Przypisy

ścigać będzie pięciu z was — i to pięciu „spośród najsłabszych z was, a nie spośród najmężniejszych”, Raszi do 26:8 [1]. [przypis tradycyjny]

ślubowania — hebr. נֶדֶר (neder): ślubowanie. Raszi wyjaśnia, że chodzi tu o ślubowanie wypowiedziane ustne, zob. Raszi do 22:21 [1]. U Cylkowa: obiaty. [przypis tradycyjny]

ślubowanie — hebr. נֶדֶר (neder): ślubowanie, słowne zobowiązanie się do czegoś, tu: do przyniesienia ofiary. Raszi wyjaśnia: gdy ktoś złożył ustne ślubowanie, że przyniesie jakąś ofiarę, zob. Raszi do 22:18 [1]. U Cylkowa: obiata. [przypis tradycyjny]

śmiercią karany będzie — „Przez ukamienowanie”, Raszi do 22:18 [1]. [przypis tradycyjny]

śmiercią karanym będzie — „Przez uduszenie”, Raszi do 21:16. [przypis tradycyjny]

śmiercią ukarany będzie — „Przez uduszenie”, Raszi do 21:15 [3]. [przypis tradycyjny]

śmiercią ukaranym będzie — „Przez ukamienowanie”, Raszi do 21:17 [2]. [przypis tradycyjny]

świątynię Moją — czyli „wspólnotę ludu Israela, która jest Mi poświęcona”, Raszi do 20:3 [4]. [przypis tradycyjny]

świadczący miłosierdzie tysiącom — „Przechowuje miłosierdzie, które człowiek czyni, aby go wynagrodzić aż po tysięczne pokolenie, stąd wniosek, że nagroda przewyższa karę w proporcji jeden do pięciuset, ponieważ [kara] trwa przez cztery pokolenia, a [nagroda] przez tysiąc”, Raszi do 20:6. [przypis tradycyjny]

świadectwo — „[Czyli] Tablice Przykazań”, Raszi do 40:20 [1]. [przypis tradycyjny]

świadectwo — czyli „Torę, która jest świadectwem pomiędzy Mną a wami, bo nakazałem wam spisane w niej przykazania”, Raszi 25:16 [2]. [przypis tradycyjny]

świadkiem bezprawia — „»Nie łącz swojej ręki ze złoczyńcą«, czyli z tym, który fałszywie żąda czegoś od bliźniego, a ty obiecujesz mu, że będziesz świadczył na jego korzyść w jego bezprawiu”, Raszi do 23:1 [2]. [przypis tradycyjny]

święto uroczyste, przypominanie trąbieniem — to odnosi się do święta Rosz Haszana, czyli żydowskiego Nowego Roku. Rabeinu Bachja uczy, że w tym dniu mamy recytować wersety, które mówią o dęciu w szofar oraz wersety, w których Bóg jest wspomniany jako pamiętający o Israelu, mamy także rozważać Akedę Icchaka (por. Rdz 22), który był gotów dać się związać i złożyć na ofiarę. Zamiast niego na ofiarę został złożony baran, który w cudowny sposób znalazł się w miejscu tego wydarzenia, zaś szofar to instrument sporządzony właśnie z baraniego rogu, zob. Rabeinu Bachja do 23:24 [1]. [przypis tradycyjny]

świętowanie to — hebr. עֲצֶרֶת (aceret): uroczyste zgromadzenie. Mowa tu o Szemini Aceret, święcie, które nastaje zaraz po siedmiu dniach święta Sukot (Szałasów). Nazwa święta pochodzi od rdzenia עָצָר (acar): zatrzymać. „Zatrzymałem was u Siebie [mówi Bóg], jak król, co zaprosił swoje dzieci na ucztę na kilka dni, a gdy nastał czas rozłąki, mówi: dzieci moje, proszę was, zostańcie ze mną jeszcze jeden dzień, bo ciężko mi się z wami rozstawać”, Raszi do 23:36 [1]. [przypis tradycyjny]

świętym będzie u ciebie — Raszi komentuje, że to odnosi się do dawania kohenowi zaszczytu pierwszeństwa w różnych sprawach związanych ze świętością, jak rozpoczynanie modlitwy po posiłku czy wzywanie go do czytania Tory w synagodze, zob. Raszi do 21:8 [2]. [przypis tradycyjny]

Świętymi będą — „Nawet wbrew ich woli, sąd może zmuszać ich do pozostawania w stanie świętości w odniesieniu do tego [prawa o czystości]”, Raszi do 21:6 [1]. [przypis tradycyjny]

sam i dzieci jego z nim — „Nieżydowski [pan też] ma obowiązek żywić dzieci [swojego niewolnika]”, Raszi do 25:54 [2]. [przypis tradycyjny]

samo potłuczone będzie — „Co uczy, że nie można go oczyścić w mykwie [zbiorniku wody do rytualnych oczyszczeń]”, Raszi do 11:33 [3]. [przypis tradycyjny]

Samorodnego plonu — „Nawet jeśli nie wysialiście tego, ale samo wyrosło z ziarna, które spadło podczas żniw”, Raszi do 25:5 [1]. [przypis tradycyjny]

Sędziom nie będziesz złorzeczył — hebr. אֱלֹהִים (elohim) może być odczytane jako Bóg lub jako sędziowie. Raszi komentuje, że oznacza to zakaz bluźnierstwa wobec Boga oraz zakaz przeklinania sędziów, zob. Raszi do 22:27 [1]. Ibn Ezra komentuje, że werset ten odnosi się do sędziów, czyli kohenów (kapłanów) i lewitów, którzy posiadali znajomość Tory, zob. Ibn Ezra do 22:27 [1]. „Ten werset umieszczony został tutaj, bo może się zdarzyć, że pożyczkodawca zgrzeszy i nie odda zastawu; a wtedy biedak, z powodu ogromu swojego cierpienia w nocy przeklnie sędziego, który zasądził, by wziąć w zastaw jego odzienie, lecz sędzia ten postąpił zgodnie z prawem, nie dokonał wykroczenia”, Chizkuni do 22:27 [1]. [przypis tradycyjny]

sędziwym — hebr. שֵׂיבָה (seiwa) dosł. siwizna. Raszi uczy, że hebr. słowo זָקֵן (zaken): starzec, oznacza nie tylko podeszły wiek, ale także i mędrca, zob. Raszi do 19:32 [1]. Ramban wyjaśnia, że zaken oznacza kogoś, kto nabył mądrość, ale ostatecznie Talmud uczy (Kiduszin 32a), że prawo nakazuje szanować każdego w podeszłym wieku, bez względu na to, czy jest on mędrcem. Pierwsza połowa wersetu nakazuje czcić każdego starego człowieka, nawet niewykształconego, druga połowa wersetu to kolejne przykazanie dotyczące szacunku dla kogoś, kto nabył mądrość czyli jest zaken i to nawet jeśli jest on młody, zob. Ramban do 19:32 [1]. [przypis tradycyjny]

siedemdziesiąt i siedem kroć!” — midrasz dodaje, że Lemech spełnił rolę Anioła śmierci, zob. Midrasz Tanchuma, Bereszit 11:3. [przypis tradycyjny]

siedemdziesiąt palm — „Wedle liczby siedemdziesięciu członków starszyzny Israela”, Raszi do 15:27. [przypis tradycyjny]

siedmkroć za grzechy wasze — „Siedem kar za siedem grzechów, wymienionych powyżej”, Raszi do 26:18 [3]. Ibn Ezra zaś uczy, że liczba siedem jest tu użyta w znaczeniu wiele, liczne, zob. Ibn Ezra do 26:18 [2]. [przypis tradycyjny]

siódmego zaniechasz ją — hebr. תִּשְׁמְטֶנָּה (tiszmetena), od rdzenia שָׁמַט (szamat): poniechać, wypuścić, upuścić, uwolnić, opuścić; Raszi komentuje: zaniechasz uprawy ziemi i wszelkich prac rolniczych, zob. Raszi do 23:11. Po sześciu latach uprawiania ziemi następował rok siódmy zwany Szemita (Rok Szabatowy), kiedy to wszelka uprawa ziemi oraz zbieranie jej plonów były zakazane, a wszystko co wyrosło na polach było dostępne dla każdego. W tym roku także anulowane były długi. [przypis tradycyjny]

siostra to twoja — Chizkuni uczy, że w wersecie 18:9 mowa jest o siostrze z nielegalnego związku ojca, tu mowa o siostrze pochodzącej z oficjalnego małżeństwa ojca, zob. Chizkuni do 18:11[1]. [przypis tradycyjny]

siostrę Nachszona sobie za żonę — skoro Tora wspomina imię jej brata, „płynie stąd nauka, że kto żeni się z kobietą, powinien sprawdzić, kim są jej bracia”, Raszi do 6:23. [przypis tradycyjny]

skarłowaciałe — hebr. קָלוּט (kalut): skarłowaciały, zdeformowany. Raszi komentuje, że chodzi tu o zwierzę, którego kopyta są nierozdwojone, co jest u niego zjawiskiem nienormalnym, zob. Raszi do 22:23 [2]. [przypis tradycyjny]

skażona była ziemia — hebr. תִשָּׁחֵת (tiszachet): 'skażona', od שָׁחַת (szachat): 'zniszczyć, zrujnować, wytępić, być zepsutym, zdeprawowanym', tu w odniesieniu do grzechów lubieżności i bałwochwalstwa, zob. Raszi do 6:11. [przypis tradycyjny]

skaziło wszelkie ciało — istoty na ziemi oddawały się wynaturzonym aktom seksualnym, zob. Ibn Ezra do 6:12. «Nawet bydło, dzikie zwierzęta i ptaki nie łączyły się w pary z własnym gatunkiem», zob. Raszi do 6:12. [przypis tradycyjny]

skłonisz ucho ku przykazaniom Jego — Ibn Ezra uważa, że odnosi się to do zakazów, zob. Ibn Ezra do 15:26. Wedle tradycji judaizm ma 613 przykazań, z czego 248 stanowią nakazy, a 365 to zakazy. Tzw. Dziesięć Przykazań (Wj 20:2-17) są częścią tych 613. [przypis tradycyjny]

skóry borsucze — hebr. תְּחָשִׁים (techaszim) może oznaczać skóry borsuków, diugoni, delfinów, rodzaju owiec albo innych, wymarłych obecnie zwierząt, niekiedy tłumaczone także jako skóry fok. „Rodzaj dzikiego zwierzęcia o wielobarwnej [skórze], które żyło tylko w tamtym czasie, [gdy budowano Przybytek]”, Raszi do 25:5 [2]. [przypis tradycyjny]

skraju pola twojego nie wyżynaj — hebr. פֵּאָה (pea): skraj, róg. Raszi komentuje: należało zostawić niezżęty kawałek plonu na skraju pola, tę część plonu mogli sobie zabierać ludzie ubodzy, zob. Raszi do 19:9 [1]. [przypis tradycyjny]

skrnąbrniało serce Faraona — „Faraon powiedział do Mojżesza i Aharona: i wy robicie tak przy pomocy czarów, ale przynosicie drzewo do lasu, bo wnosicie czary do Micraimu, który jest pełny czarodziejstwa”, Raszi do 7:22. [przypis tradycyjny]

skruszył je u stóp góry — Tur komentuje, że Mojżesz rozbił tablice, ponieważ Israel złamał wypisane na nich przykazanie nieczynienia sobie figur. Gdyby tablice pozostały całe, zapis na nich byłby świadkiem przeciwko Israelowi, zob. Tur do 32:19 [2]. [przypis tradycyjny]

słabości — „Jest ona chora z powodu krwi menstruacyjnej”, Ibn Ezra do 20:18 [1]. [przypis tradycyjny]

słowo to gniewne — „Że Szechina (Boska Obecność) nie będzie ani przebywać ani wędrować z nimi”, Raszi do 33:4 [1]. [przypis tradycyjny]

sługą im — «Nawet gdy potomkowie Szema będą na wygnaniu, potomkowie Kanaana będą im sprzedawani jako niewolnicy», zob. Raszi do 9:27. [przypis tradycyjny]

sługą im — sługą potomków Szema, zob. Radak do 9:26. [przypis tradycyjny]

słupem ognia i obłoku, i pomieszał obóz Micrejski — „Słup obłoku zstąpił i zmienił [dno morza] w błoto, a słup ognia rozgrzał je tak bardzo, aż odpadały koniom podkowy”, Raszi do 14:24. [przypis tradycyjny]

Słupów też do niego dwadzieścia — „Pomiędzy jednym słupem a drugim było 5 łokci odległości”, zob. Raszi do 27:10 [1]. [przypis tradycyjny]

służba Lewitów — „Nadzór nad Przybytkiem i jego sprzętami to praca powierzona lewitom na pustyni, aby go przenosić, rozkładać i ustawiać, każdy [lewita] zgodnie z ciężarem, który mu przydzielono, por. Lb 4”, Raszi do 38:21 [4]. [przypis tradycyjny]

służy mu prawo wykupu — Raszi komentuje, że należy takiego człowieka natychmiast wykupić, aby nie zatracił się pomiędzy poganami, zob. Raszi do 25:48 [1]. [przypis tradycyjny]

słysząc słowo zaprzysiężenia — „W sprawie, w której jest świadkiem, gdy został zaprzysiężony [w sądzie], jeśli zna dowody, musi je ujawnić”, Raszi do 5:1 [1]. [przypis tradycyjny]

smołą — hebr. זֶפֶת (zefet): smoła. „Smołą od zewnątrz a szlamem (błotem) od wewnątrz, aby to sprawiedliwe [dziecko] nie odczuwało przykrego zapachu smoły”, zob. Raszi do 2:3. [przypis tradycyjny]

soli przymierza Boga twojego — Raszi uczy, że żadna ofiara pokarmowa nie mogła być złożona bez soli, „bo od czasu Sześciu Dni Stworzenia zostało zawarte z solą przymierze, gdy dolne wody [oceany] otrzymały zapewnienie, że będą składane na ołtarzu pod postacią soli, a woda będzie wylewana podczas [rytuału czerpania wody] w święto Sukot”, Raszi do 2:13 [1]. Sól stale znajdowała się na ołtarzu w Świątyni i zgodnie z powszechnym żydowskim zwyczajem stawia się na sól stole przed odmówieniem błogosławieństwa nad chlebem, ponieważ stół przyrównany jest do ołtarza, a posiłek jest jak ofiara. [przypis tradycyjny]

spalić ci na ogniu to — trzeba spalić „całą szatę”, Raszi do 13:57 [2]. [przypis tradycyjny]

spalił ogień całopalenie na ołtarzu — „Gdy znalazł tam jakieś narządy, które nie uległy jeszcze spaleniu, odkładał je z powrotem na [palenisko] ołtarza po uprzednim przegarnieniu węgli tam i z powrotem, a [popiół] wyjmował z najgłębszego miejsca”, Raszi do 6:3 [5]. [przypis tradycyjny]

spełniajcie je — „To oznacza wypełnienie [przykazań]”, Raszi do 22:31 [2]. [przypis tradycyjny]

spełniło się siedem dni — Raszi komentuje, że plaga trwała tydzień, a wcześniej przez trzy tygodnie Micrejczycy byli ostrzegani przed nią, zob. Raszi do 7:25. Podobnie było z pozostałymi plagami: każda ciągnęła się przez siedem dni, a przerwa między nimi trwała dwadzieścia jeden dni, co razem daje miesiąc czasu, zob. Rabeinu Bachja do 7:25. [przypis tradycyjny]

spełnimy i usłuchamy — „Uczynimy to, co [Bóg] powiedział, jak również będziemy słuchali tego, co przykaże nam w przyszłości i spełnimy to”, Raszbam do 24:7 [2]. „Rabbi Simai naucza: w momencie, gdy Izraelici powiedzieli »Usłuchamy« (Niszma) mówiąc najpierw »Spełnimy« (Naase), przybyło sześćdziesiąt tysięcy aniołów służebnych, a każdy Izraelita został ozdobiony dwiema koronami: jedna odpowiadająca Naase, a druga Niszma. A kiedy Izrael zgrzeszył, sto dwadzieścia tysięcy aniołów zniszczenia przyszło i je zerwało, jak jest napisane: »I zerwali synowie Izraela ozdoby swoje z Góry Choreb« (Wj 33:6), Szabat 88a [7]. [przypis tradycyjny]

spisał Mojżesz wszystkie słowa Wiekuistego — „Od początku [od Bereszit…] aż do nadania Tory, spisał też prawa, które mieli nakazane w Mara”, Raszi do 24:4 [1]. „Po tym gdy [Mojżesz] przekazał im wszystkie słowa Boga, przykazania i prawa to spisał je. I to jest księga przymierza, [o której mowa w wersecie 24:7]”, Ibn Ezra do 24:4 [1]. [przypis tradycyjny]

spomiędzy bydła — Raszi uczy, że to pozornie zbędnie dodane słowo posłużyło do wyciągnięcia wniosku, że jeśli po uboju we wnętrznościach samicy znaleziono płód, jest on dozwolony do spożycia, zob. Raszi do 11:3 [6]. [przypis tradycyjny]

spośród dzieci przysiedleńców zamieszkałych przy was możecie kupować — Raszi wyjaśnia, że chodzi o tych, którzy przybyli z okolicznych krain, by poślubić kobiety kanaanejskie, status dzieci z takiego związku podąża za statusem ojca i nie należą one do ludów Kanaanu, spośród nich wolno było nabywać niewolników, zob. Raszi do 25:45 [1]. [przypis tradycyjny]

spośród krzewu — „Miejsce pełne cierni jest rytualnie czyste, jako że ani człowiek ani zwierzę nie może tam postawić nogi, dlatego [Bóg] objawił się [Mojżeszowi właśnie] tam”, zob. Tur do 3:4. [przypis tradycyjny]

sprawisz im spodnie lniane — „Co oznacza, [że było w sumie] osiem szat dla Najwyższego Kohena (Arcykapłana) i cztery dla kohena zwykłego”, Raszi do 28:42 [2]. [przypis tradycyjny]

Sprowadźcie i weźcie sobie jagnięta — hebr. מִשְׁכוּ וּקְחוּ (miszchu ukechu) dosł. wyciągnijcie i weźcie (nabądźcie); „ten kto posiada owce, niech wyciągnie ze swojego [stada], ten kto nie ma, niech nabędzie [jagnię] na targu”, Raszi do 12:21. [przypis tradycyjny]

sprzedałby co z posiadłości swojej — „Ale nie całość [majątku, werset] uczy praktycznego postępowania: aby zostawić sobie [jakieś] pole”, Raszi do 25:25 [2]. [przypis tradycyjny]

sprzedałby komu innemu — „Skarbnik świątynny” sprzedał innej osobie, Raszi do 27:20 [2]. [przypis tradycyjny]

sprzedał mąż córkę swą — Raszi sądzi, że mowa tu małej dziewczynce, poniżej 12 roku życia, zob. Raszi do 21:7 [1]. [przypis tradycyjny]

srebro odpuszczenia od synów Israela obrócisz je na służbę Przybytku zboru — Ibn Ezra uczy, że Przybytek (Miszkan) stał wyłącznie na podstawkach zrobionych z tych srebrnych monet przebłagalnych, dla przypominania o synach Israela, zob. Ibn Ezra do 30:16 [2]. [przypis tradycyjny]

srogo — hebr. בְּפָרֶךְ (befarech), rdzeń hebr. פָּרַךְ (parach) oznacza rozłupać, zmiażdżyć, skruszyć. Obarczyli ich „ciężką pracą, która miażdży i łamie ciało” zob. Raszi do 1:13. [przypis tradycyjny]

stało się dnia ósmego — „Wydawałoby się, że ósmy dzień był to ósmy dzień miesiąca nisan, jako że Przybytek został postawiony pierwszego dnia tego miesiąca, ale komentatorzy powiedzieli, że był to rosz chodesz (pierwszy dzień) nisan i przez siedem dni upełnomocniania, każdego dnia Mojżesz rozstawiał Przybytek i składał go, aby nauczyć [kohenów jak to robić]”, Ibn Ezra do 9:1 [1]. [przypis tradycyjny]

stańcie, a patrzcie na pomoc Wiekuistego — „Bo wy nie będziecie walczyć, tylko ujrzycie wybawienie od Wiekuistego, które On dla was uczyni dzisiaj”, Ibn Ezra do 14:13. [przypis tradycyjny]

stanął na tyłach ich — „Gdy nastała ciemność i słup obłoku przekazał obóz słupowi ognia, obłok nie uszedł, tak jak zazwyczaj wraz z nadejściem wieczoru, ale wyruszył i stanął na tyłach [ludu Israela], aby u Micrejczyków panowała ciemność”, Raszi do 14:19. [przypis tradycyjny]

staniecie się jako Bóg — wąż zasugerował, że Bóg spożył owoc tego drzewa przed stwarzaniem świata, a po spożyciu owocu także ludzie staną się twórcami światów, zob. Raszi do 3:5. [przypis tradycyjny]

staniecie się Mi skarbem spośród wszystkich ludów — hebr. סְגֻלָּה (segula): skarb, drogocenny przedmiot. „[Jak] umiłowany skarb, kosztowne naczynia i drogie kamienie, które gromadzą królowie, tak i wy będziecie Mi skarbem spośród pozostałych ludów, ale żebyście nie mówili, iż tylko wy jesteście Moi i nie mam innych obok was, bo co ponadto należy do Mnie? [Cała ziemia], lecz Moje umiłowanie dla was będzie [dla wszystkich] widoczne”, Raszi do 19:5. [przypis tradycyjny]

starł go w proch, a rozsypawszy po wodzie, napoił nią synów Israela — Raszi sądzi, że Mojżesz miał zamiar zbadać ich winę tak, jak badało się wierność żony, gdy mąż zakazał jej kontaktu z jakimś mężczyzną, a potem podejrzewał, że jednak doszło do takiego spotkania i do cudzołóstwa; סוֹטָה (sota) czyli podejrzana o niewierność, była prowadzona do Świątyni Jerozolimskiej i tam poddawana rytuałowi napojenia gorzką wodą, i, jeśli była winna, puchł jej brzuch i umierała w mękach (por. Lb 5:12–31). Zauważa także, że Izraelitów za grzech bałwochwalstwa spotkały trzy rodzaje śmierci - puchlina wodna, ścięcie mieczem i od zarazy - i wiąże to z procedurami sądowymi opisywanymi w innych miejscach Tory. Od miecza ginął ten, kto miał świadków swojego grzechu i otrzymał przed grzechem ostrzeżenie, bo na taki wyrok skazywani byli mieszkańcy miasta odstępczego (por. Pwt 13:13-18). Kto miał świadków, ale nie został ostrzeżony, ginął od zarazy. Kto zaś nie miał ani świadków, ani ostrzeżenia, umierał na puchlinę wodną, zob. Raszi do 32:20 [2] [przypis tradycyjny]

stawiać się będę dla ciebie tam — „Gdy wybiorę porę na rozmowę z tobą, to właśnie miejsce wyznaczę na spotkania, i to tam przyjdę mówić do ciebie”, Raszi do 25:22 [1]. [przypis tradycyjny]

stawi się pan domu przed sędziów — „Stróż [depozytu] jest tu określany jako pan domu” i składa on w sądzie przysięgę właścicielowi, że nie użył jego depozytu, zob. Raszi do 22:7 [1 i 2]. [przypis tradycyjny]

sto dwadzieścia lat — W kulturze żydowskiej 120 lat symbolizuje długie i spełnione życie. Tradycyjnym życzeniem długowieczności jest עַד מֵאָה וְעֶשְׂרִים שָׁנָה (Ad meah weesrim szana!, 'Do stu dwudziestu lat!'). Mojżesz żył 120 lat (por. Ks. Powtórzonego Prawa 34:7). Ibn Ezra komentuje «To jest naturalna miara życia każdego człowieka. A jeśli znajdziemy kogoś, kto żył dłużej, to są to przypadki rzadkie; ogólna zasada odnosi się do większości. Jednak nie jest to prawda, ponieważ Szem żył sześćset lat» i wskazuje dalej, że prawdziwe znaczenie to czas, jaki ludzkość ma na poprawę swojego zachowania, zob. Ibn Ezra do 6:3. Podobnie Raszi interpretuje 120 lat jako czas pozostały do zagłady ludzkości: «Do 120 lat będę im okazywał cierpliwość, a jeśli się nie nawrócą, sprowadzę na nich potop», zob. Raszi do 6:3. [przypis tradycyjny]

stojące — Raszi zauważa, że deski ścian Przybytku miały być ustawione pionowo, i nie można było wykonać ścian kładąc deski poziomo, jedna na drugiej, zob. Raszi do 26:15 [2]. [przypis tradycyjny]

stosownie do wiana dziewic — „Ustalona suma w przypadku uwodziciela, który zgwałcił dziewczynę, wynosiła 50 srebrników (por. Pwt 22:29)”, Raszi do 22:16 [1]. [przypis tradycyjny]

Strzeż się go — „Każdy anioł spełnia [tylko] rozkazy Boga, nic nie dodaje i nie odejmuje od tego [co ma nakazane]”, Ibn Ezra do 23:21 [1]. [przypis tradycyjny]

sucha — „Czyli zagrzeszna ofiara pokarmowa i pokarmowa ofiara zazdrości (por. Lb 5:15), w których nie było oliwy”, Raszi do 7:10 [2]. [przypis tradycyjny]

swarzył się — hebr. וַיָּרֶב (wajarew): wykłócał, się, spierał się. „Rabi Abraham [Ibn Ezra] komentuje, że jest napisane »lud«, a nie »cały lud«, jak jest to w przypadku manny, gdyż były dwie grupy ludzi, jedni nie mieli wody do picia i ci wszczęli kłótnię z Mojżeszem, a druga grupa miała w naczyniach wodę, którą wynieśli z Alusz, i to ci chcieli wystawić Boga na próbę, czy da On wodę. Tym, którzy się wykłócali, Mojżesz odpowiedział: czemu spieracie się ze mną? Wołajmy razem do Boga! A tym co wystawiali Boga na próbę powiedział: czemu doświadczacie Wiekuistego?”, Tur. do 17:2. [przypis tradycyjny]

sworzenie — hebr. מֹטֹת (motot): drążki, belki. „Rodzaj kołka na obu końcach jarzma, który zapobiega zsunięciu się rzemienia z głowy wołu, [co spowodowałoby] rozwiązanie węzła”, Raszi do 26:13 [2]. [przypis tradycyjny]

synem męża Micrejskiego — „Był to ten Micrejczyk, którego zabił Mojżesz (por. Wj 2:11–12)”, Raszi do 24:10 [2]. [przypis tradycyjny]

Synem Moim pierworodnym jest Israel — pierworództwo oznacza tu zaszczytną pozycję, a midrasz dodaje, że „tu Święty Błogosławiony przypieczętował pierworództwo, które Jakub nabył od Esawa (por. Rdz25:33)”, zob. Raszi do 4:22. [przypis tradycyjny]

syn niewolnicy twej — „Obrzezany niewolnik kanaanejski”, Raszi do 32:12 [3]. [przypis tradycyjny]

synów jego pozostałych — pozostałych „od śmierci, co uczy, że także i tym [synom Aharona] przeznaczona była kara śmierci za grzech [złotego] cielca, jak jest napisane »Na Aharona też rozgniewał się Wiekuisty bardzo chcąc go zagubić« (Pwt 9:20), a zagubienie to nic innego jak uśmiercenie potomstwa […], ale modlitwa Mojżesza unieważniła połowę [kary]”, Raszi do 10:12 [1]. [przypis tradycyjny]

synowie Boscy — hebr. בְּנֵי הָאֱלֹהִים (bnei haelohim): 'synowie Boscy', w znaczeniu 'książęta, sędziowie, możnowładcy'. Midrasz uczy, że byli to aniołowie w randze książąt, wysłani przez Boga, którzy jednakże połączyli się z córkami ludzkimi, zob. Raszi do 6:2. Por. także inne miejsca, gdzie słowo elohim oznacza 'przywódcy, możnowładcy, zwierzchnicy, sędziowie': Ks. Wyjścia 4:16, 7:1, 22:7. [przypis tradycyjny]

synowie Israela jadali mannę czterdzieści lat — „Ten cud był większy niż wszystkie inne cuda dokonane za pośrednictwem Mojżesza, bo manna łączyła w sobie wiele cudów i w odróżnieniu od innych cudów, ten trwał przez 40 lat”, Ibn Ezra do 16:35. [przypis tradycyjny]

synowie Israela — tu w znaczeniu dosłownym: dzieci, zob. Raszi do 12:31. [przypis tradycyjny]

synowie twoi i córki twoje z tobą — Raszi komentuje, że te porcje przypadały w udziale synom kohenów choć nie córkom, ale mogli oni podarować je córkom, zob. Raszi do 10:14 [2]. [przypis tradycyjny]

Szabatów Moich przestrzegajcie, a świątynię Moją czcijcie — do świątyni „nie wolno było wchodzić z laską, w butach, z sakiewką pieniędzy i z pyłem na nogach. I chociaż ostrzegłem was [mówi Bóg, w kwestii czci wobec] świątyni, to jednak budowanie świątyni nie odsuwa na bok Szabatu”, Raszi do 19:30 [1]. [przypis tradycyjny]

Szabat odpoczynku — hebr. שַׁבַּת שַׁבָּתוֹן (Szabat szabaton) Ibn Ezra komentuje, że może to oznaczać całkowity odpoczynek tak dla duszy jak i dla ciała, albo najwyższy stan odpoczynku, ponad którym nie ma już większego odpoczynku, zob. Ibn Ezra do 16:31 [1]. [przypis tradycyjny]

Szabat to Wiekuistego we wszystkich siedzibach waszych — „Jaki jest powód [wspominania o] Szabacie obok świąt? Aby nauczyć, że każdy kto bezcześci święta jest postrzegany tak, jak gdyby zbezcześcił Szabaty, a każdy kto obchodzi święta, jest traktowany tak, jak gdyby przestrzegał Szabatów”, Raszi do 23:3 [1]. W odróżnieniu od Szabatu, który następuje zawsze co siedem dni, daty świąt były dawniej wyznaczane i ogłaszane przez Sanhedryn, aż do czasu ustalenia i wprowadzenia stałego kalendarza w IV w. n.e. [przypis tradycyjny]

szałasach osadziłem synów Israela — Raszi uczy, że nie oznacza to dosłownie szałasów, ale obłoki Chwały, które osłaniały Israela podczas wędrówki na pustyni, zob. Raszi do 23:43 [1]. [przypis tradycyjny]

szaty przetykane, do służby w świątyni — ponieważ nie ma w tym wersecie wzmianki na temat lnu, Raszi wyciąga wniosek, że nie chodzi tu o szaty kapłańskie, a o tkaniny służące do okrywania sprzętów Przybytku podczas wędrówki przez pustynię, zob. Raszi do 39:1 [1]. „Bóg przykazał, aby arkę zakrywano zasłoną (parochetem) na znak szacunku, parochet okrywano skórami techaszim [tu: »borsuczymi«], na to nakładano tkaninę całą z błękitu, logiczne więc, że błękit wyrażał uhonorowanie arki, gdy była ładna pogoda. A gdy padał deszcz usuwali [błękitne okrycie] i zakładali na [arkę] pokrycie ze skór techaszim. Na stół nakładano tkaninę z błękitu i z karmazynu, a na to okrycie ze skór techaszim, tkaniną błękitną okrywali menorę i złoty ołtarz na kadzidło, a purpurową ołtarz całopaleń i na to wszystko kładli skórę z techaszim”, Ibn Ezra do 39:1 [1]. [przypis tradycyjny]

Szaty przetykane do służby w świątyni — służyły one „do okrywania arki, stołu, świecznika i ołtarzy gdy wyruszano w [kolejny etap] wędrówki”. Raszi do 35:19 [1]. [przypis tradycyjny]

Szczypczyki — Raszi komentuje: szczypce te służyły do umieszczania knotów w lampach i do wyciągania ich, zob. Raszi do 25:38 [1]. [przypis tradycyjny]

szemrał cały zbór synów Israela — „W Mara szemrali tylko przeciwko Mojżeszowi, bo to on sam wiódł cały Israel i tam szemrała tylko część ludu […] teraz na pustyni Sin, szemrała cała społeczność, tak przeciw Mojżeszowi, jak i przeciw Aharonowi, bo obaj oni wywiedli ich [z Micraim]. W Mara narzekali z powodu wody, a teraz z powodu braku mięsa i chleba, zjedli już większość swoich stad, a tak wielki tłum ludzi mógł nabywać jedzenie jedynie za bardzo wysokie ceny, minęło zaś już 30 dni, od kiedy wyszli [z Micraim]”, Ibn Ezra do 16:2. [przypis tradycyjny]

szerszenie — Wyślę też szerszenie przed tobą — „Był to owad, który ranił ich w oczy, wstrzykując im truciznę, tak iż umierali. Szerszenie nie przekroczyły Jordanu, owi Chityci i Kanaanici [zamieszkiwali] ziemie Sichona i Oga [po wschodniej stronie Jordanu], dlatego spośród siedmiu ludów [kanaanejskich] wymienione są tylko te [ludy], a Chiwici, wprawdzie zamieszkiwali po drugiej stronie Jordanu, ale jak uczyli nasi mędrcy (Sota 36a): [szerszenie] zatrzymały się na brzegu Jordanu i strzykały trucizną w ich kierunku”, Raszi do 23:28 [1]. Ibn Ezra komentuje, że chodzi tutaj metaforycznie o osłabienie ciała i chorobę, wskazując że słowo צִרְעָה, (cira), hebr. szerszeń, osa pochodzi od tego samego rdzenia co צָרַעַת, (carat), hebr. trąd, choroba skóry, por. Ibn Ezra do 23:28. [przypis tradycyjny]

sześć dni wykonywana będzie robota — „[Mojżesz] oznajmił im zakaz [łamania] Szabatu zanim nakazał im budowę Przybytku (Miszkanu), aby ich pouczyć, że [budowa Przybytku] nie odsuwa praw Szabatu”, Raszi do 35:2 [1]. [przypis tradycyjny]

sześć ramion wychodzić ma z boków jego — „Z jednej i drugiej strony, ukośnie, ciągnęły się w górę, tak wysoko jak [centralna] gałąź świecznika. [Ramiona] wychodziły ze środkowego pręta, jedno nad drugim, najniższe było najdłuższe, środkowe nieco krótsze od niego, a najwyższe jeszcze krótsze od środkowego, ponieważ wysokość ich wierzchołków miała być taka sama jak wysokość środkowej, czyli siódmej gałęzi, z której wychodziło [pozostałych] sześć ramion”, Raszi do 25:32 [1]. [przypis tradycyjny]

sześciuset trzech tysięcy i pięciuset pięćdziesięciu — „Taka była ilość synów Israela i tyle też wynosiła ich liczba po wzniesieniu Przybytku, [kiedy zostali ponownie policzeni] w Lb 2”, Raszi do 38:26 [2]. [przypis tradycyjny]

Szifra — Szifra utożsamiana jest z Jochebed, matką Mojżesza, według tradycji jest to ta sama osoba, zob. Raszi do 1:15. [przypis tradycyjny]

szli trzy dni w pustyni, a nie znaleźli wody — „Woda jest symbolem Tory, dlatego Ezdrasz wprowadził zarządzenie, aby Tora była odczytywana publicznie w Szabaty, w poniedziałki i w czwartki tak, by nie było trzech dni bez Tory”, Rosz do 15:22. [przypis tradycyjny]