Autor: Narcyza Żmichowska

Ur.

4 marca 1819 w Warszawie

Zm.

25 grudnia 1876 w Warszawie

Najważniejsze dzieła:

Poganka, Książka pamiątek, Biała róża, Czy to powieść?

Nauczycielka, powieściopisarka i poetka publikująca pod pseudonimem Gabriella (wg daw. pisowni: Gabryella), emancypantka, twórczyni grupy tzw. entuzjastek, jedna z prekursorek polskiego feminizmu. Osierocona przez matkę, która umarła tuż po jej urodzeniu, wychowywała się u ciotki; w 1827 oddana na pensję Zuzanny Wilczyńskiej; następnie ukończyła Instytut Guwernantek, ucząc się m.in. pod kierunkiem Klementyny z Tańskich Hoffmanowej. W r. 1837 podjęła pracę jako nauczycielka domowa dzieci Władysława Zamoyskiego związanego z zachowawczym środowiskiem polskiej emigracji (Hotel Lambert); w 1838 r. z rodziną Zamoyskich wyjechała do Paryża, gdzie spotkała się ze swym bratem Erazmem, emigrantem po powstaniu listopadowym, radykalnym demokratą (związanym z Gromadami Ludu Polskiego i Towarzystwem Demokratycznym Polskim). Pod kierunkiem brata podjęła gruntowne studia w paryskiej Biblioteque Nationale; uczęszczała także na posiedzenia naukowe Akademii Francuskiej (niedostępnej wówczas dla kobiet). Na tle politycznym doszło do konfliktu między Żmichowską a jej pracodawcami; w 1839 powróciła do Warszawy.
Utrzymywała się ucząc dzieci rodziny Stanisławowstwa Kisieleckich pod Łomżą, często odwiedzała Warszawę, aktywnie włączając się w życie intelektualne, publikowała w „Pielgrzymie" pod red. Eleonory Ziemięckiej i „Przeglądzie naukowym" pod red. Edwarda Dębowskiego. Była zaangażowana w nieudane, tragiczne w dalszych skutkach powstanie 1846 roku i „przedburzę" Wiosny Ludów (emisariuszka TDP, kontakty z Karolem Libeltem); za swe zaangażowanie polityczne skazana na dwa i pół roczne więzienie, a następnie na dozór policyjny i osiedlenie w Lublinie. Doświadczenia te sprawiły, że „na połowie życia" dojrzała już do świadomości „pozytywistycznej", nie przechodząc jednak na pozycje konserwatywne. Była przeciwna wybuchowi powstania styczniowego, pozostając gorącą patriotką. Podzielała żałobę bliskich sobie osób po upadku powstania, wspierała uwięzionych i ich rodziny. Podkreślała rolę pracy i edukacji w skali indywidualnej i społecznej, szczególnie zaś osobistego, wszechstronnego rozwoju kobiet. Entuzjastki: Kazimiera Ziemięcka, Wincenta Zabłocka, Anna Skimborowiczowa, Wiktoria Lewińska, Kryspina Siewielińska-Stelmowska, Emilia Gosselin i sama Narcyza Żmichowska wyznaczyły nowy styl bycia kobiet w Polsce, kładąc nacisk na swoje współuczestnictwo w życiu publicznym oraz szeroko pojętej samorealizację. Do grona przyjaciółek z lat młodości z czasem dołączały inne, jak np. Julia Bąkowska (później Baranowska), z którą Narcyza założyła pensję dla dziewcząt przy ulicy Miodowej, czy Wanda Grabowska (później Żeleńska), która w odbywających się na Miodowej zajęciach uczestniczyła. Z gronem „posiostrzonych" kobiet Narcyza prowadziła stałą korespondencję, stanowiącą dziś niezwykle ciekawy dokument życia intelektualnego i egzystencji.