Theme Wiedza
in work Myślenie

Które sądy i jakiego rodzaju są oczywiste i pewne, a które nie są pewne, a więc którym przeczyć nie można i nie należy, a o których wątpić można, tym zajmuje się teoria poznania. My tutaj stwierdzamy tylko, że oprócz sądów oczywistych są liczne sądy nieoczywiste, czyli takie, które się nam nie narzucają same przez się, a uważamy je za prawdziwe dlatego, że są następstwami logicznymi, czyli wynikają z innych sądów, które już uważamy za niewątpliwie prawdziwe. Wykazywać, że jakiś sąd jest logicznym następstwem innego sądu prawdziwego, znaczy: uzasadniać dany sąd. Inaczej to samo: podawać dla niego niewątpliwą rację.

Jeżeli rację jakiegoś sądu stanowi jeden tylko sąd inny, wtedy mówimy, że dany sąd wynika bezpośrednio z tego innego, i takie rozumowanie nazywamy bezpośrednim. Jeżeli zaś dany sąd nieoczywisty wymaga do swego uzasadnienia dwóch sądów albo więcej, mówimy o rozumowaniu pośrednim.

Doszukiwanie się wspólnej racji dla wielu spostrzeżeń nazywa się rozumowaniem indukcyjnym. Jest to droga od następstw do racji — prawdopodobnej. W nauce logiki można znaleźć opis sposobów tworzenia hipotez naukowych i sprawdzania ich również.

Inteligentny nazywa się człowiek nie ten, który wciąż rozumuje, bo takiego nie ma. Każdy czasem śpi twardo, a czasem bawi się i odpoczywa. Wtedy nie musi rozumować. Inteligentny jest ten, kto w razie potrzeby i mając niezbędne wiadomości, potrafi z danych mu przesłanek wysnuć wnioski, które z nich naprawdę wynikają i do danych mu następstw znaleźć prawdziwą rację, czyli wytłumaczyć sobie czynione spostrzeżenia przy pomocy prawdopodobnej hipotezy.

Czemu tak jest? Czemu ludzie niektórzy tak łatwo ulegają sugestii i żywią przekonania, których nie umieją uzasadniać rzeczowo? Często pochodzi to stąd, że nie ufają własnemu zdaniu i czują, że nie stać ich na własny sąd, a wstydzą się do tego przyznać, więc przejmują się sądami drugich, które spotykają. Mówią wtedy: „Ja tam nie wiem, ale tak słyszałem”. Czasem chcą pokazać, że się znają na jakiejś dziedzinie, np. na obrazach, na literaturze, na medycynie, na prawie, na fizyce, na zwyczajach towarzyskich, więc naśladują zdania zasłyszane i wprawiają się w stan przekonania nieszczerego, bo to ich podnosi we własnych oczach albo w cudzych. Chwalą i ganią nieszczerze to, co chwali i gani ktoś, kto im imponuje. Takich nazywają ludzie snobami.