Przypisy

gadu, przez który by się splugawił — hebr. שֶׁרֶץ (szerec) zwierzęta przenoszące nieczystość rytualną, wyliczone są w Kpł 11:29–30. Raszi uczy: w przypadku tych zwierząt, minimalny rozmiar, który powoduje nieczystość jest jak soczewica, zob. Raszi do 22:5 [1]. [przypis tradycyjny]

gałki — hebr. כַּפְתֹּר (kaftor): gałka, kapitel. „Podobne do jabłek, zaokrąglone, wystawały wokół centralnej gałęzi, ich ilość podana jest w tym fragmencie [Tory]: ile gałek wystawało z [gałęzi świecznika] i ile było gładkiej powierzchni pomiędzy jedną gałką a drugą”, Raszi do 25:31 [7]. [przypis tradycyjny]

galbanu — hebr. חֶלְבְּנָה (chelbena). Raszi wyjaśnia, że jest to „roślina o nieprzyjemnym zapachu, zwana galbanum. Tora zalicza ją do składników kadzidła, aby nas nauczyć, byśmy nie patrzyli z pogardą, gdy do naszych postów i modlitw dołączają się także grzesznicy spośród Israela, aby byli między nas wliczani”, Raszi do 30:34 [1]. [przypis tradycyjny]

garścią swoją — hebr. קֹמֶץ (komec): tyle ile zmieściło się pod trzema palcami kohena, złożonymi do wewnątrz dłoni; »garścią swoją« oznacza, że kohen nie mógł użyć miarki, wyznaczającej ile obejmuje komec, zob. Raszi do 6:8 [2]. [przypis tradycyjny]

gdy będziecie mieli wchodzić do Przybytku zboru — Raszi uczy, że zakaz ten dotyczył również przystępowania do zewnętrznego ołtarza, na którym spalano ofiary, zob. Raszi do 10:9 [2]. [przypis tradycyjny]

gdy będziesz sprzedawał pole bliźniemu twojemu — Raszi wyjaśnia: Tora sugeruje tu, że ziemię należy sprzedawać tylko komuś z ludu Israela, i kupować też tylko od członka własnego ludu, zob. Raszi do 25:13 [1]. [przypis tradycyjny]

gdyby chciał kto wykupić część dziesięciny swojej — „Ale nie [gdy wykupuje coś] z dziesięciny bliźniego, kto wykupuje dziesięcinę swego towarzysza nie musi dodawać piątej części wartości. Na czym polega to wykupienie? Wykupuje [owoce z dziesięciny], aby uczynić je dozwolonymi do spożywania w każdym miejscu, a [uzyskane] pieniądze zabiera i spożywa za nie w Jerozolimie [nabywane tam produkty]”, Raszi do 27:31 [1]. [przypis tradycyjny]

gdyby dzień, albo dwa dni przeżył — „Jeśli za jeden dzień jest zwolniony [od kary], to czyż nie tym bardziej za dwa dni? Tutaj jednak mowa jest o dniu, który jest jak dwa dni. Jaki to [dzień]? To pełna doba [liczona od chwili pobicia]”, zob. Raszi do 21:21 [1]. W tradycji żydowskiej dzień liczy się od zachodu słońca do zachodu słońca, więc 24 godziny od momentu wypadku obejmą dwa różne dni. [przypis tradycyjny]

Gdyby go jednak nie było stać na tyle, aby go spłacić mógł — co oznacza, że „nie może wykupić tylko części [swojej własności], Raszi do 25:28 [1]. [przypis tradycyjny]

Gdyby jednak wylana była woda na nasienie — Raszi uczy, że dotyczy to roślin po wyrwaniu czy odcięciu ich od ziemi, nie zaś tych, które ciągle w niej rosną. Może to być woda lub inny płyn (por. przypis do 11:34) i nie ma znaczenia czy płyn spadnie na nasiona, czy nasiona wpadną do płynu, zob. Raszi do 11:38 [1 i 2]. [przypis tradycyjny]

gdyby które z nich wpadło w nie, to, co w nim się znajduje, nieczystym się stanie — Raszi uczy, że naczynie ceramiczne zanieczyszcza się rytualnie poprzez to, co znajdzie się wewnątrz niego, a nie to, co zetknie się z nim od zewnętrznej strony, zob. Raszi do 11:33 [1]. „[Nieczyste] naczynie skazi z kolei to, co się znajdzie się w nim”, Raszi do 11:33 [2]. [przypis tradycyjny]

gdyby który z was chciał przynieść ofiarę — Raszi uczy, że mowa tu o ofiarach składanych dobrowolnie, zob. Raszi do 1:2 [1]. [przypis tradycyjny]

gdyby kto pożyczył od bliźniego swego — „[Werset ten] uczy, że kto pożycza od kogoś, jest odpowiedzialny i w sytuacji nieszczęśliwego wypadku”, Raszi do 22:13 [1]. [przypis tradycyjny]

gdyby nie był wykupiony w ten sposób — „Przez tych [krewnych] może być wykupiony, ale nie uwalnia się po sześciu latach [pracy, jak w przypadku hebrajskiego niewolnika, który służy u Żyda (por. Wj 21:2)]”, Raszi do 25:54 [1]. [przypis tradycyjny]

gdyby zaś wykupionym nie zostało — „Przez właścicieli”, Raszi do 27:27 [3]. [przypis tradycyjny]

Gdyby zaś wystąpiła na nowo zaraza — Raszi uczy, że i w tym przypadku należało sprawdzić ścianę dopiero po siedmiu dniach, zob. Raszi do 14:43 [2]. [przypis tradycyjny]

gdy ciecze z ciała jego upław — „Gdy jego upław wycieka z ciała płynnie, jak ślina”, Raszi do 15:3 [1]. [przypis tradycyjny]

Gdy kupisz niewolnika ibrejskiego, sześć lat niechaj służy — werset ten odnosi się do Hebrajczyka (Żyda), który był sprzedany innemu Żydowi w niewolę, nie zaś do niewolnika z ludów kanaanejskich. Gdy Żyd popełnił kradzież, został złapany i osądzony, ale nie miał czym zapłacić odszkodowania, był za karę sprzedawany przez sąd żydowski jako niewolnik innemu Żydowi, na określony czas, zob. Raszi do 21:2 [2]. [przypis tradycyjny]

gdy ozwie się przeciągły głos rogu [wtedy mogą] wnijść na górę — „Gdy róg barani wyda przeciągły dźwięk, będzie to znak odejścia Szechiny (Boskiej Obecności) i ustania Głosu Bożego i dopiero wtedy będą mieli już prawo wchodzić na górę”, Raszi do 19:13. „Gdy Mojżesz zadmie w szofar [instrument z rogu baraniego] wówczas będzie wam wolno wchodzić na górę”, Ibn Ezra do 19:13. [przypis tradycyjny]

gdy podnosił Mojżesz rękę swoją, przemagał Israel — „Czy to ręce Mojżesza sprowadzały zwycięstwo albo klęskę w bitwie? Raczej tak długo jak lud Israela wznosił oczy ku górze i podporządkowywali oni serca swojemu Ojcu w Niebie, tak długo mieli przewagę, inaczej słabli w walce (Talmud, Rosz Haszana 29a)”, Raszi do 17:11. [przypis tradycyjny]

gdy podnosił Mojżesz rękę swoją — Raszbam uważa, że uniesiona ręka z laską mogła być na podobieństwo sztandaru podczas bitwy, a jak długo wojownicy widzą uniesiony sztandar, nabierają odwagi, zob. Raszbam do 17:11. [przypis tradycyjny]

gdy pokłócą się ludzie, a uderzy jeden drugiego — Raszi uczy, że ofiara pobicia ma prawo do odszkodowania nie tylko za uszkodzone narządy, ale także za przymusową bezczynność, gdy nie może zarobkować, oraz na pokrycie kosztów leczenia, zob. Raszi do 21:18 [1]. [przypis tradycyjny]

 gdy powiedzą mi: Jakie imię Jego? Cóż odpowiem im? — informacja, jakie jest Imię Boga nie byłaby dla ludu żadnym znakiem, aby mieli uwierzyć Mojżeszowi, bo jeśli lud znał to Imię, to Mojżesz znał je tak samo, a jeśli nie słyszeli tego Imienia wcześniej, to jakiż byłby to dowód, by w ogóle uwierzyli Mojżeszowi? Ale w tym czasie Mojżesz był już mędrcem na wysokim poziomie zdolności prorockich i zadał pytanie o to, poprzez jaki Swój atrybut Bóg posyła go do ludu Israela, czy wysyła go jako El Szaddaj, tak jak działał wobec Praojców, czy poprzez aspekt najwyższego miłosierdzia, co wiązałoby się z czynieniem nieznanych dotąd cudów i znaków w Micraim, zob. Ramban do 3:13. [przypis tradycyjny]

gdy przyjdziecie do ziemi, którą da wam Wiekuisty — „Tora łączy ten obrzęd z przybyciem do Ziemi Israela, nie mieli oni tego obowiązku na pustyni za wyjątkiem jednego Pesachu, który obchodzili w drugim roku wedle oddzielnego zalecenia”, Raszi do 12:25. [przypis tradycyjny]

gdy się urodzi — Raszi komentuje, że wyklucza to przypadek zwierzęcia urodzonego przez cesarskie cięcie, zob. Raszi do 22:27 [1]. [przypis tradycyjny]

Gdy się wadzić będą ludzie, a uderzy kto kobietę brzemienną — „Zamierzał uderzyć drugiego mężczyznę, a uderzył kobietę”, Raszi do 21:22 [1]. [przypis tradycyjny]

Gdy spasie kto pole albo winnicę, a puści bydło swoje, aby się pasło na polu cudzym — „Powiódł swoje zwierzęta w cudze pole czy winnicę i wyrządził szkodę na jeden z dwóch sposobów: albo [jego zwierzęta] podeptały [cudzy teren], albo wypasały się tam”, Raszi do 22:4 [2]. [przypis tradycyjny]

Gdy tedy zawiadomiono króla Micraimu, że uciekł lud — „[Faraon] wysłał z nimi urzędników i kiedy [synowie Israela] przebyli trzy dni drogi, tak jak było ustalone, że pójdą i wrócą, a [urzędnicy] zobaczyli, że nie wracają oni do Micraim, czwartego dnia [urzędnicy] dotarli do Faraona i donieśli mu o tym, piątego i szóstego dnia [Faraon i jego wojsko] ścigali [lud Israela], siódmego nocą [wojsko Faraona] weszło do morza [i zatonęło], a o poranku [siódmego dnia, lud Israela] zaśpiewał pieśń (por. Wj 15) i to jest siódmy dzień Pesachu, dlatego też odczytujemy tę pieśń siódmego dnia [święta]”, Raszi do 14:5. W żydowskiej tradycji doba liczona jest od wieczora do czasu po zachodzie słońca dnia następnego. [przypis tradycyjny]

Gdy tylko wyjdę z miasta — „[Mojżesz] nie modlił się wewnątrz miasta, bo było pełne bożków”, Raszi do 9:29. Chizkuni uważa, że Mojżesz zapowiedział, że wyjdzie z miasta teraz, w czasie opadów gradu, żeby nie mówili, iż z powodu gradu boi się wyjść, zob. Chizkuni do 9:29. [przypis tradycyjny]

gdy w obłoku objawiać się będę — „Bo nieustannie Ja się tam pojawiam, w słupie Mojego obłoku, a ponieważ ma tam miejsce objawianie Mojej Szechiny [Boskiej obecności], ostrzeż [Aharona], by nie nabrał zwyczaju wchodzenia [do Najświętszego Miejsca], […] może tam wejść jedynie w Jom Kipur, w obłoku [dymu z] kadzidła”, zob. Raszi do 16:2 [3]. [przypis tradycyjny]

gdyż cudzoziemcami byliście — „Nie zarzucaj swojemu bliźniemu skazy, która jest także w tobie”, Raszi do 19:34 [1]. [przypis tradycyjny]

gdyż domy miast lewickich — to własność ich — „Nie posiadali oni dziedzicznych pól ani winnic, a jedynie [48] miast gdzie mieszkali oraz działki otaczające [te miasta], to więc posiadali w miejsce pól i mogło to być wykupowane tak jak pola, aby [Lewici] nie zostali pozbawieni dziedzictwa”, Raszi do 25:33 [3]. [przypis tradycyjny]

Gdyż nie przepuści Wiekuisty temu, który wzywa imię Jego do fałszu — „Ponieważ nie ma żadnego wizualnego wyobrażenia Boga, składać na Niego przysięgę można jedynie poprzez wypowiedzenie Jego Imienia, ale mimo to nie przysięgaj w Jego imię na próżno, ponieważ Bóg nie przepuści, hebr. לֹא יְנַקֶּה (lo jenake) dosł. nie oczyści z tego, jest to rodzaj grzechu, który nie podlega wymazaniu nawet przez pokutę”, Chizkuni do 20:7. [przypis tradycyjny]

gdyż święto przed Wiekuistym obchodzim — chodzi o święto Szawuot, dzień nadania Tory, co miało miejsce w trzecim miesiącu po wyjściu synów Israela z Micraim, nie chodzi tu o święto Pesach, które przecież wydarzyło się w Micraim, ani nie o święto Sukot, które nie ma związku z górą Boga, zob. Rabeinu Bachja do 10:9. [przypis tradycyjny]

gdyż tą samą rzeczą, którą przeciw nim umyślili — „[Micrejczycy] zamyślali unicestwić ich poprzez wodę i sami zostali unicestwieni przez wodę”, Raszi do 18:11. [przypis tradycyjny]

gdyż ten Mojżesz, ów mąż — „Satan ukazał im coś na kształt postaci Mojżesza niesionej [na marach], wysoko na tle nieba”, Raszi do 32:1 [3]. Satan w tradycji żydowskiej nie jest imieniem własnym, lecz określeniem funkcji: oskarżyciel, przeciwnik, ten, który sprzeciwia się, por. Hi 1.6–12. W literaturze rabinicznej satan jest aniołem pełniącym rolę prokuratora w niebiańskim sądzie, działającym z polecenia Wiekuistego. Jest także utożsamiany z jecer hara: złym popędem i w tym sensie jest niezbywalną częścią człowieczeństwa. Nie stanowi, jak w innych religiach, niezależnej i przeciwstawnej Bogu siły. [przypis tradycyjny]

Gdy zaś wywiedziesz lud z Micraim, będziecie służyli Bogu przy górze tej — „I Ja jestem władny, uratować [lud Israela], tak jak widziałeś, jak krzew wykonuje Moją misję a nie jest pożarty przez ogień, tak i ty udasz się z Moim posłaniem i nie zaznasz krzywdy. A gdy pytałeś: jakąż zasługą ma Israel, by wyszedł z Micraim? Mam wielki cel w wyprowadzeniu ich, bo w przyszłości otrzymają Torę na tej górze, pod koniec trzech miesięcy po ich wyjściu z Micraimu”, zob. Raszi do 3:12. [przypis tradycyjny]

gdy zatkało się ciało jego z upławu swojego — „Gdy wycieka gęsta [wydzielina] i zatyka otwór członka”, Raszi do 15:3 [2]. Raszi dodaje też, że mężczyzna stawał się nieczysty gdy zaobserwował u siebie wyciek dwukrotnie, a gdy zauważył u siebie upław po raz trzeci, oznaczało to, że po uleczeniu musiał także złożyć ofiarę w Świątyni, zob. Raszi do 15:3 [2]. [przypis tradycyjny]

gdy zbierzesz plony twoje z pola — „Przez wszystkie dni lata plony obsychały na polach, a w święto zbiorów wnoszono je do domów, z powodu [nadchodzących] deszczów”, Raszi do 23:16 [2]. [przypis tradycyjny]

Gdy zbierzesz poczet synów Israela dla spisania ich — „Gdy zachcesz uzyskać całkowitą ich liczbę, aby wiedzieć ilu ich jest, nie licz ich po głowach, ale niech każdy da pół szekla i zlicz te szekle, a będziesz znał liczbę [ludzi]”, Raszi do 30:12 [1]. [przypis tradycyjny]

gdy zobaczy wojnę — „Na przykład taką jak wojna z Amalekitami i Kanaanjczyjami (por. Pwt 14:45), gdyby poszli prostą drogą mogliby zawrócić, bo skoro gdy wiódł ich okrężną drogą, powiedzieli: »ustanówmy sobie wodza i wróćmy do Micraim!« (por. Pwt 14:4), to o ileż bardziej, gdyby szli prostą drogą”, Raszi do 13:17. [przypis tradycyjny]

gdy zżynać będziecie użątek ziemi waszej — „Powiedział rabi Awdimi syn rabiego Josefa, w jakim celu, w środku tematu o świętach: po [wersetach o] Pesach i Szawuot a przed [tymi] o Rosz Haszana, Jom Kipur i Sukot, Tora umieściła [prawo o pozostawieniu kłosów dla biednych]? Aby pouczyć, że kto daje biedakom zapomniane kłosy i niezżęte skraje pola tak jak powinien, temu będzie to policzone jak gdyby zbudował Świątynię Jerozolimską i składał w niej ofiary”, Raszi do 23:22 [1]. [przypis tradycyjny]

Gdzie jesteś — «[Bóg] wiedział gdzie [Adam] się znajduje, [zwrócił się do niego z pytaniem], aby rozpocząć z nim rozmowę, inaczej człowiek bałby się odpowiadać, gdyby [Bóg] nagle wymierzył mu karę», zob. Raszi do 3:9. [przypis tradycyjny]

gdzie się stawiać będę wam, aby tam mówić z tobą — „Gdy wyznaczę porę na przemawianie do ciebie, to tam wyznaczę [miejsce], by przyjść. Niektórzy mędrcy uczą się z tego, że od kiedy powstał Przybytek, Święty Błogosławiony rozmawiał z Mojżeszem ponad miedzianym ołtarzem. A inni mówią, że [rozmawiał] sponad pokrywy [arki], jak jest napisane: »[będę] przemawiać do ciebie sponad wieka« (Wj 25:22). [Wyrażenie] »gdzie się stawiać będę wam«, które się tu pojawia, nie odnosi się do ołtarza ale do Przybytku zboru (Ohel moed), który wspomniany jest w tym wersecie”, Raszi do 29:42 [2]. [przypis tradycyjny]

Gdzież Hewel brat twój? — «[Bóg] wszedł z nim w rozmowę łagodnymi słowy, [z nadzieją], że może skłoni to [Kaina] do skruchy i powie: ja go zabiłem i zgrzeszyłem przeciw Tobie», zob. Raszi do 4:9. [przypis tradycyjny]

Głów waszych nie obnażajcie — hebr. פָּרַע (para) rozpuścić, odsłonić, zaniedbać, rozburzyć. Oznaczało to: „nie zapuszczajcie włosów, stąd wniosek, że żałobnikowi zakazane jest strzyżenie się, ale wy nie zakłócajcie radości Wszechmogącego [oznakami żałoby]”, Raszi do 10:6 [1]. [przypis tradycyjny]

głos trąby wzmagał się coraz silniej — „Im dłużej zwykły człowiek dmie [w trąbę] dźwięk staje się coraz słabszy i zanika, ale tu wzmacniał się coraz bardziej. Dlaczego początkowo [dźwięk był słabszy]? Aby dostroić uszy [ludu] do tego, co byli w stanie przyjąć”, Raszi do 19:19. [przypis tradycyjny]

gniewał się na Elazara i na Itamara — Raszi uczy, że z szacunku dla Aharona Mojżesz skierował swoje gniewne słowa nie do niego tylko do jego synów, zob. Raszi do 10:16 [3]. [przypis tradycyjny]

górze dziedzictwa Twego — Ibn Ezra komentuje, że chodzi o Górę Moria, na której będzie zbudowana Świątynia jerozolimska, zob. Ibn Ezra do 15:17. [przypis tradycyjny]

grad i ogień kłębiący się wpośród gradu — „Cud wewnątrz cudu! Ogień i grad były wymieszane, [choć] grad to woda! Ale zawarły one pokój między sobą, aby wykonać wolę swego Stwórcy”, zob. Raszi do 9:24. [przypis tradycyjny]

granatowe jabłuszka — hebr. רִמּוֹן (rimon): owoc granatu. „Były okrągłe i puste [w środku]”, Raszi do 28:33 [1]. [przypis tradycyjny]

graniaste, roboty plecionej — Raszi dodaje, że łańcuszki te były wykonane w ten sam sposób, co łańcuszki, o których mowa w 28:14, zob. Raszi do 28:22 [3 i 4]. [przypis tradycyjny]

grobla — hebr. נֵד (ned): sterta, kopiec; Raszi komentuje, że chodzi o ścianę, mur, zob. Raszi do 15:8. [przypis tradycyjny]

gromadził Mojżesz cały zbór synów Israela — Raszi komentuje, że w Jom Kipur Mojżesz zszedł z góry z drugimi tablicami, a to zgromadzenia miało miejsce następnego dnia, zob. Raszi do 35:1 [1]. [przypis tradycyjny]

grzech leży — z gramatycznego punktu widzenia w tym wersecie istnieje niezgodność rodzajów: słowo 'grzech' hebr. חַטָּאת (chatat) jest rodzaju żeńskiego, a słowo רֹבֵץ (rowec) dosł. 'wylegiwać się, zalegać jak zwierzę' tu: „leży”, jest rodzaju męskiego, dalsza część wersetu „ku tobie [kieruje] swoje pożądanie” odnosi się do rodzaju męskiego. Raszi interpretuje to tak, że druga część wyrażenia wskazuje na יֵצֶר הָרָע (jecer hara): 'skłonność do złego', a jecer po hebrajsku jest słowem rodzaju męskiego, zob. Raszi do 4:7. [przypis tradycyjny]