Motif: Państwo,
author: Mikołaj Sęp Szarzyński,
genre: Pieśń

Po „romantycznym” oddzieleniu narodu od instytucji państwowych oraz przekształceniu w ideę będącej wcześniej konkretem ojczyzny — jej pierwotne (obowiązujące do oświecenia włącznie) znaczenie przejęło w zasadzie państwo. Hasło służy zgromadzeniu fragmentów tekstów literackich mówiących o roli państwa w życiu jednostek i zbiorowości (takich np. jak mniejszości narodowe) oraz wskazywaniu wypowiedzi mówiących, jakie zachowania były uważane za propaństwowe (temat to ważny szczególnie w literaturze dwudziestolecia międzywojennego, np. w późnych utworach Żeromskiego).

Ur.

ok. 1550 r. pod Lwowem

Zm.

ok. 1581 r. w Wolicy

Najważniejsze dzieła:

O nietrwałej miłości świata tego, O Bożej Opatrzności na świecie, O Strusie, który zabit na Rastawicy

Mikołaj Sęp (Szarzyński to przydomek od gniazda rodowego) żył i tworzył na przełomie baroku i renesansu. Pisał po polsku i po łacinie. Studiował od 1565 r. w Wittemberdze, a następnie w Lipsku. Zachowane utwory Sępa zostały zebrane i wydane pośmiertnie w 1601 r. jako Rytmy abo Wiersze polskie. Składają się na ten zbiór sonety, pieśni, parafrazy psalmów Dawidowych, epitafia i fraszki. Za pierwszy utwór uważa się powstałe ok. 1567 r. epitafium pamięci ojca przyjaciela. Twórczość poety uzupełniają odnalezione w XIX w. erotyki z tzw. rękopisu Zamoyskich.
Sęp Szarzyński przyjął w liryce postawę artifex doctus - uczonego artysty. Był poetą metafizycznym, renesansowemu optymistycznemu humanizmowi przeciwstawiał obraz człowieka osamotnionego w kosmosie, narażonego na stałą niepewność poznawczą i eschatologiczną, rozdartego wewnętrznie, miotanego przez zmienny los i niezwykle słabego - stale narażonego na grzech i zbłądzenie. Jedynie Bogu przypisana jest we wszechświecie niezmienność (to wyraz arystotelizmu filozofii Sępa), dlatego tylko w nim człowiek może znaleźć ostoję i gwarancję swych dążeń. Szarzyński propagował postawę heroiczną zarówno w sferze duchowej, jak politycznej (był propagatorem koncepcji Polski jako przedmurza chrześcijaństwa).

• autor: Sabina Narloch

Najważniejsi twórcy

Horacy, J. Kochanowski, M. Sęp-Szarzyński, J. A. Morsztyn, M. Sarbiewski, A. Naruszewicz, I. Krasicki, F. Zabłocki, F. Karpiński, A. Asnyk, H. Sienkiewicz, L. Rydel, K. Tetmajer, J. Tuwim

Najstarszy, wywodzący się ze starożytności, gatunek liryki. Początkowo nieodłącznie związany z obrzędowością, muzyką i tańcem, jako osobny gatunek literacki wykształciła się w twórczości Horacego. W średniowieczu pieśnią nazywano utwór poetycki o charakterze historycznym bądź legendarnym (por. Pieśń o Rolandzie). Cechy pieśni to budowa stroficzna, występowanie powtórzeń (np. refrenu), rytmiczność. Ze względu na tematykę można wyróżnić różne jej rodzaje: pieśń miłosna, religijna, patriotyczna, pochwalna, filozoficzno-refleksyjna i inne.
Ważną cechą jest też to, że łączy grupę ludzi (hymn państwowy łączy obywateli, pieśń religijna – wyznawców danej religii).

• autor: Ewa Ścibior