Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 474 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | białoruski | biologia, biologiczny | bez liczby pojedynczej | botanika | czeski | dawne | filozoficzny | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | portugalski | potocznie | przenośnie | przestarzałe | przysłowiowy | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rzadki | staropolskie | turecki | ukraiński | włoski | wojskowy | żeglarskie
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 7938 przypisów.
Niech mu niebo daruje, jak ja darowałem — Tak wedle tradycji ten wiersz brzmiał w pierwszej redakcji sztuki (Oh ciel, pardonne lui comme je lui pardonne!) Później Molier zmuszony był go złagodzić na: O ciel, pardonne lui la douleur qu'il me donne (O niebo, przebacz mu ból, który mi zadaje). [przypis tłumacza]
niech na nich dżdże idą — niech na nich padają deszcze. [przypis edytorski]
niech nas rozsądzi nie Aleksander, syn Priama — czyli Parys. Znany jest sąd Parysa, rozstrzygający spór o piękność między trzema boginiami: Herą, Ateną i Afrodytą. [przypis tłumacza]
niech nie grzebie żyda — przysłowie o zatajaniu pomysłu lub rzeczy. [przypis redakcyjny]
niech nie przyczyniająć — skrót od: niech nie przyczyniają ci. [przypis edytorski]
Niech nikt nad grobem mi nie płacze — wiersz pisany również do Leona Stępowskiego [przyjaciela Wyspiańskiego, aktora krakowskiego — red. WL.], ogłoszony przez tegoż w „Nowej Reformie” (1903). [Innym utworem pisanym do Stępowskiego jest Wierszyk wakacyjny — red. WL.] [przypis redakcyjny]
Niech nikt z naszego nieszczęścia nie szydzi… — wisielcy stanowili ulubiony temat popularnych żartów i konceptów. [przypis tłumacza]
niechno — dziś popr. pisownia: niech no. [przypis edytorski]
Nie choczu, nie budu pici (białorus.) — nie chcę, nie będę pić. [przypis edytorski]
Niech odszczeka, co je trzy rachował — aluzja do zjadliwego ustępu satyry Boileau (satyra X, ww. 43–44): „Ba, i dziś nawet podług tak sławnego wzoru / Można znaleźć małżonkę wierną nie z pozoru. / Prawda. Ja sam w Krakowie, jeśli się nie mylę, / Trzy takie bym wymienił.” (Boileau, Satyry wierszem polskim przełożone, z przystosowaniem do polskich rzeczy przez J. Gorczyczewskiego, Warszawa 1805, I. 90. Tu jest to satyra IX, ww. 43–46). [przypis redakcyjny]
niech odtąd wszystkie biedne rajfury nazywają się (…) Pandarami — w języku angielskim wprost od imienia Pandara pochodzi rzeczownik pospolity pander, oznaczający stręczyciela, osobę ułatwiającą innym nierząd, oraz czasownik to pander: stręczyć. [przypis edytorski]
niechodzić (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chodzić. [przypis edytorski]
Nie chodzi tu już o pięćdziesiąt cztery grosze, ale o weksel na pięćdziesiąt cztery grosze. Tak więc, aby sądzić o rzadkości albo obfitości pieniądza, trzeba wiedzieć, czy jest we Francji więcej weksli po pięćdziesiąt cztery grosze przeznaczonych dla Francji, niż jest talarów przeznaczonych dla Holandii — jest wiele pieniędzy na rynku, kiedy jest więcej pieniędzy niż papieru; jest mało, kiedy jest więcej papieru niż pieniędzy. [przypis autorski]
Niech ogień spali twe cedry — Bet ha-midrasz, czyli Świątynia Pańska, zbudowany był także z cedrowego drzewa rosnącego w lasach Libanu. [przypis tłumacza]
niech ona znajdzie taki przytułek, jakiego i ja będę szukał — tj. klasztor. [przypis redakcyjny]
niech pamięć wskrześnie — dziś popr.: niech się pamięć wskrzesi. [przypis edytorski]
niech se lezom (gw.) — niech sobie leżą. [przypis edytorski]
niech się ma do boju (starop.) — niech się przygotuje do boju (walki). [przypis edytorski]
Niech się pan dobrze zastanowi, co pan uczyni. Czterdzieści wieków ludzkiego głupstwa patrzy na pana z pobliskich piramid. — Otrzymałem na to nowy list, podpisany „Wróg z Warszawy”, bardzo obelżywy i pouczający mnie, że piramidy egipskie nie są w Algierze. [przypis autorski]
Niech się pan już na mnie spuści — niech mi pan zaufa i powierzy tę sprawę. [przypis edytorski]
niech się pan na mnie spuści (daw.) — niech się pan na mnie zda. [przypis edytorski]
niech się podarzają — niech będą darowywanie. [przypis redakcyjny]
Niech się ten drapie tam, gdzie świerzb dokucza — Włoskie przysłowie: Lascia pur gratter dov'e la rogna. [przypis redakcyjny]
niech sie spuka jady (starop.) — niech pęknie od jadów (tj. ze złości). [przypis redakcyjny]
Niech sie tu nikt z państwem nie ozywa — niech nikt nie mówi o sobie, jakby był wielkim panem. [przypis redakcyjny]
Niech sobie będzie czarna jak Murzynka — w czasach Szekspira śniada, ciemna cera uchodziła za brzydką. [przypis edytorski]
Niech sobie pójdzie byk! — Agamemnon. Dla starożytnych obraz byka nie miał w sobie nic przykrego, był to symbol potęgi. [przypis redakcyjny]
niechta (gw.) — niech tam, niechaj. [przypis edytorski]
Niech też po śmierci nie znajdzie litości — w późn. wyd. tłumaczenie zweryfikowano w tym miejscu: „Niech się nad trupem jej ptaki litują”. [przypis edytorski]
niech też — tu właśc.: niech więc. [przypis edytorski]
niech to się stanie po stu dwudziestu latach — według Biblii (Rdz 6, 3), Bóg ustalił limit ludzkiego życia na 120 lat. [przypis edytorski]
niech twoją stanie się to sprawą — niech to się stanie za twoją sprawą (dzięki tobie). [przypis edytorski]
niechuć (starop.) — niechęć. [przypis edytorski]
Niech ugotuje… — ślady dawnego ludożerstwa. [przypis autorski]
nie chwacić (daw., gw.) — nie starczyć. [przypis edytorski]
Niech was dziecinny szelest świadczy tu przytomnych — Nowa składnia, celująca zwięzłością i mocą, na sposób łaciński, kędy słowo czynne kładzie się z przypadkiem czwartym i trybem bezokolicznym, wyrzucając niepotrzebne spójniki. „Niech świadczy was tu przytomnych”, domyśl[nie:] być; zam[iast]: że wy tu przytomni jesteście. [przypis redakcyjny]
Niech więc ludy słowiańskie nie zazdroszczą narodowi polskiemu… — Literatura słowiańska wykładana w Kolegium francuzkiem, Poznań 1865, t. 3, s. 6. [przypis edytorski]
Niech więc przeciwnicy tej zdrowej filozofii przestaną protestować przeciwko pierwotnym obyczajom i niech sięgną do źródeł własnych cytatów — Abraham miał prawowite dzieci z Hagar, służącą swej żony. [przypis autorski]
niech wnet z domu wybieże a ogień obwoływa — sens: niech wybiegnie szybko z domu i ostrzega przed pożarem. [przypis edytorski]
Niech wódz ten mówi (…) łzy wasze płyną — w późn. wyd. zweryfikowano tłumaczenie w tym miejscu: „Niech wódz ten młody opowie wam wszystko,/ Ja, stojąc obok, gorzko będę płakał”. [przypis edytorski]
Niech wszechmocna najpierwej cześć odbierze władza (…) Z piewcami zdrad i matactw nie pójdziem w zawody — wiersz rozpoczynający księgę trzecią Kroniki Galla Anonima i stanowiący jej poetyckie streszczenie w oryginale pisany jest strofami liczącymi po trzy wersy (tj. tercyną). [przypis edytorski]
niechwytny — nieuchwytny. [przypis edytorski]
nie chybiać komuś — tu: nie zawodzić kogoś. [przypis edytorski]
nie chybić (starop.) — tu: nieomylnie wydać plon. [przypis edytorski]
niechybnie (daw.) — na pewno. [przypis edytorski]
Nie chytrością ani mocą, ale nabożeństwem Rzymianie wszytki narody podbili — Cyceron O orzeczeniu haruspików (De haruspicum responso) IX, 19. [przypis edytorski]
niech źrenica olsnie marząc twoje lica — niech oko oślepnie, marząc o twojej twarzy. [przypis edytorski]
Niechże cię smołą rozleje krzyż Pański! — według wierzeń ludowych przeżegnanie znakiem krzyża miało sprawiać, że diabeł zamieni się w roztopioną smołę. [przypis edytorski]
niechże ci książka ta… — Goethe występuje tu jako wydawca zapisków Wertera. Od autora pochodzą rzekomo tylko: ten krótki wstęp, kilka przypisów w części pierwszej i końcowe wyjaśnienia wydawcy. [przypis redakcyjny]
Niechże go trąd ogarnie — Trędowaci mieli opinię szczególniejszej jurności. [przypis tłumacza]
Niechże ogień świętego Antoniego sparzy kiszkę stolcową złotnika — „Ogniem św. Antoniego” nazywano chorobę różę. [przypis tłumacza]
Niechże się zapytają tej właśnie religii (…) — Mówiąc, iż Bóg chciał zaślepić potępionych. [przypis tłumacza]
niechże słucha Jezusa Chrystusa niebieskiej mądrości mistrza, tymi słowy rozkazującego — Łk 6, 2; Mt 5, 44-46. [przypis edytorski]
niechże to nie będzie u ciebie jako miedzianym brzękiem — por. I Kor. 13, 1. [przypis edytorski]
niech żyje ziemia spiska! — pierwodruk w „Pamiętniku Towarzystwa Tatrzańskiego” za lata 1919–1920 (Kraków, 1920) w dodatku pod tytułem Nie damy Spisza (str. 7–9). W sprawie stosunków polsko-czeskich zabierał Żeromski głos jeszcze później w artykule Głos na żądanie, ofiarowanym zamiast wywiadu pismu „Český Deník” (w Pilznie) i drukowanym w tem piśmie 1 stycznia 1924 r. (Nr. 1) w przekładzie A. B. D[ostala]. Wobec tego, że polski tekst tego artykułu się nie zachował (albo może tylko wydawca nie zdołał do niego dotrzeć), podajemy go tutaj we wtórnym przekładzie — z czeskiego. Wiadomość o tym artykule, uzyskanie jego czeskiego tekstu i pomoc w tłumaczeniu zawdzięcza wydawca p. Bogumiłowi Vydrze. Głos na żądanie: [Dawne i długie są dzieje czesko-polskiego braterstwa. Zaczyna je i wiąże stułą wiecznego związku w pomroce czasów postać pełna cudownego blasku, najwyższy symbol ducha chrześcijańskiego na rubieży tysiącoleci naszej ery — święty Wojciech. Jego ofiara i śmierć na dalekiej północy — ostateczny wynik żywota tak niepojętego dla dzisiejszego rozumu — znalazły przecież w Polsce zrozumienie powszechne i zupełne w warstwie ludzi najbiedniejszych, pośród prostego ludu. Najczęściej używane i najpospolitsze tam imię to właśnie owa rodowa nazwa czeskiego Sławnikowica, który z domami królewskiemi był spokrewniony. Stary język polski, samoswój, wyrastający ze swych szeroko i daleko rozprzestrzenionych narzeczy, zawiera dwa tysiące wyrazów czeskich. Są to kwiaty nadobnej mowy czeskiej, która na dworze pierwszych Jagiellonów była potocznym językiem szlachty, dworzan, najbliższego otoczenia królewskiego, — mistrzynią pierwszych przekładaczy Pisma i wzorem dla pierwszych pisarzy usiłujących wysłowić się po polsku. Różnemi idąc drogami, nieraz zderzając się z sobą, albo znowu nic nie wiedząc o sobie w ciężkich godzinach swojego istnienia, dwa narody, czeski i polski, znalazły się w przebiegu dziejów we wspólnem austrjackiem więzieniu. Ten los zbliżał je w pewnych okresach, w in nych oddalał od siebie, albowiem nieraz ściany więzienia rozdzielają skazańców w różnych celach zamkniętych, wywołując przytem i ten nieprzewidziany skutek, że skazaniec staje się pomocnikiem strażnika więzienia. Naogół wszelako Polska — pod względem gospodarczym i społecznym zaniedbana i zacofana — w końcu stulecia dziewiętnastego była uczennicą Czech, intensywnie koło swego rozwoju pracujących i znakomicie oświeconych. Jak niegdyś, na początku i w bujnym rozkwicie mocarstwowego swego bytu, wypożyczyła sobie była z Czech wiele idej, przynoszących jej odrodzenie i światło, tak również uczyniła i w dobie najnowszej. Czechy — drugi po Norwegji naród w Europie co do oświaty powszechnej, kroczący w tym względzie na czele wielkich nawet mocarstw świata, — świeciły Polsce znakomitym przykładem i wzorem, a narodowe i społeczne ich organizacje nader często bywały bodźcem do tworzenia takich samych u nas. Wiele bardzo czarów ze źródła czystego piękna czerpała Polska w Czechach, i niejeden klejnot podziwiała w skarbnicy ich sztuki. Zdawałoby się tedy, że te dwa narody po cudownem wskrzeszeniu swej politycznej egzystencji, które oczy nasze widziały na końcu wielkiej wojny światowej, podadzą sobie wolne dłonie i już na wieki pójdą razem, ręka w rękę. Niestety! Inaczej się stało. Polska, która wytrzymała i przeżyła wszelkie obce zabory swych ziem, tak mocne i niezłomne, jak były rosyjski, pruski i austrjacki, i która ze wszystkich była wyswobodzona, — żyje dziś jeszcze pod zaborem — czeskim. Ani jeden wolny Czech nie podlega panowaniu polskiemu, ani jeden dom czeski nie leży w granicach Polski. A tymczasem sto tysięcy Polaków znosić musi panowanie czeskie. Zmierzyłem własną stopą doliny i ścieżki na górach otaczających Jaworzynę, spoglądałem własnemi oczyma na całą tę ziemię i na jej potoki, pasmami swemi i siklawami spieszące do Wisły, rozmawiałem językiem swoim własnym, narzeczem pradawnem a wiecznie młodem, z góralami, którzy ze wsi szczerze polskich na północy Tatr pędzą stada swoje do tych gór, — wiem przeto, że mówię tu czystą prawdę. Jakież są tedy czeskie prawa przyrodzone, moralne, narodowe, historyczne do tych miejsc? Bez wątpienia, politycy, zwolennicy wojujących stronnictw i różni mężowie stanu znajdą swoje dowody i odpowiedzą mi słowem szorstkiem i może pogardliwem. Ale ja nie do nich wołam, lecz do tych przyjaciół duszy mojej, których od młodości czciliśmy i miłowali w Polsce, jak braci naszych w duchu, — do poetów, do niepraktycznych czcicieli prawdy, do sprawiedliwych i prawdomównych dzieci bożych, z ducha św. Wojciecha wyszłych, którzy piszą jedynie dla piękna nigdy nie umierającego i wydają świadectwo prawdzie, gdziekolwiek ona jest. Czyż i oni sądzą, że nasi górale na północnem Tatr zboczu na zawsze zostać mają poza granicami wytęsknionej prawowitej swojej ojczyzny? ] [przypis redakcyjny]
Niech zatem każdy rzeczy swej pilnuje — Nie rzeczy swej, ale krzyża swego, to jest, rzeczy pospolitej – tak, z chrystianizmem obrońcy chrystianizmu, nauczali by hrabię (który tu jest mistycznym hrabią (!) w dialogu) ojcowie spod Wiednia. [przypis autorski]
niecić — krzesać, wzniecać. [przypis edytorski]
niecić — rozniecać. [przypis edytorski]
niecić się (starop.) — wzniecać, wzbudzać się. [przypis edytorski]
niecić — wzniecać, rozniecać. [przypis edytorski]
nieci — (daw.) wznieca. [przypis edytorski]
nie ciekawam — skrócone od: nie [jeste]m ciekawa. [przypis edytorski]
nie ciekawam — skrócone od: nie jestem ciekawa. [przypis edytorski]
niecierpliwy tesknic — nie mogący znosić. [przypis redakcyjny]
niecierpliwy zwłoki (starop.) — nieznoszący opóźnienia; zniecierpliwiony zwlekaniem. [przypis redakcyjny]
Nie cieszcie się ze swoich cudów, powiada Chrystus (…) — Łk 10, 20. [przypis tłumacza]
nie ciesz się, blondynko (…) cię rozpoznają — z dotychczasowych badań nad Zagładą i relacji osób, które ukrywały się, wynika, że tzw. aryjski wygląd w niewielkim stopniu zwiększał szanse na przeżycie. Największym zagrożeniem dla ukrywających się poza gettami osób pochodzenia żydowskiego były donosy i szantaże ze strony Polaków i Polek. Donosiciele zgłaszali informacje o ukrywających się Żydach polskiej tzw. granatowej policji lub, rzadziej, niemieckiej żandarmerii. W zamian za to otrzymywali wynagrodzenie w postaci cukru, alkoholu czy drewna na opał, czasem też pieniądze (wysokość nagrody różniła się w zależności od lokalizacji i zmieniała w czasie). Wydani Żydzi byli zwykle na miejscu mordowani. Jeśli w ukrywanie się Żydów zaangażowane były inne osoby, wówczas takim Polakom czy Polkom wymierzano różnego rodzaju kary: od bicia, przez więzienie, w tym wysłanie do obozu koncentracyjnego po skazanie na karę śmierci. Czasem egzekucji poddawano także rodzinę osoby przechowującej. Szacuje się, że na terenie Polski za ukrywanie Żydów zamordowano od kilkuset do półtora tysiąca osób. [przypis edytorski]
Nie ci — najmłodsi, których nazywają dekadentami, są nimi (…) Oto siedem grzechów głównych realizmu, czyli dekadentyzmu — S. Pieńkowski, Rak, „Strumień” 1900, nr 2. [przypis autorski]
niecka — miska. [przypis edytorski]
niecka — podłużne, drewniane naczynie. [przypis edytorski]
niecki — drewniana, podłużna, niezbyt głęboka misa wydrążona w jednym kawałku drewna. [przypis edytorski]
Nie ckliwym, lecz powabnym wydaje się nam (…) takie wypaczenie ideału jest chwilową chorobą! — B. Białobłocki, Szkice literackie, Warszawa 1932, s. 120 (Zniżenie ideału). [przypis autorski]
niecne Danaów plemię (mit. gr.) — Danaidy, córki króla Argos Danausa. Przymuszone do małżeństwa, w noc poślubną zabiły swoich mężów, za co w zaświatach zostały skazane na karę polegającą na napełnianiu beczki bez dna wodą noszoną w dziurawych dzbanach. [przypis edytorski]
nie cniło się — nie nudziło się. [przypis edytorski]
niecnota — o kimś postępującym źle, niegodziwie; por. cnota: daw. zaleta. [przypis edytorski]
niecnota — o kimś postępującym źle, niegodziwie. [przypis edytorski]
niecnota — osoba lekkomyślna a. złośliwa (postępująca niecnotliwie). [przypis edytorski]
niecnota uciekł z aresztu — Poniński uciekł 3 lipca 1798 r., złapany na pograniczu pruskim pod Toruniem; osadzony w Warszawie w koszarach; rozprawy sądowe rozpoczęto 26 sierpnia 1789 r.; proces trwał od 1 września 1790, nie był przeto zakończony w chwili pisania Przestróg. [przypis redakcyjny]
niecoć (starop.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć; niecoć bych ci wspomagała: nieco wspomagałabym cię. [przypis edytorski]
niecofnięty w swym ciemnym zawodzie. — zawód tu: bieg życia, w sensie przeznaczenia. [przypis redakcyjny]
niecofniona (daw.) — niecofnięta. [przypis edytorski]
niecofnione — nie do cofnięcia. [przypis edytorski]
niecofniony (daw.) — nieodwracalny, nieunikniony. [przypis edytorski]
niecofniony — niemożliwy do cofnięcia. [przypis edytorski]
niecom się obawiał (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, inaczej: „nieco się obawiałem”. [przypis edytorski]
nieco papieru z obicia — chodzi o papier z tapet pokrywających ściany. [przypis edytorski]
Nieco przed końcem urzędowania Montaigne'a (…) pozostał w domu — ten epizod, jak również wyrażanie o „dwojgu lub trojgu dziatek”, które postradał w niemowlęctwie, stanowią główne źródło legendy o egoizmie Montaigne'a. [przypis tłumacza]
niecpoń, właśc. nicpoń — człowiek mało warty, nieprzydatny (wyraz utworzony od słów: nic po nim). [przypis edytorski]
nie cudna temu chłopcu wojna — sens: wojna nie jest dla niego niczym nowym. [przypis edytorski]
niecudny (starop.) — nie najlepszy. [przypis redakcyjny]
niecułka — mała niecka, drewniane podłużne naczynie. [przypis edytorski]
niecułki ulęgałek — miski dzikich gruszek. [przypis redakcyjny]
Nieczajew, Siergiej Giennadijewicz (1847–1882) — rosyjski rewolucjonista; uczestnik ruchów studenckich, od marca 1869 na emigracji, gdzie zetknął się z Bakuninem; jesienią powrócił do kraju i założył radykalną organizację o nazwie Zemsta Ludu, rozbitą po zamordowaniu przez Nieczajewa i kilku jego towarzyszy Iwana Iwanowa, który sprzeciwiał się jego metodom i opuścił grupę (21 XI 1869); uciekł za granicę, gdzie został aresztowany i wydany władzom carskim; zmarł w Twierdzy Pietropawłowskiej; był pierwowzorem postaci Piotra Wierchowieńskiego w powieści Dostojewskiego Biesy. [przypis edytorski]
nie czasże (starop.) — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy nie czas. [przypis edytorski]
Nie czcza tylko ciekawość (…) zapory — cały ten opis objawów zewnętrznych tego, co się w tej chwili dzieje w Marii przypomina mocno następujący ustęp w Pani jeziora (II. 32) Waltera Scotta: «In Ellens quivering lip and eye (w ocknionym wejrzeniu) had Douglas mark'd the hectic strife, where death seem'd combatting with life (życie w przesileniu) for to her cheek, in feverish flood one instant rush'd the throbbing blood». (Jej lica płomień zajął spod serca zapory). I tutaj też jest scena między ojcem i córką. [przypis redakcyjny]
nieczemu — tu: nie bez powodu. [przypis edytorski]
niecześć (daw.) — hańba. [przypis redakcyjny]
nie cześć, zelżywość — despekt, dyshonor. [przypis redakcyjny]
nie czesne miłosierdzie — miłosierdzie okazywane w niewłaściwym momencie. [przypis edytorski]
nieczesny (daw.) — dokonany w niewłaściwym czasie. [przypis edytorski]
