Motif: Słońce

Podniosłem oczy, wierzch góry wschodzące

W promienie złote ubierało słońce:

Pewny przewodnik nasz na wszystkie drogi.

A obrócona w lewo Beatryce

Trzymała w słońcu utkwione źrenice,

Orle na słońce tak nie patrzy oko.

Jak drugi promień z pierwszego przez chmurę

Błyska i znowu podnosi się w górę,

Z wracającego tęsknotą pielgrzyma;

Tak jej czyn wchodząc w myśl moją oczyma

Zapłodził czyn mój i oczy jak gońce

Płodnej w czyn myśli posłałem na słońce.

Wiele tam możem siłami naszemi,

Co niepodobnym zdaje się na ziemi;

Tak działa miejsca dzielność i opieka

Przeznaczonego na gniazdo człowieka.

Długo znieść słońca nie mogła powieka,

Widziałem tylko jak ognie roznieca,

Jak war żelaza iskrzący się z pieca.

I zdało mi się, że od wschodniej strony

Z dni wielu jeden wielki dzień się zrobił,

Jakby Bóg niebo drugim słońcem zdobił.

Samo te ciemne plamy formowało

Wtedy planeta z tej lub owej strony

Ze swojej treści byłby pozbawiony,

Albo wciąż łudząc twoich oczu wartę,

Zmieniałby ciągle swojej księgi kartę;

Jak ciało zwierza, co w swym całym toku

Miąższość, to chudość pokazuje oku.

Gdyby twój pierwszy domysł był prawdziwy,

W zaćmieniach słońca miałbyś dowód żywy;

Słoneczny promień mógłby przejść bez szkody

Przez krąg księżyca, jak przez przeźrocz wody,

Co jednak nie jest: a więc przez dowody

Drugi twój domysł gdy zwycięsko zbiję,

Fałszywość sądu twojego wykryję.

Jeśli to rzadkie ciało nie przenika

Na skroś księżyca, snadź w nim punkt spotyka,

Gdzie przeciwieństwo jego nie pozwala

Postąpić dalej. Stamtąd się zapala,

Odbija promień, co odblaskiem zowiem,

Jak farba przez szkło podszyte ołowiem.

Lecz powiesz, promień w tej części księżyca

Daleko ciemniej jak w innej przyświeca,

Bo się odbija z większej głębokości.

Z tego zarzutu możesz zawsze w porę

Wyzwolić siebie wprost przez doświadczenie,

Źródło, skąd płyną waszych sztuk strumienie.

Weź trzy zwierciadła, w jednej odległości

Dwa staw przed sobą, trzecie dobrze dalej;

Między dwa pierwsze potem zwróć twe oczy

Niech tylko świecznik, co za tobą gore,

W ich się troistej odbije przeźroczy.

Chociaż najdalsze słabszy blask zapali,

Jako w dwóch bliższych w dalszym równie żywo

Ujrzysz odbite świecznika ogniwo.

Teraz jak ziemia, która się zieleni

Spod warstwy śniegów od ciepłych promieni,

Duch twój z fałszywych sądów się wyzwoli,

Światło tak żywe przyjmie z mojej woli,

Że sam zabłyśnie w jego aureoli.

W niebie, w stolicy bożego pokoju,

Wiruje sfera co najszybszej jazdy;

W niej jest treść, ziarno wszech bytów rozwoju.

Niebo następne, gdzie się roją gwiazdy,

Ten byt rozdziela na różne planety

Z sił rozmaitych zarodem poczęte,

Odeń oddzielne, jednak nim objęte.

Ten łańcuch bytu inne sfery splata,

Osobnym ruchem każda krąży sfera,

Według różnicy, co się w niej zawiera!

Każdą jej pociąg pędzi do jej mety.

Jak widzisz teraz, te narzędzia świata

Szczeblami siły, jakie z góry biorą,

Podają gwiazdom, co pod nimi gorą.

Ile twe oczy wzrok wytężyć mogą,

Patrz, ja ku Prawdzie jaką idę drogą,

Jeśli dojść do niej pałasz żywą chęcią.

Sfery te stałym podległe warunkom,

Siłę, co ciała ich w przestrzenie miota,

Błogosławionym chciej przyznać kierunkom,

Jak kowalowi dzieło jego młota.

To ósme niebo, gdzie gwiazd tyle świeci,

Od Arcyducha ma ruch, jakim leci,

Staje się jego obrazem, pieczęcią.

Jak w prochu twoim członki twe porusza

I różno władze rozwija twa dusza,

Arcyduch tak swą dobroć rozmnożoną

Zlewa na gwiazdy i szczepi w ich łono,

Sam kołujący na swojej jedności.

Każda więc siła w swe ciało szlachetne,

Które ożywia, wnika rozmaicie

I z nim się wiąże jak z tobą twe życie:

A że wypływa z natury wesołej,

Świeci jak w oku skra żywej radości.

Więc nie ciał zsiadłych i ciekłych żywioły

Robią, że światła nierównie są świetne,

Ale ta siła z wszechmocą duchową,

Która jest sama zasadą formową

Wedle potęgi, jaką ma jej władza,

To, co jest ciemne i jasne, wyradza».

Ten wielkorządca natury, co mierzy

Czas swoim światłem, krążył z zodyjakiem,

Tam gdzie wóz godzin co najchyżej bieży.

Była to czwarta rodzina, rodzina,

Którą jej Ojciec karmi bez łaknienia,

Ich oświecając światłem objawienia,

Jako się z Niego Duch i Syn poczyna,

Wiemy tylko. To wiemy: w ostatnim śnie cierpienia

jest dom rzeźbiony w słońcu, a pod nim ciepła ziemia,

i tam strumieniem jasnym jak przezroczystym mieczem

odbici — rozpoznamy twarze ciągle człowiecze.