Motif: Miłość

«On teraz zna niebezpieczeństwo

Grzechu, co ściągnął nań czyśćca męczeństwo:

Potępia zawiść, duchową szkaradę,

Która was brudem tak powszednim kali,

Aby mniej drudzy na ten grzech płakali.

Bo gdy lgną wasze żądze i nadzieje

Do tych dóbr, z których część każda maleje

Gdy się ich całość na wielu rozrzuca,

Zawiść wzdychaniem morduje wam płuca.

Gdybyście w niebo wznieśli żądze wasze,

Które na ziemi lada fraszka drażni,

W sercach by takiej nie było bojaźni.

Bo tam kto więcej mówi: Oto nasze!

Ten większą cząstkę posiada z dóbr ducha,

W nim miłosierdzie większym ogniem bucha».

— «Twych odpowiedzi ja łaknę bez końca,»

Rzekłem, «bo duch mój trawi myśl wątpiąca.

Jakżeby mogło dobro podzielone

Więcej bogacić licznych posiadaczy,

Niż gdyby było w jednostce skupione?»

A mistrz: «Twej myśli ruch zawsze ślimaczy,

Tkwi w rzeczach ziemskich, w ciasnym kółku chodzi,

Ze światła prawdy w niej się ciemność rodzi.

Najwyższe dobro i niewysłowione

Spada, gdzie miłość ku niemu drży cała,

Jak schodzi promień do jasnego ciała,

Gdzie większy zapał większym blaskiem pała.

Duch ile więcej ukochał miłośnie,

O tyle wieczna jego wartość rośnie;

Tam dusz społecznych im większe zebranie,

Tym większa jest ich miłość i kochanie;

Jak jedna drugą szyba zwierciadlana,

Treść kochającą odbija kochana.

O! bez miłości Stwórca i stworzenie

Nigdy nie byli: jest w ludziach wrodzona

I dobrowolna miłość, ty wiesz o tym:

Miłość przyrodna, błędem nieskażona,

A druga błądzi występnym przedmiotem,

To przez zbyt silne, to zbyt mdłe pragnienie.

O ile prądy tej miłości płyną

Ku pierwszym dobrom lub z widoków względnych

Kierujem pociąg jej do dóbr podrzędnych,

Miłość nie będzie zła swego przyczyną.

Lecz gdy ku złemu obraca się cała

Lub gdy za dobrem w żądz swoich pogoni

Więcej, jak trzeba, lub leniwiej goni,

Wtenczas stworzenie przeciw Stwórcy działa.

Stąd miłość wasza, zważ głębszym myśleniem,

Jest i cnót wszystkich, i błędu nasieniem,

Za którym idzie zasłużona kara.

A jako miłość przyciągać się stara

Przedmioty, które zajęła zbawieniem,

Wszystkie stworzenia czuć i kochać zdolne

Żyją od własnej nienawiści wolne.

A jako miłość przyciągać się stara

Przedmioty, które zajęła zbawieniem,

Wszystkie stworzenia czuć i kochać zdolne

Żyją od własnej nienawiści wolne.

Jak swego bytu istota osobna

Pojąć nie może i żyć w rozłączeniu

Z Arcyistotą, tak w każdym stworzeniu

Nienawiść Stwórcy jest rzecz niepodobna.

Podział ten jeśli dość jasny poznamy,

Że przeciw bliźnim jest zło, co kochamy.

Miłość ta źródło mając w waszej glinie,

W trojaki sposób ze wnętrza was płynie.

Ten chce się podnieść upadkiem sąsiada,

Bo na nim zrąb swej wielkości zakłada;

Drugi się lęka, że cześć, władzę straci,

Gdy jego bliźni szczęśliwszy od braci;

Przyczyna jego smutku i goryczy

Jest w tym, że jemu przeciwieństwa życzy.

Trzeci obrazą swej krzywdy wybucha,

Zemstę jej cicho warzy w głębi ducha.

Ta błędna miłość trojakiej natury

Kaja się w niższych trzech kręgach tej góry.

Jeszcze o jednej miłości rzec chciałem,

Co szuka dobra ze ślepym zapałem.

Każdy po ciemnie ugania omackiem

Za jakimś dobrem jak dziecko za cackiem;

Każdy dla tego mniej więcej z wytrwaniem,

By je posiadać, upędza się za niem.

Gdy cię pociąga miłość zbyt leniwa

Ku dobru, w którym duch wiecznie spoczywa,

Krąg ten, jeżeli żal szczery cię skruszy,

Miejscem pokuty będzie dla twej duszy.

Jest inne dobro, błyskotne z daleka,

Które nie robi szczęśliwym człowieka,

Zwodna szczęśliwość! bo jego treść marna

Nie jest owocem z dóbr wieczystych ziarna.

Miłość ujęta dóbr wiotkich więzami,

Czyni pokutę w trzech kręgach nad nami.

Serce, stworzone z skłonnością kochania,

W czym upodoba, za tym się ugania

W chwili, gdy czuje pociąg podobania.

Pojęcie wasze, co w lot wszystko łowi,

Schwycony przedmiot przedstawia duchowi:

W nim takim blaskiem ten przedmiot pozłaca,

Że wprost ku niemu dusza się obraca:

I gdy się wznosi doń z żywą skłonnością,

Jest przyrodzoną ta skłonność miłością,

Która przez rozkosz z wami się tak splata.

I jako płomię, co w powietrze wzlata,

Spełniając ślepą swej natury wolę,

Gdzie się przepala dłużej w swym żywiole,

Tak nakłoniona poddaje się dusza

Żądzy, ten bodziec duchowy porusza

Serce człowieka nieustannym biciem,

Nim rzecz kochana stanie się użyciem.

Widzisz, jak prawdzie błąd kłamstwo zadaje,

Twierdząc, co dłużej zbijać niepotrzebna,

Że każda miłość jest w sobie chwalebna.

Treść jej, być może, dobrą mu się zdaje;

Że wosk jest dobry, czyś przyznać gotowy,

Że dobrym każdy jest odcisk woskowy?

Byłem rozkazem niewiasty wezwany,

A ona była tak piękna i święta,

Że ją sam o jej prosiłem rozkazy.

Więcej jak gwiazdy błyszczały jej oczy,

Z ust jej szły pełne słodyczy wyrazy,

Głos jej anielski, dźwięk mowy uroczy:

»Duszo na chlubę Mantui poczęta,

O! której sława przez tak długie lata

Trwa i trwać będzie aż do końca świata!

Wiedz, mój przyjaciel zabłąkał się nocą,

W strachu z pół drogi cofa kroki swoje;

Z wieści powziętych w niebie, ja się boję,

By za daleko nie zbłądził w pustkowie,

Abym za późno nie przyszła z pomocą.

Idź, śpiesz i twojej wymowy ozdobą,

Czym tylko możesz zbawić, całym sobą,

Dopomóż jemu, uspokój mnie w trwodze;

Jam Beatrycze, która, byś szedł, mówię.

Z miejsca, gdzie żądam powrócić, przychodzę,

Miłość aż tutaj przywiodła mnie rada,

Miłość te słowa w moje usta wkłada.

Przed moim Panem gdy stanę na niebie,

Nieraz mi przyjdzie chwalić za to ciebie«.

Jeden z nich na to: «Ziemia ma rodzima

Leży nad morzem, gdzie doń swoje wody

Rzeka powiedzie z towarzyszki swymi.

Miłość, co łatwo tkliwe serca ima,

Ujęła jego wdziękiem mej urody,

Którą, niestety! słynęłam na ziemi,

Nim śmierć ją nagle zniszczyła sposobem,

Co mnie przeraża nawet poza grobem.

Miłość, co prawem tajemniczym skłania

Serca kochanych wzajem do kochania,

Tak mnie ku niemu nakłania nawzajem,

Że się, jak widzisz, nigdy nie rozstajem.

Miłość nas o śmierć przyprawiła wspólną

Ach, nic tak nie boli,

Jak chwile szczęścia wspominać w niedoli!

Lecz gdy ty, gościu, chcesz wiedzieć początek

Miłości naszej, na mój ból nie baczę;

Powiem, jak pierwszy zawiązał się wątek,

Podobna temu, co mówi i płacze.

Raz dla zabawy wzięła nas ochota

Czytać w głos dzieje przygód Lancelota,

Jako go miłość przemogła swą siłą.

Byliśmy sami, bez żadnej złej myśli.

Oko się nasze nieraz łzą zaćmiło,

Nieraz twarz zbladła, aż w końcuśmy przyszli

Do tego miejsca, co nas zwyciężyło:

Gdyśmy czytali, ile jest uroku,

Ile rozkoszy w pocałunku lubej —

Oczy się nasze nawzajem spotkały.

Ten, co już odtąd wiecznie przy mym boku,

Powstał niepomny na me cudze śluby

I pocałował mnie w usta drżąc cały.

Pisarz tej księgi był nam Galeotą

Już żeśmy więcej w tym dniu nie czytali».

A jako w jesień, w czas odlotu ptaków,

Gęstymi pułki lecą stada szpaków,

Tak owe duchy wiatr prądem zawiei

Gnał tu i owdzie: i znać z ich wejrzenia,

Że już na wieki pozbyły nadziei

Nie tylko kresu, lecz ulgi cierpienia.

I jak żurawie w powietrznej przestrzeni

Lecą i nucą żałośnie: tak ku mnie,

Jęcząc, gromady nieszczęśliwych cieni

Pędzone wiatrem zbliżały się tłumnie.

«O! Mistrzu!» rzekłem, «I któż są te dusze,

Tak udręczone w ciągłej zawierusze?»

A mistrz: — «Ta pierwsza, co widzisz, po przedzie

Rej chóru duchów na powietrzu wiedzie,

Przed wieki była wielu ziem królową

I wielu ludów różnych krwią i mową,

Lecz oszalała krewkością namiętną,

Prawem zatarła kazirodztwa piętno,

By hańbą w dziejach nie ciężyło na niej.

To Semiramis, dziedziczka i pani

Krajów azyjskich, gdzie dziś Turczyn broi.

Ta druga z sercem miłością zranionem,

Dni swe przecięła dobrowolnym zgonem,

Łamiąc przysięgę cieniom Sycheusza.

To Kleopatra na chuć rozpasana.

Helena, Parys, sprawcy nieszczęść Troi;

Achilles, można, ale krewka dusza,

Obok błędnego rycerza Tristana».

I tłum dusz innych wskazał mi Wirgili,

Co żądz gorączką życie przetrawili;

A ja, gdym słyszał zwane po imieniu

Starego świata niewiasty i męże,

Litość, myślałem, zmysły mi rozprzęże,

I jak wpół martwy stałem w osłupieniu.

I mówię: «Mistrzu! kto są te dwa duchy,

Które wiatr lekko unosi jak puchy?

Chcę mówić z nimi». — «Czekaj», mistrz powiada

«Aż je tu ku nam wiatr przywieje bliżej

Zaklnij na miłość, która nimi włada,

A zlecą ku nam». — Gdy lecieli niżej,

Rzekłem — «Pomówcie z nami, nieszczęśliwi!

Przez miłość, którą pałaliście żywi».

A jak gołębi para szybko leci

Z rozpiętym skrzydłem do gniazda swych dzieci

Tak one spośród orszaku Dydony,

Przez prąd wichrowy, w powietrznym zamęcie

Ku nam zwróciły swój lot przyśpieszony:

Taką moc miało miłosne zaklęcie.

Tu miłość nasza, boskiej obraz żywy,

Drzwi nie zamyka dla chęci godziwej,

Bo miłosierdziu zdało się bożemu,

Aby dwór jego był podobny Jemu.