Dzisiaj aż 13,496 dzieciaków dzięki wsparciu osób takich jak Ty znajdzie darmowe książki na Wolnych Lekturach.
Dołącz do Przyjaciół Wolnych Lektur i zapewnij darmowy dostęp do książek milionom uczennic i uczniów dzisiaj i każdego dnia!
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | dziecięcy | francuski | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | przenośnie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rzadki | staropolskie | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | żeglarskie
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 7358 przypisów.
bisior — jedwabiste nici powstające z szybko krzepnącej wydzieliny niektórych małży. [przypis edytorski]
bisior — wiejskie dziewice na Litwie nazywają bisiorem rodzaj lśniących, dętych z metalu, a wątłych jak pajęczyna, paciorek. [przypis autorski]
Biskajczyk — dziś: Bask. [przypis edytorski]
Biskajczyk — dziś popr.: Bask; Baskowie zamieszkują kraj nad Zatoką Biskajską, obecnie podzielony między Hiszpanię i Francję. [przypis edytorski]
Biskalia — kraj Basków, Biskaja. [przypis redakcyjny]
Biskupa z Miry (…) nienaganny — Mikołaj święty, będąc biskupem Miry, trzy młode dziewczęta, które ich ojciec, zmuszony ubóstwem, chciał puścić na targ niewstydu, pieniądzmi uposażył, przez co wyrwał je z przepaści zepsucia i niewoli osobistej. [przypis redakcyjny]
biskup chełmiński — Andrzej Olszowski. [przypis redakcyjny]
biskup Franko, z dzielnicy wielkopolskiej — w oryg. łac. poloniensis episcopus; biskup poznański. [przypis edytorski]
Biskupia Góra, ob. Biskupia Górka — górujące nad daw. Gdańskiem podmiejskie wzgórze. [przypis edytorski]
Biskupi, nawykli w owych czasach chodzić na wojnę na Saracenów i Sasów, byli bardzo odlegli od klasztornego ducha — „Wówczas biskupi i księża zaczęli porzucać złote pasy i pendenty, wiszące na tych pasach noże zdobne drogimi kamieniami, wykwintne stroje, ostrogi, których bogactwo ciążyło ich piętom. Ale wróg rodzaju ludzkiego nie zniósł takiej dewocji, która poruszyła przeciw sobie duchownych wszelkiego stanu i sama sobie wydała wojnę.” (Niepewny autor Życia Ludwika Pobożnego). [przypis redakcyjny]
Biskupin — osada kultury łużyckiej i stanowisko archeologiczne na Pojezierzu Gnieźnieńskim we wsi Biskupin, w województwie kujawsko-pomorskim. [przypis edytorski]
biskup kartuski Miles Ilierski — słynny pieniacz za czasu Ludwika XI. [przypis tłumacza]
biskup krakowski — Jędrzej Trzebicki (1657–1679). [przypis redakcyjny]
biskup laodycejski — odniesienie do tzw. Kościoła laodycejskiego, przed którym w Biblii przestrzega Jezus jako przed instytucją, której wyznawcy nie są ani zimni, ani gorący: brakuje im żywej wiary; Laodycea to starożytne miasto, znajdujące się obecnie w Turcji. [przypis edytorski]
biskup męczennik — tu: św. Wojciech Sławnikowic (ok. 956–997), czeski duchowny zabity przez Prusów. Podczas bierzmowania, na cześć swego mentora, arcybiskupa Magdeburga, przyjął imię Adalbert, pod którym jest znany na Zachodzie. Imię Albert powstało jako skrócona forma imienia Adalbert i bywa z nim utożsamiane. [przypis edytorski]
biskupów, którzy (…) wznosili dłoń błogosławieństwa nad pochodem Franków, Cherusków, Longobardów i Gotów — Frankowie, Longobardowie i Goci to ludy germańskie, które najeżdżały Imperium Rzymskie i które wcześniej czy później przyjęły chrześcijaństwo; w przeciwieństwie do nich germańscy Cheruskowie, przeciwnicy Juliusza Cezara, którzy unicestwili trzy legiony rzymskie w bitwie w Lesie Teutoburskim za czasów Augusta, pod koniec I w. stracili na znaczeniu i zniknęli z historii, zanim rozpoczęły się misje chrześcijańskie poza państwem rzymskim. [przypis edytorski]
biskupów sami obywatele w swojej diecezji oznaczą — Staszic nie ma na myśli powrotu do stosunków pierwotnych Kościoła, ale przeniesienie na naród prawa królewskiego; w Polsce mianował biskupów i nadawał im diecezje król, a papież nominatów zatwierdzał. [przypis redakcyjny]
Biskupom… u świętego Frącka — biskupom krakowskim, których portrety wiszą w krużgankach kościoła Franciszka. [przypis redakcyjny]
biskup scytyjski Teofil — Teofil był biskupem Gotów, jednego z największych i najważniejszych plemion wschodniogermańskich. [przypis edytorski]
biskup warmiński — Stefan Wydżga. [przypis redakcyjny]
biskup Wiktor — W Irydionie Krasińskiego umieszczenie chrześcijan w katakumbach stanowi rodzaj stylizacji, pójścia za rozpowszechnionymi czasach autora opiniami o „katakumbowym” charakterze chrześcijaństwa pierwszych wieków. W Rzymie wspólnoty chrześcijan gromadziły się początkowo w domach prywatnych, ale od końca II w. posiadały na własność domy przeznaczone specjalnie na potrzeby kultu. Ok. 220 r. funkcjonowała willa rzymska w Emmaus (Amwas) przekształcona na kościół z baptysterium oraz siedzibą administracji kościelnej i biskupa. W 2. poł. III w. zaczęto wznosić budynki przeznaczone od razu na kościoły. W III w., w okresie względnie spokojnych dla chrześcijan pontyfikatów Zefiryna (199–217) i Kaliksta (217–222), Kościół posiadał własne cmentarze w katakumbach, które poddano znacznej rozbudowie (Kalikst, diakon Zefiryna, był początkowo zarządcą cmentarza i nadzorował te szeroko zakrojone prace). Wymienieni wyżej biskupi Rzymu to następcy papieża Wiktora (189–199), którego symboliczne, „zwycięskie” imię zostało wykorzystane w Irydionie. Z okresem panowania Heliogabala pokrywają się lata pontyfikatu Kaliksta. [przypis edytorski]
Biskupy tak uczcił, iż się nigdy w ich sądy wdawać nie chciał, i owszem sądzić im i rzeczy świeckie, i od swoich wszytkich sędziów i urzędników do nich apelować dopuścił, egzekucyą ich dekretów czynić rozkazując — Codex Theodosianus, De Episcopali Iudicio, I 1. Skarga zaczerpnął ten tekst ze współczesnego sobie dzieła Baroniusza Annales ecclesiastici, którego pierwsze 7 tomów, obejmujących dzieje Kościoła do roku 590, ukazało się przed napisaniem Kazań sejmowych. [przypis edytorski]
biskup z Ypre — Janseniusz. [przypis tłumacza]
biskwit — tu: biszkopt. [przypis edytorski]
Bismarck (1815–1898) — kanclerz Rzeszy Niemieckiej, przywódca obszarników pruskich, dokonał zjednoczenia Niemiec (1871); zwalczał ruch socjalistyczny; prowadził politykę antypolską. [przypis edytorski]
Bismarck, Otto (1815–1898) — kanclerz Rzeszy Niemieckiej, przywódca obszarników pruskich, dokonał zjednoczenia Niemiec (1871); zwalczał ruch socjalistyczny; prowadził politykę antypolską. [przypis redakcyjny]
Bismarck, Otto von (1815–1898) — kanclerz Rzeszy Niemieckiej, przywódca obszarników pruskich, dokonał zjednoczenia Niemiec (1871); zwalczał ruch socjalistyczny, prowadził politykę antypolską, ale budował silne, a przy tym opiekuńcze państwo niemieckie, z systemem ubezpieczeń, emerytur itp. [przypis edytorski]
Bismarck, Otto von (1815–1898) — kanclerz Rzeszy Niemieckiej, przywódca obszarników pruskich, dokonał zjednoczenia Niemiec (1871); zwalczał ruch socjalistyczny; prowadził politykę antypolską. [przypis edytorski]
Bismarck, Otto von (1815–1898) — kanclerz Rzeszy Niemieckiej, przywódca obszarników pruskich, dokonał zjednoczenia Niemiec (1871); zwalczał ruch socjalistyczny, prowadził politykę antypolską, a przy tym budował silne, opiekuńcze państwo niemieckie, z systemem ubezpieczeń, emerytur itp. [przypis edytorski]
Bismarck, Otto von (1815–1898) — niemiecki książę, polityk konserwatywny, jako premier Prus doprowadził do zjednoczenia państw niemieckich (1871), w powstałej Drugiej Rzeszy pełnił funkcję kanclerza. [przypis edytorski]
Bismarck, Otto von (1815–1898) — niemiecki polityk konserwatywny, jako premier Prus doprowadził do zjednoczenia państw niemieckich (1871), w powstałej Drugiej Rzeszy pełnił funkcję kanclerza; zwalczał ruch socjalistyczny, prowadził politykę antypolską, ale budował silne, a przy tym opiekuńcze państwo niemieckie, z systemem ubezpieczeń, emerytur itp. [przypis edytorski]
Bismarck, Otto von (1815–1898) — niemiecki polityk konserwatywny, jako premier Prus doprowadził do zjednoczenia państw niemieckich (1871), w powstałej Drugiej Rzeszy pełnił funkcję kanclerza. [przypis edytorski]
Bismarck, Otto von (1815–1898) — niemiecki polityk konserwatywny, jako premier Prus doprowadził do zjednoczenia państw niemieckich, w powstałej Drugiej Rzeszy pełnił funkcję kanclerza. Prowadził pozbawioną sentymentów politykę z pozycji siły, zyskując miano Żelaznego Kanclerza. [przypis edytorski]
Bismarck, Otto von (1815–1898) — niemiecki polityk konserwatywny, jako premier Prus doprowadził do zjednoczenia państw niemieckich (1871), w powstałej Drugiej Rzeszy pełnił funkcję kanclerza; autor napisanych z pomocą Lothara Buchera wspomnień pt. Gedanken und Erinnerungen. [przypis edytorski]
Bismarck, Otto von (1815–1898) — niemiecki polityk konserwatywny, jako premier Prus doprowadził do zjednoczenia państw niemieckich (1871), w powstałej Drugiej Rzeszy pełnił funkcję kanclerza; prowadził pozbawioną sentymentów politykę z pozycji siły, zyskując miano Żelaznego Kanclerza; zwalczał ruch socjalistyczny, w zaborze pruskim prowadził intensywną germanizację ludności polskiej. [przypis edytorski]
Bismarck, Otto von (1815–1898) — niemiecki polityk, premier Prus, kanclerz Rzeszy zwany Żelaznym Kanclerzem. [przypis edytorski]
Bismarck, Otto von (1815–1898) — niem. polityk konserwatywny, jako premier Prus doprowadził do zjednoczenia państw niemieckich (1871), w powstałej Drugiej Rzeszy pełnił funkcję kanclerza; prowadził pozbawioną sentymentów politykę z pozycji siły, zyskując miano Żelaznego Kanclerza. [przypis edytorski]
Bismarck, Otto von (1815–1898) — niem. polityk konserwatywny, jako premier Prus doprowadził do zjednoczenia państw niemieckich (1871), w powstałej Drugiej Rzeszy pełnił funkcję kanclerza; prowadził pozbawioną sentymentów politykę z pozycji siły, zyskując miano Żelaznego Kanclerza. [przypis edytorski]
Bismarck, Otto von (1815–1898) — niem. polityk konserwatywny, jako premier Prus doprowadził do zjednoczenia państw niemieckich, w powstałej Drugiej Rzeszy pełnił funkcję kanclerza. Prowadził pozbawioną sentymentów politykę z pozycji siły, zyskując miano Żelaznego Kanclerza. [przypis edytorski]
Bismarck, Otto von, właśc. Otto Eduard Leopold von Bismarck-Schönhausen (1815–1898) — niem. polityk konserwatywny, jako premier Prus doprowadził do zjednoczenia państw niemieckich, w powstałej Drugiej Rzeszy pełnił funkcję kanclerza. Prowadził pozbawioną sentymentów politykę z pozycji siły, zyskując miano Żelaznego Kanclerza. [przypis edytorski]
bismarckowski — tu: taki, jak pod rządami Otto Bismarcka (1815–1898), konserwatywnego polityka pruskiego, który dokonał zjednoczenia Niemiec (1871), budował silne państwo i w tym celu prowadził antypolską politykę germanizacyjną. [przypis edytorski]
Bismarck (…) pokaże swoją sztukę — w przewidywanej przez Rzeckiego wojnie Niemiec z Rosją. W rzeczywistości Bismarck przygotowywał ponowną wojnę przeciw Francji, a wojny z Rosją chciał uniknąć zabezpieczając się przed walką na dwa fronty — przymierzem z Austro–Węgrami. [przypis redakcyjny]
Bismarck, zanim rozbił Austrię i Francję (…) — chodzi o działania polityczne i militarne premiera i ministra spraw zagranicznych cesarstwa niem., a następnie pierwszego niem. kanclerza Ottona von Bismarcka (1815–1898). Wojny z Austrią (1866) i Francją (1870) w efekcie doprowadziły do powstania II Rzeszy i umocnienia pozycji Prus w Europie. [przypis edytorski]
Bis medium amplexi (…) altis (łac.) — „Dwakroć ciało ściśnięte, i barki, i szyja;/ Dwakroć gad krwawym karkiem nad głowę się wzbija”. [przypis tłumacza]
Bis medium amplexi (…) capite et cervicibus altis — Dwakroć ciało ściśnięte i barki, i szyja;/ Dwakroć gad hardym karkiem nad głowę się wzbija. [przypis redakcyjny]
Bismillach, w imię Boga, od tych słów zaczynają się prawie wszystkie rozdziały Koranu, i wszystkie modlitwy i dziękczynienia Muzułmanów. [przypis autorski]
Bismillach własc. bismillah (ar.) — w imię Boga. [przypis redakcyjny]
bisnowaty — opętany przez diabła. [przypis autorski]
bisów — tu: biesów, diabłów. [przypis edytorski]
bisowanie — dodatkowy występ po przedstawieniu, koncercie itp., wykonywany przez artystów, jeśli sztuka się podobała i publiczność oklaskami wywołuje ich ponownie na scenie. [przypis edytorski]
Bis repetita placent, (…) ter repetita (łac.) — rzeczy, dwukrotnie powtórzone, są miłe, (…) trzykrotnie powtórzone [nudzą]. [przypis redakcyjny]
bis repetita placet (łac.) — dwukrotnie powtórzone jest miłe. [przypis edytorski]
biss (z gr. byssos) — bisior, cienka, delikatna tkanina, zwana jedwabiem morskim, wytwarzana w starożytności z jedwabistych nici powstających z szybko krzepnącej wydzieliny niektórych małży. [przypis edytorski]
Bist du böse? (niem.) — Jesteś zły? [przypis edytorski]
Bist du vielleicht böse? (niem.) — Czy jesteś może zły? [przypis edytorski]
bisurmański (daw.) — muzułmański. [przypis edytorski]
bisurmański (daw., pogard.) — muzułmański, dziki. [przypis edytorski]
bisurmański (daw., pogard.) — muzułmański; tu: turecki a. tatarski. [przypis edytorski]
bisurmański — mahometański. [przypis redakcyjny]
bisurmański (przest. pogard.) — muzułmański, tu: tatarski lub turecki. [przypis redakcyjny]
bisurman (daw.) — muzułmanin. [przypis edytorski]
bisurmanie (starop.) — muzułmanie. [przypis edytorski]
bisurmanin (daw.) — muzułmanin; tu: dziki najeźdźca. [przypis edytorski]
bisurmanin (daw., pogard.) — muzułmanin, Tatar a. Turek. [przypis edytorski]
bisurmanin (przest. pogard.) — muzułmanin. [przypis redakcyjny]
bisurmanin (przest. pogard.) — muzułmanin; tu: sułtan turecki i chan tatarski. [przypis redakcyjny]
bisurman — pogardliwie: mahometanin; przenośnie: rozpustnik, łajdak. [przypis redakcyjny]
biszki — popularne określenie na wszelkie robactwo i zwierzęta. [przypis autorski]
biszkokty — dziś popr.: biszkopty. [przypis edytorski]
biszkokt (z łac. bis coctus) — biszkopt. [przypis redakcyjny]
biszof — napój alkoholowy na bazie wina i araku, z duża zawartością ziół. [przypis edytorski]
bit (ang.) — kawałek, kęs; kupić kogo za bita: mieć kogo za nic. [przypis edytorski]
bite drogi edylów — aediles, urzędnicy przełożeni nad budowaniem publicznych gmachów, dróg, mostów, wodociągów, itd. [przypis autorski]
Bite majn her (niem.) — proszę, mój panie (napisane są te wyrazy tak, jak je wymawiał służący). [przypis redakcyjny]
bite — pieniądze. [przypis edytorski]
bite — ubite, utarte. [przypis redakcyjny]
bitny — waleczny. [przypis edytorski]
Bitte ein Schlafzimmer und Thee, viel Thee! (niem.) — Poproszę pokój i herbatę, dużo herbaty! [przypis edytorski]
Bitte (niem.) — proszę. [przypis edytorski]
bitte (niem.) — proszę. [przypis edytorski]
bitte schön (niem.) — bardzo proszę. [przypis edytorski]
bitte schön (niem.) — proszę bardzo. [przypis edytorski]
bitumin a. bitum — mieszanina substancji organicznych o dużej lepkości, zawierająca bituminy naturalne lub sztuczne; bitumy są stosowane budownictwie, górnictwie etc. [przypis edytorski]
Bitwa: 8000 Francuzów, 40 000 wrogów — bitwa pod Bar-sur-Aube, 27 lutego 1814 r. [przypis edytorski]
bitwa bryzejska — konflikt o brankę Achillesa, Bryzejdę, którą przywłaszczył sobie Agamemnon. [przypis edytorski]
bitwa, którą pod wodzą don Juana d'Austria wygraliśmy przed kilku miesiącami przeciw Turkom — w r. 1571. [przypis tłumacza]
bitwa na brzegach Kałki — bitwa z Tatarami w r. 1223, zakończona klęską wojsk ruskich. [przypis edytorski]
bitwa nad Berezyną (25–29 listopada 1812) — stoczona nad rzeką Berezyną Dnieprową (ob. na Białorusi), przez wycofującą się spod Moskwy Wielką Armię cesarza Napoleona I, otoczoną z trzech stron przez wojska Rosjan; zakończona ciężkimi stratami Wielkiej Armii, która zdołała jednak przekroczyć rzekę i uniknąć całkowitej zagłady. [przypis edytorski]
bitwa nad Czarną Rzeką (17 maja 1863) — stoczona podczas amerykańskiej wojny secesyjnej, stanowiąca część kampanii wojsk Unii mającej na celu opanowanie Vicksburga; nad Czarną Rzeką siły Unii pod dowództwem Ulissesa Granta zwyciężyły wycofujące się oddziały Konfederacji dowodzone przez Johna Pembertona. [przypis edytorski]
bitwa nad Jaramą (6–28 lutego 1937) — stoczona nad rzeką Jaramą w środkowej Hiszpanii między siłami frankistowskimi a republikańskimi, jedna z najważniejszych i najkrwawszych bitew podczas hiszpańskiej wojny domowej; zakończona zatrzymaniem ofensywy wojsk gen. Franco. [przypis edytorski]
bitwa nad Niemnem w roku dwudziestym — decydująca bitwa wojny polsko-bolszewickiej, stoczona we wrześniu 1920 roku. [przypis edytorski]
bitwa nad rzeką Volturno (1 października 1860) — stoczona w płn. Kampanii pomiędzy ochotniczymi oddziałami Garibaldiego a neapolitańską armią Królestwa Obojga Sycylii, zakończona zwycięstwem garibaldczyków. [przypis edytorski]
bitwa nad Worsklą — stoczona w połowie sierpnia 1399 między wojskami rusko–litewskimi dowodzonymi przez wlk. księcia Witolda, wspierającymi starającego się odzyskać władzę Tochtamysza a Tatarami pod wodzą Edygeja. Litwini ponieśli klęskę. [przypis edytorski]
bitwa na Psim Polu — jedna z bitew wojny pol.-niem. w 1109 r. na dzisiejszej dzielnicy Wrocławia, Psim Polu, stoczona pomiędzy wojskami księcia Bolesława III Krzywoustego i króla Henryka V, wycofującego się po daremnym oblężeniu Głogowa; jako walną bitwę i klęskę wojsk niem. przedstawił ją w swej kronice Wincenty Kadłubek, za nim też tak ją przedstawiano; współcześnie historycy uważają, że w tym miejscu nie doszło do bitwy lub najwyżej odbyła się nieznacząca potyczka, o której nie wspomniał np. Gall Anonim, nadworny kronikarz Krzywoustego. [przypis edytorski]
bitwa (…) o godzinie siódmej w południe dobiegła do końca — według naszego liczenia czasu bój trwał od trzeciej rano do pierwszej po południu. [przypis tłumacza]
bitwa o Olszynkę Grochowską (25 lutego 1831) — najbardziej krwawa bitwa powstania listopadowego, w której wojska polskie pod dowództwem gen. Józefa Chłopickiego udaremniły atak na Warszawę wojsk rosyjskich, dowodzonych przez feldmarszałka Iwana Dybicza. [przypis edytorski]
bitwa o Olszynkę Grochowską (25 lutego 1831) — najbardziej krwawa bitwa powstania listopadowego; wojska polskie udaremniły w niej rosyjski atak na Warszawę. [przypis edytorski]
bitwa pod Akcjum (2 września 31 p.n.e.) — bitwa morska stanowiąca decydujące starcie między Oktawianem Augustem a Markiem Antoniuszem wspieranym przez siły egipskie; zwycięstwo floty Oktawiana pozwoliło mu przejąć pełnię władzy w imperium rzymskim. [przypis edytorski]
bitwa pod Akcjum (2 września 31 p.n.e.) — bitwa morska stanowiąca decydujące starcie w rzymskiej wojnie domowej między Oktawianem Augustem a Markiem Antoniuszem i wspierającą go egipską królową Kleopatrą; zwycięstwo floty Oktawiana pozwoliło mu przejąć pełnię władzy w imperium rzymskim. [przypis edytorski]
bitwa pod Akcjum — bitwa morska stanowiąca decydujące starcie między Oktawianem Augustem a Markiem Antoniuszem wspieranym przez siły egipskie, do której doszło 2 września 31 p.n.e.; zwycięstwo floty Oktawiana pozwoliło mu przejąć pełnię władzy w imperium rzymskim; jako pierwszy cesarz rzymski panował od 27–14 r. p.n.e. pod imieniem Imperatora Caesara Augustus, a po śmierci zaliczony został w poczet bogów. [przypis edytorski]
