [w walce]. Inne wyjaśnienie: wybierz nam ludzi, którzy wiedzą, jak niweczyć czary, ponieważ synowie Amaleka byli czarownikami”, Raszi do 17:9. [przypis tradycyjny]

Wybierz nam — Mojżesz zrównał tu Jehoszuę ze sobą, wyrażając tym szacunek dla swojego ucznia, zob. Raszi do 17:9. [przypis tradycyjny]

wybrańców synów Israela — czyli na „Nadaba, Abihu i starszyznę”, Raszi do 24:11 [1]. [przypis tradycyjny]

wybujałość oparzelizny — „Objawy oparzenia i wrzodu są takie same, dlaczego więc Tora opisuje je oddzielnie? Aby nauczyć, że jeden z drugim nie łączą się, [by być potraktowane jako najmniejsza oznaka trądu]”, Raszi do 13:24 [1]. [przypis tradycyjny]

wyczyścić je i wypłukać wodą — Raszi uczy, że naczynia metalowe szoruje się, aby wypuściły wchłonięte substancje, ale w przypadku glinianego naczynia nigdy nie da się usunąć tego, czym nasiąkły jego ścianki, zob. Raszi do 6:21 [3]. [przypis tradycyjny]

wydani będą na śmierć — Raszi komentuje, że skazywani byli na karę śmierci przez uduszenie, zob. Raszi do 20:10 [4]. [przypis tradycyjny]

wydani będą na śmierć — Raszi wyjaśnia, że jeśli byli świadkowie czynu i winny został wcześniej ostrzeżony o karze, to za popełnienie przestępstwa karą było ukamienowanie, gdy popełnił czyn z premedytacją a nie było wcześniej ostrzeżenia spadała na nie kara odcięcia (karet), jeśli zrobił to niechcący przynosił ofiarę zagrzeszną i podobne prawo obowiązywało we wszystkich przypadkach, za które Tora wyznacza karę odcięcia, zob. Raszi do 20:27 [1]. [przypis tradycyjny]

wydawać będzie ziemia owoc swój — „Nie będziecie musieli martwić się, że będzie rok suszy”, Raszi do 28:19 [1]. [przypis tradycyjny]

wydrze je z szaty — „Wydrze zakażony kawałek szaty i spali go”, Raszi do 13:56 [1]. [przypis tradycyjny]

wygłosił Bóg — hebr. אֱלֹהִים (Elohim): Bóg. „Odnosi się to do Boga jako Sędziego. Są takie prawa Tory, za wypełnienie których jest nagroda, ale gdy się ich nie czyni nie ma za to kary, można by pomyśleć, że dotyczy to także Dziesięciu Oświadczeń, dlatego werset mówi: »wygłosił Elohim« Bóg czyli Sędzia, który wymierzy karę [za odstąpienie od Dziesięciu Przykazań]”, Raszi do 20:1. [przypis tradycyjny]

wygłosił Bóg wszystkie słowa te — „To uczy, że Święty Błogosławiony oznajmił Dziesięć Oświadczeń w jednej wypowiedzi i nie jest możliwy taki sposób mowy w przypadku człowieka, […] a następnie [Bóg] powtórzył [dwa pierwsze] przykazania (Wj 20:2 i 20:3-6) oddzielnie”, Raszi do 20:1. [przypis tradycyjny]

wygłosił imię Wiekuistego — według Ibn Ezry przemówił tu sam Wiekuisty, zob. Ibn Ezra do 34:5 [2]. Według Targum Onkelos i Rasziego to Mojżesz wezwał Imienia Wiekuistego, zob. Raszi do 34:5 [1]. [przypis tradycyjny]

wygłoszę imię Wiekuisty przed tobą — „Nauczę cię wzoru modlitwy o miłosierdzie, [skutecznej] nawet, gdyby zasługi Praojców się skończyły. I nauczysz Israela, by postępował w taki sposób, jak ujrzysz, że Ja zrobię: gdy owinięty [w szatę] będę recytował Trzynaście Cech Miłosierdzia (patrz Wj 34:6). Zostaną wysłuchani dzięki temu, że wspomną przede Mną »Miłosierny i litościwy…« , bo Moje miłosierdzie jest niewyczerpane”, Raszi do 33:19 [2]. [przypis tradycyjny]

wyjdź, walcz — „Wyjdź z Obłoku, [który ochraniał lud Israela] i walcz”, Raszi do 17:9. „Wyjdź z obozu Israela, by walczyć z Amalekiem”, Ibn Ezra do 17:9. [przypis tradycyjny]

 wyjdzie darmo, bez wykupu — Raszi zauważa, że Tora dodaje jeszcze jedną okoliczność, kiedy żydowska niewolnica może wyjść na wolność: gdy pojawią się u niej wczesne oznaki dojrzewania płciowego. Pozostaje ona u swojego pana dopóki nie pojawią się u niej te oznaki i wyrażenie „wyjdzie darmo” oznacza, że jeśli oznaki dojrzewania ukażą się przed końcem sześciu lat, żydowska służąca może już opuścić swojego pana, natomiast wyrażenie „bez wykupu” oznacza, że może odejść także, kiedy osiągnie już pełnię dojrzałości fizycznej, czyli osiągnie wiek 12 i pół lat, zob. Raszi do 21:11. [przypis tradycyjny]

wykąpiesz ich w wodzie — „Oznacza to zanurzenie [w wodzie] całego ciała”, Raszi do 29:4 [1]. [przypis tradycyjny]

wykąpie w wodzie ciało swoje — „Tego dnia [Najwyższy Kohen] musiał zanurzać się w [wodzie] przy każdej zmianie szat. I pięć razy przebierał się, przechodząc od służby wewnątrz do służby na zewnątrz [świątyni] i z zewnątrz do wewnątrz, zmieniał złote szaty na białe ubrania i białe na złote, a z każdą zmianą wymagane było zanurzenie [w mykwie] i dwukrotne obmycie rąk i nóg [wodą] z umywalni”, Raszi do 16:4 [4]. [przypis tradycyjny]

wykonywaj wszelką robotę twoją — „A gdy nadejdzie Szabat, postrzegaj swoją pracę tak, jak gdyby w całości została już wykonana [i ukończona], abyś nie rozmyślał o pracy w Szabat”, Raszi do 20:9. [przypis tradycyjny]

Wykuj sobie — hebr. פְּסָל לְךָ (pesol lecha): wykuj sobie, rdzeń פָּסַל (pasal) oznacza wykuwać, wyciosywać, rzeźbić, od tego rdzenia pochodzi też słowo פְּסֹלֶת (pesolet): resztki, odpady, odłamki. Dlatego midrasz interpretuje słowa wersetu: resztki, odłamki pozostałe z wykutych tablic, będą dla ciebie. Bóg „ukazał [Mojżeszowi] we wnętrzu jego namiotu kamieniołom z szafirami i powiedział: odłamki będą dla ciebie. W ten sposób Mojżesz bardzo się wzbogacił”, Raszi do 34:1 [1]. [przypis tradycyjny]

wykupionym być nie może — „Nie wróci w posiadanie tego, kto je poświęcił”, Raszi do 27:20 [3]. [przypis tradycyjny]

wykupisz jagnięciem — rzecz, która jest poświęcona, nie może być wykorzystywana do zwykłych, nieświętych celów, aby można jej było używać, należało ją wykupić, w tym wypadku „podarować jagnię kohenowi (kapłanowi), a wówczas pierworodne osła było dozwolone do użytku”, Raszi do 13:13. [przypis tradycyjny]

wykwit — u Cylkowa: przyrzut; jw. [przypis tradycyjny]

wykwit — u Cylkowa: przyrzut; termin kojarzy się ze strzelectwem nie z objawem choroby skórnej. [przypis tradycyjny]

wylazły żaby — hebr. צְפַרְדֵּעַ (cefardea): żaba. Ponieważ słowo to jest w liczbie pojedynczej, midrasz interpretuje, że „była to jedna żaba, ale gdy ją uderzyli rozpadła się na wielką ilość żab”, Raszi do 8:2. [przypis tradycyjny]

wylezą — żaby wyjdą z rzeki, zob. Raszi do 7:28. [przypis tradycyjny]

wymyślaniu pomysłów — to odnosi się do „tkactwa artystycznego”, Raszi do 31:4 [1]. [przypis tradycyjny]

wynieśli ich w spodnich szatach ich — niosąc zmarłych „za ich szaty, co uczy, że nie uległy spaleniu ich ubrania, a jedynie ich dusze, coś jakby dwie nici ognia weszły im do nozdrzy [i wypaliły ich od wewnątrz]”, Raszi do 10:5 [1]. [przypis tradycyjny]

wyniesiecie kości moje stąd ze sobą — midrasz uczy, że także kości pozostałych synów Jakuba zostały wyniesione wraz z kośćmi Josefa, zob. Raszi do 13:19. [przypis tradycyjny]

wyniesie popiół poza obóz — Raszi wyjaśnia, że chodzi tu o popiół, który gromadził się na środku ołtarza, gdy było go już za dużo i nie było więcej miejsca na stosie, ale czynność ta nie była obowiązkowa każdego dnia, jednak wyjmowanie porcji popiołu, (trumat hadeszn), o którym mowa w 6:3, było codziennym obowiązkiem, zob. Raszi do 6:4 [2]. [przypis tradycyjny]

wypędzi ich — „Wbrew własnej woli synowie Israela zostaną wygnani i nie zdążą nawet zrobić zapasów na drogę”, Raszi do 6:1. [przypis tradycyjny]

wypierzesz powtórnie — Raszi uczy, że tym razem oznacza to zanurzenie w mykwie, nie pranie, zob. Raszi do 13:57 [2]. [przypis tradycyjny]

wyplenią was — „To oznacza uśmiercenie dorosłych”, Ibn Ezra do 26:22 [3]. [przypis tradycyjny]

wypowiadając ustami — Raszi uczy, że chodzi o przysięgę wypowiedzianą ustnie, nie o postanowienie uczynione w sercu, zob. Raszi 5:4 [1]. U Cylkowa: a wymknęło mu się z ust; korekta dla zgodności z oryginałem, chodzi o wypowiedzenie świadome a nie przypadkowe. [przypis tradycyjny]

wyprosi każda kobieta u sąsiadki swojej — nakaz ten dotyczył i mężczyzn i kobiet, ale Tora „wymienia kobiety, ponieważ to one mają w zwyczaju, częściej niż mężczyźni, pożyczać od sąsiadek złote i srebrne ozdoby itp.”, zob. Ibn Ezra do 3:22. [przypis tradycyjny]

wypuści go na wolność za oko jego — „To samo odnosi się do [uszkodzenia pozostałych] 24 wierzchołków ciała: palców u rąk i nóg, dwojga uszu, nosa i członka”, Raszi do 21:26 [2]. [przypis tradycyjny]

wypuścił gołębicę — Ponieważ dalej (8:10) napisane jest, że odczekał kolejne siedem dni, wynika z tego, że i przed pierwszym wypuszczeniem gołębicy odczekał 7 dni po wysłaniu kruka, z myślą, że jeśli wody opadły, gołębica znajdzie sobie miejsce na odpoczynek i już nie wróci do Noacha, zob. Raszi do 8:8. [przypis tradycyjny]

wypuścił kruka — Noach wypuścił kruka z myślą, że ptak ten żywi się mięsem, więc jeśli wody rzeczywiście opadły na tyle, że kruk znajdzie padlinę, wówczas przyniesie kawałek mięsa w dziobie, i po tym Noach pozna, że wody ustąpiły, zob. Radak do 8:7. [przypis tradycyjny]

wyrób z najjaśniejszego szafiru — hebr. כְּמַעֲשֵׂה֙ לִבְנַ֣ת הַסַּפִּ֔יר (kemaase liwnat hasapir), dosł. jak wykonana posadzka szafirowa. Opis podnóżka boskiego tronu nastręcza kłopotów translacyjnych: słowo liwnat dosłownie oznacza cegłę, ceramiczną posadzkę, ale rdzeń słowa jest taki sam jak słowa לָבָן, lawan: biały, jasny. Zarówno komentatorzy jak i tłumacze próbowali w różny sposób zinterpretować i opisać te konotacje. Cylkow całkowicie pomija słowo cegła albo posadzka, i skupia się na aspekcie jasności. Dla Rasziego z kolei to cegła jest najważniejsza, bo nawiązuje do cegieł, jakie Żydzi wyrabiali w Egipcie, por. Raszi do 24:10. Chizkuni zauważa z kolei, że większość ludzi nigdy nie widziała szafiru [który ma kolor niebieski], dlatego Tora dodatkowo opisuje ten kolor porównując go z jasnym niebem, zob. Chizkuni do 24:10. Dzisiaj powszechnie utożsamia się sapir z lapis lazuli, a nie szafirem. [przypis tradycyjny]

wyrobie skórzanym — „Tu chodzi o skórę, z której coś wykonano”, Raszi do 13:48 [3]. [przypis tradycyjny]

wyrobu tkackiego — Raszi wyjaśnia, że brzeg otworu na głowę miał być skierowany do wewnątrz, tak że jego fałda tworzyła rąbek, i został wykonany metodą tkania, a nie zszyty, zob. Raszi do 28:32 [2]. [przypis tradycyjny]

wyrobu wzorzystego — Raszi wyjaśnia, że chodzi o haftowanie igłą, ornamenty wykonane w ten sposób były jednakowe po obu stronach, wielkość kotary (masach) była taka sama jak wielkość zasłony (parochet): 10 na 10 łokci, zob. Raszi do 26:36 [2 i 3]. [przypis tradycyjny]

wyruszyli z Sukot — „Drugiego dnia, bo pierwszego dotarli z Ramses do Sukot”, Raszi do 13:20. [przypis tradycyjny]

wyrzuciła — hebr. לֹא תָקִיא (lo taki) dosł. nie zwymiotowała. [przypis tradycyjny]

wyświęcenia — hebr. מִלּוּאִים (miluim): upełnomocnienie, napełnienie. Raszi uczy, że ta ofiara składana była w dniu, gdy koheni wyświęcani byli do swojej kapłańskiej służby, zob. Raszi do 7:37 [1]. [przypis tradycyjny]

wyschła ziemia — powierzchnia ziemi stwardniała i była znów taka, jak dawniej, zob. Raszi do 8:14. [przypis tradycyjny]

wysmażoną na kołacze — „Ciasto nasycane wrzącą oliwą, w takiej ilości ile jej wchłonie”, zob. Raszi do 7:12 [3]. [przypis tradycyjny]

wysmażoną przyniesiesz ją — hebr. מֻרְבֶּכֶת (murkewet) oznacza tu: nasycona wrzącą oliwą, zob. Raszi do 6:14 [1]. [przypis tradycyjny]

wystąpił syn kobiety Israelskiej, będący jednak synem męża Micrejskiego — Raszi wyjaśnia: choć jego ojciec był Micrejczykiem, jego matka pochodziła z plemienia Dana, chciał więc rozbić swój namiot w obozie tego plemienia, lecz zapytano go, jakie ma do tego prawo, skoro napisane jest, że każdy ma obozować zgodnie z przynależnością plemienną swojego ojca (por. Lb 2:2). Zatem udał się on do sądu Mojżesza, ale wyszedł przegrawszy sprawę i wtedy zbluźnił, zob. Raszi do 24:10 [1]. [przypis tradycyjny]

wyszedł Mojżesz na spotkanie teścia swojego — „Wielkim honorem został zaszczycony Jitro w tej chwili, bo skoro wyszedł Mojżesz, wyszli i Aharon, i Nadaw i Awihu [synowie Aharona], a któż widząc, że ci wyszli, nie wyszedł także [z nimi na powitanie Jitro]?”, Raszi do 18:7. [przypis tradycyjny]

wyszedł ogień sprzed Wiekuistego — ogień wyszedł „z Najświętszego Miejsca w Przybytku, idąc przez złoty ołtarz, spalił na nim kadzidło, co zawsze poprzedzało spalanie codziennych ofiar całopalnych, tam też potem dosięgnął synów Aharona, gdy ich spalił (por. Kpł 10:2); następnie wyszedł, wspiął się na ołtarz i pochłonął na ołtarzu ofiarę całopalną i opłatną”, Raszbam 9:24 [1]. [przypis tradycyjny]

wyszedł ogień — wyszedł ogień, „aby najpierw spalić kadzidło na wewnętrznym [ołtarzu, por. przypis do Kpł 9:24], ale natknął się tam na synów Aharona i uśmiercił ich, po czym [ogień] wyszedł stamtąd i dotarł do ołtarza zewnętrznego, gdzie pochłonął ofiarę całopalną”, Raszbam do 10:2 [2]. [przypis tradycyjny]

wyszła za męża postronnego — Raszi precyzuje: gdy poślubi ona lewitę lub zwykłego Żyda (israela), nie kogoś z rodu kohenów, zob. Raszi do 22:12 [1]. [przypis tradycyjny]

wyszłych z biodra — hebr. יֶרֶךְ (jerech): biodro, udo, niekiedy tłumaczone jako lędźwie. Biodro jest tu eufemizmem na męski organ rozrodczy, który znajduje się w pobliżu bioder, zob. Ibn Ezra do 1:5.

Ibn Ezra: rabi Abraham ben Meir ibn Ezra (1092–1167), żył w Hiszpanii; uczony, poeta, filozof i komentator Biblii.

[przypis tradycyjny]

wyszli, i pobłogosławili lud — „Wypowiedzieli słowa: »I niech będzie upodobanie Boga Pana naszego nad nami, a sprawę rąk naszych utwierdź pośród nas; tak, sprawę rąk naszych, utwierdź ją« (Ps 90:17), czyli: oby było wolą, że Szechina [Boża obecność] spocznie na dziele waszych rąk. Jako że całe siedem dni upełnomocniania, gdy Mojżesz ustawiał Przybytek i pełnił w nim służbę [kapłańską], po czym każdego dnia składał go z powrotem, Szechina nie spoczęła na [Przybytku], lud Israela czuł się zawstydzony i mówił do Mojżesza: Mojżeszu, nauczycielu nasz, cały trud, który podjęliśmy był to po, aby Szechina zamieszkała pomiędzy nami, byśmy wiedzieli, że odkupiony nam został grzech [złotego] cielca. Dlatego [Mojżesz] powiedział im: »To, co rozkazał Wiekuisty, uczyńcie a ukaże się wam Majestat Wiekuistego« (9:6), Aharon mój brat, jest bardziej znamienity i ważniejszy ode mnie, to poprzez jego ofiary i jego posługę spocznie na was Szechina i będziecie wiedzieć, że to Bóg go wybrał”, Raszi do 9:23 [2]. [przypis tradycyjny]

wyszli niektórzy z ludu, aby zbierać — „Pomimo tego, że nie potrzebowali [pożywienia], wyszli sprawdzić, czy rzeczywiście nie będzie [manny] w tym dniu”, Bechor Szor do 16:27. [przypis tradycyjny]

wytępionym będzie — hebr. יָחֳרָם (jochoram) od rdzenia חָרַם (charam) całkowicie wytępić, poświęcić na zniszczenie, objąć zakazem, wykląć, ekskomunikować. Ramban komentuje, że tu oznacza to karę śmierci z wyroku sądu, zob. Ramban do 22:19 [1]. Raszi wyjaśnia, że kara śmierci groziła nie tylko za składanie ofiar, ale także za palenie kadzidła, lanie wina na ołtarz i inne rytuały podobne tym, które odprawiane były w Świątyni na cześć Boga. Jednak nie za takie czynności, które nie przypominały rytuałów żydowskich, jak np. spryskiwanie wody przed figurą czy całowanie bożka, chyba że była to czynność obrzędowa wymagana dla kultu tego bożka, zob. Raszi do 22:19 [2]. [przypis tradycyjny]

wytłoczonej, dla oświetlania — „Oliwki były tłuczone w moździerzu, a nie mielone w tłoczni, aby nie było [w oliwie] żadnego osadu. Po tym jak utoczono [w ten sposób] pierwszą kroplę [oliwy do oświetlania], można było przełożyć oliwki do tłoczni i zmielić je, ta druga oliwa była niezdatna do świecznika, ale odpowiednia do ofiar pokarmowych”, Raszi do 27:20 [2]. [przypis tradycyjny]

wytracę go — Raszi komentuje, że jednak cała rodzina nie jest skazywana na karę odcięcia, ale na inne cierpienia, zob. Raszi do 20:5 [2]. [przypis tradycyjny]

wytracona będzie dusza ta — hebr. וְנִכְרְתָה הַנֶּפֶשׁ הַהִוא (wenichreta hanefesz hahi) dosł. odcięta będzie dusza ta. Mowa tu o karze zwanej karet, zob. przypis do Kpł 4:2, która wymierzana była przez Boga, nie przez ludzi. [przypis tradycyjny]

wytracona będzie dusza ta — Raszi uczy, że to kara wymierzana z Nieba, w przypadku gdy nie było ostrzegania przez świadków, zob. Raszi do 31:14 [2]. [przypis tradycyjny]

wytracona będzie dusza ta spośród Israela — hebr. נִכְרְתָה הַנֶּפֶשׁ (nichreta hanefesz) dosł. dusza zostanie odcięta; כָּרֵת (karet) odcięcie to szczególnie dotkliwa kara odłączenia od ludu żydowskiego. Tora wymienia 36 takich przypadków, gdy złamanie prawa pociąga za sobą karet (zob. Miszna, Keritot 1:1). Istnieją różne interpretacje rabiniczne, czym jest ta kara, może to być ostracyzm społeczny, przedwczesna śmierć (przed 60 rokiem życia), rodzaj śmierci duchowej czy bezpotomność. Lecz jest to kara wymierzana przez Boga, nie przez ludzi. „Można by wywnioskować, że człowiek zostanie odcięty od Israela, ale pójdzie sobie do innego ludu, lecz na innym miejscu (Kpł 22:3) napisane jest sprzed oblicza Mojego, co oznacza: na każdym miejscu, które jest Moim terenem [czyli wszędzie], człowiek będzie jak odcięty”, zob. Raszi do 12:15. [przypis tradycyjny]

wytracone — u Cylkowa: zatracone, ale do tej pory tłumaczył ten czasownik jako wytracić. Jest to odniesienie do kary odcięcia (karet). Raszi uczy, że kara ta spada i na mężczyznę i na kobietę, którzy dopuszczają się zakazanych stosunków, zob. Raszi do 18:29 [1]. [przypis tradycyjny]

wyuzdany — „Byli bezwstydni i całkowicie zepsuci, popełniający grzechy publicznie”, Sforno do 32:25 [1]. [przypis tradycyjny]

wywieść komary — „Próbowali je stworzyć i wydobyć z czego innego [niż proch ziemi]”, Raszi do 8:14. [przypis tradycyjny]

wywiódł — spowodował, że rośliny zaczęły rosnąć; werset odnosi się tylko do roślinności w ogrodzie, zob. Raszi do 2:9. [przypis tradycyjny]

wywiódł synów Israela z Micraimu — „Kimże ja jestem, żebym mógł wyprowadzić tak wielki lud jak Israel?”, zob. Ibn Ezra do 3:11. „Miałbym zasługę wyprowadzić synów Israela, którzy sami obecnie nie zasługują na to?”, zob. Sforno do 3:11. [przypis tradycyjny]

wywiodę was spod brzemienia Micraimu, i wybawię was od służby ich, i wyswobodzę was — w tym wersecie i w następnym (6:7) pojawiają się cztery wyrażenia oznaczające wyzwolenie synów Israela z niewoli: וְהוֹצֵאתִי (wehoceti): wywiodę, וְהִצַּלְתִּי (wehicalti): wybawię, וְגָאַלְתִּי (wegaalti): wyswobodzę, i וְלָקַחְתִּי (welakachti) dosł. wezmę tu: przyjmę. Była to zapowiedź czterech etapów wyzwalania: pierwszy, gdy zostaną uwolnieni od prac niewolniczych, ale nadal pozostaną we władzy Fraona i jego ludu, drugi, gdy zostaną wybawieni całkowicie spod władzy Micrejczyków i opuszczą ich kraj, trzecia obietnica zapewniała im przejście przez Morze Czerwone [u Cylkowa: „morze Sitowe”], a czwarta zapowiedź odnosiła się do nadania im Tory na Synaju, zob. Rabeinu Bachja i Sforno do 6:6. W literaturze rabinicznej określane jest to jako אַרְבַּע לְשׁוֹנוֹת גְּאוּלָּה (arba leszonot geula): cztery wyrażenia [opisujące] wybawienie. [przypis tradycyjny]

wyżyny wasze — czyli „wieże wasze i zamki”, Raszi do 26:30 [1]. „Nie będziecie mieli miejsca, gdzie moglibyście modlić się i wołać o wybawienie od głodu, ponieważ zniszczę wasze wyżyny czyli miejsca składania ofiar”, Ibn Ezra do 26:30 [1]. [przypis tradycyjny]

wzgardziwszy nią — hebr. בְּבִגְדוֹ בָהּ (bewigdo wah) dosł. zdradziwszy ją. „Jeśli zamierzał ją zdradzić czyli nie wypełnił wobec niej przykazania wyznaczenia jej sobie [na żonę]. I to samo odnosi się do jej ojca, który zdradził ją i sprzedał temu mężczyźnie”, Raszi do 21:8 [5]. [przypis tradycyjny]

wziął (…) człowieka — zachęcił go i przekonał miłymi słowami, zob. Raszi do 2:15. [przypis tradycyjny]

wziął lud swój ze sobą — „[Faraon] sam zaprzągł swój wóz i przekonał swój lud przemową: zostaliśmy pobici i zabrali nasz majątek, a my pozwoliliśmy im odejść! Wyruszcie ze mną, a ja nie będę jak inni królowie, bo u innych zazwyczaj słudzy idą przed królem na czele bitwy, ale ja pójdę na przedzie, przed wami!”, Raszi do 14:6. [przypis tradycyjny]

wziął Szem i Jefet — nie jest napisane 'wzięli', lecz czasownik występuje tu w liczbie pojedynczej, z czego uczymy się, że Szem wykazał się większą gorliwością niż Jefet, zob. Raszi do 9:23. [przypis tradycyjny]

wziął to Mojżesz z rąk ich, i puścił z dymem na ołtarzu — „Przez całe siedem dni Mojżesz pełnił służbę w białej szacie [choć nie był kohenem]”, Raszi do 8:28 [1]. [przypis tradycyjny]

wziątek zaślepia widzących — „Nawet gdy jest to mędrzec biegły w znajomości Tory, a weźmie łapówkę, w końcu zaburzy to jego umysł tak, iż zapomni czego się nauczył i zmąci się światłość jego oczu”, Raszi do 23:8 [2]. [przypis tradycyjny]

wziątku nie bierz — Raszi komentuje, że sędzia nie może brać łapówki „nawet gdy [chce] osądzić sprawiedliwie [na korzyść dawcy], a tym bardziej, aby nagiąć wyrok”, Raszi do 23:8 [1]. [przypis tradycyjny]

wziąwszy Mojżesz połowę krwi — Raszi komentuje, że to anioł przyszedł i rozdzielił krew na połowy, zob. Raszi do 24:6 [1]. [przypis tradycyjny]

wzięli tedy kamień i podłożyli podeń, i usiadł na nim — „Ale nie usiadł na miękkiej poduszce, bo powiedział: Israel poddany jest udręce, to i ja będę z nimi w udręce”, Raszi do 17:12. [przypis tradycyjny]