Motyw Mieszczanin
w utworze Moralność pani Dulskiej

Jak palisz? jak palisz? skaranie Boże z tym tłomokiem. Do krów, do krów, nie do pańskich pieców. Czego niszczysz tyle smolaków! Czekaj, ustąp się, ty do niczego — ja ci pokażę.

Ruszaj zbudzić panienki, a jak nie zechcą wstać, to pościągaj kołdry.

Cóż panny? wstają?

Pościągałam kołdry. Panna Hesia kopnęła mnie w brzucho.

Wielka afera — zgoi się do wesela.

Proszę wielmożnej pani…

Widzisz, jak się w piecu pali?

Proszę wielmożnej pani…

Ja o wszystkim myśleć muszę. Niedługo przez was to zejdę do grobu.

Czego ty po tych knajpach się włóczysz?

A gdzież się będę włóczył? Gdzieś muszę.

Ja na twoim miejscu starałabym się o jaką znajomość… solidną… no… Tyle mężatek co — Boże.

Dziękuję. Mam dosyć kołtunerii w domu i w… samym sobie.

Dlaczegóż jesteś… kołtunem?

Bom się urodził po kołtuńsku, aniele! bo w łonie matki już nim byłem — bo żebym skórę zdarł z siebie, mam tam pod spodem, w duszy, całą warstwę kołtunerii, której nic wyplenić nie zdoła. Coś taki nowy, taki inny walczy z tym podstawowym — szarpie się, ciska. Ale ja wiem, że to do czasu — że ten kołtun rodzinny weźmie mnie za łeb, że przyjdzie czas, gdy ja będę Felicjanem, będę odbierał czynsze, będę… no… Dulskim, pra–Dulskim, ober–Dulskim — że będę rodził Dulskich, całe legiony Dulskich — będę miał srebrne wesele i porządny nagrobek, z dala od samobójców. I nie będę zielony, ale nalany tłuszczem i nalany teoriami i będę mówił dużo o Bogu…

Z kołtuństwa można się wyswobodzić.

Uczciwości mnie pani nie nauczy! Ja wiem co uczciwość. Pochodzę z zacnej, zasiedziałej rodziny i ja publiki nie wywołuję.

Czy ciocia w tym roku podwyższa?

Spodziewam się. Muszę. Wszyscy podwyższają. Pokażę ci szpejscettel.

No… no…

Suteryny całe w rumel o dwadzieścia… do sieni wstawię magle…

Ciasno. Zęby sobie powybijają.

To mi wszystko jedno. Ja tamtędy nigdy nie chodzę. Oba partery po pięć — pierwsze piętro, kokocica, o dziesięć…

Kokocica? To za mało. Ja bym podwyższyła co najmniej o dwadzieścia…

Tak myślisz?

Naturalnie… ma pieniądze, lekko jej przychodzą… niech płaci.

Niech płaci…

Niech płaci!…

A więc — kokotka o dwadzieścia, radca o dziesięć… drugie piętro…

A chce mama wiedzieć co zrobię? chce mama wiedzieć? Ja się z Hanką ożenię!

Jezus, Maria! Szlak mnie trafi.

Mamo! przebacz im! błogosław!

Odczep się!

Hanka! rzuć te łachy! zostaniesz tutaj na zawsze.

Kiedy mi pani wypowiedziała.

Zostaniesz! Ja się z tobą żenię.

Rany boskie!

Ja nie pozwolę.

To się na nic nie zda.

Zbyszko! upamiętaj się!…

Felicjan! widzisz!… jaką twój syn daje nam synową?

No… ruszże się… ty ojciec… przeklnij go, czy co, może się upamięta.

To na nic. Tak będzie… Niech raz taka szpetota unurza się we własnym błocie.

Rany boskie! Jak mi się kto spyta, jak moja synowa z domu…

To powie mama, że nie z domu, ale z chałupy. To będzie najgorsza kara… Hanka, padnij do nóg i proś o błogosławieństwo…

Proszę wielmożnej pani… ja… przecież…

Idź precz!… Felicjan, odezwij się!

A niech was wszyscy diabli!!!

Nie wytrzymam — daję słowo — nie wytrzymam.

Siadaj, Hanka — siadaj rzędem obok mamy. Teraz tu twoje miejsce…

Zbyszko!

Siedź! nie ruszaj się.

Ja chcę otworzyć…

Ktoś idzie.

Niech kucharka idzie otworzyć i powie, że obie panie Dulskie przyjmują!

A!… to wielmożna panienka… ja zaraz… po mleko…

Nie — nie. Ty już teraz nie pójdziesz po mleko. Już kucharka przyniosła. Ja się śniadaniem zajęłam.

A wielmożna pani?

Mama słaba — leży… Masz trochę kawy. Napij się. I bułkę zjedz.

A… tak… tak… Zapomniałam, teraz już wiem.

O Jezu! Jezusieczku!

Czego płaczesz? Teraz wszystko na najlepszej drodze. Najgorsze przeszło. Już mamcia wie o wszystkim. Nie chce pozwolić — ale musi. Tylko teraz ty i Zbyszko musicie być stałymi i przemóc wszystko swoją miłością. Mama sama będzie wzruszona…

Ja pójdę w piecach palić.

Nie… nie. Daj spokój. Lepiej żebyś już się do niczego nie mieszała. Bo jak zaczniesz znów być służącą, to będzie jeszcze gorzej. Siedź tu spokojnie i czekaj, co będzie.

A bielizna niezmaglowana…

Nie turbuj się. Teraz się przyjmie pokojową i ona już za ciebie to wszystko zrobi. Ty teraz jesteś narzeczona Zbyszka, to przecież nie możesz chodzić do magla ani w piecach palić. Pij kawę… moja złota…

Dziękuję panience — nie mogę. Mnie tak od tego wczorajszego, że aż no… ha…

O Jezu!…

Moja Andziu — ja wiem, że to przykre przejścia, ale to trudno. Zobaczysz, że jeszcze będziesz bardzo szczęśliwa za Zbyszkiem. Ubierzesz się inaczej — natrę ci ręce gliceryną — nauczę cię ładnie pisać — nie będziesz nic robić.

E! gnić bez roboty…

Ha — będziesz mieć inne zajęcie. Potem ja będę zawsze z tobą i przy tobie. Ja za mąż nie pójdę, bo ja nie mam zdrowia, a mamcia mówi, że do zamążpójścia to trzeba mieć końskie zdrowie. I właśnie chciałam ci powiedzieć, że… co do tego jakiegoś dziecka, coś ty mówiła, a co ja nie rozumiem… to jeżeli ty już byłaś zamężna i boisz się, że niby podobno mężczyźni niechętnie się żenią z wdowami, co mają dzieci… to nie bój się. Ja się tym dzieckiem zajmę — wychowam. A co by mi mamcia dała na wyprawę czy na posag, to dla dziecka oddam… Ja sobie tak umyśliłam dziś w nocy. Ja chciałam iść do klasztoru, bo tam cicho i tak miło musi być za murami, jak dzwonek rano dzwoni w maju. Ale przecież i na świecie można mieć ciszę. I wolę się dla ciebie poświęcić. No… jedz bułkę… jedz… A ty za to musisz być dla mnie bardzo dobra i mówić do mnie — moja złota, dobra, kochana Melu… no… powtórz…

Co też panienka… co też panienka…

Mów mi Melu — a ja tobie… Andziu.

Kiedy ja Hanka.

Nie, jak Zbyszkowa żona — to Andzia.

Pycha… dziewiąta blisko — w domu cisza — pensja się wściekła na dziś… pycha!…

Cicho! mamcia chora.

Dziś cały dom chory. Nikt nie idzie do roboty, tylko tatko naturalnie.

Cóż ty? Belle soeur! a!… hi… hi… Serwus, czupiradło!

Hesiu, jakże tak można.

Cóż ty to na serio bierzesz? Przecież to cała komedia. Gzy, nic więcej. Hu… zimno tu… W piecu nie palą. Co to są — zaburzenia familijne.

Powiedz!… czy ty pierwsza zaczepiałaś Zbyszka, czy on ciebie?

Że też się panienka Boga nie boi…

O! już się nauczyłaś Boga wzywać nadaremno. Jeszcze do naszej familii nie należysz. Hi! hi! Czy ty sobie wyobrażasz, ciućmo jedna, że się Zbyszko z tobą naprawdę ożeni?

Hesia — nie rób jej przykrości.

Ale nie — nie. Przyobiecuję być nawet drużką i powieść do ołtarza uroczą oblubienicę.

Co do Hanki? Jakaż tu rada? Młodzi chcą jedno drugie. Wielmożna pani nie będzie twarda. Przecie dzieje się to i po hrabskich domach, że się z niższymi żenią, a Hanka znów jest i ślubna, i znowu nie takie tam co, bo też z familii zasiedziałej, choć stanu murarskiego.

A czegóż to ma mnie uczyć i kto? Ja sama, dzięki Bogu, wiem co i jak się należy.

Zbyszko — idź do biura!

Hesia, kurze ścierać… Mela, gamy…

Felicjan… do biura…

Żywo… Mela!…

Otwieraj fortepian… no! będzie znów można zacząć żyć po Bożemu…