Alexis de Tocqueville

Ur.

29 lipca 1805 w Paryż

Zm.

16 kwietnia 1859 w Cannes

Najważniejsze dzieła:

Dawny ustrój i rewolucja (1856)

Wicehrabia Alexis Henri Charles de Clérel de Tocqueville (urodzony 29 lipca 1805 roku w Paryżu, a zmarły w Cannes 16 kwietnia 1859) był francuskim filozofem, politykiem, historykiem, prekursorem socjologii, prawnikiem i urzędnikiem. Francuski historyk socjologii, Raymond Aron, akcentuje wkład de Tocqueville’a w rozwój socjologii jako istotny do tego stopnia, że można by uznać Francuza za jednego z pierwszych ,,nieuczestniczących obserwatorów społeczeństwa”.

Autor zaliczany jest do grona najważniejszych historyków i badaczy klasycznej myśli liberalnej oraz konserwatywnej, zwolennika i znawcę młodej demokracji przedstawicielskiej, a zarazem wczesnego krytyka jej niesprawności i degeneracji.

Urodzony w Paryżu Alexis de Tocqueville należał do arystokratycznej rodziny, wspierającej monarchię Burbonów. Dzieciństwo spędził w stolicy Francji. Od 1820 roku pozostawał pod silnym wpływem autorów takich, jak Montesquieu, Voltaire, Rousseau i Buffon; lektury te skłoniły go do odejścia od wartości, w których dorastał, i skupienia się na schyłku arystokracji oraz pojawieniu się liberalnej demokracji. W latach 1820-1823 de Tocqueville studiował w Metzu, w 1826 r. ukończył studia prawnicze w Paryżu, a rok później uzyskał nominację na sędziego w Wersalu, gdzie jego ojciec był prefektem.

Rewolucja 1830 r. wywołała u de Tocqueville’a silny kryzys duchowy i polityczny; rozdarty między lojalnością wobec poprzedniego króla, zgodną z ideałami rodzinnymi, a chęcią poparcia nowego monarchy, bliższego jego liberalnym ideom autora, ostatecznie związał się z nowym reżimem. W kwietniu 1831 r. wysłano go do Stanów Zjednoczonych, gdzie przebywał do marca następnego roku. Podczas tej wizyty uwagę autora przykuła nie tylko organizacja systemu penitencjarnego, ale przede wszystkim niezwykłe amerykańskie zrównanie społeczne, zatem brak przywilejów wynikających z urodzenia oraz możliwość równego startu dla wszystkich w rywalizacji społecznej. Pokłosiem tych obserwacji było najważniejsze dzieło Alexisa de Tocqueville’a, O demokracji w Ameryce (De la démocratie en Amérique), opublikowane po francusku w dwóch częściach w latach 1835 i 1840.

Pomiędzy rokiem 1833 a 1835 autor odbył dwie podróże do Anglii, a w 1835 ożenił się z Angielką, Mary Mottley (1789-1864), którą poznał w Wersalu jeszcze przed rewolucją 1830 roku. Następnie de Tocqueville podróżował po Szwajcarii. W 1837 kandydował w wyborach parlamentarnych w okręgu Valognes, w departamencie Manche, jednak nie został wybrany; dwa lata później zdobył mandat poselski w tej samej dzielnicy. Za swoją pracę intelektualną i społeczną uzyskał duże uznanie, a w 1832 r. stał się członkiem Akademii Francuskiej.

Po rewolucji 1848 r. de Tocqueville przeciwstawiał się radykalnemu i socjalistycznemu zwrotowi rewolucji francuskiej, przestraszony ewentualnością powrotu rewolucyjnego terroru. W 1849 r. pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych w rządzie Odilona Barrota. Zbliżając się do nurtu liberalnych katolików, starał się uniknąć francuskiej interwencji przeciwko Republice Rzymskiej, jednak próba pojednania między papieżem a rzymskimi liberałami okazała się daremna. Krytyczny wobec tej sprawy de Tocqueville został zmuszony do rezygnacji, a nawet na krótko aresztowany w twierdzy Vincennes; po zwolnieniu wycofał się z życia publicznego, kontynuując swoje studia naukowe. W 1858 r. osiadł w Cannes, aby wyleczyć gruźlicę, i tam zmarł w wieku 53 lat w kwietniu 1859 r. Został pochowany we wsi noszącej jego imię.

Dla dzisiejszej nauki istotne znaczenie mają refleksje de Tocqueville’a, dotyczące konfliktu między wolnością i równością, korzyści z funkcjonowania samorządu i stowarzyszeń politycznych oraz relacji pomiędzy państwem a kościołem. W Dawnym ustroju i rewolucji (L'Ancien Régime et la Révolution) autor postawił ważną tezę: rewolucja stanowi zawsze kontynuację obalanego porządku politycznego, ponadto nie wybucha w momencie najgłębszego kryzysu, lecz wówczas gdy sytuacja poprawia się wolniej, niż oczekuje społeczeństwo.

Wśród innych ważnych Alexisa de Tocqueville'a warto wymienić: Quinze Jours au désert, Regards sur le Bas-Canada, Considérations sur la Révolution, Écrits et discours politiques, Écrits académiques, Souvenirs i Correspondance.

Po polsku ukazały się:

Dawne rządy i rewolucja (późniejsze przekłady zatytułowane Dawny ustrój i rewolucja), O demokracji w Ameryce, Wspomnienia' i Raport o pauperyzmie.