Motyw Rodzina
w utworze Moralność pani Dulskiej

Gdzie byłeś? gdzie byłeś?

Poszła!…

Gdzie byłeś? lumpowałeś się? mój złoty, powiedz… powiedz… ja nic nie powiem mamie.

Poszła…

Ładnie się wyrażasz… Nie powiesz — a ja wiem. W nocnej kawiarni byłeś — likiery piłeś — ładne panny były… tak ładnie śmierdzisz cygarami… u, u!… jak ja to lubię…

Mówię ci… poszła!

Hesiu! daj spokój!

Tak? to tak ze mną? poczekaj! ja też dorosnę — ja też pójdę na lumpę — ja też będę chodziła po kawiarniach i będę pić likiery… po nocnych kawiarniach, jak ty — jak ty!

Ładna edukacja!… ślicznie się zapowiadasz…

A teraz, żeby cię nauczyć grzeczności w kole rodzinnym…

Mamciu! Mamciu!… Zbyszko powrócił…

Gdzie byłeś?

He?

Gdzie byłeś do tej pory?

Gdybym mamci powiedział, to by mamcia tak skakała.

O!…

Najlepiej więc nie pytać.

Jestem matką.

Właśnie dlatego.

Muszę wiedzieć, na czym trawisz czas i zdrowie.

Widzi mamcia, co mam pod nosem? Wąsy a nie mleko — a więc…

Jak ty wyglądasz!

E!

Jesteś zielony.

To modny kolor. Mamcia kazała także balkony i okna pomalować na zielono.

Która panna cię weźmie, jak będziesz tak wyglądał.

Jeszcze gorszych biorą. Nie ma czarnej kawy w tym zakładzie?

Wyrażaj się inaczej. Ciągle myślisz, że jesteś w towarzystwie kokocic.

Takie dobre towarzystwo, jak i inne. A potem co mamcia wydziwia na kokotki. Niby to i u nas nie ma kokot w kamienicy. Sama mamcia wynajmowała tej z pierwszego piętra.

Ale się jej nie kłaniam.

Ale pieniążki za czynsz mamcia bierze od niej, że aż ha…

Przepraszam, to ja takich pieniędzy dla siebie nie biorę.

A co mamcia z nimi robi?

Podatki nimi płacę.

Ha… no… A ja idę spać.

Czy ty się przestaniesz lampartować?

Jamais!

Ja długów płacić nie będę.

E! to już o tym później.

Zbyszko! Zbyszko! na tom cię mlekiem swym karmiła, żebyś nasze uczciwe i szanowane nazwisko po kawiarniach i spelunkach włóczył.

Było mnie chować mączką Nestle'a — podobno doskonała.

No… nie martwiuchny się, pani Dulska. Ale co mamcia chce, żebym ja tu z wami w domu robił? Nikt nie bywa… żyjemy jak ostatnie sobki.

Ciężkie czasy — nie ma na przyjęcia.

E! człowiek jest zwierzęciem towarzyskim. Musi od czasu do czasu myśl wymienić. O! widzi mamcia, myśl — to wielkie słowo. Choć ono się stąd gna, to przecież tu i ówdzie się jeszcze kręci…

Ja tam nie mam czasu myśleć…

Właśnie, właśnie. Więc też ja myk z domu, bo w domu właściwie cmentarz. A czego? Myśli — swobodnej, szerokiej myśli.

A więc do kawiarni, do…

Tak — tak! do… Co mamcia może wiedzieć, którymi to drogami chadza ludzka myśl, nawet takiego jak ja kołtuna.

Jesteś głupi. Ty i twój ojciec — to jedna dusza. On co dzień w cukierni, a ty — Bóg wie gdzie…

O cóż poszło? Zdaje mi się, że to lokatorka z parteru, ta co się truła.

Tak… tak… ta sama. Wyszła ze szpitala. Skandal! Przecież po czymś podobnym trzymać ją w kamienicy nie mogę. Sama byłaś świadkiem. Jak ją wynosili, to była prawie naga. Horendum! Wymówiłam jej mieszkanie.

Tak? A to się dobrze składa. Nam właśnie podwyższyli. My chętnie to mieszkanie weźmiemy.

Obejdzie się.

Przecież mogłaby to ciocia zrobić dla nas, jako dla krewnych.

Za ciężkie czasy na zbytki.

Rozumiem. Ciocia przypuszcza, że nie będziemy płacili.

Ja tam nic nie przypuszczam. Tylko… wiem, że żyjecie nad stan.

No… no…

Chodzicie do teatru.

I to na same masowe sztuki.

Trudno przecież…

Prenumerujecie pisma…

To już ciocia daruje, ale…

Ja zawsze pożyczę i wystarcza. Nie pożyczę, to się świat nie zawali, że tam drukowanych bajd nie będę czytała. Przyjmujecie gorącą kolacją…

To konieczne.

Ha, no! jak konieczne, to się nie skarż, że ci nie wystarcza.

Nie możemy żyć jak…

Jak my? Zobaczymy, jak będziecie śpiewali na starość. Ja i Felicjan mamy inne pod tym względem zasady.

Mój mąż nie umie się oszczędzać, ja także.

Skoro miałaś takie usposobienie, trzeba było iść za tego aptekarza z Bóbrki, co się o ciebie starał. Namawiałam cię.

Przecież on rok temu umarł na suchoty.

Właśnie. Miałabyś kamienicę i byłabyś wdową!

O!…

Nie ma co — o!… byt zabezpieczony, to podstawa życia. A co do męża, można go uchodzić. Pensję zabierać, gdy zaferuje — co dzień dwie szóstki na kawę do łapy, a cygara samej kupować i suszyć na piecu. Inaczej, taki pan może cię zrujnować.

Czego ty po tych knajpach się włóczysz?

A gdzież się będę włóczył? Gdzieś muszę.

Ja na twoim miejscu starałabym się o jaką znajomość… solidną… no… Tyle mężatek co — Boże.

Dziękuję. Mam dosyć kołtunerii w domu i w… samym sobie.

Dlaczegóż jesteś… kołtunem?

Bom się urodził po kołtuńsku, aniele! bo w łonie matki już nim byłem — bo żebym skórę zdarł z siebie, mam tam pod spodem, w duszy, całą warstwę kołtunerii, której nic wyplenić nie zdoła. Coś taki nowy, taki inny walczy z tym podstawowym — szarpie się, ciska. Ale ja wiem, że to do czasu — że ten kołtun rodzinny weźmie mnie za łeb, że przyjdzie czas, gdy ja będę Felicjanem, będę odbierał czynsze, będę… no… Dulskim, pra–Dulskim, ober–Dulskim — że będę rodził Dulskich, całe legiony Dulskich — będę miał srebrne wesele i porządny nagrobek, z dala od samobójców. I nie będę zielony, ale nalany tłuszczem i nalany teoriami i będę mówił dużo o Bogu…

Z kołtuństwa można się wyswobodzić.

Gdy patrzę na ciebie, to chwilami wierzyć mi się nie chce, że jesteś moim dzieckiem.

No — jeśli mama ma wątpliwości…

Powiadam ci — nie miej nigdy dzieci.

O! my się nie staramy o to.

Nie — ty jesteś wyrodek — ty nie jesteś moim synem.

Jestem, mamciu! jestem, niestety! i to właśnie cała moja tragedia…

Słyszałaś? mówi — niestety!

Spodziewam się. Być Dulskim — to katastrofa.

Doprawdy, Zbyszko — zanadto sobie pozwalasz…

Daj ty mi spokój!

Żadnej moralności, żadnych zasad…

Żadnego płaszczyka teoretycznego, jak mamcia.

Do widzenia cioci. Idę do siebie. I ja dostałam migreny z tego wszystkiego. Ale… może teraz ciocia mogłaby nam mieszkanie wynająć?

Nigdy… u mnie dom spokojny, moja droga… potem, możecie nie zapłacić, a ja teraz muszę odbić to, co mi wydarli.