Motyw Małżeństwo
w utworze Moralność pani Dulskiej

Wielka afera, że pani mąż, no i ta dziewczyna… to swoja rzecz…

Ależ to była moja sługa. To szkaradztwo. Ja tego znieść nie mogłam. Skoro się przekonałam…

Zażyła pani zapałek… taka trywialna trucizna… Ludzie się śmieli. I jeszcze jak się to skończyło. Cała komedia — gdyby pani była umarła — no…

Sama żałuję.

Nie mówię dlatego — tylko że to niby śmierć, to zawsze coś niby… ale tak… no… powiadam pani, śmieli się. Kiedyś jadę tramwajem — przejeżdżamy koło mej kamienicy, bo przystanek trochę dalej — a jacyś dwaj panowie pokazują na mój dom i mówią — patrz! to ten dom, co się ta zazdrosna żona truła… I zaczęli się śmiać. Myślałam, że tam na miejscu zostanę w tym tramwaju.

Ja panią bardzo przepraszam za te nieprzyjemności.

E! moja pani — publika została publiką.

Ja bardzo to przechorowałam. Zresztą ja nie wiedziałam co robię. Ja byłam wtedy jak szalona…

Pewnie, moja pani. Każdy samobójca musi być szalony i stracić poczucie moralności i wiary w obecność Boga. To, to jest tchórzostwo. Tak jest — tchórzostwo. A potem zagłada własnej duszy. Dobrze, że samobójców chowają osobno. Niech się nie pchają między porządnych ludzi. Zabijać się!… I dla kogo? Dla mężczyzny. A żaden mężczyzna, moja pani, nie jest wart, aby przez niego iść na potępienie wieczne.

Proszę pani, to nie chodziło o mężczyznę, ale o męża.

E!

Nie mogłam ścierpieć tego pod moim dachem.

Lepiej pod swoim, niż pod cudzym. Mniejsza publika. Nikt nie wie.

Ale ja wiem.

Moja pani! Na to mamy cztery ściany i sufit, aby brudy swoje prać w domu i aby nikt o nich nie wiedział. Rozwłóczyć je po świecie, to ani moralne, ani uczciwe. Ja zawsze tak żyłam, ażeby nikt nie mógł powiedzieć, iż byłam powodem skandalu. Kobieta powinna przejść przez życie cicho i spokojnie. Ta już to jest tak i żadne nic nie pomoże.

Gdyby jednak pan Dulski zapomniał się ze sługą…

Felicjan? — to niemożliwe. Pani go nie zna. A potem… to już pani rzecz. Ja muszę strzec siebie i swoich od publiki. Pani może znów taką bezbożność popełnić, bo to podobno taki szał to wraca. Więc…

Rozumiem. Wyprowadzę się. Chciałam pani jednak powiedzieć, że kazać mi teraz szukać mieszkania, to ani dobre, ani uczciwe… Jestem taka osłabiona.

Uczciwości mnie pani nie nauczy! Ja wiem co uczciwość. Pochodzę z zacnej, zasiedziałej rodziny i ja publiki nie wywołuję.

Nie wątpię. Jednak może się pani nie obawiać. Drugi raz truć się nie będę. Na to trzeba wiele odwagi, pomimo tego, że pani to nazywa tchórzostwem… A potem trzeba wiele cierpieć. Na to już nie mam sił i… już bym tak nie potrafiła cierpieć raz jeszcze. Zresztą — rozstaję się z mężem, więc to najlepsza gwarancja, że już zazdrosna nie będę…

Rozstaje się pani z mężem? Bardzo pani źle robi. To nowa publika i nikt pani racji nie przyzna. Nawet z tej przyczyny nie mogłabym pani dłużej wynajmować mieszkania w mej kamienicy. Kobiety samotne to nie tego… to… no, pani rozumie.

Tak, rozumiem. Jednak ta pani z pierwszego piętra, która po nocach wraca…

To jest osoba żyjąca z własnych funduszów i zachowująca się nadzwyczaj skromnie. Ta mi jeszcze Pogotowia przed dom nie sprowadziła.

O cóż poszło? Zdaje mi się, że to lokatorka z parteru, ta co się truła.

Tak… tak… ta sama. Wyszła ze szpitala. Skandal! Przecież po czymś podobnym trzymać ją w kamienicy nie mogę. Sama byłaś świadkiem. Jak ją wynosili, to była prawie naga. Horendum! Wymówiłam jej mieszkanie.

Tak? A to się dobrze składa. Nam właśnie podwyższyli. My chętnie to mieszkanie weźmiemy.

Obejdzie się.

Przecież mogłaby to ciocia zrobić dla nas, jako dla krewnych.

Za ciężkie czasy na zbytki.

Rozumiem. Ciocia przypuszcza, że nie będziemy płacili.

Ja tam nic nie przypuszczam. Tylko… wiem, że żyjecie nad stan.

No… no…

Chodzicie do teatru.

I to na same masowe sztuki.

Trudno przecież…

Prenumerujecie pisma…

To już ciocia daruje, ale…

Ja zawsze pożyczę i wystarcza. Nie pożyczę, to się świat nie zawali, że tam drukowanych bajd nie będę czytała. Przyjmujecie gorącą kolacją…

To konieczne.

Ha, no! jak konieczne, to się nie skarż, że ci nie wystarcza.

Nie możemy żyć jak…

Jak my? Zobaczymy, jak będziecie śpiewali na starość. Ja i Felicjan mamy inne pod tym względem zasady.

Mój mąż nie umie się oszczędzać, ja także.

Skoro miałaś takie usposobienie, trzeba było iść za tego aptekarza z Bóbrki, co się o ciebie starał. Namawiałam cię.

Przecież on rok temu umarł na suchoty.

Właśnie. Miałabyś kamienicę i byłabyś wdową!

O!…

Nie ma co — o!… byt zabezpieczony, to podstawa życia. A co do męża, można go uchodzić. Pensję zabierać, gdy zaferuje — co dzień dwie szóstki na kawę do łapy, a cygara samej kupować i suszyć na piecu. Inaczej, taki pan może cię zrujnować.

A chce mama wiedzieć co zrobię? chce mama wiedzieć? Ja się z Hanką ożenię!

Jezus, Maria! Szlak mnie trafi.

Mamo! przebacz im! błogosław!

Odczep się!

Hanka! rzuć te łachy! zostaniesz tutaj na zawsze.

Kiedy mi pani wypowiedziała.

Zostaniesz! Ja się z tobą żenię.

Rany boskie!

Ja nie pozwolę.

To się na nic nie zda.

Zbyszko! upamiętaj się!…

Felicjan! widzisz!… jaką twój syn daje nam synową?

No… ruszże się… ty ojciec… przeklnij go, czy co, może się upamięta.

To na nic. Tak będzie… Niech raz taka szpetota unurza się we własnym błocie.

Rany boskie! Jak mi się kto spyta, jak moja synowa z domu…

To powie mama, że nie z domu, ale z chałupy. To będzie najgorsza kara… Hanka, padnij do nóg i proś o błogosławieństwo…

Proszę wielmożnej pani… ja… przecież…

Idź precz!… Felicjan, odezwij się!

A niech was wszyscy diabli!!!

Nie wytrzymam — daję słowo — nie wytrzymam.

Siadaj, Hanka — siadaj rzędem obok mamy. Teraz tu twoje miejsce…

Zbyszko!

Siedź! nie ruszaj się.

Ja chcę otworzyć…

Ktoś idzie.

Niech kucharka idzie otworzyć i powie, że obie panie Dulskie przyjmują!

A!… to wielmożna panienka… ja zaraz… po mleko…

Nie — nie. Ty już teraz nie pójdziesz po mleko. Już kucharka przyniosła. Ja się śniadaniem zajęłam.

A wielmożna pani?

Mama słaba — leży… Masz trochę kawy. Napij się. I bułkę zjedz.

A… tak… tak… Zapomniałam, teraz już wiem.

O Jezu! Jezusieczku!

Czego płaczesz? Teraz wszystko na najlepszej drodze. Najgorsze przeszło. Już mamcia wie o wszystkim. Nie chce pozwolić — ale musi. Tylko teraz ty i Zbyszko musicie być stałymi i przemóc wszystko swoją miłością. Mama sama będzie wzruszona…

Ja pójdę w piecach palić.

Nie… nie. Daj spokój. Lepiej żebyś już się do niczego nie mieszała. Bo jak zaczniesz znów być służącą, to będzie jeszcze gorzej. Siedź tu spokojnie i czekaj, co będzie.

A bielizna niezmaglowana…

Nie turbuj się. Teraz się przyjmie pokojową i ona już za ciebie to wszystko zrobi. Ty teraz jesteś narzeczona Zbyszka, to przecież nie możesz chodzić do magla ani w piecach palić. Pij kawę… moja złota…

Dziękuję panience — nie mogę. Mnie tak od tego wczorajszego, że aż no… ha…

O Jezu!…

Moja Andziu — ja wiem, że to przykre przejścia, ale to trudno. Zobaczysz, że jeszcze będziesz bardzo szczęśliwa za Zbyszkiem. Ubierzesz się inaczej — natrę ci ręce gliceryną — nauczę cię ładnie pisać — nie będziesz nic robić.

E! gnić bez roboty…

Ha — będziesz mieć inne zajęcie. Potem ja będę zawsze z tobą i przy tobie. Ja za mąż nie pójdę, bo ja nie mam zdrowia, a mamcia mówi, że do zamążpójścia to trzeba mieć końskie zdrowie. I właśnie chciałam ci powiedzieć, że… co do tego jakiegoś dziecka, coś ty mówiła, a co ja nie rozumiem… to jeżeli ty już byłaś zamężna i boisz się, że niby podobno mężczyźni niechętnie się żenią z wdowami, co mają dzieci… to nie bój się. Ja się tym dzieckiem zajmę — wychowam. A co by mi mamcia dała na wyprawę czy na posag, to dla dziecka oddam… Ja sobie tak umyśliłam dziś w nocy. Ja chciałam iść do klasztoru, bo tam cicho i tak miło musi być za murami, jak dzwonek rano dzwoni w maju. Ale przecież i na świecie można mieć ciszę. I wolę się dla ciebie poświęcić. No… jedz bułkę… jedz… A ty za to musisz być dla mnie bardzo dobra i mówić do mnie — moja złota, dobra, kochana Melu… no… powtórz…

Co też panienka… co też panienka…

Mów mi Melu — a ja tobie… Andziu.

Kiedy ja Hanka.

Nie, jak Zbyszkowa żona — to Andzia.

Pycha… dziewiąta blisko — w domu cisza — pensja się wściekła na dziś… pycha!…

Cicho! mamcia chora.

Dziś cały dom chory. Nikt nie idzie do roboty, tylko tatko naturalnie.

Cóż ty? Belle soeur! a!… hi… hi… Serwus, czupiradło!

Hesiu, jakże tak można.

Cóż ty to na serio bierzesz? Przecież to cała komedia. Gzy, nic więcej. Hu… zimno tu… W piecu nie palą. Co to są — zaburzenia familijne.

Powiedz!… czy ty pierwsza zaczepiałaś Zbyszka, czy on ciebie?

Że też się panienka Boga nie boi…

O! już się nauczyłaś Boga wzywać nadaremno. Jeszcze do naszej familii nie należysz. Hi! hi! Czy ty sobie wyobrażasz, ciućmo jedna, że się Zbyszko z tobą naprawdę ożeni?

Hesia — nie rób jej przykrości.

Ale nie — nie. Przyobiecuję być nawet drużką i powieść do ołtarza uroczą oblubienicę.

Proszę mamci… czy Zbyszko naprawdę się z tym czymś ożeni?

Daj ty mi spokój!

Ja też myślałam, że to niemożliwe. Choćby ze względu na nas. Czy kto porządny później starałby się o mnie, albo o Melę.

Daj ty mi spokój.

Zresztą Mela to mniejsza, bo ona i tak idzie na starą pannę, ale ja…

Pani Tadrachowa myśli, że Hanka może z czystym sumieniem iść za tego, co jej się trafia?

Proszę wielmożnej pani, jak się jemu podoba, to chyba nie będzie taki skrupulant. To u państwa takie wymysły.

Rączki całuję wielmożnemu młodemu panu gospodarzowi… rączki całuję…

Czekajcie no… to wyście mi kiedyś nosili ubranie do krawca?

Ja, wielmożny panie — po ostatnim praniu.

Wy jesteście krewna Hanki?

Matka chrzestna.

A to się doskonale składa. Muszę was zawiadomić, że ja się z Hanką żenię.

Wielmożny pan ze mnie głupią robi!

Żenię się!

żenię się i to bardzo prędko. Chodziłem się dowiedzieć, jakie formalności. Gdzie Hanka chrzczona? Trzeba prędko jej metrykę. Rozumiecie? Zresztą przyjdźcie jutro, to się wszystko ułoży.

W imię Ojca i Syna… chyba wielmożny młody gospodarz jest pomylony, albo bardzo na honorze delikatny.

Jak wy to rozumiecie?

A no… proszę wielmożnych pań… ta ja ślepa nie jestem. Ja przecie wiedziałam, co i jak jest. Dość było popatrzeć, jak to Hanka przymizerniała. A beczy po kątach — a do mnie wpadała… Ja jej zawsze mówiłam: Nie becz — pan jest godny, z rodziców świętych, pan cię zabezpieczy. Ale żeby się aż żenił…

A cóż wy myślicie, że ja pozwolę na to małżeństwo!

A, broń mnie Boże! Bez błogosławieństwa mamusi my ta do ołtarza nie pójdziemy. Ale chyba wielmożna pani gospodyni nie będzie dęba stawać, żeby się uczciwa rzecz nie stała… Skoro młody pan tak chce, to już od Boga natchniony, aby sierocie krzywdy nie robić. Całe jej wiano była ta uczciwość, a dziś nikt jej nie weźmie, bo bogactwem swego pohańbienia nie przykryje, a jeno jeszcze pieniędzami ludziom oczy mydlić można…

Tak… macie rację… pieniędzmi… Może jeszcze kieliszeczek?

Zlituj się… rób wszystko, co można… powiedz, że ja i Felicjan tego nie przeżyjemy — że się go wydziedziczy… że złamanego centa nie dostanie nigdy — że…

A niech go pokręci z jego żenieniem. Co mi tam po takim ożenku. Ja do tego, czy co? Poniewierajom mną już od wczoraj. Myśleli, że wielki cymes.

Zawszeć to — honorowo.

E!…

I byłabyś panią — kamieniczną.

E!…

Lepiej, jak za tego twego finansa. Bo choć to niby coś, ale zawsze trybelulka.

To moja rzecz. Ale by mną nikt nie poniewierał. Każden ma swój honor.

Tak… tak… będę tym, kim byłem!… a! możecie być dumni.

Ach! jak ja się będę teraz łotrował! jak ja się będę łotrował!…

Dopóki się nie ożenisz… dobrze nie ożenisz… z panną fajną, z dobrego domu.

Dopóki się dobrze nie ożenię… z posagiem, z kamienicą — z diabłem — z czortem…

Boże! Boże!

Niech ciocia pozwoli mu wyburzyć się. Główna rzecz zrobiona.