Przypisy

ręce swe na głowę jego — „Mówiąc mu: twoja krew na twoją głowę, my nie ponosimy kary za twoją śmierć, bo ty sam ją siebie sprowadziłeś”, Raszi do 24:14 [3]. [przypis tradycyjny]

ręce swoje i nogi swoje — Raszi uczy, że kohen „uświęcał [czyli obmywał] jednocześnie swoje ręce i nogi […] Kładł prawą rękę na swojej prawej nodze, a lewą na lewej i tak obmywał je [za jednym razem]”, Raszi do 30:19 [1]. Koheni pełnili swoją służbę boso. [przypis tradycyjny]

ręka (wzniesiona) ku tronowi Jah — „Mojżesz powiedział: ręka Świętego Błogosławionego jest wzniesiona w przysiędze na Jego tron, że Jego wojna i wrogość do Amaleka będą wiecznie”. Dlaczego słowo tron zapisane jest w niepełny sposób jako כֵּס (kes) a nie כִּסֵּא (kise)? Także Czteroliterowe Imię Boga napisane jest tu jedynie jako dwie litery czyli „rozdzielone w połowie? Przysiągł Święty Błogosławiony, że ani Jego Imię ani Jego tron nie będą całe, aż imię Amaleka zostanie całkowicie wymazane, a gdy zostanie ono zmazane, wtedy Imię Boga będzie kompletne i Jego tron również”, Raszi do 17:16. [przypis tradycyjny]

Reuela — jego inne imię to Jitro, i tak nazywany będzie w kolejnych rozdziałach. Wedle tradycji teść Mojżesza miał siedem imion: Reuel, Jeter, Jitro, Keni, Chowew, Chewer i Putiel, zob. Raszi do 4:18. [przypis tradycyjny]

rój robactwa — hebr. עָרֹב (arow): mieszanina, coś co się miesza w nieustannym ruchu, w tradycji żydowskiej najczęściej rozumiane jako dzikie zwierzęta. Salomon Spitzer w swoim tłumaczeniu używa słowa drapieżce. „Oto posłałem chmarę wszy i komarów, i innych drobnych [insektów], ale nie przejąłeś się tym, teraz więc posyłam na ciebie stado bardziej uciążliwych najróżniejszych stworzeń: lwy, niedźwiedzie, lamparty, dziki, wilki i wszelkie dzikie zwierzęta”, Bechor Szor do 8:17. „Wszelkie rodzaje dzikich groźnych zwierząt, jak węże i skorpiony, w kłębowiskach. I siały one wśród ludzi spustoszenie”, Raszi do 8:17. W innych tłumaczeniach podawane są (za Septuagintą) muchy. [przypis tradycyjny]

rój skrzydlaty — „Odnosi się to do drobnych, niepozornych stworzeń, poruszających się przy ziemi, jak na przykład muchy, szerszenie, komary, szarańcza”, Raszi do 11:20 [1]. [przypis tradycyjny]

różnoplemiennego ludu mnóstwo — hebr. עֵרֶב רַב (erew raw) dosł. mieszanina wielka. Mieszana społeczność z różnych ludów, które zrobiły konwersję na judaizm, zob. Raszi do 12:38. Gromada spośród ludzi Micraimu, którzy do nich dołączyli, zob. Ibn Ezra do 12:38. [przypis tradycyjny]

robotą plecioną — Raszi wyjaśnia: wykonasz je jako nici splecione w warkocz, a nie jak ogniwa łańcucha, zob. Raszi do 28:14 [3]. [przypis tradycyjny]

robotą wymyślną — Raszi wyjaśnia, że było to tkanie dwustronne, tak że wzór po jednej stronie był odmienny od wzoru po drugiej stronie, zob. Raszi do 28:6 [3]. [przypis tradycyjny]

robotę każdodzienną w jej dniu — hebr. דְּבַר יוֹם בְּיוֹמוֹ (dwar jom bejomo) dosł. rzecz dnia w jej dniu, tu w znaczeniu: całą ilość cegieł wyznaczoną na ten dzień, ukończcie w ciągu tego dnia, tak jak robiliście, gdy mieliście dostarczaną słomę, zob. Raszi do 5:13. [przypis tradycyjny]

roczniaka — „Przez cały pierwszy rok życia [jagnię] określane jest jako roczniak, czyli urodzone w tym roku”, Raszi do 12:5. [przypis tradycyjny]

rondla — hebr. מַרְחֶשֶׁת (marcheszet). „Było to naczynie w Świątyni, głębokie. Z tego powodu, że było głębokie, zbierała się w nim oliwa i ogień całkiem jej nie wypalał, dlatego sporządzone w nim wypieki były drgające [jak galareta], każda rzecz miękka od nasączenia płynem wygląda jakby dygotała i poruszała się”, Raszi do 2:7 [1]. [przypis tradycyjny]

rozbite zostaną — tanur i kirajim „to przenośne sprzęty, są gliniane i mają wnętrze, oba mają otwory od góry a garnek stawia się na tym otworze”, Raszi do 11:35 [1]. Muszą zostać rozbite, „gdyż naczyń ceramicznych nie można oczyścić poprzez zanurzenie [w mykwie]”, Raszi do 11:35 [2]. [przypis tradycyjny]

rozdwojone kopyta, i rozszczepiające kopyta przecięcie📌prawdopodobnie przydałaby się tu ilustracja, przeżuwające żułek — „Znaczenie wersetu jest takie, że każde zwierzę, które posiada obie te cechy możecie spożywać, ale nie jedzcie takiego, co ma tylko jedną z tych cech”, Ramban do 11:3 [1]. Ramban (inaczej Nachmanides) to skrót od rabi Mosze ben Nachman (1194–1270), czołowy komentator Biblii i Talmudu, rabin, filozof, kabalista i lekarz. Urodził się w Geronie w Hiszpanii i przeniósł się do Ziemi Izraela, gdzie osiedlił się w Ako. [przypis tradycyjny]

Rozdział I — cały pierwszy rozdział Tory poświęcony dziełu stworzenia, hebr. מַעֲשֵׂה בְּרֵאשִׁית (maase bereszit), jest jednym z głównych tematów żydowskiej mistyki. Tradycja ta mówi, że Bóg stwarzał świat literami „patrząc w Torę” (Zohar II.161b), co oznacza także, że studiowanie mającego zaledwie 434 słowa opisu stworzenia pozwala odkryć boskie sekrety i zasady funkcjonowania całego świata. [przypis tradycyjny]

Rozgrzeszać zaś będzie kapłan, który namaszczony zostanie, — „Odkupienie w Jom Kipur było ważne tylko wtedy, gdy dokonywał go Najwyższy Kohen”, Raszi do16:32 [1]. [przypis tradycyjny]

rozgrzeszy ją — Ramban cytuje talmudyczną opinię (Nida 31b:8), iż rozgrzeszenie dawane jest kobiecie, ponieważ krzycząc w bólach porodowych mogła złożyć przysięgę, że nigdy więcej nie będzie współżyć z mężem, aby nie doświadczać takiego bólu, dlatego musi złożyć ofiarę za złamanie swojej przysięgi, zob. Ramban do 12:7 [1]. [przypis tradycyjny]

rozgrzeszy siebie i dom swój — Raszi uczy, że Najwyższy Kohen dokonywał drugiego wyznania grzechów, za siebie i za swoich braci, kohenów, bo oni wszyscy określani byli jako jego dom, ale to przebłaganie obejmowało tylko grzech zanieczyszczania Świątyni i świętych pokarmów, gdy jakiś kohen w stanie nieczystości wszedł do Świątyni lub spożywał coś świętego, zob. Raszi do 16:11 [1]. [przypis tradycyjny]

Rozkaż mi — hebr. הִתְפָּאֵר (hitpaer) dosł. poszczyć się. „Popisuj się, pokazując, żeś taki zmyślny i prosisz mnie o coś wielkiego, mówiąc, że nie będę mógł tego zrobić”, Raszi do 8:5. „Zrobię ci zaszczyt tym, że wstawię się do Boga, a On usunie plagę w dniu, który ty wyznaczysz”, Ibn Ezra do 8:5. [przypis tradycyjny]

rozłożyli się tam obozem — „Zatrzymali się na postój, aby studiować prawa Tory, które właśnie otrzymali”, Chizkuni do 15:27. [przypis tradycyjny]

rozplenili się, i rozrodzili, i rozmnożyli, i wzmogli się [bardzo] wielce — W tym wersecie pojawia się sześć słów opisujących rozradzanie się synów Israela. Raszi komentuje: „Ich żony nie roniły, a dzieci nie umierały w dzieciństwie”. Midrasz interpretuje to tak, że za każdym razem kobiety rodziły sześcioraczki, zob. Raszi do 1:7. [przypis tradycyjny]

rozprzestrzeni — hebr. יַפְתְּ (jaft) od rdzenia פָּתָה (pata): 'rozszerzać, rozciągać': gra słów z imieniem Jefet. «Bóg rozszerzy granice terenów Jefeta, jednak Jego chwała będzie zamieszkiwać tylko w „namiotach Szema”», zob. Radak do 9:27. [przypis tradycyjny]

rozpustnej — hebr. זֹנָה (zona): dosł. prostytutka, nierządnica, ale Raszi wyjaśnia, że tutaj mowa jest o kobiecie, która współżyła seksualnie z Żydem, któremu była zakazana, a taki akt zagrożony był karą odcięcia (karet) lub gdy współżyła z Gibeonitą albo z mamzerem, czyli kimś urodzonym w wyniku zakazanego stosunku, zob. Raszi do 21:7 [1]. [przypis tradycyjny]

rozradzajcie się i rozmnażajcie — w wersecie 9:1 jest to powiedziane jako błogosławieństwo, tu w znaczeniu nakazu, zob. Raszi do 9:7. [przypis tradycyjny]

rozradzały i rozmnażały — midrasz uczy, że również zwierzętom nie wolno było się rozmnażać w arce, zob. Raszi do 8:17. [przypis tradycyjny]

rozróżniajcie między bydłem czystym a nieczystym — Raszi uczy, że dotyczy to nie tylko rozróżniania, które zwierzęta są rytualnie czyste, a które nieczyste, ale także rozróżniania wśród zwierząt dozwolonych, czy zostały ubite prawidłowo, zgodnie z wymogami koszernego uboju, czy nie, zob. Raszi do 20:25 [1]. [przypis tradycyjny]

rozsiewaj wieści kłamliwej — „To przestroga, by nie wierzyć kłamliwym słowom ani plotkom (hebr. לָשׁוֹן הָרָע laszon hara, dosł. zły język). Dotyczy to również sędziego, który nie powinien słuchać jednej strony sporu zanim nie pojawi się druga strona”, Raszi do 23:1 [1]. W tradycji żydowskiej laszon hara oznacza plotki, które są prawdziwe, ale szkodzą drugiemu człowiekowi. Zakaz obmawiania innych jest uważany za jedno z najtrudniejszych do spełnienia przykazań. [przypis tradycyjny]

rozszarpanym zostało — „Przez dzikie zwierzę”, Raszi do 22:12 [1]. [przypis tradycyjny]

rozszczepiające kopyta przecięcie — „Kopyto rozdzielone na dwie [racice] a nie kopyto pojedyncze, jak u konia czy osła”, Raszbam do 11:3 [2]. [przypis tradycyjny]

rozumem — hebr. תְּבוּנָה (tewuna): rozumienie. To oznacza, że „pojmuje rzeczy własnym rozumieniem i wyciąga wnioski z tego, czego się nauczył”, Raszi do 31:3 [2]. [przypis tradycyjny]

rozwierające wszelkie łono — „To, co rodząc się jako pierwsze, otworzyło łono swojej matki”, Raszi do 13:2. [przypis tradycyjny]

rzekł — Bóg stwarzał świat Swoją mową, uczynił to poprzez עֲשָׂרָה מַאֲמָרוֹת (asara maamarot): 'Dziesięć Wypowiedzeń', por. Pirke Awot 5:1. W opisie Stworzenia, słowo וַיֹּאמֶר (wajomer): 'rzekł', znajduje się dziewięć razy, ale wyrażenie בְּרֵאשִׁית (bereszit): 'na początku', traktowane jest jako dziesiąte wypowiedzenie, por. Rambam do Pirke Awot 5:1.

Rambam, także: Majmonides, rabi Mosze ben Majmon (1135–1204). Ur. w Kordobie, zm. w Kairze, rabin i lekarz, jeden z najważniejszych żydowskich filozofów, autor Miszne Tora, kodeksu obejmującego całe prawo żydowskie, także autor komentarza do całej Miszny oraz dzieł filozoficznych, z których najbardziej znane jest More newuchim („Przewodnik błądzących”).

[przypis tradycyjny]

rzekł do niego Wiekuisty — głos Boży słyszany był tylko przez Mojżesza, ale nie był słyszalny dla reszty ludu Israela. Ten głos nie był również przeznaczony dla Aharona. Midrasz wylicza, że trzynaście razy w Torze Bóg zwraca się z przemową do Mojżesza i Aharona i trzynaście razy tylko do samego Mojżesza, aby ten z kolei pouczył Aharona, zob. Raszi do 1:1 [2 i 3]. [przypis tradycyjny]

rzekł im: — „[Mojżesz] powiedział do Aharona, by ten powiedział to Elazarowi i Itamarowi”, Raszi do 11:1 [2]. [przypis tradycyjny]

rzekł Mojżesz — „To proroctwo zostało przekazane [Mojżeszowi], kiedy jeszcze stał przed Faraonem, bo gdy już wyszedł od niego, miał »więcej nie ujrzeć jego oblicza«”, Raszi do 11:4. [przypis tradycyjny]

rzekł Wiekuisty do Mojżesza — Chizkuni uważa, że Bóg przemówił do Mojżesza, kiedy ten stał jeszcze przed Faraonem, zob. Chizkuni do 11:1. Zdaniem Ibn Ezry śmierć pierworodnych została zapowiedziana Mojżeszowi jeszcze w Midianie (por. Wj 4:23), zob. Ibn Ezra do 11:1. [przypis tradycyjny]

rzekł Wiekuisty do Mojżesza i do Aharona — „Ponieważ Mojżesz powiedział że jest «zająkliwych ust», Święty Błogosławiony dołączył do niego Aharona, by ten był jego ustami i jego rzecznikiem”, Raszi do 6:13. [przypis tradycyjny]

Rzekł wróg — Ibn Ezra uważa, że chodzi o Faraona osobiście, zob. Ibn Ezra do 15:9. „Micrejczycy rzekli tak, gdy ujrzeli, że morze zmienia się w suchy ląd”, Raszbam do 15:9. [przypis tradycyjny]

Rzekł zaś Mojżesz do Aharona: „Przystąp do ołtarza i spełnij ofiarę — „Jako że przez całe siedem dni upełnomocniania Mojżesz wykonywał obowiązki [kohena], ósmego dnia rzekł Mojżesz do Aharona: od teraz to ty zbliż się i pełnij tę służbę”, Chizkuni do 9:7 [1]. [przypis tradycyjny]

rzekli do Mojżesza — midrasz uczy, że były cztery grupy [ludzi] nad morzem: pierwsza grupa nie chciała wybawienia i woleli już umrzeć, druga grupa namawiała, żeby wracać do Micraim, trzecia grupa domagała się, by walczyć z Micrejczykami, a czwarta grupa to ci, którzy wołali błagalnie do Świętego Błogosławionego, zob. Rabeinu Bachja do 14:11 [2]. [przypis tradycyjny]

rzekli słudzy Faraona do niego — „Słudzy przemówili dopiero, gdy Mojżesz wyszedł, bo nie chcieli pokazać przed Mojżeszem, że się go boją”, Tur do 10:7. [przypis tradycyjny]

rzeźbą pieczętarską — Raszi wyjaśnia: tak jak ryje się wyraźne litery na sygnecie służącym do pieczętowania, zob. Raszi do 28:11 [2]. [przypis tradycyjny]

rzucił z rąk swoich tablice — „[Kiedy Mojżesz] ujrzał cielca z tablic zniknęły napisy i stały się bardzo ciężkie. […] Przyjdź i zobacz, jak wielka jest siła Mojżesza. Rzekł Rabi Jechuda: Tablice ważyły czterdzieści sea [ok. 250 kg.] i były wykonane z szafiru, a nosił je w rękach jak coś lekkiego. Lecz gdy napis się rozproszył, roztrzaskał je”, Midrasz Tanchuma, Ki Tisa 26 [2][3]. [przypis tradycyjny]

ścigać będzie pięciu z was — i to pięciu „spośród najsłabszych z was, a nie spośród najmężniejszych”, Raszi do 26:8 [1]. [przypis tradycyjny]

ślubowania — hebr. נֶדֶר (neder): ślubowanie. Raszi wyjaśnia, że chodzi tu o ślubowanie wypowiedziane ustne, zob. Raszi do 22:21 [1]. U Cylkowa: obiaty. [przypis tradycyjny]

ślubowanie — hebr. נֶדֶר (neder): ślubowanie, słowne zobowiązanie się do czegoś, tu: do przyniesienia ofiary. Raszi wyjaśnia: gdy ktoś złożył ustne ślubowanie, że przyniesie jakąś ofiarę, zob. Raszi do 22:18 [1]. U Cylkowa: obiata. [przypis tradycyjny]

śmiercią karany będzie — „Przez ukamienowanie”, Raszi do 22:18 [1]. [przypis tradycyjny]

śmiercią karanym będzie — „Przez uduszenie”, Raszi do 21:16. [przypis tradycyjny]

śmiercią ukarany będzie — „Przez uduszenie”, Raszi do 21:15 [3]. [przypis tradycyjny]

śmiercią ukaranym będzie — „Przez ukamienowanie”, Raszi do 21:17 [2]. [przypis tradycyjny]

świątynię Moją — czyli „wspólnotę ludu Israela, która jest Mi poświęcona”, Raszi do 20:3 [4]. [przypis tradycyjny]

świadczący miłosierdzie tysiącom — „Przechowuje miłosierdzie, które człowiek czyni, aby go wynagrodzić aż po tysięczne pokolenie, stąd wniosek, że nagroda przewyższa karę w proporcji jeden do pięciuset, ponieważ [kara] trwa przez cztery pokolenia, a [nagroda] przez tysiąc”, Raszi do 20:6. [przypis tradycyjny]

świadectwo — „[Czyli] Tablice Przykazań”, Raszi do 40:20 [1]. [przypis tradycyjny]

świadectwo — czyli „Torę, która jest świadectwem pomiędzy Mną a wami, bo nakazałem wam spisane w niej przykazania”, Raszi 25:16 [2]. [przypis tradycyjny]

świadkiem bezprawia — „»Nie łącz swojej ręki ze złoczyńcą«, czyli z tym, który fałszywie żąda czegoś od bliźniego, a ty obiecujesz mu, że będziesz świadczył na jego korzyść w jego bezprawiu”, Raszi do 23:1 [2]. [przypis tradycyjny]

święto uroczyste, przypominanie trąbieniem — to odnosi się do święta Rosz Haszana, czyli żydowskiego Nowego Roku. Rabeinu Bachja uczy, że w tym dniu mamy recytować wersety, które mówią o dęciu w szofar oraz wersety, w których Bóg jest wspomniany jako pamiętający o Israelu, mamy także rozważać Akedę Icchaka (por. Rdz 22), który był gotów dać się związać i złożyć na ofiarę. Zamiast niego na ofiarę został złożony baran, który w cudowny sposób znalazł się w miejscu tego wydarzenia, zaś szofar to instrument sporządzony właśnie z baraniego rogu, zob. Rabeinu Bachja do 23:24 [1]. [przypis tradycyjny]

świętowanie to — hebr. עֲצֶרֶת (aceret): uroczyste zgromadzenie. Mowa tu o Szemini Aceret, święcie, które nastaje zaraz po siedmiu dniach święta Sukot (Szałasów). Nazwa święta pochodzi od rdzenia עָצָר (acar): zatrzymać. „Zatrzymałem was u Siebie [mówi Bóg], jak król, co zaprosił swoje dzieci na ucztę na kilka dni, a gdy nastał czas rozłąki, mówi: dzieci moje, proszę was, zostańcie ze mną jeszcze jeden dzień, bo ciężko mi się z wami rozstawać”, Raszi do 23:36 [1]. [przypis tradycyjny]

świętym będzie u ciebie — Raszi komentuje, że to odnosi się do dawania kohenowi zaszczytu pierwszeństwa w różnych sprawach związanych ze świętością, jak rozpoczynanie modlitwy po posiłku czy wzywanie go do czytania Tory w synagodze, zob. Raszi do 21:8 [2]. [przypis tradycyjny]

Świętymi będą — „Nawet wbrew ich woli, sąd może zmuszać ich do pozostawania w stanie świętości w odniesieniu do tego [prawa o czystości]”, Raszi do 21:6 [1]. [przypis tradycyjny]

sam i dzieci jego z nim — „Nieżydowski [pan też] ma obowiązek żywić dzieci [swojego niewolnika]”, Raszi do 25:54 [2]. [przypis tradycyjny]

samo potłuczone będzie — „Co uczy, że nie można go oczyścić w mykwie [zbiorniku wody do rytualnych oczyszczeń]”, Raszi do 11:33 [3]. [przypis tradycyjny]

Samorodnego plonu — „Nawet jeśli nie wysialiście tego, ale samo wyrosło z ziarna, które spadło podczas żniw”, Raszi do 25:5 [1]. [przypis tradycyjny]

Sędziom nie będziesz złorzeczył — hebr. אֱלֹהִים (elohim) może być odczytane jako Bóg lub jako sędziowie. Raszi komentuje, że oznacza to zakaz bluźnierstwa wobec Boga oraz zakaz przeklinania sędziów, zob. Raszi do 22:27 [1]. Ibn Ezra komentuje, że werset ten odnosi się do sędziów, czyli kohenów (kapłanów) i lewitów, którzy posiadali znajomość Tory, zob. Ibn Ezra do 22:27 [1]. „Ten werset umieszczony został tutaj, bo może się zdarzyć, że pożyczkodawca zgrzeszy i nie odda zastawu; a wtedy biedak, z powodu ogromu swojego cierpienia w nocy przeklnie sędziego, który zasądził, by wziąć w zastaw jego odzienie, lecz sędzia ten postąpił zgodnie z prawem, nie dokonał wykroczenia”, Chizkuni do 22:27 [1]. [przypis tradycyjny]

sędziwym — hebr. שֵׂיבָה (seiwa) dosł. siwizna. Raszi uczy, że hebr. słowo זָקֵן (zaken): starzec, oznacza nie tylko podeszły wiek, ale także i mędrca, zob. Raszi do 19:32 [1]. Ramban wyjaśnia, że zaken oznacza kogoś, kto nabył mądrość, ale ostatecznie Talmud uczy (Kiduszin 32a), że prawo nakazuje szanować każdego w podeszłym wieku, bez względu na to, czy jest on mędrcem. Pierwsza połowa wersetu nakazuje czcić każdego starego człowieka, nawet niewykształconego, druga połowa wersetu to kolejne przykazanie dotyczące szacunku dla kogoś, kto nabył mądrość czyli jest zaken i to nawet jeśli jest on młody, zob. Ramban do 19:32 [1]. [przypis tradycyjny]

siedemdziesiąt i siedem kroć!” — midrasz dodaje, że Lemech spełnił rolę Anioła śmierci, zob. Midrasz Tanchuma, Bereszit 11:3. [przypis tradycyjny]

siedemdziesiąt palm — „Wedle liczby siedemdziesięciu członków starszyzny Israela”, Raszi do 15:27. [przypis tradycyjny]

siedmkroć za grzechy wasze — „Siedem kar za siedem grzechów, wymienionych powyżej”, Raszi do 26:18 [3]. Ibn Ezra zaś uczy, że liczba siedem jest tu użyta w znaczeniu wiele, liczne, zob. Ibn Ezra do 26:18 [2]. [przypis tradycyjny]

siódmego zaniechasz ją — hebr. תִּשְׁמְטֶנָּה (tiszmetena), od rdzenia שָׁמַט (szamat): poniechać, wypuścić, upuścić, uwolnić, opuścić; Raszi komentuje: zaniechasz uprawy ziemi i wszelkich prac rolniczych, zob. Raszi do 23:11. Po sześciu latach uprawiania ziemi następował rok siódmy zwany Szemita (Rok Szabatowy), kiedy to wszelka uprawa ziemi oraz zbieranie jej plonów były zakazane, a wszystko co wyrosło na polach było dostępne dla każdego. W tym roku także anulowane były długi. [przypis tradycyjny]

siostra to twoja — Chizkuni uczy, że w wersecie 18:9 mowa jest o siostrze z nielegalnego związku ojca, tu mowa o siostrze pochodzącej z oficjalnego małżeństwa ojca, zob. Chizkuni do 18:11[1]. [przypis tradycyjny]

siostrę Nachszona sobie za żonę — skoro Tora wspomina imię jej brata, „płynie stąd nauka, że kto żeni się z kobietą, powinien sprawdzić, kim są jej bracia”, Raszi do 6:23. [przypis tradycyjny]

skarłowaciałe — hebr. קָלוּט (kalut): skarłowaciały, zdeformowany. Raszi komentuje, że chodzi tu o zwierzę, którego kopyta są nierozdwojone, co jest u niego zjawiskiem nienormalnym, zob. Raszi do 22:23 [2]. [przypis tradycyjny]

skażona była ziemia — hebr. תִשָּׁחֵת (tiszachet): 'skażona', od שָׁחַת (szachat): 'zniszczyć, zrujnować, wytępić, być zepsutym, zdeprawowanym', tu w odniesieniu do grzechów lubieżności i bałwochwalstwa, zob. Raszi do 6:11. [przypis tradycyjny]

skaziło wszelkie ciało — istoty na ziemi oddawały się wynaturzonym aktom seksualnym, zob. Ibn Ezra do 6:12. «Nawet bydło, dzikie zwierzęta i ptaki nie łączyły się w pary z własnym gatunkiem», zob. Raszi do 6:12. [przypis tradycyjny]

skłonisz ucho ku przykazaniom Jego — Ibn Ezra uważa, że odnosi się to do zakazów, zob. Ibn Ezra do 15:26. Wedle tradycji judaizm ma 613 przykazań, z czego 248 stanowią nakazy, a 365 to zakazy. Tzw. Dziesięć Przykazań (Wj 20:2-17) są częścią tych 613. [przypis tradycyjny]

skóry borsucze — hebr. תְּחָשִׁים (techaszim) może oznaczać skóry borsuków, diugoni, delfinów, rodzaju owiec albo innych, wymarłych obecnie zwierząt, niekiedy tłumaczone także jako skóry fok. „Rodzaj dzikiego zwierzęcia o wielobarwnej [skórze], które żyło tylko w tamtym czasie, [gdy budowano Przybytek]”, Raszi do 25:5 [2]. [przypis tradycyjny]

skraju pola twojego nie wyżynaj — hebr. פֵּאָה (pea): skraj, róg. Raszi komentuje: należało zostawić niezżęty kawałek plonu na skraju pola, tę część plonu mogli sobie zabierać ludzie ubodzy, zob. Raszi do 19:9 [1]. [przypis tradycyjny]

skrnąbrniało serce Faraona — „Faraon powiedział do Mojżesza i Aharona: i wy robicie tak przy pomocy czarów, ale przynosicie drzewo do lasu, bo wnosicie czary do Micraimu, który jest pełny czarodziejstwa”, Raszi do 7:22. [przypis tradycyjny]

skruszył je u stóp góry — Tur komentuje, że Mojżesz rozbił tablice, ponieważ Israel złamał wypisane na nich przykazanie nieczynienia sobie figur. Gdyby tablice pozostały całe, zapis na nich byłby świadkiem przeciwko Israelowi, zob. Tur do 32:19 [2]. [przypis tradycyjny]

słabości — „Jest ona chora z powodu krwi menstruacyjnej”, Ibn Ezra do 20:18 [1]. [przypis tradycyjny]

słowo to gniewne — „Że Szechina (Boska Obecność) nie będzie ani przebywać ani wędrować z nimi”, Raszi do 33:4 [1]. [przypis tradycyjny]

sługą im — «Nawet gdy potomkowie Szema będą na wygnaniu, potomkowie Kanaana będą im sprzedawani jako niewolnicy», zob. Raszi do 9:27. [przypis tradycyjny]

sługą im — sługą potomków Szema, zob. Radak do 9:26. [przypis tradycyjny]

słupem ognia i obłoku, i pomieszał obóz Micrejski — „Słup obłoku zstąpił i zmienił [dno morza] w błoto, a słup ognia rozgrzał je tak bardzo, aż odpadały koniom podkowy”, Raszi do 14:24. [przypis tradycyjny]

Słupów też do niego dwadzieścia — „Pomiędzy jednym słupem a drugim było 5 łokci odległości”, zob. Raszi do 27:10 [1]. [przypis tradycyjny]

służba Lewitów — „Nadzór nad Przybytkiem i jego sprzętami to praca powierzona lewitom na pustyni, aby go przenosić, rozkładać i ustawiać, każdy [lewita] zgodnie z ciężarem, który mu przydzielono, por. Lb 4”, Raszi do 38:21 [4]. [przypis tradycyjny]

służy mu prawo wykupu — Raszi komentuje, że należy takiego człowieka natychmiast wykupić, aby nie zatracił się pomiędzy poganami, zob. Raszi do 25:48 [1]. [przypis tradycyjny]

słysząc słowo zaprzysiężenia — „W sprawie, w której jest świadkiem, gdy został zaprzysiężony [w sądzie], jeśli zna dowody, musi je ujawnić”, Raszi do 5:1 [1]. [przypis tradycyjny]

smołą — hebr. זֶפֶת (zefet): smoła. „Smołą od zewnątrz a szlamem (błotem) od wewnątrz, aby to sprawiedliwe [dziecko] nie odczuwało przykrego zapachu smoły”, zob. Raszi do 2:3. [przypis tradycyjny]

soli przymierza Boga twojego — Raszi uczy, że żadna ofiara pokarmowa nie mogła być złożona bez soli, „bo od czasu Sześciu Dni Stworzenia zostało zawarte z solą przymierze, gdy dolne wody [oceany] otrzymały zapewnienie, że będą składane na ołtarzu pod postacią soli, a woda będzie wylewana podczas [rytuału czerpania wody] w święto Sukot”, Raszi do 2:13 [1]. Sól stale znajdowała się na ołtarzu w Świątyni i zgodnie z powszechnym żydowskim zwyczajem stawia się na sól stole przed odmówieniem błogosławieństwa nad chlebem, ponieważ stół przyrównany jest do ołtarza, a posiłek jest jak ofiara. [przypis tradycyjny]

spalić ci na ogniu to — trzeba spalić „całą szatę”, Raszi do 13:57 [2]. [przypis tradycyjny]

spalił ogień całopalenie na ołtarzu — „Gdy znalazł tam jakieś narządy, które nie uległy jeszcze spaleniu, odkładał je z powrotem na [palenisko] ołtarza po uprzednim przegarnieniu węgli tam i z powrotem, a [popiół] wyjmował z najgłębszego miejsca”, Raszi do 6:3 [5]. [przypis tradycyjny]

spełniajcie je — „To oznacza wypełnienie [przykazań]”, Raszi do 22:31 [2]. [przypis tradycyjny]

spełniło się siedem dni — Raszi komentuje, że plaga trwała tydzień, a wcześniej przez trzy tygodnie Micrejczycy byli ostrzegani przed nią, zob. Raszi do 7:25. Podobnie było z pozostałymi plagami: każda ciągnęła się przez siedem dni, a przerwa między nimi trwała dwadzieścia jeden dni, co razem daje miesiąc czasu, zob. Rabeinu Bachja do 7:25. [przypis tradycyjny]

spełnimy i usłuchamy — „Uczynimy to, co [Bóg] powiedział, jak również będziemy słuchali tego, co przykaże nam w przyszłości i spełnimy to”, Raszbam do 24:7 [2]. „Rabbi Simai naucza: w momencie, gdy Izraelici powiedzieli »Usłuchamy« (Niszma) mówiąc najpierw »Spełnimy« (Naase), przybyło sześćdziesiąt tysięcy aniołów służebnych, a każdy Izraelita został ozdobiony dwiema koronami: jedna odpowiadająca Naase, a druga Niszma. A kiedy Izrael zgrzeszył, sto dwadzieścia tysięcy aniołów zniszczenia przyszło i je zerwało, jak jest napisane: »I zerwali synowie Izraela ozdoby swoje z Góry Choreb« (Wj 33:6), Szabat 88a [7]. [przypis tradycyjny]

spisał Mojżesz wszystkie słowa Wiekuistego — „Od początku [od Bereszit…] aż do nadania Tory, spisał też prawa, które mieli nakazane w Mara”, Raszi do 24:4 [1]. „Po tym gdy [Mojżesz] przekazał im wszystkie słowa Boga, przykazania i prawa to spisał je. I to jest księga przymierza, [o której mowa w wersecie 24:7]”, Ibn Ezra do 24:4 [1]. [przypis tradycyjny]

spomiędzy bydła — Raszi uczy, że to pozornie zbędnie dodane słowo posłużyło do wyciągnięcia wniosku, że jeśli po uboju we wnętrznościach samicy znaleziono płód, jest on dozwolony do spożycia, zob. Raszi do 11:3 [6]. [przypis tradycyjny]

spośród dzieci przysiedleńców zamieszkałych przy was możecie kupować — Raszi wyjaśnia, że chodzi o tych, którzy przybyli z okolicznych krain, by poślubić kobiety kanaanejskie, status dzieci z takiego związku podąża za statusem ojca i nie należą one do ludów Kanaanu, spośród nich wolno było nabywać niewolników, zob. Raszi do 25:45 [1]. [przypis tradycyjny]

spośród krzewu — „Miejsce pełne cierni jest rytualnie czyste, jako że ani człowiek ani zwierzę nie może tam postawić nogi, dlatego [Bóg] objawił się [Mojżeszowi właśnie] tam”, zob. Tur do 3:4. [przypis tradycyjny]

sprawisz im spodnie lniane — „Co oznacza, [że było w sumie] osiem szat dla Najwyższego Kohena (Arcykapłana) i cztery dla kohena zwykłego”, Raszi do 28:42 [2]. [przypis tradycyjny]

Sprowadźcie i weźcie sobie jagnięta — hebr. מִשְׁכוּ וּקְחוּ (miszchu ukechu) dosł. wyciągnijcie i weźcie (nabądźcie); „ten kto posiada owce, niech wyciągnie ze swojego [stada], ten kto nie ma, niech nabędzie [jagnię] na targu”, Raszi do 12:21. [przypis tradycyjny]