Motif: Niebo,
period: Barok,
author: Jan Chryzostom Pasek

Czas

pocz. XVII — połowa XVIII w.

Najwybitniejsi twórcy

europejscy: G. Marino, L. de Gongora, T. Tasso, L. Ariosto, P. Calderon, L. de Vega, J. Milton, P. Corneille, Moliere, J. de La Fontaine, Ch. Perrault; polscy: M. Sęp Szarzyński, D. Naborowski, J. A. Morsztyn, W. Potocki, J. Ch. Pasek, P. Skarga

Reprezentatywne gatunki

wiersz liryczny, sonet, tragedia, komedia, tragikomedia, epos rycerski, pamiętnik, commedia dell'arte, opera

Epoka w historii kultury i sztuki między renesansem a oświeceniem, naznaczona konfliktami religijnymi (reformacja i kontrreformacja). Nazwa pochodzi być może od portug. barocco — nieregularna perła, co podkreślałoby dziwność, kapryśność i ozdobność obowiązującego wówczas stylu. Lubowano się w efekcie zaskoczenia, figurach nagromadzenia i inwersji, metaforach, dążono do uchwycenia ruchu. Podstawową cechą baroku był kontrast i dysonans: stąd współistnienie poezji metafizycznej, czy mistycznej z opiewającą „światową rozkosz”, dworskiej z sowizdrzalską, wątków mitologicznych z biblijnymi, scen makabryczno-naturalistycznych (często w związku z charakterystycznym motywem danse macabre, czy vanitas) z fantastycznymi. W Polsce rozkwita sarmatyzm.

Ur.

ok. 1636 w woj. rawskim na Mazowszu

Zm.

1701

Najważniejsze dzieła:

Pamiętniki

Pochodził z niezamożnej szlachty nieposiadającej własnych majątków ziemskich, utrzymującej się na dzierżawach. Kształcił się w kolegium jezuitów w Rawie Mazowieckiej. W czasie potopu szwedzkiego zaciągnął się do chorągwi pancernej w wojsku Czarnieckiego, pod którego dowództwem walczył w Danii (1658-1659), biorąc m. in. udział w sławnej przeprawie przez morze na wyspę Als i odbiciu Koldyngi, twierdzy znajdującej się w rękach wojsk Karola Gustawa. Następnie uczestniczył w ważnych epizodach wojny polsko-rosyjskiej w 1660 r. na Litwie i Białorusi: bitwie pod Połonką z oddziałami Iwana Chowańskiego oraz nad rzeką Basią z armią Jurija Dołgorukiego. Do jego zasług publicznych zalicza się także przeprowadzenie posłów rosyjskich do króla do Warszawy. Po dziewięciu latach wycofał się ze służby wojskowej, ożenił (1667) i zajął zwykłymi wówczas zajęciami drobnej szlachty: gospodarowaniem na dzierżawach, spławianiem plonów na sprzedaż do Gdańska, sporami sądowymi, udziałem w sejmikach i elekcjach (Michała Korybuta Wiśniowieckiego w 1669 r., Jana III Sobieskiego w 1674 r.).
Wszystkie te wydarzenia ze swadą przedstawił w swoich Pamiętnikach, przytaczając w nich również zebrane przez siebie skrzętnie dokumenty (np. listy Czarneckiego, króla Jana Kazimierza, krążący wśród szlachty paszkwil na prymasa Prażmowskiego, instrukcję sejmikową własnego autorstwa). Pamiętniki nie stanowią źródła historycznego, ponieważ Pasek zaczął je spisywać pod koniec życia (prawdopodobnie w latach 1690-1695) i wiele w nich błędów rzeczowych, są jednak cennym zapisem obyczajowości epoki, nasyconego makaronizmami języka barokowego oraz stylu narracyjnego gawędy szlacheckiej. Za to też zostały natychmiast docenione, kiedy odnaleziono je i wydano w 1836 r. Pamiętniki Paska zafascynowały polskich romantyków jako ważny zabytek kultury narodowej (np. Mickiewicz mówił o nich w prelekcjach paryskich) i wpłynęły na kształt Trylogii Sienkiewicza. Stanowią żywy pomnik sarmatyzmu.