Theme Obowiązek
in work Wola mocy

Podejmuję się ekonomicznego usprawiedliwienia cnoty. Zadanie polega na tym, żeby uczynić człowieka najbardziej użytecznym i, o ile to uczynić można, zbliżyć go do nieomylnej maszyny: w tym celu musi być wyposażony cnotami maszynowymi (musi nauczyć się odczuwać stany, w których pracuje na podobieństwo maszyny użytecznej, jako posiadające najwyższą wartość: przeto inne stany trzeba mu uczynić wstrętnymi, o ile tylko możliwe, jak najniebezpieczniejszymi i osławionymi).

Tutaj spotyka się pierwszy kamień obrazy, nudę, monotonność, które każda działalność maszynowa pociąga za sobą. Te nauczyć się znosić — i nie tylko znosić — nudę nauczyć się widzieć w nimbie wyższego czaru: to było dotychczas zadaniem wszelkiego szkolnictwa wyższego. Uczyć się czegoś, co nas nie obchodzi; i właśnie w tym „obiektywnym” zatrudnieniu odczuwać swój obowiązek; nauczyć się przy tym przyjemność oddzielać w ocenach od obowiązku — to jest nieoszacowane zadanie i wytwór szkolnictwa wyższego. Oto dlaczego filolog był dotychczas wychowawcą par excellence: ponieważ sama jego działalność jest wzorem do wspaniałości dochodzącej monotonii; pod jego sztandarem młodzieniec uczy się „kuć”: pierwszy warunek, żeby doskonale spełniać potem machinalny obowiązek (urzędnika państwowego, małżonka, niewolnika biurowego, czytelnika dzienników i żołnierza). Podobna egzystencja wymaga, być może, bardziej jeszcze filozoficznego usprawiedliwienia i gloryfikowania niż wszelka inna: uczucia przyjemne muszą zostać w imieniu jakiejś nieomylnej instancji zdegradowane na stopień niższy; wymaga się „obowiązku samego w sobie”, ba, nawet być może patosu czci względem wszystkiego, co jest nieprzyjemne — i to wymaganie poza wszelką użytecznością, uweseleniem, celowością, przemawiające rozkazująco… Machinalna forma egzystencji jako najwyższa, najczcigodniejsza forma egzystencji, uwielbiająca sama siebie (typ: Kant, jako fanatyk formalnego pojęcia „powinieneś”)