Przypisy

miednicę — hebr. כִּיּוֹר (kijor): misa, kocioł, miednica. „Był to rodzaj wielkiego kotła z otworami, z których wypływała woda”, Raszi do 30:18 [1]. Kijor było to miedziane naczynie, przechowywano w nim wodę, której koheni używali do uświęcania, czyli obmywania rąk i stóp, zanim przystąpili do wykonywania swoich obowiązków związanych ze służbą świątynną. [przypis tradycyjny]

miejsca strupa wszakże nie ostrzyże — „Zostawiał dwa [rzędy] włosów dookoła strupa, aby było widoczne, czy [zakażenie] się rozprzestrzeni, bo jeśli się rozprzestrzeni, przejdzie poza włosy i wyjdzie na ogolone miejsce”, Raszi do 13:33 [2]. [przypis tradycyjny]

miejsce, na którym stoisz, ziemią jest świętą — określenie święty odnosi się do miejsca nie do ziemi, co można wyczytać ze zgodności rodzajów gramatycznych, zob. Raszi do 3:5. [przypis tradycyjny]

mierze — „Oznacza to miarę powierzchni gruntu”, Raszi do 19:35 [2]. [przypis tradycyjny]

miesiąca drugiego — nazwy miesięcy pochodzą z późniejszego okresu, z czasów po niewoli babilońskiej, zaś Tora używa dla miesięcy tylko numeracji, począwszy od miesiąca wiosennego (nazwanego później nisan). W Talmudzie istnieje spór, czy w tym wersecie mowa jest o miesiącu cheszwan (zwanym inaczej marcheszwan), czy o miesiącu ijar, zob. Raszi do 7:11. [przypis tradycyjny]

miesiąca kłosów — Raszi wyjaśnia: miesiąc gdy zboże znajduje się we wczesnej fazie dojrzewania, zob. Raszi do 34:18 [1]. [przypis tradycyjny]

Miesiąc ten, będzie wam początkiem miesięcy — „To było pierwsze przykazanie, które Święty Błogosławiony nakazał ludowi Israela poprzez Mojżesza”, Ramban do 12:2. [przypis tradycyjny]

Miesiąc ten — „[Bóg] wskazał [Mojżeszowi] księżyc w chwili, gdy ten wchodzi w pierwszą fazę po nowiu, i powiedział: gdy księżyc będzie się odnawiał będzie to dla was [znak] początku miesiąca [hebr. רֹאשׁ חֹדֶשׁ (rosz chodesz): początek miesiąca, dosł. głowa miesiąca]. Ale werset ma też znaczenie dosłowne, bo o miesiącu nisan powiedział mu: »to będzie pierwszy w porządku liczenia miesięcy, ijar będzie zwany drugim, siwan trzecim itd.«”, zob. Raszi do 12:2. [przypis tradycyjny]

miesiącu kłosów — hebr. אָבִיב (awiw): dosł. młody kłos jęczmienia, ale także wiosna, czas kiedy jęczmień dojrzewa. W Pięcioksięgu słowo awiw używane jest jako nazwa pierwszego miesiąca roku. Od czasów Ks. Estery (ok. r. 538 p.w.e.) pierwszy miesiąc nazywany jest nisan, a słowo awiw oznacza cały sezon wiosenny (miesiące nisan, ijar i siwan). Sforno i Rabeinu Bachja podkreślają, że kalendarz należy obliczać w taki sposób, aby zawsze obchodzić święto Pesach na wiosnę, po równonocy, w czasie żniw jęczmienia [na Bliskim Wschodzie)], zob. Sforno do 13:4 i Rabeinu Bachja do 13:4. [przypis tradycyjny]

miłuj bliźniego twego jako samego siebie — „Powiedział rabi Akiwa: to jest wielka zasada Tory”, Raszi do 19:18 [2]. „[Człowiek] ma kochać dobro na rzecz swojego bliźniego, tak jak kocha [to co dobre] dla siebie samego”, Ibn Ezra do 19:18 [2]. [przypis tradycyjny]

miodu — „Każdy słodki sok z owoców zwany jest miodem”, Raszi do 2:11 [1]. [przypis tradycyjny]

Mirjam, prorokini, siostra Ahrona — „Kiedy [Mirjam] prorokowała? Gdy była siostrą Ahrona, zanim urodził się Mojżesz, powiedziała: w przyszłości moja matka urodzi syna, który wybawi Israela. Inne wyjaśnienie: ponieważ [Ahron] gotów był narazić się dla [ratowania] Mirjam, gdy ta zapadała na trąd (por. Lb 12:10-12), dlatego jej imię jest łączone z nim”, Raszi do 15:20. [przypis tradycyjny]

misy — hebr. קְעָרָה (keara): misa. Raszi komentuje, że misy pasowały do kształtu chlebów wykładanych na tym stole. Chleb ten był uformowany w kształcie kwadratowej litery U. Boczne „ścianki” tego chleba zwrócone były ku dwóm stronom Świątyni, dlatego nazywany był לֶחֶם הַפָּנִים (lechem hapanim) dosł. chleb [z] twarzami. Dla tych chlebów sporządzono formy złote i żelazne, w żelaznych były one wypiekane, a po wyjęciu z pieca wkładano je do form ze złota, gdzie czekały aż do następnego dnia, czyli do Szabatu, kiedy to układne były na stole, zob. Raszi do 25:29 [1]. [przypis tradycyjny]

młoćba — czyli młócka. Oznacza to, że „młócki będzie tak wiele, że będziecie zajęci nią aż do winobrania, a winobraniem będziecie zajęci aż do czasu wysiewu”, Raszi do 26:5 [1]. [przypis tradycyjny]

młodym — u Cylkowa: z płodem. Zakazane jest zarżnięcie zwierzęcia i jego młodego, natomiast ubój samicy w ciąży nie jest zakazany. [przypis tradycyjny]

mocarze — hebr. גִבֹּרִים (giborim): 'mocarze', tu w negatywnym znaczeniu jako «buntujący się przeciwko Bogu», zob. Raszi do 6:4. [przypis tradycyjny]

Moim ono — „Nabyłem ich dla siebie poprzez to, że uderzyłem w pierworodnych Micraimu”, Raszi do 13:2. [przypis tradycyjny]

Mojżesz i Aharon — w kontekście przemawiania to Mojżesz jest wymieniany najpierw, a Aharon po nim, zob. Raszbam do 6:27. [przypis tradycyjny]

Mojżeszowi i Aharonowi — „[Bóg] rzekł do Mojżesza, aby ten powiedział do Aharona”, Raszi do 11:1 [1]. [przypis tradycyjny]

Mojżesz przemawiał — „Mojżesz mówił i przekazywał słowa Israelowi, ponieważ [bezpośrednio] z ust Wszechmogącego usłyszeli tylko [dwa pierwsze przykazania] „Jam Wiekuisty” i „Nie będziesz miał bogów cudzych”, a Święty Błogosławiony wspomagał [Mojżesza] dając mu moc, by jego głos był potężny i słyszalny”, Raszi do 19:19. [przypis tradycyjny]

Mojżesz wstąpił do Boga — „[Mojżesz wstąpił na górę] drugiego dnia miesiąca i wszystkie jego wejścia na górę miały miejsce o poranku”, Raszi do 19:3. [przypis tradycyjny]

Mojżesz, wziąwszy namiot, rozbił go sobie za obozem — „Wyraża to czynność ciągłą: [Mojżesz] zwykł brać swój namiot i rozbijać go poza obozem. Powiedział: skoro Nauczyciel jest odłączony to i uczeń musi być w odłączeniu”, Raszi do 33:7 [2]. [przypis tradycyjny]

Molochowi — „Był to bożek o imieniu Molech a w taki sposób mu służono: [ojciec] przekazywał swojego syna kapłanom, rozpalano dwa wielkie ogniska i przeprowadzano tego syna, by przeszedł pieszo pomiędzy dwoma płonącymi ogniskami”, Raszi do 18:21 [1]. [przypis tradycyjny]

Molochowi — zob. przypis do Kpł 18:21. [przypis tradycyjny]

morskiego goździeńca — hebr. שְׁחֵלֶת (szechelet), w innych tłumaczeniach najczęściej jako onycha. Według Rasziego jest to korzeń pachnącego zioła, gładki i błyszczący jak paznokieć, zob. Raszi do 30:34 [2]. Mędrcy spierają się co do jednoznacznej identyfikacji. Cylkow z nieznanych nam powodów postanowił przetłumaczyć to jako goździeniec, który jest jaskrawo fioletowym grzybem. [przypis tradycyjny]

Morzu Sitowemu — hebr. יַם סוּף (jam suf) dosł. morze trzcin (sitowia) najczęściej tłumaczone jako Morze Czerwone; „oznacza to bagnisty obszar, gdzie hoduje się trzciny”, Raszi do 13:18. „Jam Suf to nazwa własna miejsca. Inni mówią, że pochodzi to od słowa סוֹף (sof): koniec, gdyż było to na końcu świata […] jest to morze leżące na wschód od Micraim, ale Morze Śródziemne jest większe od niego”, Ibn Ezra do 13:18. [przypis tradycyjny]

mostek zakołysania — hebr. תְּנוּפָה (tenufa): machanie czymś, kołysanie. „Wyrażenie to oznacza poziome poruszanie czymś, tam i z powrotem”, Raszi do 29:27 [2]. [przypis tradycyjny]

mostek zakołysania i łopatkę podniesienia — Raszi uczy, że kohen, trzymając te części ofiar, wykonywał nimi ruch kołysania na boki [hebr. תְּנוּפָה (tenufa)] oraz ruch podnoszenia i opuszczania [hebr. תְּרוּמָה (truma)], zob. Raszi do 7:34 [1]. [przypis tradycyjny]

Mosze — od hebr. מָשָׁה (masza): wyciągnąć, wyciągać. „[Imię] przetłumaczone z języka egipskiego na hebrajski. Być może córka Faraona nauczyła się [hebrajskiego] lub zapytała kogoś [jak to przełożyć]”, zob. Ibn Ezra do 2:10. „Ten, który uratuje i wyciągnie innych z ich nieszczęść”, zob. Sforno do 2:10. W tym miejscu Cylkow używa hebrajskiej formy „Mosze”, w dalszych wersetach tłumaczy imię jako „Mojżesz”.

Sforno: (1475–1549) rabi Owadja ben Jaakow Sforno, włoski rabin, komentator Biblii, filozof i lekarz.

[przypis tradycyjny]

Naama — midrasz uczy, że została ona żoną Noacha, zob. Raszi do 4:22. [przypis tradycyjny]

na barkach swoich — „Chociaż szło z nimi wiele zwierząt [jucznych, nieśli mace na ramionach], jako wyraz miłości do [Bożego] przykazania”, Raszi do 12:34. [przypis tradycyjny]

na brzuchu twoim — midrasz uczy, że wąż miał nogi, których został tu pozbawiony, zob. Raszi do 3:14. [przypis tradycyjny]

Na całej ziemi władania waszego wyzwolenie dajcie dla ziemi — Raszi komentuje, że prawo to obejmowało też zwrot sprzedanych domów i wyzwolenie niewolników, ale należy to rozumieć także w połączeniu z dalszymi wersetami: „kto sprzedał swoją własność miał prawo odkupić ją po dwóch latach, albo on sam albo jego krewny, zaś nabywca nie mógł temu przeszkodzić”, Raszi do 25:24 [1]. [przypis tradycyjny]

nacięć dla umarłego nie czyńcie na ciele waszym — „Taka była praktyka u pogan, że nacinali sobie ciało, gdy ktoś im zmarł”, Raszi do 19:28 [1]. [przypis tradycyjny]

na czasy — hebr. לְדֹרֹת (ledorot): dosł.'na pokolenia'. Słowo דֹרֹת (dorot): 'pokolenia' zapisane jest w sposób niepełny, bez liter waw דוֹרוֹת i midrasz sugeruje, że «są pokolenia, które nie potrzebowały tego znaku [przymierza], ponieważ [w pokoleniach tych] żyli ludzie całkowicie sprawiedliwi, jak pokolenie Ezechiasza króla Judy czy pokolenie Szimona ben Jochaja», zob. Raszi do 9:12. [przypis tradycyjny]

na człowieka tego — „Ale nie na całą społeczność, ponieważ cała społeczność nie jest karana karą odcięcia (karet)”, Raszi do 20:3 [2]. [przypis tradycyjny]

na czworakach — „To jest skorpion”, Raszi do 11:42 [3]. [przypis tradycyjny]

naczyń srebrnych i naczyń złotych — Hebrajczycy wzięli je „w zamian za to, że zostawili [Micrejczykom] swoje domy, pola i sprzęty, które nabyli w Micraim, a których nie mogli zabrać ze sobą”, Chizkuni do 11:2. [przypis tradycyjny]

Naczynie też gliniane, w którym się gotowała — Raszi komentuje, że ceramiczne naczynie wchłaniało nieco z ofiary i to miało status taki jak נוֹתָר (notar): resztka, pozostała z ofiary, która była zakazana do spożycia, zob. Raszi do 6:21 [1]. [przypis tradycyjny]

naderwie głowę jego nad karkiem, ale jej nie oderwie — Raszi komentuje, że kohen przecinał paznokciem (por. przypis do Kpł 1:15) tylko jeden z dwóch organów ptaka: albo przełyk albo tchawicę, zob. Raszi do 5:8 [2]. [przypis tradycyjny]

naderwie głowę jej — hebr. מָלַק (malak): skubać, odrywać, uszczypnąć. Raszi uczy, że czynność ta nie była wykonywana narzędziem, lecz kohen ciął swoim paznokciem przez kręgi szyjne ptaka od strony karku i docierając do tchawicy i przełyku, przecinał je, zob. Raszi do 1:15 [2]. [przypis tradycyjny]

nad naczyniem glinianym, nad wodą żywą — czyli źródlaną, znajdującą się w naczyniu. „Najpierw wlewa wodę do naczynia, tak aby krew ptaka była na niej widoczna”, Raszi do 14:5 [1]. [przypis tradycyjny]

nad pasem efodu — Raszi wyjaśnia, że pierścienie zostały umieszczone z tyłu, nad pasem efodu, na wysokości dolnego końca napierśnika, który był z przodu. Pierścienie te oraz dolne pierścienie napierśnika były połączone z prawej i lewej strony za pomocą sznura z błękitnej wełny, tak aby dolna krawędź napierśnika nie kołysała się do przodu i do tyłu i nie uderzała w brzuch, dzięki czemu napierśnik dobrze przylegał do płaszcza, zob. Raszi do 28:21 [1]. [przypis tradycyjny]

nadto i właściciel jego stracony — Raszi komentuje, że zasługuje on na „śmierć z rąk Nieba”, nie zaś z rąk sądu, zob. Raszi do 21:29 [4]. [przypis tradycyjny]

nad wszystkie bogi — midrasz „uczy, że [Jitro] był zaznajomiony ze wszystkimi kultami na świecie i nie było takiego bożka, któremu by nie służył”, Raszi do 18:11. [przypis tradycyjny]

nad wszystkimi bożyszczami Micraimu wykonam sądy — „Drewniany bożek zgnił, a metalowy stopił się i wylał na ziemię”, Raszi do 12:12. [przypis tradycyjny]

naganiaczom ludu i nadzorcom jego — hebr. נֹגְשִׂים (nogsim), „naganiaczami” byli Micrejczycy a שֹׁטְרִים (szotrim), „nadzorcami” byli Hebrajczycy. „Naganiacz był wyznaczony nad kilkoma nadzorcami, a każdy nadzorca dozorował [grupę] tych, którzy wykonywali prace”, zob. Raszi do 5:6. [przypis tradycyjny]

nagimi — «Tora odnosi się tu do postrzegania umysłowego, a nie zaledwie wzrokowego […]. Nawet niewidomy człowiek wie, kiedy jest nagi. Co więc oznacza, że „poznali, że są nagimi”? Mieli tylko jedno przykazanie i ogołocili się z niego», zob. Raszi do 3:7. [przypis tradycyjny]

na głowie, albo na brodzie — „Tora robi tu rozróżnienie pomiędzy zarazą na owłosionym miejscu, a zarazą pojawiającą się na [odsłoniętym] ciele, oznaką tej [na ciele] jest biały włos a oznaką tej drugiej żółty włos”, Raszi do 13:29 [1]. [przypis tradycyjny]

nagość — hebr. עֶרְוָה (erwa): nagość, obnażenie, coś nieprzyzwoitego. „Odnosi się to do czegoś niestosownego, co zostało odsłonięte, a powinno być zakryte”, Ibn Ezra do 18:6 [4]. [przypis tradycyjny]

nagość ojca swojego — «Jedni mędrcy wnioskują, że go wykastrował, inni że wykorzystał go cieleśnie w amoralny sposób», zob. Raszi do 9:22. [przypis tradycyjny]

nagości matki twojej — Raszi uczy, że te słowa włączają matkę, która nie jest żoną ojca, zob. Raszi do 18:7 [2]. [przypis tradycyjny]

Nagości ojca twojego — Raszi uczy, że te słowa dotyczą żony ojca, nie ciała samego ojca, zob. Raszi do 18:7 [1]. [przypis tradycyjny]

Nagości synowej twojej — Raszi uczy, że nie dotyczy to kobiety, która nie jest legalną żoną syna, zob. Raszi do 18:15 [1]. [przypis tradycyjny]

Nagości żony ojca twego — Raszi uczy, że zakaz ten obowiązuje także po śmierci ojca, zob. Raszi do 18:8 [1]. [przypis tradycyjny]

najemnikowi twemu, i przysiedleńcowi twojemu — Raszi uczy, że także nie-Żydzi mogli w takim roku korzystać z darmowego plonu, zob. Raszi do 25:6 [4]. [przypis tradycyjny]

najstarszemu — nie wiadomo, czy słowo 'najstarszy' odnosi się do Jefeta, czy do Szema, midrasz po przeliczeniu lat życia Noacha i jego synów ustala, że Jefet był starszy od Szema. Raszi zwraca też uwagę, że Tora podkreśla tu pokrewieństwo tylko z Jefetem, ale nie z Chamem, zob. Raszi do 10:21. [przypis tradycyjny]

Na jutro — „Faraon powiedział: «pomódl się dziś, by żaby zostały zniszczone do jutra»”, Raszi do 8:6. [przypis tradycyjny]

Najwcześniejsze z pierwocin ziemi twojej — „Nawet w Roku Szabatowym ofiarowanie pierwocin było obowiązkowe […]. Człowiek wchodził na swoje pole, widział pierwszą figę, która dojrzała, obwiązywał ją trzcinką na oznaczenie i na uświęcenie [owocu]. Termin בִּכּוּרִים (bikurim, pierwociny) odnosi się tylko do siedmiu gatunków, o których mowa w Torze (por. Pwt 8:8)”, Raszi do 23:19 [1]. Te siedem gatunków to pszenica, jęczmień, winogrona, figi, granaty, oliwki i daktyle. [przypis tradycyjny]

Najwcześniejsze z pierwocin ziemi twojej — Raszi uczy, że odnosi się to do siedmiu gatunków, które są chlubą ziemi Israela: pszenicy, jęczmienia, winogron, fig, granatów i oliwy z oliwek oraz miodu (który w tym kontekście oznacza melasę z daktyli, a nie miód pszczeli), por. Pwt 8:8, zob. Raszi do 34:26 [1]. [przypis tradycyjny]

na każdy rząd kadzidła czystego — Raszi uczy, że były tam dwa dzbanuszki i w każdym umieszczano pełną garść kadzidła, zob. Raszi do 24:7 [1]. [przypis tradycyjny]

na kiedy pomodlić się mam za ciebie — „Którego dnia i o jakiej porze chcesz, żeby usunąć żaby, to pomodlę się od razu, aby pomarły tuż przed tym czasem, o który prosisz, a jako że nie jest to zwyczajne, by wszystkie żaby padły w jednej chwili, [będziesz wiedział, że to w wyniku modlitwy]”, Raszbam do 8:5. [przypis tradycyjny]

nałoży na nią kadzidła — Raszi komentuje, że kohen nakładał małą garść, hebr. קֹמֶץ (komec), kadzidła na jedną stronę ofiary pokarmowej, tylko na jej część, oliwa natomiast wylewana była na całość mąki, mąka była mieszana oliwą i z tego kohen wybierał garstkę, kadzidło zaś znajdowało się na skraju mąki, nie było z nią mieszane nie wybierało się z niego garstki czyli komecu, a po odjęciu małej garści ofiary pokarmowej, kohen usuwał całe kadzidło i spalał je, zob. Raszi do 2:1 [5]. Hebr. קֹמֶץ (komec) to ilość mąki, która mieściła się pod trzema złożonymi palcami kohena, jest to więcej niż szczypta, ale mniej niż garść. [przypis tradycyjny]

na ludziach i na bydle — „Spytasz: skąd mieli zwierzęta, czyż nie jest powiedziane (9:6) »pozdychało wszystko bydło Micraimu«? Lecz dekret [o śmierci zwierząt] dotyczył tylko tego bydła, które znajdowało się na polu, kto zaś bał się słów Wiekuistego, wprowadził swoje zwierzęta do budynków”, Raszi do 9:10. [przypis tradycyjny]

namaścisz go — „Oliwą namaszczenia, każde pomazanie było w kształcie litery X”, Raszi do 29:36 [3]. [przypis tradycyjny]

namaścisz go — „To namaszczenie także miało kształt litery X, [Mojżesz] nakładał oliwę na głowę [Aharona] i pomiędzy jego brwi i łączył [te plamy oliwy] palcem”, Raszi do 29:7 [1]. [przypis tradycyjny]

namaścisz nim — „Wszystkie namaszczenia miały formę litery X, oprócz [namaszczania] królów, które były [czynione] w formie diademu”, Raszi do 30:26 [1]. [przypis tradycyjny]

namazane oliwą — po upieczeniu kołacze pomazywano oliwą, nakreślając znak podobny do X, zob. Raszi do 29:2 [3]. [przypis tradycyjny]

na miejsce, które przygotowałem — jest to jeden z wersetów, z którego midrasz uczy, że Niebiańska Świątynia znajduje się dokładnie naprzeciw ziemskiej Świątyni Jerozolimskiej, zob. Raszi do 23:20 [2]. [przypis tradycyjny]

na miejscu, które urządzisz na siedzibę Twą — „Świątynia na dole położona będzie dokładnie naprzeciw Tronu [Bożego] na górze”, Raszi do 15:17. [przypis tradycyjny]

na miejscu świętem — „Na dziedzińcu Przybytku zboru [hebr. ohel moed], ponieważ te ofiary pokojowe miały najwyższy stopień świętości”, Raszi do 29:31 [1]. [przypis tradycyjny]

na miejscu świętym — Raszi uczy, że tu »miejsce święte« oznacza podwórze Przybytku, zob. Raszi do 6:9 [1]. [przypis tradycyjny]

namiot jego — hebr. אָהֳלוֹ (aholo): namiot jego. „Był to namiot z zasłon z koziej sierści, służący jako dach”, Raszi do 35:11 [2]. [przypis tradycyjny]

na nim — „a nie poza ołtarzem”, Ibn Ezra do 6:2 [2]. Ogień miał płonąć „tak nocą tak jak za dnia”, Raszbam do 6:2 [3]. [przypis tradycyjny]

na państwo twoje — hebr. בִּגְבֻלֶךָ (bigwulecha) dosł. w granice twoje. [przypis tradycyjny]

napełnił nią dłoń swoją — Raszi wyjaśnia, że chodzi tu o קֹמֶץ (komec), por. przypis do Kpł 2:2, zob. Raszi do 9:17 [1]. [przypis tradycyjny]

napierśnika — hebr. חֹשֶׁן (choszen). Część ceremonialnego stroju Arcykapłana, kwadratowy napierśnik przymocowany był z przodu na piersi, w napierśniku osadzone było 12 drogich kamieni, po trzy w czterech rzędach, symbolizujących 12 plemion Israela. Raszi komentuje: kamienie onyksowe potrzebne były do naramiennika, a kamienie wypełniające do napierśnika, zob. Raszi do 25:7 [3]. [przypis tradycyjny]

napierśnik wyroczny — hebr. חֹשֶׁן מִשְׁפָּט (choszen miszpat): dosł. napierśnik sądu, w innych tłumaczeniach pektorał, element stroju Najwyższego Kohena (Arcykapłana), noszony przez niego na piersi. Na zewnętrznej stronie choszen miszpat znajdowało się 12 kamieni szlachetnych z wyrytymi imionami plemion Israela, wewnątrz mieścił się schowek na tzw. אוּרִים וְתֻּמִּים (urim wetumim): wedle tradycji był to pergamin z zapisanym Imieniem Boga, por. 28:30, za pomocą urim wetumim Najwyższy Kohen udzielał w imieniu Boga odpowiedzi na zadawane pytania. Choszen miszpat był nazywany »napierśnikiem sądu« „ponieważ czynił odpokutowanie za omyłki sądu, inne wyjaśnienie: ponieważ jego wyroki były klarowne a jego obietnice prawdziwe”, Raszi do 28:15 [1]. [przypis tradycyjny]

napisał na tablicach słowa przymierza — „Bóg je napisał”, Ibn Ezra do 34:28 [2]. [przypis tradycyjny]

napisów nakłuwanych — czyli tatuaży. „Napis wyryty i zatopiony [w ciele], którego nigdy nie da się wymazać, ponieważ jest wytatuowany igłą i pozostaje czarny na zawsze”, Raszi do 19:28 [2]. [przypis tradycyjny]

Napisz sobie słowa te — „Chociaż przed [tym jak zrobili] cielca powiedziałem, że dam ci kamienne tablice, i Torę, i przykazania które spisałem. Teraz, kiedy zgrzeszyli, ty sam wyciosaj sobie tablice, a Ja je zapiszę, lecz nie dam ci już Tory i przykazań, które napisałem, ale ty je spisz sam”, Sforno do 34:27 [1]. Raszi uczy, że Mojżesz miał spisać słowa Tory Pisanej, ale nie Tory Ustnej, zob. Raszi do 34:27 [1]. Według tradycji żydowskiej istnieje Tora Pisana (Tora szebichtaw) i Tora Ustna (Tora szebeal pe), obie zostały dane Mojżeszowi na górze Synaj. Tora Pisana to Pięcioksiąg i pozostałe księgi Tanachu (Tanach to skrót od: Tora, Newiim, tj. „Prorocy” i Ketuwim, tj. „Pisma”) czyli 24 księgi Biblii Hebrajskiej. Tora Ustna, to wszelkie komentarze rabiniczne i szczegółowe interpretacje przykazań zawartych w Torze Pisanej, obejmuje to między innymi Misznę, Talmud, midrasze itp. Początkowo Tora Ustna była studiowana i przekazywana wyłącznie ustnie, w pewnym momencie historii treść tych nauk musiała zostać spisana, ale pomimo tego, że dostępna jest w księgach, nadal określana jest jako Tora Ustna. [przypis tradycyjny]

na placki przaśne — „Upiekli [ciasto] jako mace z powodu przykazania, które otrzymali: »zakis niech się nie znajduje w domach waszych« (12:19)”, Ramban do 12:39. „[Upiekli mace] w Sukot, gdzie był ich pierwszy postój”, Chizkuni do 12:39. [przypis tradycyjny]

na podobieństwo i obraz swój — «Bóg wszczepił mu moc płodzenia i odtwarzania Swojego podobieństwa tak, aby dzieło człowieka było jak dzieło Najwyższego. I nie jest tak powiedziane w odniesieniu do Kaina ani Hewla, nie jest też wspomniane, ile lat żył Kain i ile miał lat, gdy spłodził swego syna Chanocha, ponieważ imię Hewla zostało wymazane, a i [ród] Kaina zginął [następnie] w potopie», zob. Ibn Ezra do 5:3. [przypis tradycyjny]

na pokolenia wasze — u Cylkowa: w potomstwie waszym. [przypis tradycyjny]

[na] potrzebę dzienną każdego dnia — hebr. דְּבַר יוֹם בְּיוֹמוֹ (dwar jom bejomo) dosł. rzecz tego dnia, w jej dniu. „To, co potrzebne do spożycia na ten dzień, zbiorą tego właśnie dnia, a nie zbiorą dzisiaj na potrzeby dnia jutrzejszego”, Raszi do 16:4. [przypis tradycyjny]

naprzeciw Boga — „To oznacza, że Szechina (Boska Obecność) wyszła naprzeciw ludu, jak pan młody wychodzący naprzeciw oblubienicy i dlatego napisane jest »Wiekuisty przyszedł z Synaju« (Pwt 33:2) a nie jest napisane »przyszedł na Synaj«”, Raszi do 19:17. [przypis tradycyjny]

naprzeciw góry — chodzi o górę „wspomnianą powyżej (por. Wj 3:12), przy której mieli służyć Bogu”, Raszbam do 19:2. [przypis tradycyjny]

na przednią stronę ołtarza — oznacza to „południową, czyli »przednią stronę« ołtarza, ponieważ podest prowadzący do ołtarza znajdował się od tej strony”, Raszi do 6:7 [3]. [przypis tradycyjny]

na przekór — hebr. קֶרִי (keri): przypadkowo, dorywczo, okazyjnie. „Nasi rabini powiedzieli [że oznacza to] nieregularnie, przypadkowo, [coś wydarza się się] tylko okazjonalnie, zatem [tu można to odczytać]: jeśli będziesz przestrzegać przykazań [tylko] okazjonalnie”, Raszi do 26:21 [1]. Raszi dodaje, że Onkelos przekłada to słowo w znaczeniu: upór, zatwardziałość serca. [przypis tradycyjny]

naruszając przymierze Moje — „Zaprzeczając samej zasadzie istnienia Boga. Oto jest tu siedem grzechów, a jeden pociąga za sobą drugi [… gdy ktoś] nie studiował Tory, nie wypełniał jej, pogardzał tymi, którzy ją spełniali, nienawidził mędrców Tory, powstrzymywał innych od spełniania [przykazań], podważał boskie pochodzenie przykazań i [w końcu] odrzucił samą idę istnienia Boga”, Raszi do 26:15 [5]. [przypis tradycyjny]

na samym świeczniku cztery kielichy — czyli „na samej [centralnej] gałęzi świecznika były cztery kielichy, jeden wystający z niej poniżej ramion i trzy powyżej miejsc, z których wychodziły ramiona, rozchodzące się z jej boków”, Raszi do 25:34 [1]. [przypis tradycyjny]

nasienia swego — potomstwa swego. „Jeśli poślubi on którąś z tych niedozwolonych mu kobiet, to potomstwo z niej będzie skalane (sprofanowane) czyli חָלָל (chalal) w odniesieniu do kapłańskiej świętości”, Raszi do 21:15: 1. Dzieci takie traciły status kohena. [przypis tradycyjny]

na skórze — „Tu mowa o skórze nie przerobionej”, Raszi do 13:48 [2]. [przypis tradycyjny]

następnie przystąpili — „Po tym jak [Mojżesz] pouczył starszyznę, powtarzał zagadnienie lub prawo ludowi Israela. Mędrcy uczyli jak wyglądał porządek nauczania: Mojżesz uczył się z ust Wszechmogącego, następnie wchodził Aharon i Mojżesz uczył go zagadnienia, [po czym] Aharon odsuwał się i zasiadał po lewej stronie Mojżesza, wchodzili synowie [Aharona], Mojżesz uczył ich lekcji i oni się odsuwali: Eliezer zasiadał po prawej stronie Mojżesza, a Itamar po lewej Aharona, [wówczas] wchodziła starszyzna, Mojżesz uczył ich lekcji, starszyzna usuwała się i zasiadała po bokach a wkraczał cały lud i Mojżesz uczył ich lekcji. Zatem cały lud uzyskiwał [wiedzę] jeden raz, starszyzna dwukrotnie, a synowie Aharona trzykrotnie.”, Raszi do 34:32 [1]. [przypis tradycyjny]

następnie przyszli Mojżesz i Ahron — „Ale członkowie starszyzny, [idący] za Mojżeszem i Ahronem, wymykali się jeden po drugim, aż wycofali się wszyscy, zanim przybyli do pałacu, ponieważ bali się tam iść”. Zostali za to ukarani podczas objawienia na Synaju, wtedy tylko sam Mojżesz mógł się zbliżyć do Wiekuistego, a im było to zakazane (por. Wj 24:1-2), zob. Raszi do 5:1. [przypis tradycyjny]

nauczać w porze, kiedy co nieczyste i w porze kiedy co czyste — „[Wskazując] dzień, kiedy człowiek, ubranie lub dom stają się nieczyste albo czyste”, Ibn Ezra do 14:57 [1]. [przypis tradycyjny]

nauki — słowo תּוֹרֹת (torot): Tory, nauki, napisane jest tu w liczbie mnogiej, co oznacza: dwie Tory; „jedna to Tora pisana a druga to Tora ustna, to zaś uczy, że obie dane były Mojżeszowi na Synaju”, Raszi do 26:46 [1]. Według tradycji żydowskiej istnieje Tora Pisana (Tora szebichtaw) i Tora Ustna (Tora szebeal pe), obie zostały dane Mojżeszowi na górze Synaj. Tora Pisana to Pięcioksiąg i pozostałe księgi Tanachu (Tanach to skrót od Tora, Newiim Prorocy i Ketuwim Pisma) czyli 24 księgi Biblii Hebrajskiej. Tora Ustna, to wszelkie komentarze rabiniczne i szczegółowe interpretacje przykazań zawartych w Torze Pisanej, obejmuje to między innymi Misznę, Talmud, midrasze itp.. Początkowo Tora Ustna była studiowana i przekazywana wyłącznie ustnie, w pewnym momencie historii treść tych nauk musiała zostać spisana, ale pomimo tego, że dostępna jest w księgach, nadal określana jest jako Tora Ustna. [przypis tradycyjny]

na wejrzenie głębszą jest niż skóra — „Nie jest naprawdę głębsza, ale z powodu swej białości [plama] wydaje się obniżona i zagłębiona”, Raszi do 13:20 [1]. [przypis tradycyjny]

nawiązką między oczyma twoimi — czyli: coś co ma być przywiązane; hebr. טוֹטָפֹת (totafot), mowa tu o tefilin na głowę, por. komentarz do 13:9. „Każdy, kto zobaczy tefilin zawiązane pomiędzy oczami wspomni na cud i będzie o nim rozmawiał”, Raszi do 13:16. Tefilin ten przywiązywany jest tak, aby pojemnik z wersetami spoczywał wysoko na czole, pomiędzy oczami. [przypis tradycyjny]

nawiedzając, winę ojców na dzieciach — „Gdy [dzieci] naśladują [złe] czyny swoich ojców”, Raszi do 34:7 [5]. [przypis tradycyjny]