Przypisy

parweniusz — dorobkiewicz, nieudolnie naśladujący zachowanie elit. [przypis edytorski]

parweniusz — dorobkiewicz. [przypis edytorski]

parweniusz — dorobkiewicz, usiłujący wtopić się w wyższe sfery. [przypis edytorski]

parweniusz — nowobogacki, dorobkiewicz, który dzięki swojemu majątkowi może obracać się w wyższych kręgach społecznych, ale brak mu odpowiedniej ogłady. [przypis edytorski]

parweniuszostwo — dorobkiewiczostwo. [przypis edytorski]

parweniuszostwo (z fr.) — brak ogłady, wyrobienia towarzyskiego i kultury, charakteryzujący parweniuszy, dorobkiewiczów, tj. osoby, które zdobyły majątek i weszły w kręgi wyższych sfer, ale nieumiejętnie naśladują sposób bycia ludzi zamożnych i ustosunkowanych; dorobkiewiczostwo. [przypis edytorski]

parweniusz (z fr.) — człowiek, który dorobił się majątku i nieumiejętnie naśladuje klasy wyższe. [przypis edytorski]

parweniusz (z fr.) — dorobkiewicz, który wszedł do warstwy ludzi zamożnych i nieumiejętnie ich naśladuje; parweniuszowski: właściwy parweniuszowi, charakterystyczny dla parweniusza. [przypis edytorski]

paryjski — pochodzący z gr. wyspy Paros na Morzu Egejskim, znanej z kamieniołomów, w których wydobywano znakomity marmur; szczególnie biały alabaster był ceniony jako materiał rzeźbiarski. [przypis edytorski]

paryjski — pochodzący z gr. wyspy Paros, znanej z kamieniołomów, w których wydobywano znakomity marmur. [przypis edytorski]

Parylewicz, Wanda, z domu Pieracka (1885–1937) — działaczka społeczna, siostra ministra Bronisława Pierackiego; znana z największego skandalu korupcyjnego II Rzeczpospolitej: zasiadając w zarządach stowarzyszeń, dokonywała wielu pożyczek, których nie spłacała, dopuszczała się przywłaszczeń, obiecywała pomoc w załatwieniu spraw urzędowych i sądowych, powołując się na swoje znajomości; aresztowana, zmarła podczas procesu. [przypis edytorski]

Parys Aleksander (mit. gr.) — postać z Iliady Homera, syn króla Troi; wybrany na sędziego w sporze między boginiami, za najpiękniejszą uznał Afrodytę. Ta nagrodziła go miłością pięknej Heleny, żony Menelaosa, co stało się przyczyną wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

Parysa sąd krzywdzący — aluzja do wyroku Parysa, który w lasku Idy przyznał jabłko przeznaczone „dla najpiękniejszej” bogini miłości, We­nerze, nie zaś Minerwie, bogini mądrości ani nie małżonce Jowisza, Junonie. [przypis edytorski]

Parys, hołdując Wenerze, doręcza jej jabłko (mit. gr.) — mowa o tzw. sądzie Parysa, królewicza trojańskiego, który miał zażegnać spór pomiędzy boginiami o złote jabłko z napisem „dla najpiękniejszej”. Parys Aleksander wybrał Afrodytę (tu w wersji rzymskiej: Wenus, Wenera), boginię miłości, która w nagrodę obiecała mu miłość pięknej Heleny, żony króla Sparty, co stało się przyczyną wojny trojańskiej i zagłady Troi. [przypis edytorski]

Parys i Helena — bohaterowie, ze względu na których rozpoczęła się wojna trojańska. [przypis edytorski]

Parys (mit. gr.) — syn Priama i Hekabe, królewicz trojański; porwał Helenę, żonę władcy Myken Menelaosa, co było bezpośrednim powodem rozpoczęcia wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

Parys (mit. gr.) — syn Priama i Hekabe, królewicz trojański. Porwał Helenę, żonę władcy Myken Menelaosa, co było bezpośrednim powodem rozpoczęcia wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

Parys (mit. gr.) — syn Priama i Hekabe, królewicz trojański; porwał Helenę, żonę władcy Myken Menelaosa, co było bezpośrednim powodem rozpoczęcia wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

Parys (mit. gr.) — syn trojańskiego króla Priama; porwał Helenę, żonę Menelaosa, co stało się przyczyną wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

Parys (mit. gr.) — zwany też Aleksandrem, syn króla Troi. Boginie zwróciły się do niego, aby rozstrzygnął, która z nich jest najpiękniejsza. Młodzieniec wybrał Afrodytę, ponieważ obiecała mu miłość najpiękniejszej kobiety na ziemi. Parys uwiódł więc i porwał piękną Helenę, żonę króla Sparty, wywołując w ten sposób wojnę trojańską. [przypis edytorski]

Parys (mit. gr.) — zwany też Aleksandrem, syn króla Troi; Miał zażegnać spór pomiędzy boginiami o złote jabłko z napisem „dla najpiękniejszej”. Parys wybrał Afrodytę (tu w wersji rzymskiej: Wenus, Wenera), boginię miłości, która w nagrodę obiecała mu miłość pięknej Heleny, żony króla Sparty, co stało się przyczyną wojny trojańskiej i zagłady Troi. [przypis edytorski]

Parys (mit. gr.) — zwany też Aleksandrem, syn króla Troi; poproszony o rozstrzygnięcie sporu bogiń jako najpiękniejszą wskazał Afrodytę, za co ta obiecała mu Helenę, żonę Menelaosa. Parys rozkochał w sobie i porwał Helenę, wywołując w ten sposób wojnę trojańską. [przypis edytorski]

Parys (mit. gr.) — zwany też Aleksandrem, syn Priama, króla Troi, poproszony o rozstrzygnięcie sporu bogiń jako najpiękniejszą wskazał Afrodytę, za co ta obiecała mu Helenę, żonę Menelaosa. Parys rozkochał w sobie i porwał Helenę, co sprowadziło na Troję wojnę i upadek. [przypis edytorski]

Parys — syn Priama i Hekabe, królewicz trojański; porwał Helenę, żonę władcy Myken Menelaosa, co było bezpośrednim powodem rozpoczęcia wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

Parys — syn Priama i Hekabe, królewicz trojański. Porwał Helenę, żonę władcy Myken Menelaosa, co było bezpośrednim powodem rozpoczęcia wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

Parys — zabójca Achillesa. [przypis edytorski]

paryżanin, tytułowany przez wszystkich Mistrzem — w oryginale: un Parisien nommé M. le Maître, „paryżanin nazwiskiem p. Le Maître” (fr. maître oznacza „mistrz”); muzyk ten nazywał się Jacques-Louis-Nicolas Le Maître (ur. ok. 1701), był głównym organistą kapituły w katedrze św. Piotra w Genewie; tam, gdzie w tłumaczeniu występuje „Mistrz”, należy czytać „Le Maître”. [przypis edytorski]

Paryżanka — komedia Henry'ego Becque z 1885 r. o wielokącie małżeńskim. [przypis edytorski]

Paryż jest do pewnego stopnia Belgią prowincji — Belgia nie miała wówczas z Francją umów o ekstradycji, dlatego chronili się tam francuscy przestępcy, podobnie jak ogromny Paryż stawał się schronieniem dla przestępców z prowincji. [przypis edytorski]

Paryż — stolica i najludniejsze miasto Francji. [przypis edytorski]

parzenica — charakterystyczny motyw zdobniczy w sztuce ludowej z okolic Zakopanego, haftowany m.in. na spodniach góralskich. [przypis edytorski]

parzygnat (daw., żart.) — marny kucharz. [przypis edytorski]

pašalinės — kitos, išorės. [przypis edytorski]

paść (daw.) — pułapka. [przypis edytorski]

paščiavoti (brus.) — godžiai valgyti. [przypis edytorski]

paść — przepaść a. pułapka na zwierzynę leśną (w postaci wykopanego i zamaskowanego dołu). [przypis edytorski]

paść — przepaść a. pułapka. [przypis edytorski]

pašenavonė (lenk.) — pagarba. [przypis edytorski]

pašenovonė (lenk.) — pagarba. [przypis edytorski]

pašiūrė — prie trobesio pastatyta pastogė padargams. [przypis edytorski]

Pašlavį — slėnis palei Šlavės upę. [przypis edytorski]

paświsko (gw.) — pastwisko. [przypis edytorski]

pasa (hiszp.) — przechodź. [przypis edytorski]

pasamonai— ilgo drabužio apačia, palankas. [przypis edytorski]

pasamon (daw.) — ozdobna taśma, używana do obszywania sukien, liberii i in. strojów. [przypis edytorski]

pasamonik (daw.) — osoba wytwarzająca pasamony, taśmy do obszywania strojów. [przypis edytorski]

Pasargada właśc.Pasargady (pers. Pāsārgād; gr. Πασαργαδών, tj. Pasargadốn) — założone przez króla Cyrusa II Wielkiego miasto w staroż. Persji z powstałym ok. 550 p.n.e. zespołem pałacowym, stolica państwa do czasu zbudowania Persepolis i grobowcem założyciela; w 330 p.n.e. miasto zostało zdobyte i zniszczone przez Aleksandra Wielkiego; obecnie: Maszhad-e Murghab w Iranie. [przypis edytorski]

pasargus — atsargus, akylas. [przypis edytorski]

pasat — ciepły, stały wiatr o umiarkowanej sile, wiejący w strefie międzyzwrotnikowej; na półkuli północnej pasaty wieją z północnego wschodu, zaś na południowej z południowego wschodu. [przypis edytorski]

pasaulė — pasaulis. [przypis edytorski]

pasaulių švietėja — čia: saulė. [przypis edytorski]

pasaż (muz.) — szereg szybko następujących po sobie dźwięków. [przypis edytorski]

Pasaż Simonsa — Pasaż Simonsa istniał w latach 1903–1944 na rogu ulic Długiej i Nalewek. Mieściły się w nim zarówno sklepy, jak i biura oraz sale gimnastyczne. Zniszczony 31 sierpnia w bombardowaniu Luftwaffe, po wojnie nie został odbudowany. [przypis edytorski]

Pascal, Blaise (1623–1662) — francuski filozof i matematyk, po 1654 porzucił nauki ścisłe na rzecz filozofii i teologii. Najważniejszym jego dziełem literackim są Myśli. [przypis edytorski]

Pascal, Blaise (1623–1662) — francuski matematyk, fizyk i filozof religii; po 1654 porzucił nauki ścisłe na rzecz filozofii i teologii. [przypis edytorski]

Pascal, Blaise (1623–1662) — francuski matematyk, fizyk i filozof religii; po 1654 porzucił nauki ścisłe na rzecz filozofii i teologii; powstały wówczas jego najsłynniejsze dzieła: Myśli i Prowincjałki. [przypis edytorski]

Pascal, Blaise (1623–1662) — francuski matematyk, fizyk, inżynier-wynalazca, filozof, teolog i literat. [przypis edytorski]

Pascal, Blaise (1623–1662) — francuski matematyk, fizyk, wynalazca; zajmował się geometrią, analizował metodę aksjomatyczną, współtworzył rachunek prawdopodobieństwa; po 1654 porzucił nauki ścisłe na rzecz filozofii i teologii; powstały wówczas jego najsłynniejsze dzieła: Myśli i Prowincjałki; imię Błażej stanowi pol. odpowiednik właściwego imienia Pascala. [przypis edytorski]

Pascal, Blaise (1623–1662) — francuski matematyk i fizyk, filozof religii. Uważał, że religia i wiara oraz nauka i rozum należą do dwóch odrębnych porządków poznania, dlatego nie można poznać rzeczywistości nadprzyrodzonej inaczej, niż używając wiary i serca. Jego najważniejsze dzieło filozoficzne to Myśli (1670), które obrazuje ewolucję jego światopoglądu od sceptycyzmu, przez racjonalizm do mistyki. Jego filozofia była inspiracją dla egzystencjalistów XIX i XX wieku, rozpatrujących tragizm człowieka zagubionego w niezrozumiałym dlań świecie. [przypis edytorski]

Pascal, Blaise (1623–1662) — fr. filozof i matematyk, po 1654 porzucił nauki ścisłe na rzecz filozofii i teologii; od sceptycyzmu i racjonalizmu zbliżył się do mistycyzmu, uważając, że wiara i rozum należą do dwóch odrębnych kategorii poznania, dlatego rzeczywistość nadprzyrodzona jest poznawalna jedynie przez wiarę; swoje poglądy wyłożył w wydanych pośmiertnie Myślach. [przypis edytorski]

Pascal, Blaise (1623–1662) — fr. filozof, myśliciel religijny, pisarz, fizyk i matematyk. Zajmowała go teodycea (usprawiedliwienie obecności zła w świecie stworzonym przez doskonałe dobro, czyli Boga). Był też autorem słynnego rozumowania, zwanego „zakładem Pascala”, według którego wiara w Boga jest korzystniejsza od niewiary, ponieważ można dzięki niej jedynie zyskać: zyskuje się mianowicie życie wieczne, podczas gdy doczesne jest krótkie i traci się je tak czy inaczej. [przypis edytorski]

Pascal, Blaise (1623–1662) — fr. matematyk, fizyk i filozof religii; po 1654 porzucił nauki ścisłe na rzecz filozofii i teologii; powstały wówczas jego najsłynniejsze dzieła: Myśli i Prowincjałki. [przypis edytorski]

Pascal, Blaise (1623–1662) — fr. matematyk, fizyk, wynalazca; zajmował się geometrią, analizował metodę aksjomatyczną, współtworzył rachunek prawdopodobieństwa; po 1654 porzucił nauki ścisłe na rzecz filozofii i teologii; powstały wówczas jego najsłynniejsze dzieła: Myśli, w których m.in. bronił rozdziału wiary od rozumu, oraz Prowincjałki. [przypis edytorski]

Pascal, Blaise (1623–1662) — fr. matematyk, fizyk, wynalazca; zajmował się geometrią, analizował metodę aksjomatyczną, współtworzył rachunek prawdopodobieństwa; po 1654 porzucił nauki ścisłe na rzecz filozofii i teologii; powstały wówczas jego najsłynniejsze dzieła: Myśli i Prowincjałki. [przypis edytorski]

Pascal, Blaise (1632–1662) — francuski badacz nauk ścisłych, filozof i mistyk; zajmował się indukcją matematyczną, zjawiskiem ciśnienia atmosferycznego, hydrostatyki, rachunkiem prawdopodobieństwa oraz różniczkowym; bronił rozdziału wiary od rozumu, który wyłożył w wydanych pośmiertnie Myślach. [przypis edytorski]

Pascal, Blaise (1632–1662) — francuski badacz nauk ścisłych, filozof i mistyk; zajmował się indukcją matematyczną, zjawiskiem ciśnienia atmosferycznego, hydrostatyki, rachunkiem prawdopodobieństwa oraz różniczkowym; bronił rozdziału wiary od rozumu; pogląd ten wyłożył w wydanych pośmiertnie Myślach. [przypis edytorski]

Pascha a. Pesach — Święto Wolności upamiętniające wyjście Żydów z Egiptu; Wielkanoc. [przypis edytorski]

Pascha — (hebr. pesach: pominięty, oszczędzony; jid. pejsech) zw. też Chag ha-Awiw (hebr. Święto Wiosny), najważniejsze i najstarsze święto żydowskie, jedno z trzech świąt pielgrzymich, obchodzone od czasów wędrówki Żydów przez pustynię ku Ziemi Obiecanej, upamiętniające ocalenie rodzin żydowskich przed ósmą plagą egipską (śmiercią pierworodnych). [przypis edytorski]

paschał — w chrześcijaństwie: wielka, ozdobna świeca będąca symbolem Chrystusa zmartwychwstałego, zapalana podczas niektórych uroczystości w okresie wielkanocnym. [przypis edytorski]

Paschalis II — papież w l. 1099–1118. [przypis edytorski]

Pascha — najważniejsze święto w judaizmie, upamiętniające wyzwolenie Izraelitów z niewoli egipskiej; jego główną częścią jest domowa wieczerza w gronie rodziny. [przypis edytorski]

pascha (ukr. паска a. пасха) — w trad. prawosławnej świąteczna potrawa wielkanocna, gotowana z sera lub pieczona na drożdżach, święcona w cerkwi. [przypis edytorski]

Pascoli, Giovanni (1855–1912) — włoski poeta i filolog klasyczny. [przypis edytorski]

pascyjate ogni speramus (zniekszt. wł. lasciate ogni speranza) — porzućcie wszelką nadzieję; fragm. sentencji umieszczonej nad bramą piekła w Boskiej Komedii (I 3,9) Dantego Alighieri: Lasciate ogni speranza, voi ch'entrate (porzućcie wszelką nadzieję, wy, którzy wchodzicie). [przypis edytorski]

Pas d'Armes du roi Jean, Fiancée du Timbalier, Sarah la baigneuse — wczesne utwory poetyckie Wiktora Hugo z lat 1823–1829, do których następnie napisali muzykę wielcy kompozytorzy XIX w., Camille Saint Saëns i Hector Berlioz. [przypis edytorski]

Pas de Calais (fr.) — Cieśnina Kaletańska, najwęższa część kanału La Manche, pomiędzy miastem Calais we Francji a Dover w Anglii. [przypis edytorski]

pas des deux (fr.) — duet w balecie klasycznym, taniec wykonywany przez pierwszego solistę i pierwszą solistkę, którego celem jest ukazanie ich kunsztu tanecznego. [przypis edytorski]

pas de Zephyr (fr.: krok Zefira) — dawna figura tańca towarzyskiego, nauczana w ramach podstaw tańca, przypominająca figurę baletową. [przypis edytorski]

pasėlys — tai, kas pasėta. [przypis edytorski]

paseizm — przywiązanie do tradycji i przeszłości. [przypis edytorski]

Pasek, Jan Chryzostom (ok. 1636–1701) — polski pamiętnikarz epoki baroku, autor popularnych Pamiętników, utrzymanych w konwencji gawędziarskiej. [przypis edytorski]

pasek — tu: nieuczciwe pośrednictwo w handlu, spekulacja. [przypis edytorski]

pasek — tu: nieuczciwe wykorzystywanie koniunktury handlowej w sytuacjach kryzysowych; por. paskarz: handlarz zajmujący się nieuczciwym, nielegalnym handlem przynoszącym zyski ze sprzedaży po zawyżonych cenach towarów, których brakuje na rynku, a także towarów pochodzących z kradzieży. [przypis edytorski]

pasek z ogórkami — pas z rodzajem frędzli splecionych z ozdobnych, grubych sznurów. [przypis edytorski]

paser — osoba biorąca udział w handlu kradzionymi rzeczami. [przypis edytorski]

paser — osoba handlująca skradzionymi przedmiotami. [przypis edytorski]

paserstwo — handel rzeczami skradzionymi. [przypis edytorski]

pas (fr.) — krok. [przypis edytorski]

pas (fr.) — krok, tu: krok taneczny. [przypis edytorski]

pas (fr.) — krok (w tańcu). [przypis edytorski]

pas (fr.) — krok w tańcu. [przypis edytorski]

pasgailęs — pasigailęs. [przypis edytorski]

pasiaki — charakterystyczny strój więźniów przypominający piżamę w (zwykle pionowe) pasy. Został wprowadzony do obozów koncentracyjnych już w 1938 r. Strój utrudniał ucieczkę, wyróżniając się na tle zwykłych ubrań okolicznych mieszkańców. Męski strój obozowy składał się z koszuli, kalesonów, marynarki, spodni oraz okrągłej czapki bez daszka, a kobiecy z sukienki z długimi rękawami i białej chustki na głowę. Od 1940 r. pasiaki produkowane były w obozie KL Ravensbrück, a następnie także w KL Sachsenhausen. [przypis edytorski]

pasiaty — dziś popr.: pasiasty. [przypis edytorski]

pasibrzuchostwo — lenistwo, myślenie o tym, żeby się najeść. [przypis edytorski]

pasidėjo — dingo. [przypis edytorski]

pasidrūtinti — pasistiprinti. [przypis edytorski]

pasidrūtinti — sustiprėti. [przypis edytorski]

pasieka — ule wraz z pszczołami. [przypis edytorski]

pasierbica — Anna Maria Radziwiłłówna (1640–1667), córka Janusza Radziwiłła i Katarzyny Potockiej, od 1665 r. żona Bogusława Radziwiłła. [przypis edytorski]