Motyw: Potwór

Wszedłem w krąg drugi, ciaśniejszy, gdzie krzyki

I jęki boleść zaostrza w ton dziki.

Tam straszny Minos z czołem nasrożonym

Patrząc ponuro i zgrzytając wściekle,

Bada i sądzi wchodzące grzeszniki,

Wyroków swoich znak dając ogonem.

Dusza, na której cięży grzechu plama,

Gdy przed nim staje, spowiada się sama.

A on, głęboki znawca wagi grzechów,

Widząc, gdzie miejsce zasłużyła w piekle,

Ile się razy ogonem obwinie,

O tyle szczebli wśród szatańskich śmiechów

Dusza w dół spada w piekielne głębinie.

Wciąż przed nim stoi wielka dusz gromada,

Jedna po drugiej na wyrok pośpiesza,

«Ojcze szatanie! Patrz no, jakie dziwy!»

Tak Plutus krzyczał głosem ochrypiałym.

Mądry przewodnik rzekł do mnie: «Bądź śmiałym,

Pokrzepmy w sobie umysł bojaźliwy;

Jaką bądź władzę mieć może ten potwór,

Nie wzbroni wejść nam w tych skał ciemny otwór».

Potem w potwora policzek nadęty

Spojrzał i mówił: «Milcz, wilku przeklęty!

Niechaj cię strawi własny wybuch gniewu.

Podróży naszej nie wstrzyma zawada:

Tam, tam chcą tego, gdzie hardy łeb smoka

Michał Archanioł zdeptał w mgnieniu oka».

Z wierzchu zejść na dół nie radził nikomu,

Tak był okropnie stromy i wysoki;

A na wierzchołku rozwartej opoki,

Sromota Krety, leżał rozciągnięty

Potwór z kłamanej cielicy poczęty.

A gdy nas ujrzał, to sam siebie kąsał,

Jak ten, co gniewem wściekle się rozdąsał.

Mędrzec doń krzyknął: «Może ci się roi,

Że tu przed tobą wódz ateński stoi,

Który tam wyżej strzaskał ci paszczękę?

Patrz, on nie idzie za radą twej siostry,

Tylko przychodzi widzieć twoją mękę».

Jak byk, gdy postrzał uwięźnie w nim ostry,

Skacze, unosząc żelazo utkwione,

Tak Minotaurus uskoczył na stronę.

A mistrz zakrzyknął: «Nim tego potworu

Gniew się wytrawi, wejdź w szyję otworu».

«Zarażająca świat tchem jadowitym,

Oto z ogonem stalowym bestyja.

Którym broń łamie i mury przebija!»

Tak mówił wódz mój, a na zwierza skinął,

Aby z powietrza do nas lot swój zwinął,

Na brzeg, gdzie szliśmy nadrzecznym granitem.

I oszukaństwa spadł obraz obrzydły;

Wysunął głowę, pierś pod stopy nasze,

Lecz nie położył ogona na tamie.

Ten latający dziwoląg, nie kłamię,

Sprawiedliwego miał oblicze męża,

A skóra na nim błyszcząca i miękka,

Resztą był ciała podobny do węża.

A miał dwie łapy zakrzywione w widły,

Podszyte puchem pod samo podpasze;

Pierś, grzbiet i boki jak hieroglif jaki

Były pisane w kółka i gzygzaki:

Piękniej Arachny nie dzierzgała ręka,

Tkań, jaką snuje piękna odaliska,

Większym bogactwem barwy nie połyska.

Jak czasem stoją w brzegach rzeki łodzie,

Na pół na ziemi, a na poły w wodzie,

Jak bóbr do walki po pas wynurzony,

W kraju, gdzie żyją żarłoczne Teutony,

Tak zajmowała ta bestyja dzika

Brzeg, co step piasków granitem zamyka.

Całym ogonem potwór na wiatr miotał,

Jak skorpion żądłem zatrutym migotał,

Jam się odwrócił, jak ów nieroztropny,

Co bieży widok oglądać okropny,

A patrząc, ledwie nie mdleje od trwogi.

I diabeł czarny biegł mostem za nami,

O jakże jego była postać dzika!

Jak groźne gesta! Ciężkimi skrzydłami

Szumiał, a lekko biegł na obie nogi:

Barki spiczaste, widzę, nowe cudo!

Na ostrych barkach unosił grzesznika,

Jak hakiem szponą trzymając za udo.

Z naszego mostu wołał zaperzony:

«Oto jest jeden z radców z Santa-Zita,

Rzucaj go w jamę, panie Ostroszpony!

Wracam, gdzie strona w takich dość obfita:

Oprócz Bontura, tam każdy ladaco,

Nie w Tak przemieni, gdy mu za to płacą».

Rzucił go w jamę, a sam szybkostopy

Biegł jak pies dworny za złodziejem w tropy.

Grzesznik dał nurka i cały zbrukany

Wypłynął na wierzch

Wtenczas ujrzałem cały otwór jamy

Dno jej zapełnia żmija, wąż, gadzina,

Gdy wspomnę, jeszcze krew się we mnie ścina!

Libijskie piaski nad brzegiem swych stoków

Nie rodzą tyle płazów, hyder, smoków,

Kraj ponad Morzem Czerwonym nie roni

Tyle zabójczych pomorów i jadów.

Przez te obrzydłe mnóstwa wężów, gadów

Wylękły, nagi oddział potępieńców

Biegł bez nadziei ujścia ich pogoni.

Ręce ich na tył związane wężami,

Wijąc się, węże w kształt ruchomych wieńców

Bodły ich nerki ogonem, głowami.

Wątpię, czy tyle jest gadów w Maremmie,

Ile tam wężów krzyż dźwigał Centaura,

Skąd się poczyna człowiecza figura.

Na jego barkach z rozpiętymi skrzydły,

Buchając ogniem, siedział smok obrzydły,

Kto się doń zbliżał, trząsł żary na ziemię.

Mistrz rzekł: «To Kakus w Centaura postaci,

Z jego przyczyny awentyńskie skały

Często się krwawą posoką zbrukały;

On się oddzielił od reszty swej braci,

Bo jak wilk chytrze pasterzy napadał,

Sąsiednie trzody rad po nocach kradał,

Lecz dożył końca, złe broił niedługo.

Sto razy ciął go Herkules maczugą,

Choć tych cięć nie czuł i dziesiątej części».

Już Centaur zniknął, gdy mistrz ciągnął mowę.

Gdym na te duchy oczy me obrócił,

Wąż sześcionożny, potworny padalec,

Z przodu jednemu aż na piersi wskoczył

I na nim cały sam sobą zawisnął.

Wnet mu średnimi łapami brzuch ścisnął,

Przednie jak uścisk na barki zarzucił,

Gryzł mu policzki i we krwi pysk broczył.

Potem, gdy tylne łapy uda gniotły,

Pomiędzy nogi wśliznął się ogonem,

Którym wzdłuż krzyża wodził przez pacierze;

Nigdy bluszcz silniej ramieniem zielonem

Nie splótł się z drzewem, jak z nim ten gad-zwierze.

Dwie te istoty tak razem się splotły,

Tak się stopiły z sobą dwa stworzenia,

Jak wosk przygrzany gorącem płomienia,

I barwy swoje pospołu zmieszały:

Tak papier, upał gdy czuje pożarny,

Skręca się w zwoje, jeszcze nie jest czarny,

Więcej brunatny, ale już nie biały.

Dwaj drudzy patrząc, z podziwu krzyknęli:

«Jak ty zmieniony, spojrzyj, o Agneli!

Ni w dwóch, ni jeden!» Już ich obie głowy

Stały się jedną, patrzącym się zdało,

Że gad i człowiek tworzył jedno ciało:

Ze czterech ramion dwa tylko zostało;

Brzuch, tułów cały, lędźwie i golenie,

Tworzyły widok cudacki i nowy,

Takie potworne było przemienienie!

I kształt przyrodny tak przeobrażony,

Chwiejąc się krokiem w te i owe strony,

Odszedł leniwo, niestety, po czasie!

A jak jaszczurka, w skwarny dzień lipcowy

Gdy krzak przemienia, pełna zwinnych ruchów,

Skacząc przez drogę błyskawicą zda się;

Tak mała żmija jednemu z dwóch duchów,

Na brzuch skoczyła, świecąc na pół czarną,

Pół modrą skórą, jakby pieprzu ziarno.

I w tę część ciała żądłem go ujadła,

Kędy w żywocie człowiek swej macierze,

Nim wyjdzie na świat, pierwszy pokarm bierze,

Potem jak długa pod nogi mu padła.

Raniony żądłem żmii niżej żebra,

W milczeniu na nią spoglądał i ziewał,

Jakby go senność dręczyła lub febra.

Patrzyli na się, dymem na przemiany

Buchając ciągle, ta z pyska, ten z rany.

Ja nie zazdroszczę przemianie Owida

Kadmusa w smoka, Aretuzy w strumień;

Przemiano moja, te obie zarumień,

Dwóch natur wobec siebie, których ciało

Gotowe było zmienić treść swą całą.

Tak z człekiem gad się przeobrażał srogi,

Gad szczepał ogon swój na dwie odnogi,

A duch potężnie ścisnął obie nogi,

Że ich złączenia nie dojrzałbyś śladu.

I w kolej ogon rozszczepiony gadu

Przybierał kształty wzięte od człowieka,

Ten z siebie ciało, a ten łuskę zwleka:

Ręce człowieka kryły się w podpasze,

Gad krótkie nogi nad zdziwienie nasze

Z przodu przedłużał, w miarę jak skrócona

Ręka grzesznika wchodziła w ramiona.

Plotąc się razem tylne nogi żmije

Tworzyły członek, jaki człowiek kryje,

Ten u grzesznika przyjął kształt dwunożny.

Podczas gdy z ran ich dym buchając różny,

Na przemian kształty ich krył barwą nową,

Tu puszczał włosy, tam łuskę wężową;

Ten padł, ów powstał z podniesioną głową,

I dziko na się patrzący zbrodniarze,

W oczach swych swoje zamieniali twarze:

Stojący twarz swą zaokrąglał z pyska,

Nawlekał ciałem, dwoje uszu tryska

Z płaskich policzków, z zbytniej reszty ciała,

Co w tył nie schodząc tam się zatrzymała,

Nos ostry lepił i wargi wydymał.

Ten, co się czołgał, pysk naprzód wysunął,

Jak ślimak rogi, skrył uszy do głowy,

Język człowieka skory do rozmowy

Rozpadł się w widły z jednego kawała;

Wąż skrył swój język i dym się zatrzymał.

Pobiegła sycząc dusza w gad zmieniona,

Drugi coś mówił i z góry nań plunął,

Do gadu nowe wyciągnął ramiona

Aby mniej dziwnym zdał się, jak widzimy,

Wiedz, że nie wieże to są, lecz olbrzymy,

Od stóp po biodra sami i bezludni,

Wokoło zrębów stoją w wielkiej studni».

Jak wzrok wśród mglistej uwięzły ciemnoty

Z wolna odkrywa ukryte przedmioty,

Gdy mgła spadając ze światłem się zetrze;

Tak przerzynając to ciemne powietrze,

W miarę jak szedłem pod studni tej progi,

Błąd mój się rozwiał, a wzrastał chłód trwogi

Jak wieże zamku Monteregijone

Tworzą okrągłych jego ścian koronę,

Tak nad zrąb studni pod same podpasy

Sterczały wkoło potworne Gigasy,

A którym zda się jeszcze groził z góry,

Piorunem Jowisz, gdy brzmi z ciemnej chmury,

Jeden stał twarzą do nas obrócony,

Barkami, piersią i dwoma ramiony;

Zaiste, jeśli natura przestała

Tworzyć olbrzymy, w tym loicznie działa,

Bo przez to, gwoli świata pokojowi,

Takich siłaczy odjęła Marsowi.

A gdy bez troski zapładza w swym łonie

Jeszcze ogromne wieloryby, słonie,

Łatwo w tym dojrzy ludzka przenikliwość

Mądrą ostrożność jej i sprawiedliwość.

Bo gdzie się rozum człowieka zespoli

Z siłą potęgi i chęcią złej woli,

Tam ludziom opór nigdy się nie uda.

Czaszka tak wielka była wielkoluda,

Jakby świętego Piotra szyszka w Rzymie.

I inne kości miał równie olbrzymie:

Tak, że począwszy od pasa w pół ciała,

Trzech Fryzów rosłych, daremna ich chluba,

Ledwo by wzrostem doszli mu do czuba;

Bo jego wzrostu potworna wyżyna,

Mogła, jak studni kończyły się zręby,

Do miejsca, człowiek gdzie płaszcz swój zapina,

Mieć miar trzydzieści wielkiej rzymskiej palmy.

Rapho Lmaj Amec! jakaś mowa brzmiała

Dzika, nam obca, z jego dumnej gęby,

Dla której słodsze niestosowne psalmy.