Przypisy

Naama — midrasz uczy, że została ona żoną Noacha, zob. Raszi do 4:22. [przypis tradycyjny]

na barkach swoich — „Chociaż szło z nimi wiele zwierząt [jucznych, nieśli mace na ramionach], jako wyraz miłości do [Bożego] przykazania”, Raszi do 12:34. [przypis tradycyjny]

na brzuchu twoim — midrasz uczy, że wąż miał nogi, których został tu pozbawiony, zob. Raszi do 3:14. [przypis tradycyjny]

Na całej ziemi władania waszego wyzwolenie dajcie dla ziemi — Raszi komentuje, że prawo to obejmowało też zwrot sprzedanych domów i wyzwolenie niewolników, ale należy to rozumieć także w połączeniu z dalszymi wersetami: „kto sprzedał swoją własność miał prawo odkupić ją po dwóch latach, albo on sam albo jego krewny, zaś nabywca nie mógł temu przeszkodzić”, Raszi do 25:24 [1]. [przypis tradycyjny]

nacięć dla umarłego nie czyńcie na ciele waszym — „Taka była praktyka u pogan, że nacinali sobie ciało, gdy ktoś im zmarł”, Raszi do 19:28 [1]. [przypis tradycyjny]

na czasy — hebr. לְדֹרֹת (ledorot): dosł.'na pokolenia'. Słowo דֹרֹת (dorot): 'pokolenia' zapisane jest w sposób niepełny, bez liter waw דוֹרוֹת i midrasz sugeruje, że «są pokolenia, które nie potrzebowały tego znaku [przymierza], ponieważ [w pokoleniach tych] żyli ludzie całkowicie sprawiedliwi, jak pokolenie Ezechiasza króla Judy czy pokolenie Szimona ben Jochaja», zob. Raszi do 9:12. [przypis tradycyjny]

na człowieka tego — „Ale nie na całą społeczność, ponieważ cała społeczność nie jest karana karą odcięcia (karet)”, Raszi do 20:3 [2]. [przypis tradycyjny]

na czworakach — „To jest skorpion”, Raszi do 11:42 [3]. [przypis tradycyjny]

naczyń srebrnych i naczyń złotych — Hebrajczycy wzięli je „w zamian za to, że zostawili [Micrejczykom] swoje domy, pola i sprzęty, które nabyli w Micraim, a których nie mogli zabrać ze sobą”, Chizkuni do 11:2. [przypis tradycyjny]

Naczynie też gliniane, w którym się gotowała — Raszi komentuje, że ceramiczne naczynie wchłaniało nieco z ofiary i to miało status taki jak נוֹתָר (notar): resztka, pozostała z ofiary, która była zakazana do spożycia, zob. Raszi do 6:21 [1]. [przypis tradycyjny]

naderwie głowę jego nad karkiem, ale jej nie oderwie — Raszi komentuje, że kohen przecinał paznokciem (por. przypis do Kpł 1:15) tylko jeden z dwóch organów ptaka: albo przełyk albo tchawicę, zob. Raszi do 5:8 [2]. [przypis tradycyjny]

naderwie głowę jej — hebr. מָלַק (malak): skubać, odrywać, uszczypnąć. Raszi uczy, że czynność ta nie była wykonywana narzędziem, lecz kohen ciął swoim paznokciem przez kręgi szyjne ptaka od strony karku i docierając do tchawicy i przełyku, przecinał je, zob. Raszi do 1:15 [2]. [przypis tradycyjny]

nad naczyniem glinianym, nad wodą żywą — czyli źródlaną, znajdującą się w naczyniu. „Najpierw wlewa wodę do naczynia, tak aby krew ptaka była na niej widoczna”, Raszi do 14:5 [1]. [przypis tradycyjny]

nad pasem efodu — Raszi wyjaśnia, że pierścienie zostały umieszczone z tyłu, nad pasem efodu, na wysokości dolnego końca napierśnika, który był z przodu. Pierścienie te oraz dolne pierścienie napierśnika były połączone z prawej i lewej strony za pomocą sznura z błękitnej wełny, tak aby dolna krawędź napierśnika nie kołysała się do przodu i do tyłu i nie uderzała w brzuch, dzięki czemu napierśnik dobrze przylegał do płaszcza, zob. Raszi do 28:21 [1]. [przypis tradycyjny]

nadto i właściciel jego stracony — Raszi komentuje, że zasługuje on na „śmierć z rąk Nieba”, nie zaś z rąk sądu, zob. Raszi do 21:29 [4]. [przypis tradycyjny]

nad wszystkie bogi — midrasz „uczy, że [Jitro] był zaznajomiony ze wszystkimi kultami na świecie i nie było takiego bożka, któremu by nie służył”, Raszi do 18:11. [przypis tradycyjny]

nad wszystkimi bożyszczami Micraimu wykonam sądy — „Drewniany bożek zgnił, a metalowy stopił się i wylał na ziemię”, Raszi do 12:12. [przypis tradycyjny]

naganiaczom ludu i nadzorcom jego — hebr. נֹגְשִׂים (nogsim), „naganiaczami” byli Micrejczycy a שֹׁטְרִים (szotrim), „nadzorcami” byli Hebrajczycy. „Naganiacz był wyznaczony nad kilkoma nadzorcami, a każdy nadzorca dozorował [grupę] tych, którzy wykonywali prace”, zob. Raszi do 5:6. [przypis tradycyjny]

nagimi — «Tora odnosi się tu do postrzegania umysłowego, a nie zaledwie wzrokowego […]. Nawet niewidomy człowiek wie, kiedy jest nagi. Co więc oznacza, że „poznali, że są nagimi”? Mieli tylko jedno przykazanie i ogołocili się z niego», zob. Raszi do 3:7. [przypis tradycyjny]

na głowie, albo na brodzie — „Tora robi tu rozróżnienie pomiędzy zarazą na owłosionym miejscu, a zarazą pojawiającą się na [odsłoniętym] ciele, oznaką tej [na ciele] jest biały włos a oznaką tej drugiej żółty włos”, Raszi do 13:29 [1]. [przypis tradycyjny]

nagość — hebr. עֶרְוָה (erwa): nagość, obnażenie, coś nieprzyzwoitego. „Odnosi się to do czegoś niestosownego, co zostało odsłonięte, a powinno być zakryte”, Ibn Ezra do 18:6 [4]. [przypis tradycyjny]

nagość ojca swojego — «Jedni mędrcy wnioskują, że go wykastrował, inni że wykorzystał go cieleśnie w amoralny sposób», zob. Raszi do 9:22. [przypis tradycyjny]

nagości matki twojej — Raszi uczy, że te słowa włączają matkę, która nie jest żoną ojca, zob. Raszi do 18:7 [2]. [przypis tradycyjny]

Nagości ojca twojego — Raszi uczy, że te słowa dotyczą żony ojca, nie ciała samego ojca, zob. Raszi do 18:7 [1]. [przypis tradycyjny]

Nagości synowej twojej — Raszi uczy, że nie dotyczy to kobiety, która nie jest legalną żoną syna, zob. Raszi do 18:15 [1]. [przypis tradycyjny]

Nagości żony ojca twego — Raszi uczy, że zakaz ten obowiązuje także po śmierci ojca, zob. Raszi do 18:8 [1]. [przypis tradycyjny]

najemnikowi twemu, i przysiedleńcowi twojemu — Raszi uczy, że także nie-Żydzi mogli w takim roku korzystać z darmowego plonu, zob. Raszi do 25:6 [4]. [przypis tradycyjny]

najstarszemu — nie wiadomo, czy słowo 'najstarszy' odnosi się do Jefeta, czy do Szema, midrasz po przeliczeniu lat życia Noacha i jego synów ustala, że Jefet był starszy od Szema. Raszi zwraca też uwagę, że Tora podkreśla tu pokrewieństwo tylko z Jefetem, ale nie z Chamem, zob. Raszi do 10:21. [przypis tradycyjny]

Na jutro — „Faraon powiedział: «pomódl się dziś, by żaby zostały zniszczone do jutra»”, Raszi do 8:6. [przypis tradycyjny]

Najwcześniejsze z pierwocin ziemi twojej — „Nawet w Roku Szabatowym ofiarowanie pierwocin było obowiązkowe […]. Człowiek wchodził na swoje pole, widział pierwszą figę, która dojrzała, obwiązywał ją trzcinką na oznaczenie i na uświęcenie [owocu]. Termin בִּכּוּרִים (bikurim, pierwociny) odnosi się tylko do siedmiu gatunków, o których mowa w Torze (por. Pwt 8:8)”, Raszi do 23:19 [1]. Te siedem gatunków to pszenica, jęczmień, winogrona, figi, granaty, oliwki i daktyle. [przypis tradycyjny]

Najwcześniejsze z pierwocin ziemi twojej — Raszi uczy, że odnosi się to do siedmiu gatunków, które są chlubą ziemi Israela: pszenicy, jęczmienia, winogron, fig, granatów i oliwy z oliwek oraz miodu (który w tym kontekście oznacza melasę z daktyli, a nie miód pszczeli), por. Pwt 8:8, zob. Raszi do 34:26 [1]. [przypis tradycyjny]

na każdy rząd kadzidła czystego — Raszi uczy, że były tam dwa dzbanuszki i w każdym umieszczano pełną garść kadzidła, zob. Raszi do 24:7 [1]. [przypis tradycyjny]

na kiedy pomodlić się mam za ciebie — „Którego dnia i o jakiej porze chcesz, żeby usunąć żaby, to pomodlę się od razu, aby pomarły tuż przed tym czasem, o który prosisz, a jako że nie jest to zwyczajne, by wszystkie żaby padły w jednej chwili, [będziesz wiedział, że to w wyniku modlitwy]”, Raszbam do 8:5. [przypis tradycyjny]

nałoży na nią kadzidła — Raszi komentuje, że kohen nakładał małą garść, hebr. קֹמֶץ (komec), kadzidła na jedną stronę ofiary pokarmowej, tylko na jej część, oliwa natomiast wylewana była na całość mąki, mąka była mieszana oliwą i z tego kohen wybierał garstkę, kadzidło zaś znajdowało się na skraju mąki, nie było z nią mieszane nie wybierało się z niego garstki czyli komecu, a po odjęciu małej garści ofiary pokarmowej, kohen usuwał całe kadzidło i spalał je, zob. Raszi do 2:1 [5]. Hebr. קֹמֶץ (komec) to ilość mąki, która mieściła się pod trzema złożonymi palcami kohena, jest to więcej niż szczypta, ale mniej niż garść. [przypis tradycyjny]

na ludziach i na bydle — „Spytasz: skąd mieli zwierzęta, czyż nie jest powiedziane (9:6) »pozdychało wszystko bydło Micraimu«? Lecz dekret [o śmierci zwierząt] dotyczył tylko tego bydła, które znajdowało się na polu, kto zaś bał się słów Wiekuistego, wprowadził swoje zwierzęta do budynków”, Raszi do 9:10. [przypis tradycyjny]

namaścisz go — „Oliwą namaszczenia, każde pomazanie było w kształcie litery X”, Raszi do 29:36 [3]. [przypis tradycyjny]

namaścisz go — „To namaszczenie także miało kształt litery X, [Mojżesz] nakładał oliwę na głowę [Aharona] i pomiędzy jego brwi i łączył [te plamy oliwy] palcem”, Raszi do 29:7 [1]. [przypis tradycyjny]

namaścisz nim — „Wszystkie namaszczenia miały formę litery X, oprócz [namaszczania] królów, które były [czynione] w formie diademu”, Raszi do 30:26 [1]. [przypis tradycyjny]

namazane oliwą — po upieczeniu kołacze pomazywano oliwą, nakreślając znak podobny do X, zob. Raszi do 29:2 [3]. [przypis tradycyjny]

na miejsce, które przygotowałem — jest to jeden z wersetów, z którego midrasz uczy, że Niebiańska Świątynia znajduje się dokładnie naprzeciw ziemskiej Świątyni Jerozolimskiej, zob. Raszi do 23:20 [2]. [przypis tradycyjny]

na miejscu, które urządzisz na siedzibę Twą — „Świątynia na dole położona będzie dokładnie naprzeciw Tronu [Bożego] na górze”, Raszi do 15:17. [przypis tradycyjny]

na miejscu świętem — „Na dziedzińcu Przybytku zboru [hebr. ohel moed], ponieważ te ofiary pokojowe miały najwyższy stopień świętości”, Raszi do 29:31 [1]. [przypis tradycyjny]

na miejscu świętym — Raszi uczy, że tu »miejsce święte« oznacza podwórze Przybytku, zob. Raszi do 6:9 [1]. [przypis tradycyjny]

namiot jego — hebr. אָהֳלוֹ (aholo): namiot jego. „Był to namiot z zasłon z koziej sierści, służący jako dach”, Raszi do 35:11 [2]. [przypis tradycyjny]

na nim — „a nie poza ołtarzem”, Ibn Ezra do 6:2 [2]. Ogień miał płonąć „tak nocą tak jak za dnia”, Raszbam do 6:2 [3]. [przypis tradycyjny]

na państwo twoje — hebr. בִּגְבֻלֶךָ (bigwulecha) dosł. w granice twoje. [przypis tradycyjny]

napełnił nią dłoń swoją — Raszi wyjaśnia, że chodzi tu o קֹמֶץ (komec), por. przypis do Kpł 2:2, zob. Raszi do 9:17 [1]. [przypis tradycyjny]

napierśnika — hebr. חֹשֶׁן (choszen). Część ceremonialnego stroju Arcykapłana, kwadratowy napierśnik przymocowany był z przodu na piersi, w napierśniku osadzone było 12 drogich kamieni, po trzy w czterech rzędach, symbolizujących 12 plemion Israela. Raszi komentuje: kamienie onyksowe potrzebne były do naramiennika, a kamienie wypełniające do napierśnika, zob. Raszi do 25:7 [3]. [przypis tradycyjny]

napierśnik wyroczny — hebr. חֹשֶׁן מִשְׁפָּט (choszen miszpat): dosł. napierśnik sądu, w innych tłumaczeniach pektorał, element stroju Najwyższego Kohena (Arcykapłana), noszony przez niego na piersi. Na zewnętrznej stronie choszen miszpat znajdowało się 12 kamieni szlachetnych z wyrytymi imionami plemion Israela, wewnątrz mieścił się schowek na tzw. אוּרִים וְתֻּמִּים (urim wetumim): wedle tradycji był to pergamin z zapisanym Imieniem Boga, por. 28:30, za pomocą urim wetumim Najwyższy Kohen udzielał w imieniu Boga odpowiedzi na zadawane pytania. Choszen miszpat był nazywany »napierśnikiem sądu« „ponieważ czynił odpokutowanie za omyłki sądu, inne wyjaśnienie: ponieważ jego wyroki były klarowne a jego obietnice prawdziwe”, Raszi do 28:15 [1]. [przypis tradycyjny]

napisał na tablicach słowa przymierza — „Bóg je napisał”, Ibn Ezra do 34:28 [2]. [przypis tradycyjny]

napisów nakłuwanych — czyli tatuaży. „Napis wyryty i zatopiony [w ciele], którego nigdy nie da się wymazać, ponieważ jest wytatuowany igłą i pozostaje czarny na zawsze”, Raszi do 19:28 [2]. [przypis tradycyjny]

Napisz sobie słowa te — „Chociaż przed [tym jak zrobili] cielca powiedziałem, że dam ci kamienne tablice, i Torę, i przykazania które spisałem. Teraz, kiedy zgrzeszyli, ty sam wyciosaj sobie tablice, a Ja je zapiszę, lecz nie dam ci już Tory i przykazań, które napisałem, ale ty je spisz sam”, Sforno do 34:27 [1]. Raszi uczy, że Mojżesz miał spisać słowa Tory Pisanej, ale nie Tory Ustnej, zob. Raszi do 34:27 [1]. Według tradycji żydowskiej istnieje Tora Pisana (Tora szebichtaw) i Tora Ustna (Tora szebeal pe), obie zostały dane Mojżeszowi na górze Synaj. Tora Pisana to Pięcioksiąg i pozostałe księgi Tanachu (Tanach to skrót od: Tora, Newiim, tj. „Prorocy” i Ketuwim, tj. „Pisma”) czyli 24 księgi Biblii Hebrajskiej. Tora Ustna, to wszelkie komentarze rabiniczne i szczegółowe interpretacje przykazań zawartych w Torze Pisanej, obejmuje to między innymi Misznę, Talmud, midrasze itp. Początkowo Tora Ustna była studiowana i przekazywana wyłącznie ustnie, w pewnym momencie historii treść tych nauk musiała zostać spisana, ale pomimo tego, że dostępna jest w księgach, nadal określana jest jako Tora Ustna. [przypis tradycyjny]

na placki przaśne — „Upiekli [ciasto] jako mace z powodu przykazania, które otrzymali: »zakis niech się nie znajduje w domach waszych« (12:19)”, Ramban do 12:39. „[Upiekli mace] w Sukot, gdzie był ich pierwszy postój”, Chizkuni do 12:39. [przypis tradycyjny]

na podobieństwo i obraz swój — «Bóg wszczepił mu moc płodzenia i odtwarzania Swojego podobieństwa tak, aby dzieło człowieka było jak dzieło Najwyższego. I nie jest tak powiedziane w odniesieniu do Kaina ani Hewla, nie jest też wspomniane, ile lat żył Kain i ile miał lat, gdy spłodził swego syna Chanocha, ponieważ imię Hewla zostało wymazane, a i [ród] Kaina zginął [następnie] w potopie», zob. Ibn Ezra do 5:3. [przypis tradycyjny]

na pokolenia wasze — u Cylkowa: w potomstwie waszym. [przypis tradycyjny]

[na] potrzebę dzienną każdego dnia — hebr. דְּבַר יוֹם בְּיוֹמוֹ (dwar jom bejomo) dosł. rzecz tego dnia, w jej dniu. „To, co potrzebne do spożycia na ten dzień, zbiorą tego właśnie dnia, a nie zbiorą dzisiaj na potrzeby dnia jutrzejszego”, Raszi do 16:4. [przypis tradycyjny]

naprzeciw Boga — „To oznacza, że Szechina (Boska Obecność) wyszła naprzeciw ludu, jak pan młody wychodzący naprzeciw oblubienicy i dlatego napisane jest »Wiekuisty przyszedł z Synaju« (Pwt 33:2) a nie jest napisane »przyszedł na Synaj«”, Raszi do 19:17. [przypis tradycyjny]

naprzeciw góry — chodzi o górę „wspomnianą powyżej (por. Wj 3:12), przy której mieli służyć Bogu”, Raszbam do 19:2. [przypis tradycyjny]

na przednią stronę ołtarza — oznacza to „południową, czyli »przednią stronę« ołtarza, ponieważ podest prowadzący do ołtarza znajdował się od tej strony”, Raszi do 6:7 [3]. [przypis tradycyjny]

na przekór — hebr. קֶרִי (keri): przypadkowo, dorywczo, okazyjnie. „Nasi rabini powiedzieli [że oznacza to] nieregularnie, przypadkowo, [coś wydarza się się] tylko okazjonalnie, zatem [tu można to odczytać]: jeśli będziesz przestrzegać przykazań [tylko] okazjonalnie”, Raszi do 26:21 [1]. Raszi dodaje, że Onkelos przekłada to słowo w znaczeniu: upór, zatwardziałość serca. [przypis tradycyjny]

naruszając przymierze Moje — „Zaprzeczając samej zasadzie istnienia Boga. Oto jest tu siedem grzechów, a jeden pociąga za sobą drugi [… gdy ktoś] nie studiował Tory, nie wypełniał jej, pogardzał tymi, którzy ją spełniali, nienawidził mędrców Tory, powstrzymywał innych od spełniania [przykazań], podważał boskie pochodzenie przykazań i [w końcu] odrzucił samą idę istnienia Boga”, Raszi do 26:15 [5]. [przypis tradycyjny]

na samym świeczniku cztery kielichy — czyli „na samej [centralnej] gałęzi świecznika były cztery kielichy, jeden wystający z niej poniżej ramion i trzy powyżej miejsc, z których wychodziły ramiona, rozchodzące się z jej boków”, Raszi do 25:34 [1]. [przypis tradycyjny]

nasienia swego — potomstwa swego. „Jeśli poślubi on którąś z tych niedozwolonych mu kobiet, to potomstwo z niej będzie skalane (sprofanowane) czyli חָלָל (chalal) w odniesieniu do kapłańskiej świętości”, Raszi do 21:15: 1. Dzieci takie traciły status kohena. [przypis tradycyjny]

na skórze — „Tu mowa o skórze nie przerobionej”, Raszi do 13:48 [2]. [przypis tradycyjny]

następnie przystąpili — „Po tym jak [Mojżesz] pouczył starszyznę, powtarzał zagadnienie lub prawo ludowi Israela. Mędrcy uczyli jak wyglądał porządek nauczania: Mojżesz uczył się z ust Wszechmogącego, następnie wchodził Aharon i Mojżesz uczył go zagadnienia, [po czym] Aharon odsuwał się i zasiadał po lewej stronie Mojżesza, wchodzili synowie [Aharona], Mojżesz uczył ich lekcji i oni się odsuwali: Eliezer zasiadał po prawej stronie Mojżesza, a Itamar po lewej Aharona, [wówczas] wchodziła starszyzna, Mojżesz uczył ich lekcji, starszyzna usuwała się i zasiadała po bokach a wkraczał cały lud i Mojżesz uczył ich lekcji. Zatem cały lud uzyskiwał [wiedzę] jeden raz, starszyzna dwukrotnie, a synowie Aharona trzykrotnie.”, Raszi do 34:32 [1]. [przypis tradycyjny]

następnie przyszli Mojżesz i Ahron — „Ale członkowie starszyzny, [idący] za Mojżeszem i Ahronem, wymykali się jeden po drugim, aż wycofali się wszyscy, zanim przybyli do pałacu, ponieważ bali się tam iść”. Zostali za to ukarani podczas objawienia na Synaju, wtedy tylko sam Mojżesz mógł się zbliżyć do Wiekuistego, a im było to zakazane (por. Wj 24:1-2), zob. Raszi do 5:1. [przypis tradycyjny]

nauczać w porze, kiedy co nieczyste i w porze kiedy co czyste — „[Wskazując] dzień, kiedy człowiek, ubranie lub dom stają się nieczyste albo czyste”, Ibn Ezra do 14:57 [1]. [przypis tradycyjny]

nauki — słowo תּוֹרֹת (torot): Tory, nauki, napisane jest tu w liczbie mnogiej, co oznacza: dwie Tory; „jedna to Tora pisana a druga to Tora ustna, to zaś uczy, że obie dane były Mojżeszowi na Synaju”, Raszi do 26:46 [1]. Według tradycji żydowskiej istnieje Tora Pisana (Tora szebichtaw) i Tora Ustna (Tora szebeal pe), obie zostały dane Mojżeszowi na górze Synaj. Tora Pisana to Pięcioksiąg i pozostałe księgi Tanachu (Tanach to skrót od Tora, Newiim Prorocy i Ketuwim Pisma) czyli 24 księgi Biblii Hebrajskiej. Tora Ustna, to wszelkie komentarze rabiniczne i szczegółowe interpretacje przykazań zawartych w Torze Pisanej, obejmuje to między innymi Misznę, Talmud, midrasze itp.. Początkowo Tora Ustna była studiowana i przekazywana wyłącznie ustnie, w pewnym momencie historii treść tych nauk musiała zostać spisana, ale pomimo tego, że dostępna jest w księgach, nadal określana jest jako Tora Ustna. [przypis tradycyjny]

na wejrzenie głębszą jest niż skóra — „Nie jest naprawdę głębsza, ale z powodu swej białości [plama] wydaje się obniżona i zagłębiona”, Raszi do 13:20 [1]. [przypis tradycyjny]

nawiązką między oczyma twoimi — czyli: coś co ma być przywiązane; hebr. טוֹטָפֹת (totafot), mowa tu o tefilin na głowę, por. komentarz do 13:9. „Każdy, kto zobaczy tefilin zawiązane pomiędzy oczami wspomni na cud i będzie o nim rozmawiał”, Raszi do 13:16. Tefilin ten przywiązywany jest tak, aby pojemnik z wersetami spoczywał wysoko na czole, pomiędzy oczami. [przypis tradycyjny]

nawiedzając, winę ojców na dzieciach — „Gdy [dzieci] naśladują [złe] czyny swoich ojców”, Raszi do 34:7 [5]. [przypis tradycyjny]

na wnukach i prawnukach — „[Zostaną ukarani] tylko gdy trzymają się nadal czynów swoich przodków”, Raszi do 20:5. [przypis tradycyjny]

nazajutrz po święcie — hebr. מִמָּחֳרַת הַשַּׁבָּת (mimochorat haszabat) dosł. nazajutrz po Szabacie. „Nazajutrz po pierwszym dniu święta Pesach [czyli 16 nisan], bo jeśli powiesz, że chodzi o dzień po Szabacie [czyli niedzielę], to nie wiadomo do którego [Szabatu odnosi się ten werset]”, Raszi do 23:11 [3]. [przypis tradycyjny]

na ziemi waszej nie uczynicie tego — Raszi uczy, że zakazane jest kastrowanie zwierząt domowych i dzikich, nawet zwierząt nieczystych rytulanie, tak w Ziemi Israela jak i poza nią, zob. Raszi do 22:24 [8]. [przypis tradycyjny]

Nie bądź za większością ku złemu; nie oświadczaj się w sporze [po osiągnięciu] większości, aby wypaczyć wyrok — ze względu na swoją lakoniczność werset ten nastręcza licznych problemów translacyjnych i interpretacyjnych. Zdaniem większości komentatorów pierwszy nakaz dotyczy samodzielnego podejmowania decyzji przez sędziego, aby nie zaszkodzić komuś głosując tylko na podstawie opinii innych sędziów. Raszi ujmuje to tak: „Jeżeli widzisz niegodziwców naginających wyrok, nie mów: skoro oni są większością, to zagłosuję jak oni”, Raszi do 23:2 [2]. Idący za nim zakaz dotyczy poszanowania już osiągniętej większości i zaniechania prób obalenia sprawiedliwego wyroku, zob. Ibn Ezra do 23:2. Mędrcy wywodzą z tego wersetu fundamentalną zasadę dotyczących ostrożności przy wydawaniu wyroków skazujących: chociaż do uniewinnienia wystarczy przewaga jednego głosu, to do skazania potrzebna jest przewaga co najmniej dwóch głosów, por. Raszi do 23:2 [1]. [przypis tradycyjny]

nie będą zabici, gdyż uwolnioną nie była — Raszi wyjaśnia, ze niewolnica nie zasługiwała w tym wypadku na karę śmierci, gdyż jej związek z hebrajskim niewolnikiem nie był w pełni małżeństwem w rozumieniu prawa Tory, zob. Raszi do 19:20 [4 i 5]. [przypis tradycyjny]

Nie będziecie pożywali z niego nic niedopieczonego — „Jeśliby Micrejczyk wszedł do waszego domu w czasie pieczenia jagnięcia, nie ściągajcie go z ognia, mówiąc, że już dobrze wypieczony, podczas gdy będzie jeszcze surowy, może się zdarzyć, że tak powiecie z powodu lęku, więc zostało tak nakazane dlatego, aby się nie bali [Micrejczyków]”, zob. Chizkuni do 12:9. [przypis tradycyjny]

nie będzie jadana: na ogniu spaloną będzie — „Jeśli [kohen] wniósłby do wnętrza [Przybytku] część z krwi spryskiwanej na ołtarz zewnętrzny, [ofiara] stawała się nieważna”, Raszi do 6:23 [1]. [przypis tradycyjny]

nie będzie o niego winy krwi — „Nie jest to traktowane jako zamordowanie [złodzieja], ponieważ od samego początku jest on jak gdyby już martwy. Tu Tora uczy [zasady]: jeśli ktoś przyszedł cię zabić, bądź szybszy i zabij go [pierwszy]. Ten [złodziej] przyszedł, aby zabić, wiedział bowiem, że żaden człowiek nie będzie stał bezczynnie widząc, że rabuje się jego majątek, zatem [złodziej] wchodził z takim założeniem, że zabije właściciela, gdyby ten pojawił się przed nim”, Raszi do 22:1 [2]. [przypis tradycyjny]

Nie będzie przebierał między lepszym a gorszym i nie zastąpi go innym — „Świętość [dziesięciny] zstępuje na [zwierzę], niezależnie od tego, czy jest zdrowe czy ma skazę, nie po to, by wadliwe [zwierzę] złożyć jako ofiarę, ale by zostało spożyte zgodnie z prawem dziesięciny, a [w związku z tym] zakazane jest strzyżenie go i używanie do pracy”, Raszi do 27:33 [1]. [przypis tradycyjny]

Nie będziesz gotował koźlęcia w mleku matki jego — „Jest to zakaz [łączenia] mięsa z mlekiem, który jest zapisany w Torze trzykrotnie: jeden [zakaz] dotyczy jedzenia, jeden czerpania korzyści [z takiej mieszanki] a jeden to zakaz gotowania [mięsa i mleka razem]”, Raszi do 34:26 [2]. Por. przypis do Wj 23:19. „Wyklucza to ptaki, gdyż nie mają mleka, [łączenie ptasiego mięsa z mlekiem] nie jest zakazane z Tory, ale przez zarządzenie mędrców”, Raszi do 34:26 [4]. [przypis tradycyjny]

Nie będziesz gotował koźlęcia w mleku matki jego — „Słowo koziołek odnosi się także do cieląt i jagniąt, oznacza po prostu młode, delikatne zwierzę. […] W trzech miejscach Tora [zakazuje gotowania koźlęcia w mleku jego matki], jedno odnosi się do zakazu jedzenia, drugie oznacza zakaz czerpania korzyści, a trzecie odnosi się do zakazu gotowania”, Raszi do 23:19 [2]. „Kozy często rodzą jednocześnie dwoje młodych i ludzie mieli zwyczaj zarzynać jedno z nich, a ponieważ [samica] miała dużo mleka, to zwykle też gotowali [młode] w mleku matki. Spożywanie mleka matki z jej [martwymi] dziećmi, to rzecz odrażająca, ohydna i przypominająca obżarstwo. Podobnie zakazane jest zabijanie matki i jej młodego tego samego dnia (por. Ks. Kapłańska 22:28), nakazane jest także odpędzić samicę ptaka z jej z gniazda, gdy ktoś chce zabrać jajka lub pisklęta (por. Pwt 22:6-7). Tora uczy tu kultury [szacunku do życia], a ponieważ podczas świąt zjadano dużo mięsa, to we fragmencie dotyczącym świąt [Tora] ostrzega, by nie gotować i nie spożywać koźlęcia w mleku jego matki. I to samo prawo odnosi się do wszelkiego mięsa z mlekiem”, Raszbam do 23:19 [2]. [przypis tradycyjny]

Nie będziesz jednak mógł zobaczyć oblicza Mojego — „Nawet gdy przeprowadzę przed tobą całą Moją dobroć, nie dam ci pozwolenia, byś ujrzał Moje oblicze”, Raszi do 33:20 [1]. [przypis tradycyjny]

nie będziesz krzywdził — „Dokuczał słowami”, Raszi do 22:20 [1]. [przypis tradycyjny]

Nie będziesz miał bogów innych — wersety 20:3-6 to drugie z Dziesięciu Oświadczeń. Zdaniem Rasziego dotyczy to bożków, glinianych figurek którym oddawano cześć: „Nie są to bóstwa, ale inni [ludzie] czynią je bogami dla siebie. Nie można wyjaśniać tego jako »bogów innych oprócz Mnie«, ponieważ jest to bluźniercze wobec Najwyższego, nazywać [bożki] bogami w zestawieniu z Nim.”, Raszi do 20:3. „Nie mów »będę służył Tobie i im«, bo to Ja sam wyprowadziłem cię [z Micraim] i nie potrzebujesz ich, bo są marnością, niezdolną do jakiejkolwiek pomocy”, Chizkuni do 20:3. [przypis tradycyjny]

nie będziesz wchodził po stopniach na ofiarnicę Moją — do ołtarza prowadziła gładka pochylnia (rampa), zwana כֶּבֶשׁ (kewesz), nie zaś schody, zob. Raszi do 20:23. „Pochylnię tę posypywano też solą, aby koheni nie ślizgali się wchodząc po niej”, Raszbam do 20:23. [przypis tradycyjny]

nie będzie wykupione, lecz podanym będzie na śmierć — „Skoro idzie na śmierć, więc nie może być wykupiony, nie ma ani ceny any wartości”, Raszi do 27:29 [1]. [przypis tradycyjny]

nie [bez] ręki przemożnej — hebr. וְלֹא בְּיָד חֲזָקָה (welo bejad chazaka). Raszi uczy, że słowa te można interpretować na różne sposoby: „nie pozwoli wam odejść, jeśli Ja nie pokażę mu silnej ręki, czyli jak długo nie uświadomię mu Mojej silnej ręki”, Raszi do 3:19. Z kolei Targum Onkelos odnosi te słowa do Faraona: nie pozwoli wam odejść, ale to nie z tego powodu, że jego ręka jest silna, zob. Targum Onkelos do 3.19. Ramban wyjaśnia, że Faraon „nie pozwoli wam odejść po prośbie, ani nawet po użyciu siły, ale dopiero wtedy, gdy Ja wyciągnę Moją rękę i porażę Micraim cudami”, Ramban do 3:19. „Nawet gdy pokażę mu dziewięć plag […] nadal nie pozwoli wam odejść, ale gdy wyciągnę Moją rękę i porażę Micraim śmiercią pierworodnych, to po tym was wypuści” komentuje Chizkuni do 3:19.

Targum Onkelos: Targum [czyli aramejski przekład] dokonany przez Onkelosa około II wieku n.e., odzwierciedla rabiniczną interpretację Tory w tamtych czasach. Raszi i inni komentatorzy nierzadko powołują się na wybory językowe tego przekładu.

[przypis tradycyjny]

nie było gradu — „Ponieważ Mojżesz wyciągnął rękę ku [całemu] niebu i spadł grad, powinien był spaść i na ziemię Goszen, bo powietrze nad nią i nad ziemią Micraim jest to samo, dlatego Tora zaznacza, że powietrze nad Goszen zostało uchronione [od gradu], przez wzgląd na przebywających tam na synów Israela”, Ramban do 9:26. [przypis tradycyjny]

niechaj ci to będzie znakiem — „Wyjście z Micraim będzie dla ciebie znakiem”, Raszi do 13:9. [przypis tradycyjny]

niechaj dołoży część piątą do wyceny — „Tora jest bardziej surowa wobec właściciela: musi on dołożyć piątą część wartości, [gdy chce wykupić coś, co poświęcił], podobnie jaki ten co poświęcił dom [na rzecz majątku świątynnego], a także ten, co poświęcił pole. Również przy wykupowaniu drugiej dziesięciny, właściciele muszą dodać piątą część [sumy], ale inni [kupcy] nie muszą”, Raszi do 27:13 [1]. [przypis tradycyjny]

niechaj jej pomoże się wykupić — „Powinien dać jej możliwość wykupienia się i odejścia, a i on sam musi pomóc w wykupieniu […]: odejmuje od ceny wykupu opłatę za liczbę lat, które już przepracowała, jak gdyby wynajął [tę dziewczynę na służbę]. Jak? Jeśli nabył ją za pewną sumę a przepracowała u niego dwa lata, mówi się mu: wiadomo było, że ona wyjdzie [najpóźniej] po sześciu latach [pracy], to oznacza, że nabyłeś jej pracę na każdy rok za 1/6 sumy, a pracowała u ciebie dwa lata, to jest 1/3 część tej sumy, przyjmij 2/3 jako okup i niech odejdzie od ciebie”, Raszi do 21:8 [3]. [przypis tradycyjny]

niechaj nie wychodzi nikt z miejsca swojego w dzień siódmy — w tym wersecie mędrcy znajdują oparcie dla praw dotyczących tzw. techum Szabat, czyli dopuszczalnej odległości, jaką można przejść poza zamieszkanym obszarem w Szabat, z reguły jest to ograniczone do 2000 amot (1 ama to ok. 50 cm, więc 2000 amot daje ok. 1 kilometra), ale granice te można na pewnych warunkach rozszerzyć, zob. Raszi do 16:29. [przypis tradycyjny]

niechaj nie znieważają świętości — „Dając je do spożycia tym, którzy nie są kohenami”, Raszi do 22:15 [1]. [przypis tradycyjny]

niechaj pocieszy nas — hebr. rdzeń נָחַם (nacham): 'pocieszać' nie jest źródłem imienia Noach, zob. Raszi do 5:29. Por. też przypis do Ks. Rodzaju 6:6. [przypis tradycyjny]

niechaj przyrządzą to, co przyniosą — na dzisiaj i na jutro, czyli na piątek i na dzień Szabatu, zob. Raszi do 16:5. [przypis tradycyjny]

niechaj spalą jego i je — Raszi i Ibn Ezra wyjaśniają, że spalony zostanie mężczyzna i tylko jedną z jego partnerek: ta którą pojął jako drugą, ponieważ pierwszą z nich poślubił zgodnie z prawem, zob. Raszi i Ibn Ezra do 20:14 [1]. [przypis tradycyjny]

niechaj wezmą oni — „Ci ludzie mądrzy sercem, którzy mają sporządzić ubiór dla kohenów, przyjmą od dobrowolnych [darczyńców] złoto, błękit itd., aby wykonać te szaty”, Raszi do 28:5 [1]. [przypis tradycyjny]

niechaj winny za studnię zapłaci — Raszi komentuje: zapłaci „ten, kto odpowiedzialny jest za szkodę, pomimo tego, że nie jest właścicielem wykopu, skoro wykopał go na publicznym terenie, Tora uczyniła go właścicielem [tego dołu], aby obwinić go za spowodowaną szkodę”, Raszi do 21:34 [1]. U Cylkowa jest słowo winny, w miejsce słowa pan (właściciel). [przypis tradycyjny]

niechaj wypierze szaty swoje, a będzie czystym — „Ponieważ wymagał zamknięcia, mówiono o nim jako o nieczystym, potrzebuje więc zanurzyć się [w mykwie]”, Raszi do 13:6 [2]. [przypis tradycyjny]