Przypisy

pobłogosławił Wiekuisty dzień siódmy — „[Pobłogosławił] dodatkową duszą, która jest dodatkowym przygotowaniem do służby Bogu”, Sforno do 20:11. „Powiedział rabi Szimon ben Lakisz: Święty Błogosławiony daje człowiekowi dodatkową duszę w przeddzień Szabatu, a na zakończenie Szabatu zabiera ją z powrotem, jak powiedziano: »Odpoczął i wytchnął«, (Wj 31:17): gdy tylko skończył się Szabat, biada! utracona została dusza”, Bejca 16a:12 [przypis tradycyjny]

po bokach namiotu z jednej i z drugiej strony, pokrywając go — „Od strony północnej i południowej […]. Tora uczy właściwego postępowania, aby człowiek dbał o piękne [przedmioty, osłaniając je; tu ozdobne dolne tkaniny osłonięte były grubszymi]”, Raszi do 26:13 [3]. [przypis tradycyjny]

po brodę się otula — „Jak żałobnik”, Raszi do 13:45 [3]. [przypis tradycyjny]

pobudował im domy — hebr. וַיַּעַשׂ (wajaas) dosł. uczynił im domy. „Ponieważ położne bały się Boga i rozkaz Faraona o zabijaniu dzieci okazał się daremny, Faraon wydał zarządzenia odnośnie do domów, aby osiedlić lud Israela pomiędzy domami micrejskimi tak, by sąsiedzi znali czas porodu Ibrejek, lub też pobudował im rzeczywiste domy, wyznaczone do tego, aby rodziły wyłącznie tam, a inni wyjaśniają, że [położne] zostały zamknięte w więzieniu”, Tur do 1:21.

Tur: Jaakow ben Aszer (1271–1340), znany także jako Baal Haturim, rabin i czołowy autorytet prawa żydowskiego, autor kodeksu prawa żydowskiego Arbaa Turim „Cztery Rzędy”, od tytułu tej księgi pochodzi jego przydomek.

[przypis tradycyjny]

pochłonęła ich ziemia — „Stąd wniosek, że zasłużyli na pochówek, w nagrodę za to, że powiedzieli »Wiekuisty jest sprawiedliwy« (por. Wj 9:27)”, Raszi do 15:12. [przypis tradycyjny]

począł Noach, mąż roli, i zasadził winnicę — w znaczeniu: Noach, który znał się na uprawie ziemi, pierwszy zasadził winorośl nie jako pojedynczą roślinę, ale w rzędach, w taki sposób, że utworzył winnicę, por. Ramban do 9:20. [przypis tradycyjny]

poczęli kopać — „Wielu [rabinów] utrzymuje, że woda była jak krew w rękach Micrejczyka, ale stawała się czysta w rękach Hebrajczyka; jeśli tak, dlaczego ten cud nie został odnotowany w Torze?” Według Ibn Ezry plaga krwi, żab i wszy obejmowała i Micrejczyków, i Hebrajczyków, gdyż te trzy plagi wyrządzały małą krzywdę, i tak jak Micrejczycy kopali w poszukiwaniu wody, tak kopali i Hebrajczycy; zob. Ibn Ezra do 7:24. [przypis tradycyjny]

po czym wracał do obozu — „Po tym jak [Bóg] rozmawiał z nim, Mojżesz wracał do obozu i nauczał starszyznę tego, co sam się nauczył. W ten sposób Mojżesz postępował od dnia Jom Kipur, aż do dnia wzniesienia Miszkanu, ale nie dłużej, jako że siedemnastego tamuz tablice zostały rozbite, osiemnastego spalił cielca i osądził grzeszników, a dziewiętnastego wszedł na górę […] i spędził tam 40 dni, błagając o miłosierdzie […]. W pierwszy dzień miesiąca elul zostało mu powiedziane: »wstąpisz rano na górę Synaj« (Wj 34:2), aby otrzymać drugie tablice i spędził tam 40 dni […], a tak jak te pierwsze [40 dni] przeszło w przychylności [Bożej] tak i te ostatnie były z przychylnością, zatem można powiedzieć, że środkowe 40 dni było w gniewie [Bożym]. Dziesiątego tiszri przebaczył Święty Błogosławiony Israelowi, z radością i z całego serca, powiedział do Mojżesza: wybaczyłem! I przekazał mu drugie tablice. [Wtedy Mojżesz] zeszedł i zaczął nakazywać [ludowi] budowę Miszkanu, który wykonywali aż do 1 nisan, a od kiedy stanął [Miszkan, Bóg] już nie rozmawiał z Mojżeszem inaczej niż w Przybytku zboru” , Raszi do 33:11 [2]. [przypis tradycyjny]

podczas oddzielenia swojego — u Cylkowa: w wydzielaniu się swoim, jw. [przypis tradycyjny]

Pod czymże się położy? — Raszi komentuje, że „przykrycie jego” oznacza wierzchnie ubranie, „odzienie ciała” oznacza koszulę bliską ciału, a „pod czym się położy” oznacza także pościel, zob. Raszi do 22:26. [przypis tradycyjny]

Podejdź ku Mnie na górę, i zostań tam — Raszi komentuje: po nadaniu Tory Bóg wezwał Mojżesza, by wszedł i pozostał 40 dni na górze Synaj, zob. Raszi do 24:12 [1 i 2]. „[Było to] po tym jak [Mojżesz] zbliżył się bardziej niż ci, co podeszli z nim, wedle słów »przystąpi Mojżesz sam« (24:2), jednak nie wszedł jeszcze na sam szczyt góry i to na tym etapie członkowie starszyzny dostąpili tej wielkiej wizji, a [Bóg] powiedział do Mojżesza, żeby wszedł na szczyt góry”, Sforno do 24:12 [1]. „To jest ten sam nakaz, który [Bóg] skierował do [Mojżesza] poprzedniego dnia [6 siwan] (24:1), a teraz siódmego [siwan] dodał: »i zostań tam, a dam ci Tablice«”, Ramban do 24:12 [1]. [przypis tradycyjny]

podeprzyj go — „Nie dozwól, by popadł [w biedę] i zrujnował się całkowicie, gdy już będzie trudno go z tego wyciągnąć, ale wspieraj go od chwili, gdy zaczyna słabnąć [finansowo]. Do czego jest to podobne? Do ciężaru włożonego na osła: jak długo jest na ośle, wystarczy jeden człowiek, by złapać i podtrzymać [ładunek], ale gdy spadnie na ziemię, nawet w pięć osób nie sposób go podźwignąć”, Raszi do 25:35 [1]. [przypis tradycyjny]

podług imion synów Israela, dwanaście — „[Imiona były wypisane zgodnie] z kolejnością narodzin synów Jakuba”, zob. Raszi do 28:21 [1]. [przypis tradycyjny]

podług rodzajów swoich — hebr. מִשְׁפְּחֹתֵיהֶם (lemiszpechoteihem): dosł. 'według ich rodzin'. To uczy, że zwierzęta «zobowiązały się do łączenia się [w pary] tylko zgodnie ze swoimi gatunkami», zob. Raszi do 8:19. Jest to również najdłuższe słowo w Torze. [przypis tradycyjny]

podług urodzenia ich — „Zgodnie z kolejnością ich urodzenia: Reuben, Szymon, Lewi, Jehuda, Dan i Naftali na jednym [kamieniu], a na drugim Gad, Aszer, Isachar, Zebulun, Josef, Binjamin, [imię Binjamin] w pełnym zapisie, tak jak pojawia się w opisie jego narodzin (Rdz 35:18). W ten sposób na każdym kamieniu było [wyrytych] 25 liter”, Raszi do 28:10 [4]. [przypis tradycyjny]

podług ustaw ich nie postępujcie — Raszi komentuje, że to tzw. drogi postępowania Emorytów, czyli prawa obyczajowe nie-Żydów, których mędrcy zakazują Żydom naśladować, zob. Raszi do 18:3 [3]. [przypis tradycyjny]

podnieś laskę twą i wyciągnij rękę twoją na morze — „Bóg powiedział do Mojżesza: podnieś laskę i rozdziel morze, zanim lud wyruszy, bo nie nakazał mu, aby uderzył w morze, a jedynie aby wyciągnął rękę z laską w kierunki morza, i wiemy, że to nie laska rozdzieliła wody, lecz od chwili gdy Mojżesz wyciągnął rękę ku morzu »Wiekuisty pędził morze wiatrem wschodnim gwałtownym« (Wj 14:21) i rozdzieliły się wody”, Ibn Ezra do 14:16. [przypis tradycyjny]

podniesienia — hebr. תְּרוּמָה (truma): podnoszenie do góry. „Wyrażenie to oznacza poruszanie czymś w górę i w dół”, Raszi do 29:27 [2]. [przypis tradycyjny]

podniesionych świętości — Ibn Ezra wyjaśnia, że chodzi tu o dary, które koheni otrzymywali z ofiarowanych zwierząt: łopatkę i mostek (por. Kpł 10:15), zob. Ibn Ezra do 22:12 [1]. [przypis tradycyjny]

podobieństwo — hebr. כִּדְמוּתֵנוּ (kidmutenu), to podobieństwo rozumiane jako inteligencja i zdolność rozumienia, a nie fizyczne zob. Raszi do 1:26. [przypis tradycyjny]

podstawa — hebr. יָרֵךְ (jarech): podstawa, baza, lędźwie. „Dolna podstawa w kształcie skrzyni, z niej odchodziły w dół trzy nóżki”, Raszi do 25:31 [4]. [przypis tradycyjny]

Po dwa czopy u każdego bala — czop to rodzaj łączenia ciesielskiego do montażu elementów poziomych z pionowymi: w poziomej desce wykonywano otwór, w pionowej zaś czop, wypustkę pasującą do otworu. Raszi komentuje, że każda deska była od dołu nacięta tak, że na dole miała dwa czopy, te czopy były wkładane do metalowych gniazd (tu: podsłupi) tak, że deski przylegały do siebie, a podsłupia i czopy były dokładnie dopasowane, aby tworzyć zwartą ścianę, bez prześwitów, zob. Raszi do 26:17 [1]. [przypis tradycyjny]

podzielą się ceną jego; a także zabitym podzielą się — „Tora mówi tu o wołach równej wartości, gdy wół wart 200 zuz pobódł woła wartego 200 zuz, czy padlina jest warta wiele czy niewiele, gdy [każdy] bierze połowę wartości żywego i połowę wartości martwego [wołu], to każdy z [właścicieli wołów] stratny jest połowę szkody spowodowanej przez śmierć [zwierzęcia], co uczy, że za byka, który nie stanowił zagrożenia, płaci się połowę odszkodowania, a z [przypadku byków] o równej wartości uczymy się o bykach o różnej wartości”, zob. Raszi do 21:35 [3]. Zwierzę, które nie jest znane jako stanowiące zagrożenie, jest określane w prawie żydowskim jako tam, łagodne i właściciel nie ma obowiązku strzec go szczególnie pilnie. „Ponieważ był to [wół] łagodny i nie miał w zwyczaju robić szkód, właściciel nie dostał o nim ostrzeżenia i nie zawinił przez zaniedbanie [pilnowania], pech obu [właścicieli] był przyczyną [nieszczęścia], dlatego obaj dzielą koszt szkody”, Chizkuni do 21:35 [2]. [przypis tradycyjny]

pojął córkę Lewiego — gdy Amram ponownie ożenił się z Jochebed „znów stała się ona młoda, choć miała 130 lat, jako że narodziła się »pomiędzy murami«, gdy [synowie Izraela] wkraczali do Micraim, przebywali tam zaś 210 lat, a gdy wychodzili [z Micraim] Mojżesz miał 80 lat, zatem [jego matka] zaszła w ciążę mając 130 lat, ale [Tora] nazywa ją [młodzieńczym określeniem] »córka Lewiego«”, zob. Raszi do 2:1. [przypis tradycyjny]

pokarm — pierwsi ludzie żywili się wyłącznie roślinami, uśmiercanie zwierząt i jedzenie mięsa zostało dozwolone dopiero potomkom Noacha po potopie (por. Ks. Rodzaju 9:3). Raszi do 1:29. [przypis tradycyjny]

pokarm to, ofiara ogniowa Wiekuistemu — Raszi komentuje, że należy to rozumieć jako: „pokarm dla ognia, na cześć Wiekuistego”, Raszi do 3:11 [1]. [przypis tradycyjny]

pokłócili się w obozie — „O prawa do [miejsca] w obozie”, Raszi do 24:10 [4]. [przypis tradycyjny]

pokłonił się i ucałował go — „To uczy o skromności Mojżesza, bo chociaż był [jak] król, nie wywyższał się, ale pokłonił się teściowi, sam go poprowadził i opowiedział mu o wszystkich zdarzeniach”, Bechor Szor do 18:7. [przypis tradycyjny]

pokłosia żniwa twego nie podbieraj — hebr. לֶקֶט (leket): kłosy zboża pozostałe po żniwach. Raszi komentuje: kłosy pozostałe na polu po żniwach, mogli zbierać dla siebie biedni ludzie. Kłosy traktowano jako spadłe gdy na raz wypadły jeden czy dwa kłosy, ale już trzy upadłe kłosy nie były traktowane jako leket dla ubogich i żniwiarz mógł je podnieść, zob. Raszi do 19:9 [2]. [przypis tradycyjny]

pokrają — u Cylkowa: rozrąbią; to samo słowo נִתַּח (nitach) w 1:6 tłumaczy jako pokrajać, co jest bliższe znaczeniu czasownika. [przypis tradycyjny]

pokropią krwią tą wokoło ołtarz — „[Kohen] stał na dole i pryskał krwią z naczynia na ściany ołtarza poniżej czerwonej linii zaznaczonej na bokach ołtarza, [stając] naprzeciw rogów [ołtarza] i to oznacza »wokoło«, czyli tak, aby krew znalazła się na czterech bokach ołtarza […]. Dwa polania [krwią] na cztery [strony ołtarza]”, Raszi do 1:5 [6]. Stojąc naprzeciw narożnika północno-wschodniego kohen polewał krwią jeden raz, tak że krew dosięgała jednocześnie obu tych boków ołtarza, po czym przechodził wokół ołtarza, stawał naprzeciw narożnika południowo-zachodniego i polewał krwią drugi raz, tak by krew dosięgła jednocześnie tych dwóch boków. [przypis tradycyjny]

pokropią synowie Aharona krwią jej ołtarz, wokoło — „Dwa polania [krwią] na cztery [strony ołtarza], (por. przypis do Kpł 1:5) i było to spryskiwanie przy pomocy naczynia, palcem [kohen nakładał krew] tylko w przypadku ofiar za grzech”, Raszi do 3:8 [1]. [przypis tradycyjny]

pokropi krwią tej „zagrzesznej” ścianę ołtarza — „W przypadku ofiary całopalnej [z ptaka] wymagane było tylko wyciśnięcie krwi, w przypadku ofiary za grzech potrzebne było pokropienie krwią i wyciśnięcie jej, [kohen] chwytał [ciało ptaka] za kark i wyciskał krew, a krew tryskała, docierając do ołtarza”, Raszi do 5:9 [1]. [przypis tradycyjny]

pokropi nią ku wieku i przed wiekiem — „[Pokropi krwią] jeden raz w górę i siedem razy na dół”, Raszi do 16:15 [2]. [przypis tradycyjny]

pokropisz ołtarz w około — Raszi wyjaśnia, że »w około« oznacza dwa spryskania krwią, które wyglądały jak cztery: krew nakładana była na jeden narożnik z jednej strony i na drugi narożnik naprzeciw niego, po skosie, w ten sposób, że miejsce nałożenia krwi było widoczne z obu stron narożnika, a więc krew widoczna była z czterech stron czyli dookoła ołtarza, zob. Raszi do 29:16 [2]. [przypis tradycyjny]

pokrowcem jego — hebr. מִכְסֵהוּ (michsehu): pokrowiec jego. „Przykrycie ze skór baranów i techaszim [tu: »borsuczych«]”, Raszi do 35:11 [3]. [przypis tradycyjny]

pokrowiec namiotu — Raszi wyjaśnia, że do tego posłużyły tkaniny z wełny koziej, zob. Raszi do 40:19 [1]. [przypis tradycyjny]

połknęła laska Aharona laski ich — „To był drugi cud, że laska Aharona połknęła laski wróżbitów, i nie było ich już […]. Po tym jak ponownie stała się laską, pochłonęła inne laski i był to wielki cud”, Ibn Ezra do 7:12. [przypis tradycyjny]

położy Aharon na oba kozły losy — „Stawiał jednego [kozła] po prawej a drugiego po lewej stronie, wkładał obie ręce do urny, wyciągał [stamtąd] losy, jeden prawą ręką a drugi lewą i kładł [losy na kozłach]. Ten [kozioł, na którego padł los] z napisem dla Wiekuistego przeznaczony był dla Wiekuistego, a ten [na którego padł los] z napisem dla Azazela posyłany był do Azazela na pustyni”, Raszi do 16:8 [1]. [przypis tradycyjny]

położyli łoje na mostki — „Po wykonaniu gestu kołysania, kohen który zakołysał [tymi częściami ofiar], przekazywał je innemu kohenowi do spalenia, i tak to, co było na górze znajdowało się teraz na dole”, Raszi do 9:20 [1]. [przypis tradycyjny]

położy rękę swą na głowę całopalenia — Ibn Ezra uczy, że mimo iż mowa tu o ręce, mędrcy ustalili, że każde nakładanie rąk na głowę zwierzęcia ofiarnego wykonywane było oburącz, zob. Ibn Ezra do 1:4 [1].

Ibn Ezra, rabi Abraham ben Meir ibn Ezra (1092–1167), żył w Hiszpanii; uczony, poeta, filozof i komentator Biblii.

[przypis tradycyjny]

położywszy to wszystko na dłonie Aharona, i na dłonie synów jego — „Obaj, właściciel ofiary i kohen, brali udział w [ceremonii] kołysania. Jak? Kohen umieszczał rękę pod ręką właściciela i [wykonywał akt] zakołysania. W tym przypadku Aharon i jego synowie byli właścicielami [ofiar] a Mojżesz [spełniał funkcję] kohena”, Raszi do 29:24 [1]. [przypis tradycyjny]

polał oleju namaszczenia na głowę Aharona, i namaścił go — „Najpierw nalał [porcję] oleju na jego głowę, potem umieścił [kroplę] pomiędzy jego brwiami i palcem roztarł olej w jedną i drugą stronę,” [kreśląc kształt jak litera X], Raszi do 8:12 [1]. [przypis tradycyjny]

pole też w obwodzie miast ich sprzedawanym być nie może — Raszi uczy, że dotyczy to sprzedaży przez skarbnika Świątyni Jerozolimskiej. Jeśli Lewita poświęcił swoje pole na rzecz świątyni i nie odkupił go, a skarbnik świątynny odsprzedał je komuś, to w roku jubileuszowym nie powraca ono w posiadanie kohenów, lecz Lewita zawsze może je wykupić, zob. Raszi do 25:34 [1]. [przypis tradycyjny]

pomarli przed obliczem Wiekuistego — „Rabi Eliezer powiedział: synowie Aharona zmarli dlatego, że wydawali decyzje halachiczne w obecności Mojżesza, swego nauczyciela. Rabi Jiszmael powiedział: upici winem weszli do Świątyni, można to wiedzieć, ponieważ zaraz po ich śmierci ostrzeżono pozostałych [kohenów], aby nie wchodzili do Świątyni po wypiciu wina”, Raszi do 10:2 [1]. [przypis tradycyjny]

pomarli wszyscy ludzie — „Kim byli ci ludzie? To Datan i Abiram, żyli oni, ale stracili cały dobytek, a człowiek dotknięty ubóstwem jest postrzegany jako martwy”, zob. Raszi do 4:19. Podczas wędrówki przez pustynię Datan i Abiram staną się prowodyrami buntu przeciwko Mojżeszowi, por. Lb 16. [przypis tradycyjny]

pomódlcie się za mną — Ibn Ezra uważa, że słowa pomódlcie się za mną logicznie powinny znaleźć się na początku wersetu: Faraon chciał, żeby Żydzi najpierw pomodlili się za usunięcie plagi dzikich bestii, a dopiero wtedy on pozwoli, żeby składali ofiary na pustyni; zob. Ibn Ezra do 8:24. [przypis tradycyjny]

Pomówże — hebr. דַּבֶּר־נָא (daber-na). Słowo na, przez Cylkowa przetłumaczone jako partykuła -że, zdaniem Rasziego zawsze wyraża prośbę. „[Bóg zwrócił się do Mojżesza]: proszę cię, napomnij ich w tej sprawie, żeby ten sprawiedliwy człowiek, Abraham, nie powiedział: [Bóg] spełnił słowa »i ujarzmią ich, i ciemiężyć ich będą« (por. Rdz 15:13) ale [obietnicy] »wyjdą z dobytkiem wielkim« (por. Rdz 15:14) nie dotrzymał”, Raszi do 11:2. [przypis tradycyjny]

pomoc, odpowiednią jemu — hebr. עֵזֶר כְּנֶגְדּוֹ (ezer kenegdo): dosł. 'pomoc naprzeciw niego', Raszi wyjaśnia: «gdy sobie zasłuży: będzie miał pomoc, gdy nie zasłuży: będzie miał walczącego z nim przeciwnika», zob. Raszi do 2:18. [przypis tradycyjny]

po niej nie będzie takowej — Rabeinu Bachja komentuje, że nie będzie więcej takiej samej plagi szarańczy jednego gatunku, i chociaż plaga szarańczy za czasów proroka Joela (por. Księga Joela 2:2) była cięższa, ale składało się na nią kilka różnych gatunków, zob. Rabainu Bachja do 10:14. [przypis tradycyjny]

poniesie grzech swój — „Spadnie na niego [z Nieba] kara odcięcia (karet), jeśli nie otrzymał ostrzeżenia przed [popełnieniem tego grzechu]”, zob. Raszi do 24:15 [1]. [przypis tradycyjny]

poniesie na sobie Aharon — hebr. נָשָׂא (nasa): ponosić, nieść, ma też znaczenie przebaczać. Raszi komentuje: „Chociaż tu oznacza to wybaczanie niemniej jednak słowo to nie traci swojego zwykłego znaczenia nosić: Aharon poniesie ciężar nieprawości, tak że nieprawość zostanie zdjęta z rzeczy świętych”, Raszi do 28:38 [1]. [przypis tradycyjny]

poniesie winę swoją — Raszi komentuje, że kara groziła wtedy, gdy osoba w stanie nieczystości rytualnej weszła do świątyni lub spożyła jakieś poświęcone pokarmy: za wejście z nieobmytym ciałem groziła kara odcięcia (karet) a za wejście w nieupranych szatach kara batów, zob. Raszi do 17:16 [1 i 2]. [przypis tradycyjny]

po obu bokach jego zrobisz je, przy obu kantach jego — Raszi sugeruje, aby tłumaczyć te słowa odwrotnie, czyli: „na dwóch narożnikach, które są po dwu stronach jego”, Raszi do 30:4 [1]. [przypis tradycyjny]

popielisko — Raszi uczy, że było to miejsce, gdzie każdego ranka składowano popioły z ołtarza ofiarnego, z wewnętrznego, złotego ołtarza oraz ze świecznika, zob. Raszi do 1:16 [4]. [przypis tradycyjny]

popielniczki — Raszi wyjaśnia, że były to małe pojemniki, do których podczas czyszczenia lamp każdego ranka, wygarniano popiół z knotów, które wypaliły się w nocy i zgasły, zob. Raszi do 25:38 [2]. [przypis tradycyjny]

poprowadził trzodę na drugą stronę pustyni — hebr. אַחַר הַמִּדְבָּר (achar hamidbar) dosł. za pustynię, aby stada nie wypasały się na cudzych polach, co byłoby jak rabunek, zob. Raszi do 3:1. [przypis tradycyjny]

poraził — hebr. וַיַּחֲלשׁ (wajachalosz) dosł. osłabił. „Odciął głowy najmężniejszych [spośród Amalekitów] i pozostawił [przy życiu] jedynie najsłabszych z nich, ale nie zabił ich wszystkich, stąd wniosek, że postąpił tak zgodnie ze [szczególnym] nakazem Szechiny (Boskiej Obecności)”, Raszi do 17:13. Osłabił ich, „ale ich nie zabił, niektórzy twierdzą, że [Amalekici] byli czarownikami i wybrali do walki z [Israelem] takich bojowników, których nie można było zabić, gdyż uciekali się do czarów”, Tur do 17:13. [przypis tradycyjny]

poraził Wiekuisty lud za to — zaraza była „śmiercią zesłaną z Nieba dla tych, którzy mieli świadków [swojego grzechu], ale nie zostali [przedtem] ostrzeżeni”, Raszi do 32:35 [1]. [przypis tradycyjny]

poraził Wiekuisty wszystko pierworodne w ziemi Micraim — „[Micrejczycy] zamyślali zabić synów Israela, którzy nazwani są pierworodnym synem Świętego Błogosławionego (por. Wj 4:22), dlatego [Bóg] zabił ich pierworodnych”, Rabeinu Bachja do 12:29. [przypis tradycyjny]

poruszyć tym kołysając — hebr. תְּנוּפָה (tenufa): machanie czymś, kołysanie. Rytuał zakołysana ofiarą wykonywano w następujący sposób: łój i mostek umieszczano na rękach ofiarującego, kohen wsuwał swoje ręce pod jego ręce i tak razem wykonywali ruch zakołysania tymi częściami ofiary, zob. Raszi do 7:30 [1]. U Cylkowa: stawić go jako przedstawienie, korekta dla zgodności z Szemot 29:24. [przypis tradycyjny]

poruszy nimi kołysając — Raszi komentuje, że w wymagane było zakołysanie zwierzęciem gdy jeszcze było żywe, zob. Raszi do 14:12 [1]. U Cylkowa: przedstawi je jako przedstawienie. [przypis tradycyjny]

poruszysz tym kołysząc — hebr. תְּנוּפָה (tenufa): machanie czymś, kołysanie. „Poruszał [ofiarą] tam i z powrotem [w czterech kierunkach, na chwałę] Tego, do którego należą cztery strony świata, ten [akt] kołysana powstrzymywał i niweczył nieszczęścia i złe wpływy. [Następnie] poruszał [ofiarą] w górę i w dół, [na chwałę] Tego, do którego należą niebo i ziemia, i to niweczyło szkodliwe rosy”, Raszi do 29:24 [2]. [przypis tradycyjny]

poślij kogo bądź [innego, kogo] posłać zechcesz — poślij Twoje przesłanie „poprzez tego, którego zwykle posyłasz, czyli Ahrona, [starszego brata Mojżesza] lub poprzez kogoś innego, kogo zechcesz posłać, bo ostatecznie to nie ja wprowadzę lud do Ziemi Israela, a Ty masz wielu posłańców”, zob. Raszi do 4:13. Gdy Mojżesz zobaczył, że na nic zdadzą się jego wymówki, ujawnił, że nie chce udać się w tę misję, aby nie sięgać po chwałę przed swoim starszym bratem, Ahronem, zob. Chizkuni do 4:12. [przypis tradycyjny]

po śmierci dwóch synów Aharona — „Po tym jak Wiekuisty ostrzegł Israela, aby nie sprowadzili na siebie śmierci, powiedział do Mojżesza, by przestrzegł także Aharona, by ten nie umarł jak pomarli jego synowie. Fragment ten daje do zrozumienia, że synowie Aharona wnieśli kadzidło za zasłonę [Najświętszego Miejsca]”, Ibn Ezra do 16:1 [1]. [przypis tradycyjny]

poświęconym na uroczystości dziękczynne Wiekuistemu — Raszi uczy, że owoce z czwartego roku należało zabrać do spożycia w Jerozolimie, tak jak czyniono to z drugą dziesięciną, zob. Raszi do 19:24 [1]. Owoce czwartego roku określane były jako נֶטַע רְבָעִי (neta rewai): sadzonka czteroletnia. [przypis tradycyjny]

posągi słońca — „Był to rodzaj figur bożków, które ustawiano na dachach, a ponieważ stawiano je w słońcu, zwane były posągami słońca”, Raszi do 26:30 [2]. [przypis tradycyjny]

posłał młodzieńców z synów Israela — Ramban komentuje, że chodzi o pierworodnych, tu zostali oni nazwani młodzieńcami w odróżnieniu od starszyzny Israela, o której mowa w 24:1, zob. Ramban do 24:5 [1]. „Byli to pierworodni synowie członków starszyzny, wybranych, by podeszli wraz z Mojżeszem (24:1)”, Ibn Ezra do 24:5 [1]. [przypis tradycyjny]

posochem — czyli laską pasterską. „Gdy [pasterz] wyznacza dziesięcinę, przepuszcza [zwierzęta] przez bramkę, jedno za drugim, a każdego dziesiątego dotyka laską z czerwonym barwnikiem, by było widać, [który] jest co dziesiąty i tak postępuje z jagniętami i cielętami, z każdego roku”, Raszi do 27:32 [1]. [przypis tradycyjny]

postanowił — hebr. וַיּוֹאֶל (wajoel), od rdzenia יָאַל (jaal): okazać chęć, przystać, podjąć się, przyjąć zaproszenie, zdecydować. Jednak midrasz łączy znaczenie tego słowa z hebr. אָלָה (ala): składać przysięgę, Mojżesz przysiągł Reuelowi, że nie opuści Midjanu bez zezwolenia Reuela, zob. Raszi do 2:21. [przypis tradycyjny]

postaw go przed Wiekuistym — „Czyli przed Arką [Przymierza], werset ten nie został wypowiedziany, zanim nie został zbudowany Namiot Przybytku na pustyni, ale wpisany jest tutaj, we fragmencie dotyczącym manny”, Raszi do 16:33. [przypis tradycyjny]

postawi żywego przed Wiekuistym — „Będzie stał żywy przed Wiekuistym, a jego śmierć nastąpi na skale [z której zostanie zrzucony]. Jak długo [kozioł] musiał pozostawać żywy? […] Do czasy gdy Najwyższy Kohen uzyskał odkupienie [dla Israela]”, Chizkuni do 16:10 [1]. [przypis tradycyjny]

postronnego — hebr. זָר (zar): obcy najczęściej w znaczeniu: nie-kohen, osoba, która nie należy do rodu kohenów. Raszi uczy, że zakazane było namaszczanie „które nie było na potrzeby Arcykapłana lub króla”, Raszi do 30:33 [2]. [przypis tradycyjny]

postronny — hebr. זָר (zar): obcy w znaczeniu nie-kohen, osoba, która nie należy do rodu kohenów. Była to ofiara o „najwyższym stopniu świętości, stąd ostrzeżenie dla obcego [nie-kohena], jedzącego najświętsze [ofiary], Tora daje uzasadnienie: ponieważ ma to najwyższy stopień świętości”, Raszi do 29:33 [5]. [przypis tradycyjny]

po swoim oddzieleniu [menstruacyjnym] — Raszi uczy, że mowa tu o przypadku, gdy kobieta miała upławy co najmniej przez trzy dni, po zakończeniu siedmiu dni swojej zwykłej menstruacji, zob. Raszi do 15:25 [2]. [przypis tradycyjny]

poszedł do kraju swojego — Jitro powrócił do siebie, „aby przekonwertować na judaizm członków swojej rodziny”, Raszi do 18:27. [przypis tradycyjny]

poszedł — tłumaczone jest jako „poszedł za radą swojej córki. Amram był poważanym człowiekiem swojego pokolenia, gdy usłyszał dekret Faraona, to rozwiódł się z żoną, [aby nie płodzić dzieci na zatracenie], a wówczas wszyscy inni [synowie Israela] oddalili swoje żony. Mirjam [córka Amrama] powiedziała mu: ojcze, twój dekret jest bardziej okrutny niż dekret Faraona, bo rozkaz Faraona dotyczy tylko dzieci płci męskiej, a twój dekret ma wpływ i na dzieci płci męskiej i żeńskiej […]. Wtedy Amram ponownie poślubił swoją żonę i wszyscy inni poszli w jego ślady i powrócili do swoich żon. A wedle zwykłego znaczenia [wersetu, mowa tu o ślubie], który miał miejsce przed dekretem Faraona” zob. Chizkuni do 2:1.

Chizkuni: rabi Ezechiasz ben Manoach, francuski rabin i komentator Biblii z XIII wieku, jego przydomek „Chizkuni” to tytuł jego dzieła, które stanowi jeden z pierwszych komentarzy do klasycznego komentarza Rasziego.

[przypis tradycyjny]

poszukałem winy jej na niej, i wyrzuciła — hebr. וַתָּקִא (wataki) dosł. zwymiotowała, wyrzygała. Ramban komentuje, że Ziemia Israela, która znajduje w środku zamieszkałego świata, jest dziedzictwem Wiekuistego, przeznaczonym dla Jego Imienia. A przekazał On ją Swojemu ludowi, potomkom ukochanych przez Wiekuistego praojców. I uświęcił Swój lud, mieszkający na tej ziemi, świętością przestrzegania praw przeciwko zakazanym stosunkom seksualnym oraz licznymi przykazaniami. Tak więc Ziemia, która jest dziedzictwem Wiekuistego, wypluje wszystkich, którzy ją kalają i nie będzie tolerować czcicieli bożków ani tych, którzy praktykują niemoralność, zob. Ramban do 18:25 [1]. [przypis tradycyjny]

poszukiwał — hebr. דָּרשׁ דָּרַשׁ (darosz darasz): poszukiwać poszukiwał. Raszi uczy: oznacza to, że Mojżesz poszukiwał odpowiedzi na „dwa pytania: dlaczego ten [kozioł] został spalony? I dlaczego zostały zjedzone tamte [inne kozły]?”, Raszi do 10:16 [2]. W tym miejscu, pomiędzy tymi dwoma słowami, przypada połowa Pięcioksięgu, jeśli liczyć słowa Tory. [przypis tradycyjny]

potem — po potopie, zob. Raszi i Ibn Ezra do 6:4. U Cylkowa błędnie 'w następstwie'. [przypis tradycyjny]

potop — hebr. מַבּוּל (mabul): 'potop', Raszi wyjaśnia to w odniesieniu do rdzeni בָּלָה (bala): 'zużyć, zniszczyć', בָּלַל (balal): 'pomieszać, wprowadzić zamieszanie', יָבַל (jawal): 'sprowadzać [w dół], spłukać', a nawet w odniesieniu do Babilonu [hebr. בָּבֶל, Bawel], jako że potop «sprowadził [arkę] do Babilonu, […] a wszystko, co zginęło w potopie, zostało tam strącone», zob. Raszi do 6:17. [przypis tradycyjny]

potopniało — „To co zostało na polu [topniało i] zamieniało się w strumień, z niego piły łanie i kozły, ludzie z narodów świata polowali na nie i tak mogli zakosztować smaku manny oraz poznać chwałę Israela”, Raszi do 16:21. [przypis tradycyjny]

potworny — hebr. שָׂרוּעַ (sarua): rozciągnięty, wydłużony. „Gdy jeden z jego narządów, [które występują w parach], jest większy od drugiego: jedno oko ma większe, a drugie mniejsze lub jedna noga jest dłuższa od drugiej”, Raszi do 21:18 [2]. [przypis tradycyjny]

potwory — hebr. תַנִּינִם (taninim): 'wielkie ryby, wielkie zwierzęta morskie'. Talmud odnosi to do Lewiatana, potwora morskiego opisanego w Księdze Hioba (zob. Bawa Batra 74b, zob. Hiob 41). [przypis tradycyjny]

po upływie czterystu trzydziestu lat — „Niemniej jednak w Micraim przebywali 210 ostatnich lat spośród tych 430” zob. Raszbam do 12:41. [przypis tradycyjny]

po upływie stu pięćdziesięciu dni — «[Poziom wód] zaczął się zmniejszać 1 dnia [miesiąca] siwan. Jak [to obliczono]? 27 kislew ustały deszcze, co daje 3 dni z kislew i 29 z tewet, czyli 32 dni, [miesiące] szewat, adar, nisan i ijar mają [w sumie] 118 dni: oto 150 dni», zob. Raszi do 8:3. [przypis tradycyjny]

powiadaliśmy ci w Micraim — „Kiedy to powiedzieli? [Gdy rzekli:] »Niech wejrzy Wiekuisty na was, a rozsądzi…« (Wj 5:21)”, Raszi do 14:12. [przypis tradycyjny]

Powiedz Aharonowi: […] — „Ponieważ rzeka [Nil] ochroniła Mojżesza, gdy został wrzucony do niej [w koszyku], dlatego to nie [Mojżesz] uderzył w nią, ani plagą krwi, ani plagą żab, lecz uderzał w nią Aharon”, Raszi do 7:19.1. [przypis tradycyjny]

Powiedzcie synom Israela — „Uczynił z [Mojżesza, Aharona, Eliezera i Itamara] jednakowych posłańców w tej sprawie, ponieważ jednakowo milczeli i z miłością przyjęli na siebie wyrok Boży, [gdy spotkała ich śmierć Nadaba i Abihu]”, Raszi do 11:2 [1]. [przypis tradycyjny]

powiesz Faraonowi — „Gdy zobaczysz, że jego serce jest uparte i odmawia wypuszczenia ludu, powiedz mu tak…”, zob. Raszi do 4:22. [przypis tradycyjny]

powinni tedy wykąpać się w wodzie, a nieczystymi będą do wieczora — tekst wyraźnie mówi, że oboje mają się umyć i oboje będą nieczyści, tymczasem Cylkow zmienia tekst, pisząc, że dotyczy to tylko kobiety. Jest to zgodne z komentarzem Rasziego, ale niezgodne z tekstem! [przypis tradycyjny]

powiódł Mojżesz Israela — „Powiódł ich wbrew ich woli, bo Micrejczycy ozdabiali swoje konie ornamentami ze złota, srebra oraz drogich kamieni, a synowie Israela wyciągali je [teraz] z morza, i większy był łup nad morzem niż to, co wynieśli, ogołacając Micraim”, Raszi do 15:22. Po tym jak Faraon i jego wojsko zatonęli, synowie Israela już się ich nie bali i nie musieli wędrować nocą. Słup obłoku, który szedł przed nimi, gdy wyszli z Micraim i podobnie słup ognia, co szedł nocą, nie były już konieczne do wskazywania drogi, teraz Mojżesz wiódł lud wedle rozkazu Boga. I pomiędzy morzem a Górą Synaj zrobili sześć postojów, zob. Ibn Ezra do 15:22. [przypis tradycyjny]

powleczesz ją złotem czystym — z wewnątrz i z zewnątrz — „Becalel [główny artysta Przybytku] wykonał trzy skrzynie, dwie ze złota i jedną z drewna, każda miała cztery ścianki i denko i była otwarta od góry. Wstawił drewnianą [skrzynię] do złotej, a [mniejszą] złotą [wstawił] do drewnianej i pokrył złotem górną krawędź i tak [arka] była pokryta [złotem] od wewnątrz i od zewnątrz”, Raszi do 25:11 [1]. [przypis tradycyjny]

powlókł wierzchy ich — Raszi wyjaśnia: wierzchołki kolumn pokrył srebrem, Raszi do 38:28 [1]. [przypis tradycyjny]

powstrzymywali — hebr. יִנָּזְרוּ (jinazru): poświęcić, oddzielić, zachować świętość oddzielnie. Raszi uczy, że oznacza to oddzielanie się, trzymanie się z dala, zob. Raszi do 22:2 [1]. Raszbam wyjaśnia, że koheni mieli się powstrzymywać od spożywania świętych rzeczy, gdy mieli ciała w stanie nieczystości, zob. Raszbam do 22:2 [1]. [przypis tradycyjny]

powtórzył Mojżesz słowa ludu Wiekuistemu — „Następnego dnia, czyli trzeciego [siwan], ponieważ [Mojżesz] wchodził [na górę zawsze] o poranku. Ale czy Mojżesz musiał przekazywać [Bogu słowa ludu]? Tu Tora uczy dobrych obyczajów od Mojżesza, że nie powiedział: skoro Ten, który mnie posłał wie [wszystko], to nie muszę Mu nic przekazywać”, Raszi do 19:8. [przypis tradycyjny]

Pożałował — hebr. rdzeń נָחַם (nacham) oznacza zarówno 'pożałować', jak i 'pocieszać'. Jak uczy midrasz, Bóg pocieszał się, że uczynił człowieka wśród istot niższych, a nie wśród tych wyższych, gdyż wówczas człowiek nakłaniałby niebiańskie istoty do buntu, zob. Raszi do 6:6. [przypis tradycyjny]

pożerają — hebr. מְכַלּוֹת (mechalot): wykańczające, wyczerpujące, od rdzenia כָּלָה (kala): zakończyć, zaprzestać, zużyć, [nie pochodzi to od rdzenia אָכַל (achal): jeść, zjadać, pożerać]. „Oczy [chorego] wypatrują i tęsknią, by ujrzeć nadejście ulgi i ozdrowienia, ale ostatecznie uleczenie nie następuje, a dusze w jego rodzinie pogrążają się w żalu z powodu jego śmierci. Każde niespełnione pragnienie lub odroczona nadzieja nazywane są wyniszczeniem oczu”, Raszi do 26:16 [4]. [przypis tradycyjny]

pożywać będziecie do syta — nawet gdy zjecie niewiele „to w żołądkach będziecie odczuwali błogosławieństwo [sytości]”, Raszi do 28:19 [2]. [przypis tradycyjny]

pożywał jakąkolwiek krew — Raszi uczy, że nie chodzi tu wyłącznie o krew składanych ofiar, ale zakaz ten dotyczy spożywania jakiejkolwiek krwi, zob. Raszi do 17:10 [1]. [przypis tradycyjny]