Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 466 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | arabski | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | bez liczby pojedynczej | botanika | celtycki | chemiczny | chiński | czasownik | czeski | dopełniacz | dawne | drukarstwo, drukowany | dziecięcy | ekonomiczny | filozoficzny | fizyka | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geografia, geograficzny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | hinduski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | ironicznie | islandzki | japoński | język, językowy, językoznawstwo | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | nieodmienny | niemiecki | norweski | obelżywie | poetyckie | pogardliwe | polski | polityczny | portugalski | pospolity | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przymiotnik | przysłowiowy | przysłówek | psychologia, psychologiczny | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | rzeczownik | rzymski | środowiskowy | staropolskie | starożytny | szwedzki | teatralny | techniczny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 159264 przypisów.
podobnie ratuje się Gasztold s. 230, w. 8 i n. — [autor w ten sposób opatrzył odsyłaczami wewnątrztekstowymi pierwodruk swej powieści; tu na odnośnej stronie znajduje się fragment rozdziału XII]: „(…) zaczął wątpić w swój talent malarski. Stało się to na wpół dla pozy (…)”. [przypis edytorski]
Podobnie to jak z koniem szlachetnym… — Ksenofontowi łatwo nasunęło się takie porównanie jako ziemianinowi zamiłowanemu w hodowli koni, czytającemu i piszącemu o niej. [przypis tłumacza]
Podobnież, gdzie ta monarchini… — królowa Nawarry, która, wedle legendy, topiła swoich kochanków [Małgorzata Burgundzka (1290–1315) przyłapana na cudzołóstwie i uwięziona, a następnie uduszona na rozkaz męża, Ludwika Kłótliwego — Red.WL]. [przypis tłumacza]
Podobnież idea Beatryczy (…) i zachęca do naśladownictwa — Burckhardt (II 48 — 49) przytacza pisarzów włoskich dawnych, którzy, za przykładem Danta, wprowadzili allegorycznego towarzysza. [przypis autorski]
Podobnież podmiot, w którym wyobrażenie czasu ma pierwotnie swą podstawę (…) — owo: Ja myślę, jest, jak się już powiedziało, zdaniem empirycznym i zawiera w sobie zdanie: Ja istnieję. Nie mogę jednak powiedzieć: Wszystko, co myśli, istnieje, gdyż wtedy przymiot myślenia uczyniłby wszystkie jestestwa, co go posiadają, jestestwami koniecznymi. Stąd też moje istnienie nie może być uważane za wynik ze zdania: Ja myślę, jak sądził Kartezjusz (gdyż w takim razie musiałaby poprzedzać przesłanka większa: wszystko, co myśli, istnieje), lecz jest z nim identyczne. Wyraża ono nieokreślony empiryczny ogląd, tj. spostrzeganie (więc dowodzi, że wrażenie, należące przecie do zmysłowości, jest podstawą tego sądu bytowego [Zdanie bytowe, sąd bytowy (Existentialsatz) jest to taki sąd, w którym łącznik staje się sam orzeczeniem, stwierdza zatem istnienie, byt podmiotu. Głośnym w starożytności było zdanie Eleatów: ἔστι τὸ είναι (=jest byt). Sądy bytowe nazywają się też w logice: bezwarunkowymi, bezwzględnymi, tetycznymi, bo w nich podmiot ma tak rozległy zakres znaczenia, iż uwarunkowanie jego orzeczenia znika zupełnie. Przeciw nadużyciu tych sądów bytowych dla dowodzenia egzystencji rzeczy z samych jeno pojęć, występuje Kant szczególniej mówiąc o Ideale czystego rozumu (rozdz. 4) […]; przyp. tłum.]), idzie jednak przed doświadczeniem, mającym określić przedmiot spostrzegania za pomocą kategorii ze względu na czas; a istnienie jeszcze tu nie jest wcale kategorią, gdyż ta nie odnosi się do przedmiotu danego w sposób nieokreślony, lecz tylko do takiego, o którym ma się jakieś pojęcie, i o którym chcemy wiedzieć, czy też on poza pojęciem istnieje czy nie. Spostrzeżenie nieokreślone znaczy tu tylko coś realnego, które zostało dane i to jedynie dla myślenia w ogóle, więc nie jako zjawisko, ani też jako rzecz sama w sobie (noumenon), lecz jako coś, co rzeczywiście istnieje i w zdaniu: Ja myślę, zostaje oznaczone jako takie. Bo trzeba zauważyć, że jeśli zdanie: Ja myślę, nazwałem zdaniem empirycznym, to nie chcę powiedzieć przez to, że w zdaniu tym Ja jest wyobrażeniem empirycznym; owszem jest ono czysto umysłowym, gdyż należy do myślenia w ogóle. Atoli bez jakiego bądź empirycznego wyobrażenia, dającego tworzywo dla myślenia, nie nastąpiłaby czynność: Ja myślę, a czynnik empiryczny jest jeno warunkiem zastosowania czyli użycia czystej władzy umysłowej. [przypis autorski]
podobnież (przestarz.) — wzmocnione podobnie. [przypis edytorski]
podobnież — tu: podobnie (tj. również cicho). [przypis edytorski]
podobnież — tu: podobnie (tj. również lakonicznie). [przypis edytorski]
podobno — być może. [przypis redakcyjny]
Podobno chce mnie pani zaszczycić rozmową — Przez cały początek sceny Tartufe zachowuje się ze zrozumiałą nieufnością. [przypis tłumacza]
podobno (daw.) — pewnie, zapewne. [przypis edytorski]
podobno (daw.) — prawdopodobnie. [przypis edytorski]
podobno (daw.) — prawdopodobnie, zapewne. [przypis edytorski]
podobno (daw.) — tu: najwyraźniej, prawdopodobnie. [przypis edytorski]
podobno (daw.) — tu: najwyraźniej. [przypis edytorski]
podobno (daw.) — tu: prawdopodobnie. [przypis edytorski]
podobno (daw.) — tu: prawdopodobnie, zapewne. [przypis edytorski]
podobno (daw.) — zapewne, prawdopodobnie. [przypis edytorski]
podobno (daw.) — zapewne. [przypis redakcyjny]
podobnoś a. podobnoć (daw.) — podobno. [przypis edytorski]
podobność (daw.) — podobieństwo. [przypis edytorski]
podobno (starop.) — może, prawdopodobnie. [przypis redakcyjny]
podobno (starop.) — prawdopodobnie, pewnie. [przypis edytorski]
podobno (starop.) — prawdopodobnie. [przypis edytorski]
podobno (starop.) — prawdopodobnie, zapewne. [przypis edytorski]
podobno (starop.) — prawdopodobnie; zapewne. [przypis edytorski]
podobno (starop.) — tu: prawdopodobnie, zapewne. [przypis edytorski]
podobno — tu: podobnie; analogicznie. [przypis edytorski]
podobno — tu: prawdopodobnie, najwyraźniej. [przypis edytorski]
podobno — tu: prawdopodobnie. [przypis edytorski]
podobno wielu widziało, ale nikt nie umie powiedzieć, jak wygląda (…) sens dzisiejszych rozważań Richarda Brinkmanna — R. Brinkmann, Expressionismus. Forschungsprobleme 1952–1960, Stuttgart 1961. [przypis autorski]
podobnych do Satyrosa — równie bezczelnych. [przypis tłumacza]
podobny (daw.) — możliwy. [przypis edytorski]
podobny (…) do meluńskich węgorzy, co to piszczą, nim się je zacznie obdzierać ze skóry — Francuskie przysłowie na określenie kogoś, kto podnosi lament, zanim dozna szkody. [przypis tłumacza]
Podobny do okrętu, co stracił busolę i miotają nim wichry na wszystkie strony, człowiek nowoczesny błąka się… — por. G. Le Bon, op. cit., s. 178–181. [przypis autorski]
podobny jest do takiego, co ma własną rolę… — Ksenofont jest zamiłowanym i doświadczonym rolnikiem, a wskazuje na to i porównanie zaczerpnięte z gospodarstwa. Kto posiada własny kawałek pola, gnoi go [tj. nawozi] i użyźnia, mając na oku nie tylko natychmiastowy pożytek, ale i dalszą przyszłość. Wartość roli jego stale rośnie. Odnajemca prowadzi rabunkową gospodarką, stara się zebrać jak najwięcej jak najmniejszym wkładem, mało gnoi, glebę forsownie wyzyskuje, tak że rolę wyjaławia. [przypis tłumacza]
podoficery — dziś popr. forma M. lm: podoficerowie. [przypis edytorski]
podogonie — część ciała zwierzęcia znajdująca się pod ogonem; zad. [przypis edytorski]
podogonie przy kulbace — pasek przechodzący pod ogonem końskim, stabilizujący siodło. [przypis edytorski]
Po dokończeniu studiów uniwersyteckich w Padwie — na wydziale prawnym doktorat otrzymał Casanova w 16. roku życia po obronieniu rozprawy łacińskiej De testamentis, tudzież z zakresu prawa kanonicznego rozprawy na tezę: Utrum Hebraei possint construere novas synagogas. Zdolności i erudycji chłopakowi nie brakło… [przypis tłumacza]
podołek (daw.) — łono. [przypis redakcyjny]
podołek — wgłębienie spódnicy lub fartucha u siedzącej kobiety. [przypis edytorski]
podołek — wgłębienie spódnicy u siedzącej kobiety. [przypis edytorski]
Pod Ołomuńcem Tatarzy pobici — wiosną 1241 r., po spustoszeniu Polski i wygranej bitwie pod Legnicą (9 kwietnia 1241), wojska tatarskie dowodzone przez Bajdara ruszyły w stronę Czech. Król Wacław I (1205–1253) starał się ich odeprzeć w okolicach Kłodzka, a następnie pokonał ich w bitwie pod Ołomuńcem. Po tej porażce Bajdar wycofał wojska i poprowadził je na południe, aby połączyć się z głównymi siłami. [przypis edytorski]
podolić (daw.) — zdołać. [przypis edytorski]
Podoliniec — miasto na słowackim Spiszu, dawniej znane z kolegium pijarów. [przypis edytorski]
po domie (daw.) — dziś Ms.lp: po domu. [przypis edytorski]
podomno (daw.) — podobno. [przypis redakcyjny]
podomno (starop.) — podobno; [prawdopodobnie, zapewne]. [przypis redakcyjny]
podonczas (daw.) — dziś: wówczas. [przypis edytorski]
podonczas (daw.) — wówczas. [przypis edytorski]
pod on czas (daw.) — wówczas, wtedy. [przypis edytorski]
„Pod Operyjaszem” — winiarnia krakowska z winem węgierskim z Eperies. [przypis redakcyjny]
pod opończą — ukrywając się. [przypis redakcyjny]
podor (daw.) — zaorana ziemia. [przypis edytorski]
podorędziu — pod ręką, przy sobie; wyd. lwowskie ma: podoręczu. [przypis redakcyjny]
podorówka — pole płytko zaorane po jesiennych zbiorach i w ten sposób przygotowane do wiosennej orki. [przypis edytorski]
podorożna (z ros.) — pozwolenie na przejazd; rodzaj wizy. [przypis edytorski]
podorywka — pole płytko zaorane zaraz po zbiorach i w ten sposób przygotowane do późniejszych prac przy uprawie. [przypis edytorski]
podostatek (daw.) — dostatek, obfitość; por. dziś: pod dostatkiem. [przypis edytorski]
podostatkiem — dziś: pod dostatkiem. [przypis edytorski]
podostatkiem — prawdopodobnie: pod dostatkiem, bądź neologizm nawiązujący do wyrazu: ostatek. [przypis edytorski]
podostatkiem — wystarczająco dużo; dziś pisownia: pod dostatkiem. [przypis redakcyjny]
podostatku (daw.) — wielu. [przypis edytorski]
podotąd — jak dotąd; dotąd; dotychczas. [przypis edytorski]
podpalacze prochowni — zamachy terrorystyczne były całkowicie sprzeczne z zasadami walki politycznej KPRP. Mimo to gdy 14 października 1923 nastąpił wybuch prochowni w Cytadeli Warszawskiej (powodując śmierć 28 osób), władze — bez zbadanie przyczyn katastrofy — obciążyły odpowiedzialnością komunistów i dokonały wśród nich masowych aresztowań. [przypis redakcyjny]
pod pana Puławskiego komendą — tj. podczas konfederacji barskiej. [przypis edytorski]
podpatrować (gw.) — podpatrywać. [przypis edytorski]
podpatry (neol.) — podpatrywanie, przyglądanie się. [przypis edytorski]
pod Pawią Francuz srodze porażony — pamiętna klęska Franciszka I, króla francuskiego, pod Pawią, w 1525 r. [przypis redakcyjny]
pod Philippi — w 42 r. p.n.e. w bitwie pod Filippi starła się armia republikańska pod wodzą Brutusa i Kasjusza, którzy wcześniej zorganizowali spisek, doprowadzając do zabicia Juliusza Cezara (jako tyrana) z armią obrońców cesarstwa dowodzoną przez Marka Antoniusza i Oktawiana (politycznego sprzymierzeńca i usynowionego spadkobiercę Cezara); gdy oczywiste stało się, że klęska jest nieuchronna, Brutus popełnił samobójstwo, przebijając się mieczem, zaś Kasjusz kazał się zabić niewolnikowi. [przypis edytorski]
podpiły (daw.) — dziś: podpity. [przypis edytorski]
podpiły (daw.) — podpity, pijany. [przypis edytorski]
pod Pirną — w Saksonii, w r. 1756. [przypis redakcyjny]
podpisał Kupidyna — złożył podpis za Kupidyna, podejmując wyzwanie w jego imieniu. [przypis edytorski]
Podpisany zatem mój wyrok — podpisanie kontraktu małżeńskiego pana de Guibert. [przypis tłumacza]
podpisek — sekretarz, niższy urzędnik kancelarii. [przypis edytorski]
Podpisywanie deklaracji — obraz autorstwa Johna Trumbulla, namalowany najprawdopodobniej w 1819; umieszczony na odwrotnej stronie banknotu dwudolarowego. [przypis edytorski]
podpłomyczek — chleb u samego płomienia pieczony. Jeszcze za Sławian przerzucaniem przez ogień wypiekano chleby ofierne, świąteczne. Patrz: Nar., tom I, Hist. Pols. [przypis redakcyjny]
podpłomyk — placek z mąki i wody. [przypis edytorski]
pod placki — chodzi o podkładanie papieru pod wypieki, by nie przywierały do blachy. [przypis edytorski]
podpólnika — śniadania. [przypis autorski]
podporucznik Stanisław Jordan Warzycki ps. „Jerzy Szumski” (1905–1944) — ziemianin, absolwent Wyższej Szkoły Handlowej, w powstaniu w stopniu podporucznika walczył jako dowódca plutonu i kompanii w batalionie „Miłosz”, następnie w Zgrupowaniu „Kryska”, zamordowany przez Niemców 23 września. [przypis edytorski]
podporucznik Tadeusz Jędrzejak ps. „Harley” (?–1944) — oficer baterii „Kuba”, uczestnik walk o Okęcie, poległ 1 sierpnia. [przypis edytorski]
podporucznik Zbigniew Jakubowski ps. „Słoń” (1920–1944) — oficer baterii „Kuba”, brat Romualda Jakubowskiego, poległ 1 sierpnia w natarciu na Okęcie. [przypis edytorski]
podpowiadacz — tu: sufler. [przypis edytorski]
podprefekt — wyższy urzędnik administracji lub policji, podlegający prefektowi. [przypis edytorski]
podprefekt — zastępca prefekta, sprawujący najwyższą władzę admninistracyjną. [przypis edytorski]
pod pretekstem skonfrontowania — pod pozorem porównania. [przypis redakcyjny]
pod prezydencją ministrów cudzoziemskich — pod kierunkiem rzeczywistym, nie formalnym; tu minister to tytuł przedstawicieli dyplomatycznych. [przypis redakcyjny]
podprowadzała (…) było — daw. konstrukcja czasu zaprzeszłego; znaczenie: wcześniej podprowadzała. [przypis edytorski]
podrąbić (daw.) — podrąbać; [podciąć]. [przypis redakcyjny]
podrąbić (daw.) — podrąbać; [porąbać]. [przypis redakcyjny]
podrąbić (daw.) — podrąbać; [por. dzisiejsze: podrobić]. [przypis redakcyjny]
podrady — dostawy. [przypis edytorski]
podrady (z ros.) — dostawy dla wojska i instytucji państwowych. [przypis edytorski]
podrałować — pobiec. [przypis edytorski]
podraug — kartu. [przypis edytorski]
podrażnienia i zmiany odczuwane w naszych narządach zmysłowych pojmujemy natychmiast i zupełnie bezpośrednio jako skutki (…) — szczegółowe przeprowadzenie tego twierdzenia znajduje się w rozprawie o zasadzie podstawy, § 21 drugiego wydania [§ 21. Aprioryczność pojęcia przyczynowości. Intelektualność empirycznego wyobrażenia. Rozum (s. 64, wyd. Grisebacha, tom III). Twierdzenie postawione i bronione przez Schopenhauera brzmi: Wyobrażenie jest dziełem rozumu, który z surowego materiału wrażeń w narządach zmysłowych dopiero wytwarza i stwarza przedmiotowy świat zewnętrzny, dzięki właściwej sobie formie przyczynowości, opartej na dwóch zasadniczych apriorycznych wyobrażeniach: czasu i przestrzeni. Trzeba być pozbawionym rozumu, by sądzić, że świat istnieje gotowy, przedmiotowo-realny zewnątrz nas, gdzie się posuwa w niezłomnym rzeczywistym czasie, regulowany bezwyjątkowym prawem przyczynowości, a potem tylko wchodzi narządami zmysłowymi do naszej głowy, gdzie istnieje, niejako w odbitce, po raz drugi. Do takiego błędnego poglądu prowadzi nienależyte odgraniczenie wrażenia od wyobrażenia. Wrażenie zmysłowe jest czuciem czysto podmiotowym, jest podskórnym procesem w samym organizmie i nie zawiera nic przedmiotowego, nic podobnego do wyobrażenia. Dopiero gdy rozum przez jedyną i aprioryczną swoją formę (prawo przyczynowości), a więc niezależnie od wszelkiego doświadczenia i przed nim, ujmie wrażenia cielesne jako skutek i, szukając doń przyczyny, przeniesie ją na zewnątrz przy pomocy przestrzeni (apriorycznej formy zmysłu zewnętrznego), powstaje wyobrażenie. Przyczyna przedstawia się jako przedmiot w przestrzeni, podczas gdy wrażenie dochodziło do świadomości tylko w czasie (apriorycznej formie zmysłu wewnętrznego). Tak więc konstruuje sobie rozum na podstawie czystego wyobrażenia apriorycznego przestrzeni wyobrażenie empiryczne (świat przedmiotowy, zewnętrzny: zjawisko w mózgu, Gehirnphänomen). Zatem wszystkie nasze codzienne empiryczne wyobrażenia są intelektualnymi. Przedmiotowemu wyobrażaniu służą właściwie tylko dwa zmysły: dotyk i wzrok, gdyż tylko one dostarczają potrzebnych danych przestrzennych, inne zaś są czysto podmiotowe. Schopenhauer przeprowadza teraz dowód na tych dwóch zmysłach, szczególnie zaś na drugim z nich, przytaczając i wyprowadzając cztery wypadki, w których się wyraźnie ujawnia intelektualizująca funkcja rozumu: 1) rozum odwraca wrażenia przedmiotu, powstające w siatkówce przewrotnie, 2) robi z dwóch wrażeń jedno, a 3) z powierzchni ciała, i 4) poznaje odległość przedmiotów od nas. Ta intelektualizująca czynność rozumu jest bezpośrednia i intuicyjna, niezależna od rozsądku, którego materiałem są słowa i pojęcia. Gdyż rozum poprzedza rozsądek. Gdy rozum popełni błąd (skonstruuje złą przyczynę), powstaje fałszywy pozór, którego jednak rozsądek nie może usunąć, mimo że go poznał, mimo że in abstracto zna prawdziwy stan rzeczy, a więc nie popełnia pomyłki. To co rozum bezbłędnie poznał, jest realnością, a to co rozsądek, prawdą. Ale rozum, mimo aprioryczności swoich form, dopiero przez wprawę i doświadczenie dochodzi do trafnego ich zastosowania. Bez tych form wyobrażenie jest niemożliwe, ale konstruowania go dopiero się uczymy (dzieci, ślepi od urodzenia po operacji). Rozum, tzn. poznanie prawa przyczynowości, muszą także posiadać wszystkie zwierzęta, od najwyższych do najniższych, bo posiadają wyobrażenia. Istnieją tu tylko różnice stopnia. Dalszy ciąg odróżnia rozum praktyczny (roztropność, chytrość, podstępność itp.) od teoretycznego (bystrości, rozumności itp.). Rozum, szukając przyczyn, stwarza mechanikę, fizykę itp., szukając podniet, fizjologię, terapię itp. Zaś motywację opracowuje teoretycznie w etyce, historii, teorii prawa, polityce i poezji lub praktycznie, tresując zwierzęta, wpływając na ludzi. Rozum polega zawsze na bezpośrednim, intuicyjnym chwytaniu związku przyczynowego, jest poznawaniem pierwotnym; rozsądek zaś pochodnym. Ale źródłem pojęcia przyczynowości nie jest 1) ani działanie woli na członki ciała, ani 2) opór ciał stawiany naszemu naciskowi. Bo: 1) między aktem woli a czynnością ciała nie ma w ogóle związku przyczynowego, gdyż są one bezpośrednio jednym i tym samym: raz spostrzeganym z wewnątrz (w samowiedzy), raz z zewnątrz (w zewnętrznym, przestrzeniowym wyobrażeniu). Bo: 2) wrażenie nie zawiera nic z przedmiotowego wyobrażenia, zaś nasz nacisk na przedmiot wymaga poprzedniego jego wyobrażenia (jako pobudki), a wyobrażenie poznania przyczynowości. U Kanta nie znajdujemy tego, że empiryczne wyobrażenie dochodzi do skutku dzięki aprioryczności prawa przyczynowości. Nie uwzględnia on i nie wyjaśnia powstawania tego wyobrażenia. W stosunku przyczynowym rozważa tylko przejście od zjawiska do rzeczy samej w sobie. Przez „przedmiot zewnętrzny” rozumie tu mianowicie już rzecz samą w sobie (Krytyka czystego rozumu s. 367, I wyd.). Przyczynowość odgrywa u niego tylko o tyle rolę, o ile się pytamy o rzecz samą w sobie, o to, co w transcendentalnym znaczeniu znajduje się zewnątrz nas; zaś spostrzeżenie zewnętrznych przedmiotów w przestrzeni poprzedza wszelkie zastosowanie prawa przyczynowości: samo wrażenie zmysłowe jest już spostrzeżeniem, a więc czymś całkiem bezpośrednim, co nie potrzebuje pomocy związku przyczynowego ani rozumu. Kant następnie przyjmuje prawo przyczynowości, jako istniejące i możliwe jedynie w namyśle (refleksji, poznaniu pojęciowym), gdy tymczasem jego zastosowanie poprzedza wszelki namysł. Ale sprostowanie moje, mówi Schopenhauer, nie ujmuje nic idealistycznemu poglądowi Kanta. Przeciwnie: wykazuje, że wszelkie pierwiastki empirycznego wyobrażenia tkwią w nas samych, że nie ma tu nic, co by nam dostarczało pewnej wskazówki do szukania czegoś po prostu różnego od nas, jakiejś rzeczy samej w sobie. Gdyż prawo przyczynowości stoi i upada z empirycznym wyobrażeniem, jako swoim wynikiem. (Ustęp ten jest bardzo charakterystycznym przyczynkiem dla poznania stosunku Schopenhauera do Kanta. Dlatego streściłem go nieco obszerniej). Następuje kilka uwag o materii (substancji) i przyczynkach (akcydencjach). Materia jest tylko przedmiotowym odpowiednikiem (korelatem) czystego rozumu, mianowicie przyczynowością w ogóle. Dlatego nie można do niej stosować prawa przyczynowości. Jest ona zatem niezmienna i nieprzemijająca. Tylko jej przyczynki (formy i jakości) są zmienne i przemijające, podlegając prawu przyczynowości, i tylko dzięki jemu są możliwe. A że substancja jest tożsamościowa z materią, więc można powiedzieć, że jest działaniem in abstracto (zdolnością działania, działalnością), zaś przyczynki szczególnym rodzajem działania, działaniem in concreto. Bo gdy pominiemy te rodzaje działania, zostanie nam sama działalność w ogóle: przyczynowość pomyślana przedmiotowo. Do tych wyników prowadzi prawdziwy, tzn. transcendentalny idealizm. Do rzeczy samej w sobie zaś nie możemy dojść drogą przedstawień, lecz tylko tą, która prowadzi przez wnętrze rzeczy. (przyp. tłum.)]. [przypis redakcyjny]
