Przypisy

Ty też powiesz synom Israela tak — „A ty, pomimo, że poleciłem ci nakazać im prace przy budowie Przybytku, niech ci się nie wydaje, że odłożenie Szabatu to drobnostka w obliczu takiej pracy”, Raszi do 31:13 [1]. [przypis tradycyjny]

ty zbliż ku sobie Aharona — „Gdy ukończone zostaną prace nad Przybytkiem”, Raszi do 28:1 [1]. [przypis tradycyjny]

Ty znasz lud ten, gdy rozzłoszczony jest — „Zawsze podążają za złem i za pokusami, w obliczu Boga”, Raszi do 32:22 [1]. „Byli już przesiąknięci złem, uwikłani w bałwochwalstwo w Micraimie”, Sforno do 32:22 [1]. „Mieli złe zamiary, gdybym nie zrobił im tego [cielca], to ustanowiliby sobie króla i doprowadziłoby to do gorzkiego końca”, Chizkuni do 32:22 [1]. [przypis tradycyjny]

ubiór swój — tu strój kohena określony jest słowem מִדּוֹ (mido) od hebr. מָדַד (madad): mierzyć, co oznacza, że ubranie musiało być wykonane na jego miarę, zob. Raszi do 6:3 [1]. [przypis tradycyjny]

ubogiemu i cudzoziemcowi zostaw je — „Zostaw to przed nimi, a oni sobie pozbierają, ale nie możesz w tym pomagać któremuś z nich [bardziej niż pozostałym]”, Raszi do 23:22 [2]. [przypis tradycyjny]

ubolewał — «Tak działa Bóg: mimo że było Mu wiadome, iż w końcu ludzie zgrzeszą i zostaną zgładzeni [w potopie], nie powstrzymał się od stworzenia ich, ze względu na sprawiedliwych, którzy w przyszłości wywiodą się spośród nich», zob. Raszi do 6:6. [przypis tradycyjny]

uciekł Mojżesz przed nim — Mojżesz uciekał, ponieważ laska stała się rzeczywistym wężem, który mógł stanowić zagrożenie i tu Tora używa słowa נָחָשׁ (nachasz): wąż. Ale gdy magowie Faraona zamienili czarami swoje laski w węże, były one niezdolne do ruchu (por. Wj 7:9-12) i tam Tora określa je słowem תַּנִּין (tanin): potwór morski, wąż, smok, zob. Sforno do 4:3. [przypis tradycyjny]

ucieszy się w sercu swoim — będzie się radował, „a nie tak jak przypuszczasz, że będzie się gniewał, że to ty pniesz się ku wielkości”, zob. Raszi do 4:14. [przypis tradycyjny]

Uczyńmy — midrasz uczy: ponieważ człowiek jest podobny do aniołów i mogłoby to wzbudzić ich zazdrość, Bóg w Swojej skromności naradzał się tu z aniołami, i chociaż aniołowie w żaden sposób nie pomagali przy tworzeniu człowieka, została tu użyta liczba mnoga, zob. Raszi do 1:26. Ibn Ezra wyjaśnia, że po tym, jak ziemia i morza wydały z siebie rośliny i zwierzęta, Bóg zwrócił się do aniołów: „my zajmijmy się człowiekiem, nie zaś ziemia czy wody”, zob. Ibn Ezra do 1:26.

Ibn Ezra, rabi Abraham ben Meir ibn Ezra (1092–1167), żył w Hiszpanii; uczony, poeta, filozof i komentator Biblii.

Midrasz, od hebr. דרש (darasz): 'szukać, badać, dociekać', to homiletyczna metoda interpretacji biblijnej, która objaśnia tekst niekoniecznie w zgodzie z prostym, zwykłym znaczeniem wersetów. Opiera się w dużej mierze na analizie tekstu, zakładając, że słowa i litery, które wydają się zbędne, uczą czegoś, co nie jest otwarcie powiedziane w tekście, godzi pozorne sprzeczności biblijne, ustanawia podstawy nowych praw i wzbogaca treść o nowe znaczenia. Midrasze stanowią gatunek literatury rabinicznej, powstawały między V a XIII wiekiem.

[przypis tradycyjny]

uczynili synowie Israela jako przykazał Wiekuisty Mojżeszowi — Raszi wyjaśnia, że egzekucję wykonano dokładnie według szczegółowych przepisów ukamienowania, zob. Raszi do 24:23 [1]. [przypis tradycyjny]

uczynili tak samo wróżbici czarami swoimi — wróżbici wytworzyli żaby „w małym zbiorniku wody, a Faraon dostrzegł różnicę między ich wyczynem a czynami [Mojżesza i Aharona], dlatego też zawezwał Mojżesza, bo widział, że wróżbici potrafią zwiększyć plagę, ale nie potrafią jej usunąć”, Ibn Ezra do 8:3. [przypis tradycyjny]

u drzwi — w znaczeniu: «aż do wrót twojego grobu (czyli: do dnia śmierci) twój grzech będzie zachowany», zob. Raszi do 4:7. [przypis tradycyjny]

udział synów twoich — „Córki nie miały udziału w spożywaniu świętych [pokarmów]”, Raszi do 10:13 [1]. [przypis tradycyjny]

u góry Synaj — Raszi zadaje pytanie, dlaczego pouczenie o roku szabatowym (zob. dalsze wersety) połączone jest ze wzmianką o Synaju. „Ponieważ nie znajdujemy w Księdze Powtórzonego Prawa, żeby [prawo] o odpoczynku ziemi zostało powtórzone na równinach Moabu, [ten werset] uczy nas, że ogólne zasady i szczegóły praw [tego zagadnienia] zostały powiedziane na Synaju, także Tora poucza tutaj, że wszystkie mowy wypowiedziane do Mojżesza pochodziły z [objawienia na] Synaju”, Raszi do 25:1 [1]. [przypis tradycyjny]

Ujrzawszy to, Aharon — Raszi komentuje, że cielec miał w sobie tchnienie życia i Aharon „ujrzawszy, że powiodło się dzieło satana, nie miał argumentu, by całkiem odepchnąć [lud od tego]”, Raszi do 32:5 [1]. [przypis tradycyjny]

ujrzę krew i ominę was — „Wszystko jest jawne przed [Bogiem, nie musiał więc oglądać tych znaków], ale Święty Błogosławiony powiedział: ujrzę, że zajmujecie się Moimi przykazaniami i ominę was”, Raszi do 12:13. „To nie krew powstrzymała plagę, ani nie brak krwi sprowadzał plagę. Tora uczy tu, że ten, kto wierzył Świętemu Błogosławionemu wiarą zupełną, powierzył Mu swoje bezpieczeństwo, nie lękał się już więcej Faraona i jego dekretów, jawnie zarżnął bożka Micrejczyków oraz pomazał krwią ofiary pesachowej odrzwia i nadproże: oto jest on sprawiedliwym, ufającym Bogu i zasługuje na ochronę przed plagą i Niszczycielem”, Rabeinu Bachja do 12:13. [przypis tradycyjny]

ujrzeli się (…) w biedzie — ujrzeli złą sytuację swoich rodaków, którzy byli pod ich władzą, zob. Raszi do 5:19. [przypis tradycyjny]

ujrzysz tyły Moje — „Zobaczysz jak działają wszystkie [siły i zjawiska], które są poniżej Mnie”, Sforno do 33:23 [1]. „Ukazał mu węzeł tefilin”, Raszi do 33:23 [2]. Tefilin szel rosz to pojemnik z krótkim fragmentem Tory, który przywiązuje się rzemieniami do głowy podczas modlitwy, por. Wj 13:9. [przypis tradycyjny]

ukażże mi drogi Twoje — „Jaką nagrodę dajesz tym, którzy znajdują łaskę w Twoich oczach”, Raszi do 33:13 [1]. Sforno komentuje, że Mojżesz pragnął poznać dwie cudowne Boskie właściwości: w jaki sposób z Boskiego umysłu rzeczy urzeczywistniają się i objawiają. I jak pomimo tego, że Bóg ma pełną wiedzę o przyszłości, stworzenia posiadają możliwość wolnego wyboru, zob. Sforno do 33:13 [2]. [przypis tradycyjny]

ukorzył się — hebr. וַיִּשְׁתָּחוּ (wajisztachu): złożył pokłon. „Gdy Mojżesz ujrzał przechodzącą Szechinę (Boską Obecność) i usłyszał głos tego oznajmienia, natychmiast złożył pokłon”, Raszi do 34:8 [1]. [przypis tradycyjny]

ukrnąbrnię serce Faraona — hebr. אַקְשֶׁה (aksze): uczynię twardym (nieprzejednanym). „Ponieważ [Faraon] postępował niegodziwie i sprzeciwiał się wobec Mnie, a wiadome Mi jest, że inne ludy nie znajdują ukojenia w dokonaniu skruchy z całego serca, lepiej, że uczynię jego serce nieprzejednanym, aby przymnożyć wobec niego Moje znaki, i abyście wy poznali Moją moc. Taką metodą działa Bóg: sprowadza kary na inne narody, aby lud Israela usłyszał o tym i odczuwał lęk […]. Niemniej jednak przy pierwszych pięciu plagach nie jest napisane, że Bóg ukrnąbrnił serce Faraona, lecz że to sam Faraon uczynił zatwardziałym swoje serce”, Raszi do 7:3. „Można zapytać: skoro Bóg zatwardził serce Faraona, to jakaż była wina i grzech Faraona? A odpowiedź jest taka: Faraon zgrzeszył tym, że nadmiernie znęcał się nad ludem Israela i za to została mu zablokowana możliwość dokonania skruchy, zgodnie z regułą, że popełnianie grzechów pociąga za sobą następne grzechy (por. Pirke Awot 4:2)”, Tur do 7:3. [przypis tradycyjny]

ułomnym jest — „Jak długo jego ciało ma jakąś ułomność, jest on niezdatny [do pełnienia służby], jednak gdy defekt przeminie, [kohen] jest ponownie uprawniony [do pracy świątynnej]”, Raszi do 21:21 [2]. [przypis tradycyjny]

ułowił zwierzynę — „Taką jak jeleń czy gazela”, zob. Ibn Ezra do 17:13 [1]. [przypis tradycyjny]

ułoży na nim całopalenie — Raszi uczy, że codzienna poranna ofiara całopalna, hebr. תָּמִיד (tamid) dosł. nieustanna, była spalana jako pierwsza, zob. Raszi do 6:5 [2]. [przypis tradycyjny]

uląkł się Mojżesz — midrasz komentuje, że Mojżesz zmartwił się, widząc wśród ludu Israela ludzi niegodziwych i donosicieli, i trapił się tym, że może zatem nie zasługują oni na wybawienie z niewoli, zob. Raszi do 2:14. [przypis tradycyjny]

umarł król Micraimu — midrasz sugeruje, że Faraona można nazwać martwym, ponieważ zapadł na trąd. I aby się uleczyć, zarzynał dzieci Israela i kąpał się w ich krwi, zob. Raszi do 2:23. [przypis tradycyjny]

umiejętnością — hebr. דַעַת (daat): wiedza. „[To oznacza] świętą inspirację (natchnienie)”, Raszi do 31:3 [3]. [przypis tradycyjny]

umieścisz ją między Przybytkiem zboru i między ofiarnicą — Raszi wyjaśnia, że naczynie do obmywania było lekko przesunięte na bok, na południe, i stało w przestrzeni między ołtarzem całopalnym a Przybytkiem, zob. Raszi do 30:18 [4]. [przypis tradycyjny]

u mieszkanki domu swego — synowie Israela posiadali w Micraim ziemię (nieruchomości), mieli więc i lokatorów, zob. Ibn Ezra do 3:22. [przypis tradycyjny]

umyślnego człowieka — Raszi uczy, że człowiek ten już poprzedniego dnia wyznaczony był do tego zadania, zob. Raszi do 16:21 [1]. [przypis tradycyjny]

umywali z niej — „Ósmego dnia [obrzędu] upełnomocniania, wszyscy oni [Mojżesz, Aharon i jego synowie] byli równi w kapłaństwie, słowo »umywali« Targum Onkelos tłumaczy jako uświęcali [swoje ręce i nogi] i tego dnia Mojżesz uświęcił [czyli obmył swoje ręce i nogi] razem z nimi”, Raszi do 40:31 [1]. [przypis tradycyjny]

uniosła się warstwa rosy — „Gdy słońce zaświeciło, rosa, która była na mannie, wzniosła się ku słońcu […] i ukazała się manna”, Raszi do 16:14. [przypis tradycyjny]

Upełnomocnijcie dzisiaj ręce wasze dla Wiekuistego — „Wy, którzy zabiliście [odstępców], poprzez ten czyn staliście się godni być kohenami (kapłanami) Wszechmogącego”, Raszi do 32:29 [1]. [przypis tradycyjny]

uprosili u Micrejczyków — „Każdy pożyczał wedle swojego statusu, bo gdy doszło do budowy Miszkanu [Przybytku na pustyni], tylko książęta dostarczyli drogich kamieni, wonności i oliwy”, Ibn Ezra do 12:35. [przypis tradycyjny]

Urim i Tumim — hebr. אוּרִים (urim) i תֻּמִּים (tumim). Tora nie opisuje, co konkretnie oznaczają te słowa. Urim i Tumim służyły do zasięgania opinii Boga w ziemskich sprawach. Według tradycji Arcykapłan zadawał pytanie, a litery występujące w nazwach plemion Izraela wyrytych na kamieniach rozświetlały się, podając odpowiedź. „Jak to się działo? Rabi Jochanan powiedział: litery występowały [wypuklały się]. Resz Lakisz powiedział: litery łączyły się [układały w słowa].”, zob. Joma 37b [7]. Słowo urim jest odczytywane jako powiązane z hebr. אוֹר (or): światło, a słowo tumim do rdzenia תָּמַם (tamam): być całkowitym, doskonałym, co oznaczało, że słowa komunikowane za pomocą Urim i Tumim były zrozumiałe i prawdziwe. Raszi twierdzi, że było to możliwe dzięki pergaminowi zawierającym Właściwe Imię Boga, który umieszczono pomiędzy fałdami napierśnika. „W drugiej Świątyni był napierśnik, ponieważ niemożliwe było, aby Najwyższy Kohen [służył] bez pełnego stroju Arcykapłana, ale w środku [napierśnika] nie było już tego Imienia Boga”, zob. Raszi do 28:30 [1]. [przypis tradycyjny]

Urim i Tumim — tam znajdował się „zapis zawierający Właściwe [Najświętsze] Imię Boga”, Raszi do 8:8 [1]. [przypis tradycyjny]

urósł Mojżesz — w poprzednim wersecie jest „wyrosło dziecię”, co oznacza wzrost fizyczny, tu słowa „urósł Mojżesz” oznaczają, iż wzrosła jego pozycja, bo Faraon ustanowił go zwierzchnikiem swojego domu, zob. Raszi do 2:11. [przypis tradycyjny]

Uroczystość Wiekuistemu — powiedział tak, gdyż „w jego intencji [święto] miało być dla Boga, był bowiem pewien, że nadejdzie Mojżesz i będą czcili Wszechmogącego”, Raszi do 32:5 [4]. [przypis tradycyjny]

urządzisz porządek na nim — czyli ułożysz „dwa rzędy chlebów wystawnych”, Raszi do 40:4 [1]. [przypis tradycyjny]

uświęcajcie się — „Oznacza to trzymanie się z dala od bałwochwalstwa”, Raszi do 20:7 [1]. [przypis tradycyjny]

uświęconym się stanie — „Stając się jak ta ofiara: jeśli [ofiara] była niezdatna, to [również i produkt, który jej dotknął] stawał się niezdatny, jeśli ofiara była właściwa, to [i ten produkt] musiał być spożyty zgodnie z surowymi regułami dla ofiary zagrzesznej”, Raszi do 6:20 [2]. U Cylkowa: wyświęconym być musi; por. przypis do 6:11. [przypis tradycyjny]

usiadł przy studni — midrasz zauważa, że Mojżesz poszedł za przykładem Jakuba, który właśnie przy studni spotkał swoją przyszłą żonę, zob. Raszi do 2:15. [przypis tradycyjny]

usłuchają głosu twojego — „Jak tylko wypowiesz do nich to wyrażenie פָּקֹד פָּקַדְתִּי (pakod pakadti) usłuchają głosu twojego, bo taki znak był im przekazany już od Jakuba i od Josefa”, zob. Raszi do 3:18. [przypis tradycyjny]

usłyszał — „Cóż takiego usłyszał, że przyszedł? [Wieści] o rozdzieleniu Morza Sitowego i o wojnie z Amalekiem”, Raszi do 18:1. [przypis tradycyjny]

usłyszał Faraon o sprawie tej — Datan i Abiram donieśli na Mojżesza, zob. Raszi do 2:15. [przypis tradycyjny]

usłyszał Jitro — według tradycji Jitro znany był pod siedmioma imionami: Reuel, Jeter, Jitro, Chowaw, Chewer, Keni, Putiel, zob. Raszi do 18:1. [przypis tradycyjny]

ustanowię pokój na ziemi — „Abyście nie powiedzieli: oto mamy co jeść i co pić, ale jeśli nie ma pokoju, wszystko to na nic, dlatego po wszystkich tych [obietnicach] werset mówi »ustanowię pokój na ziemi«, stąd nauka, że pokój jest równoważny wszystkiemu”, Raszi do 26:6 [1]. [przypis tradycyjny]

ustanowisz życie za życie — „Nasi mędrcy spierają się w tej sprawie, jedni mówią, że oznacza to rzeczywiście życie, a inni twierdzą, że oznacza to odszkodowanie pieniężne, ponieważ gdy ktoś zamierzał zabić jedną osobę, a zabił inną, jest zwolniony z kary śmierci i wypłaca odszkodowanie spadkobiercom [zabitego] wedle tego, ile byłby on wart na targu [jako niewolnik]”, Raszi do 21:23 [2]. [przypis tradycyjny]

ustawami Moimi wzgardzicie — „Pogardzając tymi, którzy je spełniają”, Raszi do 26:15 [1]. [przypis tradycyjny]

ustawa to wieczna — Sforno uczy, że oznacza to, iż także w czasach, gdy nie istnieje Świątynia Jerozolimska i nie składa się już ofiar, w Jom Kipur ma być przestrzegany całkowity odpoczynek i post, Sforno do16:31 [2]. [przypis tradycyjny]

Ustawa to wieczna w pokoleniach waszych — Chizkuni uczy, że zakaz spożywania tego tłuszczu obowiązywał w czasach istnienia Świątyni Jerozolimskiej, gdy łój ten był składany w ofierze, ale obowiązuje także i na dalsze pokolenia, tak w Ziemi Izraela jak i poza nią, zob. Chizkuni do 3:17 [1 i 2]. [przypis tradycyjny]

ustawiać je będzie Aharon od wieczora aż do rana — „Powinien przygotować je stosownie do długości każdej nocy; mędrcy oszacowali, że będzie to pół logu oliwy na każdą lampę, co było wystarczające nawet na [długie] noce okresu zimowego i tę miarę ustalono dla nich [na cały rok]”, Raszi do 24:3 [2]. [przypis tradycyjny]

ustawiczne — hebr. תָּמִיד (tamid): nieustająco, zawsze. „Każdego dnia, bez jednodniowej przerwy pomiędzy nimi”, Raszi do 29:42 [1]. [przypis tradycyjny]

ustawicznie — hebr. תָּמִיד (tamid): nieustająco, ciągle, zawsze. Ogień nie płonął całą dobę lecz „noc po nocy, tak jak ofiara nieustająca, składana była dzień po dniu [dwa razy dziennie]”, Raszi do 24:2 [3]. [przypis tradycyjny]

ustawisz stół zewnątrz zasłony, a świecznik naprzeciwko stołu — „Stół był od strony północnej, odsunięty od północnej ściany na 2,5 łokcia, świecznik od strony południowej, odsunięty od ściany południowej na 2,5 łokcia, a złoty ołtarz (por. Wj 30:1–6) postawiony był naprzeciwko przestrzeni pomiędzy stołem a świecznikiem, odsunięty nieco ku stronie wschodniej. I wszystkie te [sprzęty] umieszczono [w tej części wnętrza, która rozciągała się] od połowy Przybytku ku jego środkowi. Jak? Długość Przybytku od wejścia do zasłony wynosiła 20 łokci, a ołtarz, stół i świecznik były cofnięte od wejścia o 10 łokci, w kierunku zachodnim”, Raszi do 26:35 [1]. [przypis tradycyjny]

ustaw Jego — hebr. חֹק (chok): ustawa, prawo, odnosi się do przykazań Bożych trudnych do logicznego uzasadnienia, które są jak „dekret Króla, zaś zła skłonność podważa ich sens, mówiąc: czemuż miałoby to być zakazane? Dotyczy to np. zakazu noszenia mieszanki wełny i lnu, zakazu spożywania wieprzowiny, prawa o czerwonej jałowce (por. Lb 19) itp.”, Raszi do 15:26. [przypis tradycyjny]

ustaw Moich — hebr. חֻקֹּתַי (chukotaj), sprawy, które są rozkazem Króla, przeciwko którym buntuje się skłonność do złego: dlaczegóż mielibyśmy tego przestrzegać? Wszak narody świata sprzeciwiają się im, np. [zakazowi] jedzenia wieprzowiny czy noszenia ubrań z mieszanki wełny i lnu lub rytualnemu oczyszczaniu przy użyciu wody z prochem z czerwonej jałówki; dlatego powiedziane jest: »Jam Wiekuisty« wydałem wam rozkaz i nie macie prawa uchylić się od tego”, Raszi do 18:4 [2]. [przypis tradycyjny]

Ustaw Moich przestrzegajcie — Raszi uczy, że wymienione w tym wersecie prawa to dekrety Króla, na które nie ma wyjaśnienia, zob. Raszi do 19:19 [1]. [przypis tradycyjny]

ustawy Boga i nauki Jego — Mojżesz odnosi się tu do praw, które były dane w Mara, jeszcze przed objawieniem na Synaju (por. Wj 15:25 i komentarz do tego wersetu), zob. Chizkuni do 18:16. [przypis tradycyjny]

u stóp góry — „Według zwykłego wyjaśnienia oznacza to: u stóp góry, lecz midrasz mówi, że góra została wyrwana ze swojego miejsca i zawieszona nad nimi jak jak beczka [czy jak kopuła]”, Raszi do 19:17. [przypis tradycyjny]

uszanuj osobę starca, i obawiaj się Boga twego — „Co oznacza uszanować? Nie siadać na jego miejscu i nie zaprzeczać jego słowom. Można by pomyśleć, że wolno zamknąć oczy, tak jakby nie widziało się [starca], dlatego napisane jest »obawiaj się Boga twego«, ponieważ ta sprawa powierzona jest sumieniu tego, kto popełnia czyn i tylko on jest świadom tego, co dzieje się w jego sercu, zatem przy każdej rzeczy, która rozstrzyga się w ludzkim sercu, napisane jest »będziesz się bał Boga twojego«”, Raszi do 19:32 [2]. [przypis tradycyjny]

utwardził Wiekuisty serce Faraona — i tym razem Faraon nie prosił, by Mojżesz modlił się o uzdrowienie, bo wrzody zaleczyły się samoistnie, zob. Bechor Szor do 9:12. „To szósta plaga i tu powiedzenie jest, że to Wiekuisty uczynił zatwardziałym serce Faraona. Po poprzednich pięciu plagach nie jest tak napisane […]. Tam nieustępliwość serca pochodziła od samego Faraona, a także i z powodu wróżbitów, co wspierali go i chwalili się przed nim swoją mądrością. Ale teraz nie przyszli do pałacu i nie pokazywali się w ogóle Mojżeszowi, bo byli zawstydzeni wskutek wrzodów. Nie było przy Faraonie nikogo, kto by go umacniał i przemawiał mu do serca i być może zmieniłby on zdanie i wypuściłby synów Israela, ale Bóg miał już w tym swój powód, że od tej chwili i dalej [uknąbrnił serce Faraona]”, Rabeinu Bachja do 9:12. [przypis tradycyjny]

utwierdził serce swoje — hebr. וְהַכְבֵּד (wehachbed): uczynił ciężkim, nieustępliwym. «Ponieważ ta plaga była wielka, serce [Faraona] nie stało się mimowolnie nieprzejednane, ale to on sam wpłynął niegodziwym działaniem, by uczynić je zawziętym», zob. Raszbam do 8:11. [przypis tradycyjny]

uważaj — hebr. רְאֵה (ree): popatrz, spójrz; to odnosi się do laski, na której wyryte były pierwsze litery nazw dziesięciu plag, dlatego napisane jest spójrz [tu: uważaj], czyli: patrz na laskę, którą włożyłem w twoją rękę, bo wszystkie cuda, które są na niej wypisane, spełnisz przed Faraonem, zob. Tur do 4:21. [przypis tradycyjny]

u wejścia do Przybytku zboru — „Na dziedzińcu Przybytku, który był przed wejściem do niego”, Raszi do 29:11 [1]. [przypis tradycyjny]

uwielbiam Go — oznacza to: zbuduję Mu miejsce zamieszkania, czyli świątynię, por. Onkelos do 15:2, Raszi do 15:2 i Ibn Ezra do 15:2. [przypis tradycyjny]

uwierzą głosowi znaku ostatniego — „Gdy im powiesz: z uwagi na was zostałem pokarany, ponieważ mówiłem o was oszczerstwa, uwierzą ci, ponieważ już poznali, że ci, którzy przystępują do nich, by ich skrzywdzić, są karani plagami, jak było to w przypadku Faraona i Abimelecha, ukaranych z powodu Sary (por. Rdz12:17 i 20:3)”, zob. Raszi do 4:8. „Kto nie uwierzy w pierwszy znak, uwierzy w drugi, a kto nie uwierzy w drugi: uwierzy w trzeci, ponieważ są wśród nich ludzie całkiem sprawiedliwi, ludzie przeciętni i ludzie zatwardziali”, zob. Bechor Szor do 4:8. [przypis tradycyjny]

uwolnionym będzie uderzający — „Czy przyszłoby komuś do głowy, że ten, kto nie zabił zostanie skazany na śmierć? Ale uczy to, że [napastnik] trzymany jest w więzieniu, aż okaże się, czy tamten [pobity] wrócił do zdrowia, to jest znaczenie wersetu: gdy [ofiara] powstanie i przechadza się jak dawniej, dopiero wówczas napastnik zostaje oczyszczony [z winy]”, Raszi do 21:19 [2]. [przypis tradycyjny]

u wszystkich synów Israela było światło w siedzibach ich — „Nie jest tu napisane w ziemi Goszen jak w przypadku innych plag […] ta plaga różniła się od innych tym, że nawet gdy Hebrajczyk był w domu Micrejczyka w Micraim, było z nim światło”, Chizkuni do 10:23. [przypis tradycyjny]

użytym być może do wszelakiej potrzeby — Raszi uczy, że łój padliny nie staje się od niej nieczysty rytualnie, choć samo mięso padliny jest nieczyste, zob. Raszi do 7:24 [1]. [przypis tradycyjny]

Uzbrojeni — hebr. חֲמֻשִׁים (chamuszim): uzbrojeni, ponieważ słowo to zawiera liczebnik חָמֵשׁ (chamesz): pięć, midrasz wyciąga wniosek, że z całego ludu „jeden na pięciu wyszedł [z Micraim], a czterech pozostałych zmarło podczas plagi ciemności”, Raszi do 13:18. [przypis tradycyjny]

wąż — hebr. נָחַשׁ (nachasz): 'wąż'. Można odczytywać postać węża jako symbol satana (czyli szatana, oskarżyciela), ale proste znaczenie wersetu mówi, że mowa tu o zwierzęciu, które obdarzone było nadzwyczajnymi cechami. Talmud (Sota 9b) relacjonuje, że początkowo wąż miał być królem wszystkich zwierząt, chodził wyprostowany i spożywał to samo, co człowiek, ale odkąd został przeklęty musi czołgać się na brzuchu i żywić się prochem. Tradycja widzi w nim także metaforę jecer hara 'skłonności do złego', która zwodzi ludzi do grzeszenia. Tora przyrównała jecer hara do węża, gdyż działa podobnie jak wąż, z natury mało widoczny i korzyść z niego jest w rzeczywistości bardzo niewielka, lecz szkoda, którą przynosi jest ogromna, zob. Sforno do 3:1. Por. także talmudyczną ideę (Bawa Batra 16a): «Powiedział Resz Lakisz: satan, jecer hara i Anioł śmierci są tym samym».

Sforno (1475–1549) rabi Owadja ben Jaakow Sforno, włoski rabin, komentator Biblii, filozof i lekarz.

[przypis tradycyjny]

warstwa rosy — „Rosa opadała na ziemię, na nią schodziła manna, i ponownie [warstwa] rosy opadała na [mannę], tak iż była ona jakby umieszczona w skrzyni”, Raszi do 16:13. [przypis tradycyjny]

Was zaś rozproszę między narody — „To jest surowa kara, bo gdy mieszkańcy jednej krainy idą na wygnanie w jedno miejsce, widzą się nawzajem i doznają pocieszenia, [lecz] Izrael zostanie rozproszony jak [zboże] przez wiejadło, jak wtedy, gdy ktoś przesiewa jęczmień wiejadłem, a żadne z [ziaren jęczmienia] nie przylega do drugiego”, Raszi do 26:33 [1]. [przypis tradycyjny]

w bólach rodzić będziesz dzieci — «Udręki związane porodem», zob. Raszi do 3:16. [przypis tradycyjny]

w całym obrębie twoim — hebr. בְּכָל גְּבֻלֶךָ (bechol gwulecha): w całych twoich granicach. Na całym ternie należącym do Żyda także obcy przybysz musi stosować się do tego zakazu, zob. Ibn Ezra do 13:7. [przypis tradycyjny]

wchodzić będzie Aharon do świątyni — „To także nie mogło odbywać się kiedykolwiek, lecz wyłącznie w Jom Kipur”, Raszi do 16:3 [2]. [przypis tradycyjny]

w czasie swoim — czyli w dogodnym, odpowiednim czasie. „Wedy gdy ludzie nie mają w zwyczaju wychodzić [z domu], np. w noce szabatowe”, Raszi do 26:4 [1]. [przypis tradycyjny]

w czasze — „Dwie czasze, jedna na połowę krwi z ofiar całopalnych, a druga na połowę krwi z ofiar pokojowych [tu: opłatnych] były po to, aby spryskać tą krwią na lud, stąd mędrcy uczą, że nasi praojcowie weszli w przymierze [z Bogiem] poprzez obrzezanie, zanurzenie [w mykwie] i spryskanie krwią [ofiarną], jako że nie ma spryskania krwią bez [uprzedniego] zanurzenia się [celem rytualnego oczyszczenia w odpowiednim zbiorniku wody]”, Raszi do 24:6 [2]. [przypis tradycyjny]

w domach, w których spożywać je będą — „Ale nie na odrzwiach i nadprożach stodół czy obór, które nie są przeznaczone do mieszkania”, Raszi do 12:7. [przypis tradycyjny]

wdowy, ani sieroty — „Prawo to [zakazuje gnębienia] każdego człowieka, ale Tora mówi o tym, co najczęstsze, ponieważ [wdowy i osierocone dzieci] są pozbawione ochrony i nierzadko zdarza się, że są krzywdzone”, Raszi do 22:21 [1]. [przypis tradycyjny]

w dzień oczyszczenia jego — „To uczy, że oczyszczania nie dokonuje się nocą”, Raszi do 14:2 [1]. [przypis tradycyjny]

W dzień ofiarowania waszego spożytą będzie i nazajutrz — Raszi wyjaśnia, że podczas uboju ofiary nie można mieć intencji spożycia jej poza wyznaczonym przez Torę właściwym czasem, zob. Raszi do 19:6 [1]. [przypis tradycyjny]

węglarki — Raszi wyjaśnia: naczynia, w których można było umieścić rozżarzone węgle, by przenieść je na ołtarz wewnętrzny, na którym spalane było kadzidło, zob. Raszi do 27:3 [6]. [przypis tradycyjny]

węża — hebr. תַּנִּין (tanin): wąż, smok, potwór morski lub rzeczny. „Faraon chełpił się swoją mocą, tak aż [prorok Ezechiel 29:3] nazywał go wielkim potworem [u Cylkowa krokodylem]. Powiedział Bóg do Mojżesza: idź i powiedz mu: tak jak ta laska zmieniał się w węża i połknęła inne laski, ale na koniec znowu stała się drewnem, tak i ty choć teraz połykasz dwanaście plemion Israela, to na koniec będziesz jak drewno: suchy i martwy”, Chizkuni do 7:9. Por. też przypis do Wj 4:3. [przypis tradycyjny]

według ceny jakiejkolwiek osoby — „[Orzeka] dać wartość pieniężną za życie, mówiąc: zobowiązuję się zapłacić za coś, od czego zależy życie”, Raszi do 27:2 [2]. „Oznacza to, że złoży on ślubowanie, mówiąc: jeśli Bóg uczyni dla mnie taką a taką rzecz, to odkupię moje życie zgodnie z jego wartością lub wartością życia mojego syna, lub wartością życia zwierzęcia”, Ibn Ezra do 27:2 [2]. [przypis tradycyjny]

Według czynów ziemi Micraim, w którejście mieszkali nie czyńcie — „To uczy, że czyny Micrejczyków i Kanaanitów były najbardziej zdeprawowane wśród wszystkich ludów, a miejsce [w Micraim], w którym przebywał lud Israela, najbardziej zepsute”, Raszi do 18:3 [1]. [przypis tradycyjny]

według liczby lat plonów sprzeda on tobie — „Gdy sprzedajesz lub nabywasz ziemię, musicie wiedzieć ile lat jest do roku jubileuszowego i według liczby lat oraz ilości plonów, które zdolna jest wydać [ta ziemia], właściciel sprzedaje a nabywca kupuje, bo ostatecznie [ziemia] wróci do [sprzedawcy] w roku jubileuszowym. Jeśli pozostało niewiele lat, a [właściciel] sprzedaje [pole] za wysoką cenę, to oszukany jest kupiec, jeśli jest wiele lat i [kupiec] będzie spożywał z tego liczne plony, to oszukany jest sprzedawca, trzeba więc kupować wedle czasu i dlatego jest napisane »według liczby lat plonów sprzeda on tobie«: sprzedawca sprzeda wedle ilości lat plonów, które osiągnie nabywca. A nasi mędrcy wywnioskowali, że kto sprzedaje pole, nie ma prawa sprzedać go na krócej niż dwa lata, aby [ziemia] pozostała w rękach nabywcy dwa lata, licząc od dnia do dnia, nawet jeśli w ciągu dwóch lat zdarzą się trzy plony, np. gdy sprzedał mu z plonem gotowym do zżęcia”, Raszi do 25:15 [1]. [przypis tradycyjny]

według oszacowania twojego na srebrne szekle — Ibn Ezra uczy, że człowiek ten przynosił barana o wartości przynajmniej dwóch szekli, zob. Ibn Ezra do 5:15 [1]. [przypis tradycyjny]

według rodzaju jego — «Te, które trzymały się swojego gatunku i nie uległy zwyrodnieniu», zob. Raszi do 6:20. [przypis tradycyjny]

wedle prawa dziewic postępuje z nią — Raszi podkreśla, że musi zapewnić żonie „pożywienie, ubranie i współżycie małżeńskie”, Raszi do 21:9 [2]. [przypis tradycyjny]

wedle wzoru, który pokazano ci na górze — „Zobacz tu, na górze [Synaj] wzór, który Ja ci pokazuję. Co uczy, że Mojżesz głowił się nad wyglądem świeczka, aż Święty Błogosławiony ukazał mu [wizję] menory z ognia”, Raszi do 25:40 [1]. [przypis tradycyjny]

Wejrzałem na was — hebr. פָּקֹד פָּקַדְתִּי (pakod pakadti) od rdzenia פָּקַד (pakad): zwrócić uwagę, zliczyć, wspomnieć, wyznaczyć, dokonać przeglądu, nawiedzić, być wezwanym, być odliczonym. Tego właśnie słowa użył Josef, gdy zapowiadał braciom, że zostaną w przyszłości wyprowadzeni z Micraim (por. Rdz 50: 24 i 25). Słowo pakad pojawia się w tym wersecie dwukrotnie, co może być odczytane jako dwa „wejrzenia”, jedno dotyczyło Israela, a drugie Szechiny (Boskiej obecności), która zstąpiła razem z Jakubem do Micraim i towarzyszyła ludowi Israela w ich cierpieniu, aluzja do tego może być odczytana w wersecie Rdz 46:4. Dwukrotne powtórzenie słowa pakad można wyjaśnić także w odniesieniu do Boskiego atrybutu miłosierdzia wobec Israela, oraz Boskiego atrybutu surowego sądu wobec Micraimu, co też jest zapowiedziane w słowach Boga do Abrahama „Wszakże i naród, któremu służyć będą, osądzę” por. Rdz 15:14, zob. Rabeinu Bachja do 3:16. [przypis tradycyjny]

wespół z nim — „Nie może być tak, że właściciel osła pójdzie sobie usiąść, mówiąc: skoro masz takie przykazanie, jeśli wola, to rozładuj [mi osła], dlatego napisane jest »z nim«, jeśli on opuści [swojego osła] to i tobie dozwolone jest zostawić go”, Chizkuni do 23:5 [2]. [przypis tradycyjny]

we wszystkich grzechach ich — Raszi wyjaśnia, że to rozgrzeszenie było dla osób, które weszły do Świątyni nieświadome faktu, że są w stanie nieczystości rytualnej, zob. Raszi do 16:16 [1]. [przypis tradycyjny]

we wszystkich pochodach ich — Raszi komentuje: podczas każdego etapu wędrówki, obłok spoczywał nad miejscem, gdzie obozowali; a miejsce ich zatrzymania także określane jest słowem מַסָּע (masa) dosł. podróż, wędrówka [tu: pochód], zob. Raszi do 40:38 [1]. [przypis tradycyjny]

we wszystkich siedzibach waszych — „Ponieważ jest to przykazanie, które obowiązuje tak w Kraju Israela jak i poza nim, dlatego jest napisane we wszystkich siedzibach waszych, ale odnośnie do ofiary pesachowej napisane jest w pokoleniach waszych, ponieważ to miało zastosowanie tylko w Ziemi Israela [jak długo istniała Świątynia Jerozolimska]”, Chizkuni do 12:20. [przypis tradycyjny]

we wszystkich siedzibach waszych — Sforno komentuje, że zakaz spożywania nowych zbiorów jęczmienia przed dniem 16 nisan obowiązuje nawet w czasach, gdy nie ma świątyni i gdy nie można już przynosić tam pierwszego zżętego snopa oraz towarzyszącej mu ofiary, zob. Sforno do 23:14 [1]. [przypis tradycyjny]

Weź Aharona i synów jego z nim — „Ten fragment został wypowiedziany siedem dni przed postawieniem Przybytku, ale w Torze nie ma wcześniej i później, [nie zawsze zachowana jest kolejność wydarzeń]”, Raszi do 8:2 [1]. [przypis tradycyjny]

Weźcie ofiarę pokarmową — „Pomimo tego, że jesteście w żałobie, a święte [pokarmy] zakazana są żałobnikom”, Raszi do 10:12 [2]. [przypis tradycyjny]