Przypisy

i będzie czysta — „Co oznacza, że aż do [złożenia ofiary] określana jest jako nieczysta”, Raszi do 12:7 [2]. [przypis tradycyjny]

I chleby przaśne, i kołacze przaśne zaczynione oliwą, i opłatki przaśne — Raszi wyjaśnia, że chleby przaśne (hebr. לֶחֶם מַצּוֹת lechem macot), kołacze przaśne (hebr. חַלֹּת מַצֹּת (chalot macot) i opłatki przaśne (hebr. רְקִיקֵי מַצּוֹת rekikei macot) były „to trzy rodzaje [wypieków]: ciasto parzone, bochenki i wafle. »Chleb przaśny«, zwany dalej (29:23) »kołaczem na oliwie«, był tak określany, ponieważ oliwa była dodawana do parzonego ciasta w ilości równej [oliwie dodanej do] kołaczy i opłatków. I z każdego rodzaju [przynoszono po] dziesięć bochenków”, Raszi do 29:2 [1]. [przypis tradycyjny]

I dostawili Przybytek Mojżeszowi — midrasz uczy, że przynieśli gotowe elementy Przybytku do Mojżesza „ponieważ nie potrafili postawić Przybytku, a jako że Mojżesz nie wykonał żadnej pracy przy nim, Święty Błogosławiony pozostawił mu zadanie ustawienia, gdyż żaden człowiek nie był w stanie podnieść [Przybytku] z powodu ciężaru desek, nikt nie miał takiej mocy, by ustawić je pionowo, a Mojżesz tego dokonał. Powiedział Mojżesz do Świętego Błogosławionego: jakże możliwe jest ustawienie [Przybytku] ludzką siłą? A [Bóg] odrzekł: uczyń to ty, twoją ręką. I wyglądało to tak, jak gdyby to [Mojżesz] go postawił, ale [Przybytek] podniósł się samoczynnie i stanął, i tak jest też napisane »wystawiony został Przybytek« (Wj 40:17) bo stanął samoistnie”, Raszi do 39:33 [1]. [przypis tradycyjny]

Idźcie do robót waszych — „Idźcie do waszych robót, które macie do wykonania u siebie w domach, bowiem niewolnicza praca w Micraim nie była nałożona na plemię Lewiego, skoro Mojżesz i Ahron mogli wychodzić i przychodzić, kiedy chcieli”, zob. Raszi do 5:4. [przypis tradycyjny]

Idźcie sami mężowie — „Nie jest zwyczajem, żeby dzieci składały ofiary”, Raszi do 10:11. „Dzieci pozostaną jako gwarancja, że wrócicie”, Chizkuni do 10:11. [przypis tradycyjny]

Idź do Faraona i powiedz mu — Mojżesz ostrzegł Faraona przed dwoma plagami, ale przed trzecią już nie ostrzegał. I taki wzór postępowania powtórzył się przy pozostałych plagach: przed plagą krwi i żab ostrzegał, przed plagą wszy nie; przed plagą dzikich zwierząt i zarazy ostrzegał, przed plagą wrzodów nie; przed plagą gradu i szarańczy ostrzegał, przed plagą ciemności nie ostrzegał, zob. Raszbam do 7:26. [przypis tradycyjny]

Idź, wyrusz — hebr. לֵךְ עֲלֵה (lech ale): idź w górę, idź wzejdź. „Jest napisane idź w górę ponieważ ziemia Israela położona jest wyżej niż inne krainy. Inne wyjaśnienie jest takie: jako że w chwili gniewu [Bóg powiedział do Mojżesza] »idź, zstąp« (Wj 32:7), to w chwili przychylności powiedział mu »idź w górę«”, Raszi do 33:1 [1]. We współczesnym języku hebrajskim przyjazd do Izraela nazywany jest aliją, wzniesieniem. Słowo to oznacza także wezwanie do czytania Tory podczas modlitwy. [przypis tradycyjny]

Idź, zstąp — hebr. לֶךְ רֵד (lech red): idź w dół, idź zejdź. Midrasz uczy, że Bóg powiedział tu do Mojżesza: „Zejdź ze swojej wysokiej pozycji, dałem ci wielkość tylko ze względu na nich!”, Raszi do 32:7 [2]. [przypis tradycyjny]

ie ma na nim włosa czarnego — „Zatem gdy jest tam włos czarny, [człowiek] jest czysty i nie ma potrzeby zamykania go”, Raszi do 13:31 [1]. [przypis tradycyjny]

ile nie odpoczywała w Szabaty wasze, gdyście wy mieszkali na niej — „Siedemdziesiąt lat wygnania do Babilonu odpowiada siedemdziesięciu rokom szabatowym i jubileuszowym, które były w tych latach, podczas których Israel rozgniewał Boga na swojej ziemi: czyli podczas czterystu trzydziestu lat”, Raszi do 26:35 [1]. [przypis tradycyjny]

I liczyć sobie będziecie od drugiego dnia święta — od dnia, któregoście przynieśli snop zakołysania, siedem tygodni — pełnych być powinno. — werset ten mówi o tzw. liczeniu omeru, hebr. סְפִירַת הָעֹמֶר (sfirat haomer), czyli odliczaniu 49 dni pomiędzy świętem Pesach a świętem Szawuot. (Słowo עֹמֶר (omer) oznacza zarówno snop jak i miarę ziarna, około 2,3 litra.) Liczenie rozpoczyna się w drugą noc Pesach, omer liczony jest każdego wieczoru po zachodzie słońca. Późniejsza tradycja nadała temu okresowi półżałobny charakter, kiedy to zakazane są śluby i inne uroczystości oraz nie obcina się włosów, dopiero 33-go dnia następuje dzień świąteczny zwany Lag baomer, obchodzony jest paleniem ognisk, paradami i innymi radosnymi wydarzeniami, לַ״ג (lag) to hebrajski zapis liczby 33, dzień ten upamiętnia także rabina Szymona bar Jochaja. [przypis tradycyjny]

imienia bogów cudzych nie wspominajcie — „Bałwochwalstwo jest przeciwstawione wszystkim przykazaniom razem, kto wystrzega się [bałwochwalstwa] to jak gdyby przestrzegał wszystkich przykazań”, Raszi do 23:13 [2]. [przypis tradycyjny]

I na ciebie i na naród twój — hebr. בְּכָה וּבְעַמְּךָ (becha uweamecha) dosł. w ciebie i w twój lud. „Wejdą w ich wnętrzności i będą wydawać rechot”, Raszi do 7:29. [przypis tradycyjny]

i na ród jego — „Zapytał rabi Szimon: a czymże zgrzeszyła jego rodzina? Ale to uczy, że gdy w rodzinie jest poborca podatkowy to i wszyscy inni są tam [jak] poborcy podatkowi, ponieważ wszyscy starają się go chronić”, Raszi do 20:5 [1]. [przypis tradycyjny]

i nie było go — hebr. וְאֵינֶנּוּ (weejnenu); Chanoch «był sprawiedliwym człowiekiem, ale o słabej woli, [skłonnym] zwrócić się ku niegodziwości. Dlatego Bóg pośpieszył się i zabrał go, sprawiając, że umarł przedwcześnie. Z tego powodu Tora używa odmiennych słów, mówiąc o jego śmierci, że „nie było go” na świecie i nie mógł dopełnić swoich lat», zob. Raszi do 5:24. [przypis tradycyjny]

i nie jeść mięsa jego — „Skoro wół jest ukamienowany, czyż nie jest wiadome, że [jest on jak] padliną, a padlina jest zakazana do spożywania? Ale […] nawet gdyby [prawidłowo] zarżnięto [takiego wołu] już po wydaniu na niego wyroku [a przed ukamienowaniem, to mięso jego i tak] będzie zakazane do jedzenia”, Raszi do 21:28 [2]. [przypis tradycyjny]

inny zaś wypadek nie zajdzie — „Nic innego nie stanie się kobiecie”, Raszi do 21:22 [2]. [przypis tradycyjny]

I oglądali oni Boga, i - jedli i pili — „Patrzyli w Niego zuchwale, jedzą z i pijąc, lecz Targum Onkelos nie tłumaczy tego [negatywnie, tylko: »radowali się złożonymi ofiarami, które zostały łaskawie przyjęte, jak gdyby jedli i pili«]”, Raszi do 24:11 [3]. „Oglądali samego Boga i nie poumierali […]. Zeszli z góry szczęśliwi i spożywali ofiary”, Ibn Ezra do 24:11 [2,3 i 4]. [przypis tradycyjny]

I oświadczył Wiekuisty Mojżeszowi, i rzekł — hebr. וַיְדַבֵּר יהוה אֶל מֹשֶׁה לֵּאמֹר (wajedaber Adonaj el Mosze lemor). Jest to najczęściej powtarzające się zdanie w Torze. Komentatorzy zwracają uwagę, że słowa daber i amar nie są synonimami: to pierwsze oznacza mowę szorstką, rozkaz zaś drugie łagodną prośbę, por. Sifrei_Bamidbar 99 [1]. W ten sposób wyrażają one dwa aspekty boskości, sprawiedliwość i miłosierdzie. [przypis tradycyjny]

I posłał faraon… — Ibn Ezra zauważa, że Faraon wysłał szpiegów, aby przekonać się, czy Bóg kocha Hebrajczyków. Nie przejął się jednak swoimi wybitymi stadami na tyle, żeby ich uwolnić, być może dlatego, że plaga ta nie trwała długo, zob. Ibn Ezra do 9:7. [przypis tradycyjny]

I powstał król nowy — w Talmudzie (Sota 11a) wyrażone są dwie opinie, albo że „był to naprawdę nowy król, albo że król był tan sam, lecz wydał nowe zarządzenia”, Raszi do 1:8. [przypis tradycyjny]

i prawdy — „Wypłaca szczodrą nagrodę tym, którzy spełniają Jego wolę”, Raszi do 34:6 [5]. [przypis tradycyjny]

i przekole mu pan jego ucho szydłem — Komentatorzy podkreślają, że oddanie samego siebie w niewole jest naganne: „Z jakiego powodu spośród wszystkich innych części ciała to właśnie ucho miało być przebite? Powiedział Raban Jochanan ben Zakaj: to ucho na górze Synaj słyszało »nie kradnij« (Wj 20:13), lecz człowiek ten poszedł i ukradł: niech [to ucho] zostanie przebite. A jeśli człowiek ten sam sprzedał się w niewolę, ucho, które na górze Synaj słyszało »albowiem Moimi sługami są synowie Israela« (Ks. Kapłańska 25:55), a ten poszedł i nabył sobie pana dla siebie: niech [jego ucho] będzie przebite”, Raszi do 21:6 [3]. Chizkuni zauważa, że przebicie ucha było tradycyjnym sposobem karania złodziei i służyło jednoznacznej, nieusuwalnej identyfikacji człowieka jako niewolnika. „Nie mógł on powiedzieć, że sam się zranił w ucho, ponieważ było niemożliwym zrobić sobie taką dziurę samemu”, zob. Chizkuni do 21:6 [3 i 4]. [przypis tradycyjny]

I przeszedł Wiekuisty przed obliczem jego, i zawołał — wersety 34:6 i 7 zawierają tzw. Trzynaście Cech Boskiego Miłosierdzia (hebr. י״ג מִידּוֹת szelosz esre midot, w innych tłumaczeniach przymiotów boskich, atrybutów miłosierdzia). Ibn Ezra wylicza: »Wiekuisty, Wiekuisty« to dwie pierwsze cechy, »Bóg« to trzecia cecha, »miłosierny« czwarta, »litościwy« piąta, »nieskory do gniewu« szósta i »pełen miłości« siódma, »[pełen] prawdy« ósma, »przechowujący miłość tysiącom« dziewiąta, »przebaczający winę« dziesiąta, »[przebaczający] występek« jedenasta, »[przebaczający] grzech« dwunasta, a »nie wytępia« to trzynasta cecha miłosierdzia, zob. Ibn Ezra do 34:6. [przypis tradycyjny]

I przystąpi Mojżesz sam — „Do gęstej ciemności [hebr. עֲרָפֶל (arafel)]”, Raszi do 24:2 [1]. [przypis tradycyjny]

i siebie — hebr. גַּם (gam): również, zarówno, midrasz wyjaśnia, że to dodatkowe również (tu jako i) oznacza, że słowa te dotyczyły także Aharona, Chura i siedemdziesięciu członków starszyzny, zob. Raszi do 18:18. [przypis tradycyjny]

istotą żyjącą — również zwierzęta określane są jako istoty żyjące, jednak człowiek różni się od nich umiejętnością rozumienia i mowy, zob. Raszi do 2:7. [przypis tradycyjny]

istoty z życiem jej, z krwią jej jeść nie będziecie — zakazane zostało odcinanie kawałków z żyjącego zwierzęcia: jak długo jego siła życiowa płynie w jego krwi, zob. Raszi do 9:4. [przypis tradycyjny]

I to, o czym mówiłeś, uczynię — „Dam ci poznać Moje przymioty, bo wtedy twój umysł się uspokoi”, Bechor Szor do 33:17 [1]. [przypis tradycyjny]

I uczynił on tak jak rozkazał Wiekuisty — „Gdy nadszedł [kolejny] Jom Kipur [Aharon] uczynił wszystko dokładnie wedle tego porządku, to powiedziane jest na chwałę Aharona, że nie zakładał szat [arcykapłańskich] dla własnej sławy, ale aby wypełnić rozkaz Króla”, Raszi do16:34 [1]. [przypis tradycyjny]

I uczynili tak — „To zostało powiedziane na chwałę [ludu Israela], że posłuchali głosu Mojżesza, a nie mówili: jakże mamy się przybliżyć do tych, co nas ścigają? Powinniśmy raczej uciekać! Lecz powiedzieli: jedyne, co nam czynić, to wypełnić słowa syna Amrama”, Raszi do 14:4. [przypis tradycyjny]

I weźmiecie sobie — jedno z przykazań na święto Sukot nakazuje wziąć tzw. אַרְבָּעָה מִינִים (arbaa minim): cztery gatunki roślin: lulaw: młody liść palmowy, hadas: mirt, arawa - gałązki wierzby i etrog: owoc cytrusowy. Cały ten bukiet określany jest również słowem lulaw, ponieważ liść palmy jest najbardziej widoczny. Nad tymi roślinami odmawia się błogosławieństwo i potrząsa się nimi w specjalny sposób. [przypis tradycyjny]

I zamilkł Aharon — „[Aharon] otrzymał nagrodę za swoje milczenie. Cóż to była za nagroda? Skierowana została do niego mowa od Boga (por. 10:8), ponieważ bezpośrednio do niego wypowiedziane zostały [wersety 10:9–11], dotycząca picia wina”, Raszi do 10:3 [2]. „[Aharon] powstrzymał się od swojej żałoby, nie płakał i nie wypełniał żałobnych obrzędów”, Raszbam do 10:3 [3]. [przypis tradycyjny]

I zamknął Wiekuisty za nim — midrasz uczy, że Bóg otoczył arkę niedźwiedziami i lwami, chroniąc w ten sposób Noacha, aby ludzie nie rozbili mu arki, a zwykłe wyjaśnienie jest takie, że zamknął wejście z powodu wzbierającej wody, zob. Raszi do 7:16. [przypis tradycyjny]