Motyw: Szatan

Król piekielnego państwa jakby kawał

Głazu nad lody pół piersią wystawał;

Jak wzrost mój dosyć ogromny, nie kłamię,

Tak wielkie było jego jedno ramię.

Zważ, jaka całość mogła być niemała,

Zastosowana do tej części ciała.

Jeśli tak piękny był, jak teraz szpetny,

Kiedy od Stwórcy odwrócił wzrok świetny,

Grzew, wszelki zakał musi iść od niego.

Dziw! Głowa jego kształtu potwornego,

Na trzech obliczach razem osadzona:

Pierwsza twarz była jako żar czerwona,

Dwie zaś policzkiem do pierwszej przypadły;

Obie na środku dwóch ramion usiadły,

Schodząc się z sobą aż pod wierzchem głowy;

Oblicze prawe biało-żółtej barwy,

Jaką mieszkaniec dziwi nadnilowy.

Pod każdą twarzą tej potwornej larwy,

Jak z okrętowych żagli płachta jaka,

W miarę wielkości tak dziwnego ptaka,

Sterczą dwa skrzydła, lecz bez piór, bez pierza,

Całe skórzane jak u nietoperza.

I nieustannym swych skrzydeł trzepotem

Wiał na trzy strony trzy wiatry z łoskotem,

Od których marzły kocytowe lody.

Sześcioro oczu miał, z tych każde oko

Nie łzami, krwawą płakało posoką,

Która spływała jak łza na trzy brody.

I trzech grzeszników przeżuwał jak zwierze,

Każdego żuła osobna paszczęka,

Jako cierlica drze lniane paździerze.

Lecz ząb łagodniej kąsał porównany

Z szponami, jakie zadawały rany,

Zdało się, skóra aż do kości pęka.

— «Czy już umarłeś?» rzekłem drżąc od chłodu,

A on: «Nic nie wiem, odkąd tu drętwieję,

Co z moim ciałem na świecie się dzieje.

Bo Ptolomea ma te przywileje,

Że często dusza wpada w nią niebacznie,

Nim Parka przędzę rwać dni naszych zacznie.

A gdybyś chętniej zdjął lód z moich powiek,

Wiedz, że gdy zdrady dopuści się człowiek,

Ciało dyjabłu odkazuje dusza,

Który nim rządzi, włada najzupełniej,

Nim się czas kary cielesnej wypełni;

Może wam jeszcze jawi się w swym ciele

Cień, co tu ze mną w tych lodach się rusza:

Patrz, Branka d'Oria! Już lat przeszło wiele,

Odkąd tu siedzi, wśród brył tego lodu;

Musiałeś kiedyś znać jego za młodu».

«Kłamiesz!» doń rzekłem «lub świadczysz obłudnie,

Bo Branka d'Oria nie umarł, on żyje

Jeszcze na ziemi, dobrze je i pije».

On odpowiedział: «W jamie Złych Tłumoków,

Tam gdzie widziałeś war smolnych potoków,

Mógł jeszcze nie być cień Sanchy Michała

W chwili, gdy Branka d'Oria szatanowi

Ustąpił swego pomieszkanie ciała

Jako wiernemu zdrady spólnikowi.

Teraz gdym całą ufność w tobie złożył,

Otwórz me oczy!» Jam ich nie otworzył,

Bo względem jego nieszczerość tą razą

Nie była żadną szczerości obrazą.

Wrogi cnót wszystkich, o genueńczyki!

Wstyd wam, pomiędzy takimi grzeszniki

Jednego ziomka waszego spotkałem,

Który, co czyny jego świadczyć muszą,

Na dno Kocytu pogrążył się duszą,

Gdy jeszcze życie kłamie swoim ciałem.

Wtenczas od wiatru szukając ochrony,

Stanąłem za mym wodzem, bo zasłony

Nie było innej; tam wśród wiecznej zimy,

Już byłem w miejscu, gdzie cienie widziałem,

A co z przestrachem wpisuję w te rymy

Oblane lodem jak ździebło kryształem.

Ten w lodach leży na wznak rozciągnięty.

Ci prosto stoją, drudzy wspak na głowie,

Ten łukiem twarz swą nagina do pięty.

Gdyśmy do tyla zaszli w to pustkowie,

Że już mojemu mistrzowi się zdało,

Pokazać szpetne, niegdyś piękne ciało,

Zwrócił się do mnie i mówił z powagą

«Oto Lucyfer, oto krąg przeklęty!

Teraz się cały uzbrajaj odwagą».

«Mistrzu mój,» rzekłem, «gdym wart twego względu,

O przemów do mnie, wyprowadź mnie z błędu,

Gdzie są te lody? Ich grubą powłoką

Jak tam Lucyfer zapadł tak głęboko?

I jak to słońce, szybkość niesłychana,

Przebiegło drogę od wczoraj do rana?»

A mistrz: «Myśl twoja jeszcze za punkt lata,

Gdzie stoi szczecią potwora kudłata,

Robak, co wierci i toczy rdzeń świata.

Ilem w dół schodził, byłeś tam o tyle,

Gdym się obrócił, przeszedłeś w tę chwilę

Punkt, do którego ze wszech stron zebrane

Wszystkie ciężary ciężą pociągane.

Ty pod półkulę zstąpiłeś z kolei,

Co przeciwległą jest względem Judei,

Wielkiej pustyni, wśród której oazy

Poczęty człowiek żył i zmarł bez zmazy.

Gdy tam jest wieczór, tu nam ranek świeci:

Ten, po którego szczeblowałem szczeci,

Jak stał, tak stoi wbity między lody.

Strącony, tędy snadź on z nieba spadał,

Ląd, co z tej strony pokazał się wprzódy,

Ze strachu pasem otoczył się wody;

Od Lucyfera uciekając może,

Gdy bliżej naszej półkuli osiadał,

Zostawił tutaj to próżne wydroże.

Jest tam nieznane miejsce dla nas obu,

Stąd tak odlegle, wzniesione wysoko,

Jak cały przestwór Belzebuba grobu.

Pierwszy strąciła duch przeklęta pycha

Tego coś widział, jak zdeptany w pysze

Pod ciężarami światów ledwo dysze.

Głęboko w mroku duszy naszej ryje

nieznany nam, drapieżny dziki bies.

Bywa, znienacka tułów rozprostuje,

naszego świata słonecznego dno

maca po ciemku, wstrząsa kolumnami

i łeb ognisty wystawia przez szparę.

Ale się kurczy, światłem dnia oślepion,

i znów opada w siebie, niepobity.

Noc była. W długiej i dusznej komnacie

stałem, gdzie umierano. Schrypłe jęki,

rzężenia jeno słysząc. Pasma sine

przez okiennice rzucał drwiący księżyc

długim szeregiem poza cień pilastrów.

Te ukrywały łoża: były ciemne,

rozpoznawalne przez palców dotknięcie.

Schylony blisko, nagle się zatrząsłem

obłędnym śmiechem — oplątany w całun,

bielejąc, wystąpiłem z gęstych mroków

w światło jaskrawe, w nadto widny poblask,

i, jak duch śmierci, skinąłem ku chorym.

Wrzask rozdarł wargi, ów wstecz się odrzucił,

a tamten w febrze drgał, dreszczem agonii

miotany, czkając. I tak umierali.

A ja przez ciemność z wolna się skradałem,

na czoła kładąc dłoń, aktor nikczemny,

czekając skurczu ust, wzbicia się jęku.

I znów stąpałem. Oni, wrzeszcząc, marli.

Aż wreszcie z krtani zdławionej mej runął

krzyk ponad wszystkie — to wrzeszczało piekło.

Wtedy zbudziłem się w szczebiocie ptaków.

Upór jest w naszych grzechach, strach jest w naszych żalach,

Za skruchę i pokutę płacim sobie drogo —

I wesoło znów kroczym naszą błotną drogą,

Wierząc, że zmyjem winy — w łez mizernych falach.

A na poduszce grzechu szatan Trismegista

Nasz duch oczarowany kołysze powoli,

I tak trawi bogaty kruszec naszej woli

Trucizną swą ten stary, mądry alchemista.

Diabeł to trzyma nici, co kierują nami!

Na rzeczy wstrętne patrzym sympatycznym okiem —

Co dzień do piekieł jednym zbliżamy się krokiem

Przez ciemność, która cuchnie i na wieki plami.

Jeśli cię szatan nie wdrożył,

W swej retoryki misterie,

Lepiej, byś księgę odłożył,

Bo znajdziesz we mnie — histerię!

Lecz jeżelibyś zrozumiał,

Jak w otchłań spoglądać trzeba,

Czytaj, byś kochać mię umiał!

Duchu, co tęsknisz — i nieba

Szukasz, by stanąć w tym niebie,

Żałuj mię!… Lub przeklnę ciebie

Mówią, że pewien doktór z najuczeńszych grona,

Ogrzawszy swoim żarem obojętnych łona,

Wzruszywszy głębie dusz ich, pozbawionych świtu,

Gdy sięgnął chwały niebios najwyższego szczytu —

Przez dziwne drogi — sobie samemu nieznane —

Którędy kroczyć mogą li duchy świetlane;

Jak ten, co zbyt wysokie śmiał przestąpić koła,

Ogniem pychy szatańskiej porwany — zawoła:

«Jezusie, jam cię popchnął wysoko do góry,

Ale gdybym chciał z tobą walczyć na pazury,

To hańba twa byłaby równą twojej chwale…»

Natychmiast jego rozum w mgłę się rozwiał marną;

Blask tego słońca krepą osłonił się czarną;

Chaos padł na ten umysł, w którym niegdyś życie

Płynęło, jak w świątyni, ładem i obficie

I w którym tyle świateł rozjaśniało mroki:

Milczenie i cień nocy zapadł tu głęboki,

Jak w piwnicy, od której klucze zatracono.

Od tego dnia wyglądał na bestię szaloną

I, gdy szedł, nic nie widząc, polem czy ulicą,

Nie widząc, czy na ziemi dzień czy gwiazdy świecą

Niby zużyty przedmiot — brudny i bezdarny —

Był pośmiewiskiem dziatwy — wesołej i gwarnej.