Motyw Mężczyzna
w utworze Moralność pani Dulskiej

Gdzie byłeś?

He?

Gdzie byłeś do tej pory?

Gdybym mamci powiedział, to by mamcia tak skakała.

O!…

Najlepiej więc nie pytać.

Jestem matką.

Właśnie dlatego.

Muszę wiedzieć, na czym trawisz czas i zdrowie.

Widzi mamcia, co mam pod nosem? Wąsy a nie mleko — a więc…

Jak ty wyglądasz!

E!

Jesteś zielony.

To modny kolor. Mamcia kazała także balkony i okna pomalować na zielono.

Która panna cię weźmie, jak będziesz tak wyglądał.

Jeszcze gorszych biorą. Nie ma czarnej kawy w tym zakładzie?

Wyrażaj się inaczej. Ciągle myślisz, że jesteś w towarzystwie kokocic.

Takie dobre towarzystwo, jak i inne. A potem co mamcia wydziwia na kokotki. Niby to i u nas nie ma kokot w kamienicy. Sama mamcia wynajmowała tej z pierwszego piętra.

Ale się jej nie kłaniam.

Ale pieniążki za czynsz mamcia bierze od niej, że aż ha…

Przepraszam, to ja takich pieniędzy dla siebie nie biorę.

A co mamcia z nimi robi?

Podatki nimi płacę.

Ha… no… A ja idę spać.

Czy ty się przestaniesz lampartować?

Jamais!

Ja długów płacić nie będę.

E! to już o tym później.

Zbyszko! Zbyszko! na tom cię mlekiem swym karmiła, żebyś nasze uczciwe i szanowane nazwisko po kawiarniach i spelunkach włóczył.

Było mnie chować mączką Nestle'a — podobno doskonała.

No… nie martwiuchny się, pani Dulska. Ale co mamcia chce, żebym ja tu z wami w domu robił? Nikt nie bywa… żyjemy jak ostatnie sobki.

Ciężkie czasy — nie ma na przyjęcia.

E! człowiek jest zwierzęciem towarzyskim. Musi od czasu do czasu myśl wymienić. O! widzi mamcia, myśl — to wielkie słowo. Choć ono się stąd gna, to przecież tu i ówdzie się jeszcze kręci…

Ja tam nie mam czasu myśleć…

A więc do kawiarni, do…

Tak — tak! do… Co mamcia może wiedzieć, którymi to drogami chadza ludzka myśl, nawet takiego jak ja kołtuna.

Jesteś głupi. Ty i twój ojciec — to jedna dusza. On co dzień w cukierni, a ty — Bóg wie gdzie…

Wielka afera, że pani mąż, no i ta dziewczyna… to swoja rzecz…

Ależ to była moja sługa. To szkaradztwo. Ja tego znieść nie mogłam. Skoro się przekonałam…

Zażyła pani zapałek… taka trywialna trucizna… Ludzie się śmieli. I jeszcze jak się to skończyło. Cała komedia — gdyby pani była umarła — no…

Sama żałuję.

Nie mówię dlatego — tylko że to niby śmierć, to zawsze coś niby… ale tak… no… powiadam pani, śmieli się. Kiedyś jadę tramwajem — przejeżdżamy koło mej kamienicy, bo przystanek trochę dalej — a jacyś dwaj panowie pokazują na mój dom i mówią — patrz! to ten dom, co się ta zazdrosna żona truła… I zaczęli się śmiać. Myślałam, że tam na miejscu zostanę w tym tramwaju.

Ja panią bardzo przepraszam za te nieprzyjemności.

E! moja pani — publika została publiką.

Ja bardzo to przechorowałam. Zresztą ja nie wiedziałam co robię. Ja byłam wtedy jak szalona…

Pewnie, moja pani. Każdy samobójca musi być szalony i stracić poczucie moralności i wiary w obecność Boga. To, to jest tchórzostwo. Tak jest — tchórzostwo. A potem zagłada własnej duszy. Dobrze, że samobójców chowają osobno. Niech się nie pchają między porządnych ludzi. Zabijać się!… I dla kogo? Dla mężczyzny. A żaden mężczyzna, moja pani, nie jest wart, aby przez niego iść na potępienie wieczne.

Proszę pani, to nie chodziło o mężczyznę, ale o męża.

E!

Nie mogłam ścierpieć tego pod moim dachem.

Lepiej pod swoim, niż pod cudzym. Mniejsza publika. Nikt nie wie.

Ale ja wiem.

Moja pani! Na to mamy cztery ściany i sufit, aby brudy swoje prać w domu i aby nikt o nich nie wiedział. Rozwłóczyć je po świecie, to ani moralne, ani uczciwe. Ja zawsze tak żyłam, ażeby nikt nie mógł powiedzieć, iż byłam powodem skandalu. Kobieta powinna przejść przez życie cicho i spokojnie. Ta już to jest tak i żadne nic nie pomoże.

Gdyby jednak pan Dulski zapomniał się ze sługą…

Felicjan? — to niemożliwe. Pani go nie zna. A potem… to już pani rzecz. Ja muszę strzec siebie i swoich od publiki. Pani może znów taką bezbożność popełnić, bo to podobno taki szał to wraca. Więc…

Rozumiem. Wyprowadzę się. Chciałam pani jednak powiedzieć, że kazać mi teraz szukać mieszkania, to ani dobre, ani uczciwe… Jestem taka osłabiona.

Uczciwości mnie pani nie nauczy! Ja wiem co uczciwość. Pochodzę z zacnej, zasiedziałej rodziny i ja publiki nie wywołuję.

Nie wątpię. Jednak może się pani nie obawiać. Drugi raz truć się nie będę. Na to trzeba wiele odwagi, pomimo tego, że pani to nazywa tchórzostwem… A potem trzeba wiele cierpieć. Na to już nie mam sił i… już bym tak nie potrafiła cierpieć raz jeszcze. Zresztą — rozstaję się z mężem, więc to najlepsza gwarancja, że już zazdrosna nie

Rozstaje się pani z mężem? Bardzo pani źle robi. To nowa publika i nikt pani racji nie przyzna. Nawet z tej przyczyny nie mogłabym pani dłużej wynajmować mieszkania w mej kamienicy. Kobiety samotne to nie tego… to… no, pani rozumie.

Tak, rozumiem. Jednak ta pani z pierwszego piętra, która po nocach wraca…

To jest osoba żyjąca z własnych funduszów i zachowująca się nadzwyczaj skromnie. Ta mi jeszcze Pogotowia przed dom nie sprowadziła.

Jesteś niemożliwy…

Jak kiedy…

Cóż tak patrzysz za Hanką?

Bo mi się podoba.

Sługa?

A cóż to? nie kobieta? Zaręczam ci, że nawet bardzo…

Wiesz już coś o tym?

Co ci do tego.

Myślałam, że masz gust wykwintniejszy.

Głupia jesteś z twoją kołtuńską estetyką. A zresztą, ja jestem jak pianista. Gdy zobaczy fortepian, musi zaraz pasaż…

Tak… ale fortepianu nie…

Moja droga — każda kobieta to fortepian — tylko trzeba umieć grać… Ach!… jaki ja śpiący…

Czy ty się uczyłeś grać?

Ja? nie znam ani jednej nuty. To tak we mnie coś gra… We mnie tłucze się także coś… ale to się wszystko z czasem zatłucze… e! co tam…

Wiesz co… jesteś wcale… wcale…

Dajże mnie spokój!

Pasaże, moja droga… pasaże…

A wiesz, to ciekawe.

Co takiego?

Ta dziewczyna. Gdybyś widział, jak ona na nas popatrzyła… Ja na twoim miejscu…

Ja też, jak będę miał czas…

Nie rozumiesz mnie. Ja bym się właśnie daleko od niej trzymała.

E!

Jest zazdrosna. Będzie ci robić awantury.

To by było kapitalne.

Hesiu, nie gwiżdż!

Aha! ziemia się trzęsie — co? — no, a teraz walca — moja brylantowa.

Dlaczego mnie tak ściskasz?

Bo ja jestem mężczyzna.

Ale ja nie mogę oddychać.

Właśnie — a jak za kobietę, to tak! o!

omdlewająco! omdlewająco! a potem w oczy… w oczy… Ja tak zawsze robię…

Ty?!

Ja! powiadam ci — studenty czerwienią się, jak buraki.

Puść mnie…

Co się tu dzieje? Co to za balet?

Dopełniam edukacji mej siostry.

Hesia! jak możesz tak?… co to…

Z tobą to też jest krzyż pański. Albo chodzisz jak dzik, albo wyprawiasz wariacje i dziewczyny w to wciągasz.

Dobrze już, dobrze. Po co tyle słów! Gdzież to was niesie w takiej paradzie?

Przede wszystkim nie niesie.

Nogi was nie niosą?

To jest nieprzyzwoite i o tym się nie mówi.

A to przyzwoite ubrać dziewczęta jak baletniczki? O! jakie ażury!

To są dzieci, im wolno.

Ładne dzieci! Pannice, aż ha.

Wszystkie panienki z dobrych domów tak na lekcje tańca chodzą.

Niech się zaprawiają… niech się zaprawiają…

Do czego? Do czego?

Jak dorośniesz, będziesz się dekoltować na bal od góry — teraz, jako dziecię naiwne, od dołu.

Zbyszko!… milcz!… Jak śmiesz?

Cóżeś taka blada?

Cóż dziwnego? zmarzła.

Głowa mnie strasznie boli. Mamusiu! ja bym nie poszła.

Pokaż język! Biały. Znów coś zjadłaś.

Rozpalona. No, z tobą… to też… może cię kłuje? co?

Tu mnie boli.

W lewej łopacie? Połóż sobie regolo. Jest tam używane, takie co ojciec przykładał. I rozbierz się.

Z czego? ona już rozebrana. Niech się raczej ubierze.

Hesia — płaszczyk! rękawiczki…

Piechotą idziecie? Ona — tak? Jeszcze was zaaresztują.

Rany boskie, nie wytrzymam.

Dajcie mi spokój!

Mógłbyś być grzeczniejszy.

Po co?

Choćby ze mną… tak się zachowujesz…

Moja droga — raz chcesz, aby ci uchybiać i aż prosisz się o to, to znów aby cię szanować. Wybierz już raz — matrona czy kokota.

Najlepiej zrobię, jeśli z takim brutalem mówić nie będę.

Najlepiej. A przestań się malować, bo wyglądasz jak kamienica odnowiona na przyjazd cesarza. Bądź zdrowa…

Rączki całuję wielmożnemu młodemu panu gospodarzowi… rączki całuję…

Czekajcie no… to wyście mi kiedyś nosili ubranie do krawca?

Ja, wielmożny panie — po ostatnim praniu.

Wy jesteście krewna Hanki?

Matka chrzestna.

A to się doskonale składa. Muszę was zawiadomić, że ja się z Hanką żenię.

Wielmożny pan ze mnie głupią robi!

Żenię się!

żenię się i to bardzo prędko. Chodziłem się dowiedzieć, jakie formalności. Gdzie Hanka chrzczona? Trzeba prędko jej metrykę. Rozumiecie? Zresztą przyjdźcie jutro, to się wszystko ułoży.

W imię Ojca i Syna… chyba wielmożny młody gospodarz jest pomylony, albo bardzo na honorze delikatny.

Jak wy to rozumiecie?

A no… proszę wielmożnych pań… ta ja ślepa nie jestem. Ja przecie wiedziałam, co i jak jest. Dość było popatrzeć, jak to Hanka przymizerniała. A beczy po kątach — a do mnie wpadała… Ja jej zawsze mówiłam: Nie becz — pan jest godny, z rodziców świętych, pan cię zabezpieczy. Ale żeby się aż żenił…

A cóż wy myślicie, że ja pozwolę na to małżeństwo!

A, broń mnie Boże! Bez błogosławieństwa mamusi my ta do ołtarza nie pójdziemy. Ale chyba wielmożna pani gospodyni nie będzie dęba stawać, żeby się uczciwa rzecz nie stała… Skoro młody pan tak chce, to już od Boga natchniony, aby sierocie krzywdy nie robić. Całe jej wiano była ta uczciwość, a dziś nikt jej nie weźmie, bo bogactwem swego pohańbienia nie przykryje, a jeno jeszcze pieniędzami ludziom oczy mydlić można…

Tak… macie rację… pieniędzmi… Może jeszcze kieliszeczek?

Zbyszko! proszę cię tu na chwilę.

O co chodzi?

No… wejdźże tu. Trudno ażebym ja do ciebie wchodziła. Jestem na to i za stara… i za młoda.

Tak… tak… będę tym, kim byłem!… a! możecie być dumni.

Ach! jak ja się będę teraz łotrował! jak ja się będę łotrował!…

Dopóki się nie ożenisz… dobrze nie ożenisz… z panną fajną, z dobrego domu.

Dopóki się dobrze nie ożenię… z posagiem, z kamienicą — z diabłem — z czortem…

Boże! Boże!

Niech ciocia pozwoli mu wyburzyć się. Główna rzecz zrobiona.