Przypisy

raz do roku — „W Jom Kipur (Dzień Pojednania)”, por Kpł 16:18, zob. Raszi do 30:10 [2]. [przypis tradycyjny]

ręce swe na głowę jego — „Mówiąc mu: twoja krew na twoją głowę, my nie ponosimy kary za twoją śmierć, bo ty sam ją siebie sprowadziłeś”, Raszi do 24:14 [3]. [przypis tradycyjny]

ręce swoje i nogi swoje — Raszi uczy, że kohen „uświęcał [czyli obmywał] jednocześnie swoje ręce i nogi […] Kładł prawą rękę na swojej prawej nodze, a lewą na lewej i tak obmywał je [za jednym razem]”, Raszi do 30:19 [1]. Koheni pełnili swoją służbę boso. [przypis tradycyjny]

ręka (wzniesiona) ku tronowi Jah — „Mojżesz powiedział: ręka Świętego Błogosławionego jest wzniesiona w przysiędze na Jego tron, że Jego wojna i wrogość do Amaleka będą wiecznie”. Dlaczego słowo tron zapisane jest w niepełny sposób jako כֵּס (kes) a nie כִּסֵּא (kise)? Także Czteroliterowe Imię Boga napisane jest tu jedynie jako dwie litery czyli „rozdzielone w połowie? Przysiągł Święty Błogosławiony, że ani Jego Imię ani Jego tron nie będą całe, aż imię Amaleka zostanie całkowicie wymazane, a gdy zostanie ono zmazane, wtedy Imię Boga będzie kompletne i Jego tron również”, Raszi do 17:16. [przypis tradycyjny]

Reuela — jego inne imię to Jitro, i tak nazywany będzie w kolejnych rozdziałach. Wedle tradycji teść Mojżesza miał siedem imion: Reuel, Jeter, Jitro, Keni, Chowew, Chewer i Putiel, zob. Raszi do 4:18. [przypis tradycyjny]

rój robactwa — hebr. עָרֹב (arow): mieszanina, coś co się miesza w nieustannym ruchu, w tradycji żydowskiej najczęściej rozumiane jako dzikie zwierzęta. Salomon Spitzer w swoim tłumaczeniu używa słowa drapieżce. „Oto posłałem chmarę wszy i komarów, i innych drobnych [insektów], ale nie przejąłeś się tym, teraz więc posyłam na ciebie stado bardziej uciążliwych najróżniejszych stworzeń: lwy, niedźwiedzie, lamparty, dziki, wilki i wszelkie dzikie zwierzęta”, Bechor Szor do 8:17. „Wszelkie rodzaje dzikich groźnych zwierząt, jak węże i skorpiony, w kłębowiskach. I siały one wśród ludzi spustoszenie”, Raszi do 8:17. W innych tłumaczeniach podawane są (za Septuagintą) muchy. [przypis tradycyjny]

rój skrzydlaty — „Odnosi się to do drobnych, niepozornych stworzeń, poruszających się przy ziemi, jak na przykład muchy, szerszenie, komary, szarańcza”, Raszi do 11:20 [1]. [przypis tradycyjny]

różnoplemiennego ludu mnóstwo — hebr. עֵרֶב רַב (erew raw) dosł. mieszanina wielka. Mieszana społeczność z różnych ludów, które zrobiły konwersję na judaizm, zob. Raszi do 12:38. Gromada spośród ludzi Micraimu, którzy do nich dołączyli, zob. Ibn Ezra do 12:38. [przypis tradycyjny]

robotą plecioną — Raszi wyjaśnia: wykonasz je jako nici splecione w warkocz, a nie jak ogniwa łańcucha, zob. Raszi do 28:14 [3]. [przypis tradycyjny]

robotą wymyślną — Raszi wyjaśnia, że było to tkanie dwustronne, tak że wzór po jednej stronie był odmienny od wzoru po drugiej stronie, zob. Raszi do 28:6 [3]. [przypis tradycyjny]

robotę każdodzienną w jej dniu — hebr. דְּבַר יוֹם בְּיוֹמוֹ (dwar jom bejomo) dosł. rzecz dnia w jej dniu, tu w znaczeniu: całą ilość cegieł wyznaczoną na ten dzień, ukończcie w ciągu tego dnia, tak jak robiliście, gdy mieliście dostarczaną słomę, zob. Raszi do 5:13. [przypis tradycyjny]

roczniaka — „Przez cały pierwszy rok życia [jagnię] określane jest jako roczniak, czyli urodzone w tym roku”, Raszi do 12:5. [przypis tradycyjny]

rondla — hebr. מַרְחֶשֶׁת (marcheszet). „Było to naczynie w Świątyni, głębokie. Z tego powodu, że było głębokie, zbierała się w nim oliwa i ogień całkiem jej nie wypalał, dlatego sporządzone w nim wypieki były drgające [jak galareta], każda rzecz miękka od nasączenia płynem wygląda jakby dygotała i poruszała się”, Raszi do 2:7 [1]. [przypis tradycyjny]

rozbite zostaną — tanur i kirajim „to przenośne sprzęty, są gliniane i mają wnętrze, oba mają otwory od góry a garnek stawia się na tym otworze”, Raszi do 11:35 [1]. Muszą zostać rozbite, „gdyż naczyń ceramicznych nie można oczyścić poprzez zanurzenie [w mykwie]”, Raszi do 11:35 [2]. [przypis tradycyjny]

rozdwojone kopyta, i rozszczepiające kopyta przecięcie📌prawdopodobnie przydałaby się tu ilustracja, przeżuwające żułek — „Znaczenie wersetu jest takie, że każde zwierzę, które posiada obie te cechy możecie spożywać, ale nie jedzcie takiego, co ma tylko jedną z tych cech”, Ramban do 11:3 [1]. Ramban (inaczej Nachmanides) to skrót od rabi Mosze ben Nachman (1194–1270), czołowy komentator Biblii i Talmudu, rabin, filozof, kabalista i lekarz. Urodził się w Geronie w Hiszpanii i przeniósł się do Ziemi Izraela, gdzie osiedlił się w Ako. [przypis tradycyjny]

Rozdział I — cały pierwszy rozdział Tory poświęcony dziełu stworzenia, hebr. מַעֲשֵׂה בְּרֵאשִׁית (maase bereszit), jest jednym z głównych tematów żydowskiej mistyki. Tradycja ta mówi, że Bóg stwarzał świat literami „patrząc w Torę” (Zohar II.161b), co oznacza także, że studiowanie mającego zaledwie 434 słowa opisu stworzenia pozwala odkryć boskie sekrety i zasady funkcjonowania całego świata. [przypis tradycyjny]

Rozgrzeszać zaś będzie kapłan, który namaszczony zostanie, — „Odkupienie w Jom Kipur było ważne tylko wtedy, gdy dokonywał go Najwyższy Kohen”, Raszi do16:32 [1]. [przypis tradycyjny]

rozgrzeszy ją — Ramban cytuje talmudyczną opinię (Nida 31b:8), iż rozgrzeszenie dawane jest kobiecie, ponieważ krzycząc w bólach porodowych mogła złożyć przysięgę, że nigdy więcej nie będzie współżyć z mężem, aby nie doświadczać takiego bólu, dlatego musi złożyć ofiarę za złamanie swojej przysięgi, zob. Ramban do 12:7 [1]. [przypis tradycyjny]

rozgrzeszy siebie i dom swój — Raszi uczy, że Najwyższy Kohen dokonywał drugiego wyznania grzechów, za siebie i za swoich braci, kohenów, bo oni wszyscy określani byli jako jego dom, ale to przebłaganie obejmowało tylko grzech zanieczyszczania Świątyni i świętych pokarmów, gdy jakiś kohen w stanie nieczystości wszedł do Świątyni lub spożywał coś świętego, zob. Raszi do 16:11 [1]. [przypis tradycyjny]

Rozkaż mi — hebr. הִתְפָּאֵר (hitpaer) dosł. poszczyć się. „Popisuj się, pokazując, żeś taki zmyślny i prosisz mnie o coś wielkiego, mówiąc, że nie będę mógł tego zrobić”, Raszi do 8:5. „Zrobię ci zaszczyt tym, że wstawię się do Boga, a On usunie plagę w dniu, który ty wyznaczysz”, Ibn Ezra do 8:5. [przypis tradycyjny]

rozłożyli się tam obozem — „Zatrzymali się na postój, aby studiować prawa Tory, które właśnie otrzymali”, Chizkuni do 15:27. [przypis tradycyjny]

rozplenili się, i rozrodzili, i rozmnożyli, i wzmogli się [bardzo] wielce — W tym wersecie pojawia się sześć słów opisujących rozradzanie się synów Israela. Raszi komentuje: „Ich żony nie roniły, a dzieci nie umierały w dzieciństwie”. Midrasz interpretuje to tak, że za każdym razem kobiety rodziły sześcioraczki, zob. Raszi do 1:7. [przypis tradycyjny]

rozprzestrzeni — hebr. יַפְתְּ (jaft) od rdzenia פָּתָה (pata): 'rozszerzać, rozciągać': gra słów z imieniem Jefet. «Bóg rozszerzy granice terenów Jefeta, jednak Jego chwała będzie zamieszkiwać tylko w „namiotach Szema”», zob. Radak do 9:27. [przypis tradycyjny]

rozpustnej — hebr. זֹנָה (zona): dosł. prostytutka, nierządnica, ale Raszi wyjaśnia, że tutaj mowa jest o kobiecie, która współżyła seksualnie z Żydem, któremu była zakazana, a taki akt zagrożony był karą odcięcia (karet) lub gdy współżyła z Gibeonitą albo z mamzerem, czyli kimś urodzonym w wyniku zakazanego stosunku, zob. Raszi do 21:7 [1]. [przypis tradycyjny]

rozradzajcie się i rozmnażajcie — w wersecie 9:1 jest to powiedziane jako błogosławieństwo, tu w znaczeniu nakazu, zob. Raszi do 9:7. [przypis tradycyjny]

rozradzały i rozmnażały — midrasz uczy, że również zwierzętom nie wolno było się rozmnażać w arce, zob. Raszi do 8:17. [przypis tradycyjny]

rozróżniajcie między bydłem czystym a nieczystym — Raszi uczy, że dotyczy to nie tylko rozróżniania, które zwierzęta są rytualnie czyste, a które nieczyste, ale także rozróżniania wśród zwierząt dozwolonych, czy zostały ubite prawidłowo, zgodnie z wymogami koszernego uboju, czy nie, zob. Raszi do 20:25 [1]. [przypis tradycyjny]

rozsiewaj wieści kłamliwej — „To przestroga, by nie wierzyć kłamliwym słowom ani plotkom (hebr. לָשׁוֹן הָרָע laszon hara, dosł. zły język). Dotyczy to również sędziego, który nie powinien słuchać jednej strony sporu zanim nie pojawi się druga strona”, Raszi do 23:1 [1]. W tradycji żydowskiej laszon hara oznacza plotki, które są prawdziwe, ale szkodzą drugiemu człowiekowi. Zakaz obmawiania innych jest uważany za jedno z najtrudniejszych do spełnienia przykazań. [przypis tradycyjny]

rozszarpanym zostało — „Przez dzikie zwierzę”, Raszi do 22:12 [1]. [przypis tradycyjny]

rozszczepiające kopyta przecięcie — „Kopyto rozdzielone na dwie [racice] a nie kopyto pojedyncze, jak u konia czy osła”, Raszbam do 11:3 [2]. [przypis tradycyjny]

rozumem — hebr. תְּבוּנָה (tewuna): rozumienie. To oznacza, że „pojmuje rzeczy własnym rozumieniem i wyciąga wnioski z tego, czego się nauczył”, Raszi do 31:3 [2]. [przypis tradycyjny]

rozwierające wszelkie łono — „To, co rodząc się jako pierwsze, otworzyło łono swojej matki”, Raszi do 13:2. [przypis tradycyjny]

rzekł — Bóg stwarzał świat Swoją mową, uczynił to poprzez עֲשָׂרָה מַאֲמָרוֹת (asara maamarot): 'Dziesięć Wypowiedzeń', por. Pirke Awot 5:1. W opisie Stworzenia, słowo וַיֹּאמֶר (wajomer): 'rzekł', znajduje się dziewięć razy, ale wyrażenie בְּרֵאשִׁית (bereszit): 'na początku', traktowane jest jako dziesiąte wypowiedzenie, por. Rambam do Pirke Awot 5:1.

Rambam, także: Majmonides, rabi Mosze ben Majmon (1135–1204). Ur. w Kordobie, zm. w Kairze, rabin i lekarz, jeden z najważniejszych żydowskich filozofów, autor Miszne Tora, kodeksu obejmującego całe prawo żydowskie, także autor komentarza do całej Miszny oraz dzieł filozoficznych, z których najbardziej znane jest More newuchim („Przewodnik błądzących”).

[przypis tradycyjny]

rzekł do niego Wiekuisty — głos Boży słyszany był tylko przez Mojżesza, ale nie był słyszalny dla reszty ludu Israela. Ten głos nie był również przeznaczony dla Aharona. Midrasz wylicza, że trzynaście razy w Torze Bóg zwraca się z przemową do Mojżesza i Aharona i trzynaście razy tylko do samego Mojżesza, aby ten z kolei pouczył Aharona, zob. Raszi do 1:1 [2 i 3]. [przypis tradycyjny]

rzekł im: — „[Mojżesz] powiedział do Aharona, by ten powiedział to Elazarowi i Itamarowi”, Raszi do 11:1 [2]. [przypis tradycyjny]

rzekł Mojżesz — „To proroctwo zostało przekazane [Mojżeszowi], kiedy jeszcze stał przed Faraonem, bo gdy już wyszedł od niego, miał »więcej nie ujrzeć jego oblicza«”, Raszi do 11:4. [przypis tradycyjny]

rzekł Wiekuisty do Mojżesza — Chizkuni uważa, że Bóg przemówił do Mojżesza, kiedy ten stał jeszcze przed Faraonem, zob. Chizkuni do 11:1. Zdaniem Ibn Ezry śmierć pierworodnych została zapowiedziana Mojżeszowi jeszcze w Midianie (por. Wj 4:23), zob. Ibn Ezra do 11:1. [przypis tradycyjny]

rzekł Wiekuisty do Mojżesza i do Aharona — „Ponieważ Mojżesz powiedział że jest «zająkliwych ust», Święty Błogosławiony dołączył do niego Aharona, by ten był jego ustami i jego rzecznikiem”, Raszi do 6:13. [przypis tradycyjny]

Rzekł wróg — Ibn Ezra uważa, że chodzi o Faraona osobiście, zob. Ibn Ezra do 15:9. „Micrejczycy rzekli tak, gdy ujrzeli, że morze zmienia się w suchy ląd”, Raszbam do 15:9. [przypis tradycyjny]

Rzekł zaś Mojżesz do Aharona: „Przystąp do ołtarza i spełnij ofiarę — „Jako że przez całe siedem dni upełnomocniania Mojżesz wykonywał obowiązki [kohena], ósmego dnia rzekł Mojżesz do Aharona: od teraz to ty zbliż się i pełnij tę służbę”, Chizkuni do 9:7 [1]. [przypis tradycyjny]

rzekli do Mojżesza — midrasz uczy, że były cztery grupy [ludzi] nad morzem: pierwsza grupa nie chciała wybawienia i woleli już umrzeć, druga grupa namawiała, żeby wracać do Micraim, trzecia grupa domagała się, by walczyć z Micrejczykami, a czwarta grupa to ci, którzy wołali błagalnie do Świętego Błogosławionego, zob. Rabeinu Bachja do 14:11 [2]. [przypis tradycyjny]

rzekli słudzy Faraona do niego — „Słudzy przemówili dopiero, gdy Mojżesz wyszedł, bo nie chcieli pokazać przed Mojżeszem, że się go boją”, Tur do 10:7. [przypis tradycyjny]

rzeźbą pieczętarską — Raszi wyjaśnia: tak jak ryje się wyraźne litery na sygnecie służącym do pieczętowania, zob. Raszi do 28:11 [2]. [przypis tradycyjny]

rzucił z rąk swoich tablice — „[Kiedy Mojżesz] ujrzał cielca z tablic zniknęły napisy i stały się bardzo ciężkie. […] Przyjdź i zobacz, jak wielka jest siła Mojżesza. Rzekł Rabi Jechuda: Tablice ważyły czterdzieści sea [ok. 250 kg.] i były wykonane z szafiru, a nosił je w rękach jak coś lekkiego. Lecz gdy napis się rozproszył, roztrzaskał je”, Midrasz Tanchuma, Ki Tisa 26 [2][3]. [przypis tradycyjny]