Przypisy

palmy — zwycięstwa. [przypis edytorski]

palnąć bąka (daw., pot.) — pomylić się. [przypis edytorski]

palnik Bunsena — rodzaj palnika laboratoryjnego. [przypis edytorski]

palnik Bunsena — rodzaj palnika laboratoryjnego, składającego się z podstawki, w którą jest wmontowany wlot gazu, oraz prostej, pionowej rury (dyszy) posiadającej u dołu otwory, przez które zasysane jest powietrze; zamykanie i otwieranie otworów umożliwia ruchomy pierścień umocowanemu na dyszy, co służy regulacji ilości zasysanego powietrza, a w związku z tym również temperatury płomienia; palnik zastosowano po raz pierwszy w laboratorium Roberta Bunsena w połowie lat 50 XIX w. [przypis edytorski]

palotyn — właśc. paladyn, tj. znamienity rycerz towarzyszący królowi; tu skontaminowane z nazwą zakonu męskiego. [przypis edytorski]

palšas — neryškios spalvos, nublukęs. [przypis edytorski]

paltocik (daw.) — palto, ciepłe okrycie wierzchnie. [przypis edytorski]

paltocik — daw. palto. [przypis edytorski]

paltocik — zdrobnienie od „palto”, rodzaj płaszcza zimowego. [przypis edytorski]

palto — płaszcz zimowy. [przypis edytorski]

paltot — daw. palto. [przypis edytorski]

paltot (daw.) — palto. [przypis edytorski]

paltot (przestarz.) — okrycie wierzchnie; palto. [przypis edytorski]

paltot (z fr., daw.) — palto, okrycie wierzchnie. [przypis edytorski]

paltot (z fr., przestarz.) — palto. [przypis edytorski]

paltot (z fr., przestarz.) — palto. [przypis edytorski]

paltot (z fr., przestarz.) — palto. [przypis edytorski]

paltot (z fr., przest.) — palto. [przypis edytorski]

palukai — palaikai. [przypis edytorski]

Palus-Meotides — Bagna Meockie; nazwa stosowana w starożytności w odniesieniu do bagien rozciągających się u ujścia rzeki Tanais (dziś: Don) do Morza Meockiego (dziś: Morza Azowskiego). [przypis edytorski]

palus, paludis (łac.) — bagno; tu M. lm paludes: bagna. [przypis edytorski]

palyčia — žagrės ar plūgo verstuvė. [przypis edytorski]

pamarškė — palapinė. [przypis edytorski]

pamažėliais — pamažu, neskubėdamas. [przypis edytorski]

Pamela i Henryk, hrabia Moreland — ang. The Fool of Quality; or The History of Henry, Earl of Moreland (1765–1770), łotrzykowska, sentymentalna powieść irlandzkiego pisarza Henry'ego Brooke'a (1703–1783). [przypis edytorski]

Pamfilia, Cylicja, Karia — staroż. krainy w płd. części Azji Mniejszej, wzdłuż wybrzeża M. Śródziemnego. [przypis edytorski]

Pamfilia — staroż. kraina w płd. części Azji Mniejszej, pomiędzy Licją i Cylicją, kolonizowana przez Greków od końca II tysiąclecia p.n.e. [przypis edytorski]

pamflet (daw.) — utwór literacki o charakterze ośmieszającym. [przypis edytorski]

pamflet (lit.) — utwór będący ostrą demaskatorską krytyką osoby, grupy lub instytucji, zwykle złośliwy, często anonimowy. [przypis edytorski]

pamflet (lit.) — utwór o charakterze satyrycznym. [przypis edytorski]

pamflet — utwór będący ostrą demaskatorską krytyką osoby, grupy lub instytucji, zwykle złośliwy, często anonimowy. [przypis edytorski]

pamflet — utwór zmierzający do zdemaskowania, ośmieszenia, a nawet poniżenia danej osoby czy instytucji. [przypis edytorski]

Pamflety dnia ostatniego — Thomas Carlyle, Latter-day pamphlets, London: Chapman and Hall, 1850. [przypis edytorski]

pamflet (z ang.) — często anonimowy utwór z pogranicza literatury pięknej i publicystyki, ostro krytykujący osobę czy instytucję. [przypis edytorski]

pamiątka (daw.) — pamięć o czymś, wspomnienie. [przypis edytorski]

pamiątka — tu: wspomnienie. [przypis edytorski]

Pamiątki Soplicy — pierwotny tytuł brzmiał: Pamiątki JPana Seweryna Soplicy, cześnika parnawskiego. [przypis edytorski]

Pamiątki Soplicy — pierwotny tytuł brzmiał: Pamiątki JPana Seweryna Soplicy, cześnika parnawskiego [przypis edytorski]

pamięć jednej z najszlachetniejszych istot naszych czasów — mowa o pani de Mortsauf, bohaterce Lilii w dolinie. [przypis edytorski]

pamięć lokalna (psych.) — pamięć miejsca, szczegółów związanych z miejscem. [przypis edytorski]

Pamiętaj Jowiszu, że byłeś bykiem dla twojej Europy — nawiązanie do mitu o Europie, którą porwał Zeus w postaci byka. [przypis edytorski]

pamiętaj na to (daw.) — dziś: pamiętaj o tym. [przypis edytorski]

pamiętaj, panie, na sługę — pamiętaj, panie, o słudze. [przypis edytorski]

Pamiętaj, że umrzesz! — Memento mori (łac.); przypomnienie, że nie da się uniknąć śmierci, które było używane w literaturze przez wiele zgromadzeń zakonnych. [przypis edytorski]

Pamiętam, jak bystrego dosiadłem Kantaki, By odjechać na zawsze w ten świat byle jaki — wg legendy Budda uciekł nocą konno z pałacu ojca, aby szukać lekarstwa na choroby, starość i śmierć, o których istnieniu dowiedział się dopiero w wieku ok. 29 lat. [przypis edytorski]

Pamiętam scenę, jak Stach dawał restauratorowi Turlińskiemu skrócony kurs literatury polskiej. — tu w tekście umieszczono ilustrację z podpisem: Sala w kawiarni Turlińskiego (Od lewej ku prawej; M. Dobrowolski, Alfred Wysocki, Dagny, W. Tetmajer, K. Żelechowski, K. Rakowski, T. Żeleński (Boy), S. Przybyszewski i in.). [przypis edytorski]

pamiętne (daw.) — czesne, płaca sędziów. [przypis edytorski]

pamiętne (daw.) — czesne; płaca sędziowska. [przypis edytorski]

pamiętne (daw.) — czesne, płaca sędziowska. [przypis edytorski]

pamiętniki Casanovy — noszą tytuł Historia mojego życia (Histoire de ma vie); przed rokiem 1960 ich zniekształcone, ocenzurowane wydania ukazywały się pod różnymi wariacjami tytułu Pamiętniki Casanovy. [przypis edytorski]

Pamiętniki chłopów — zbiór prac nadesłanych na konkurs ogłoszony w 1933 przez Instytut Gospodarstwa Społecznego, opublikowany w dwóch tomach (1935, 1936). [przypis edytorski]

pamiętniki — chodzi o Mémoires, ktorych autorem jest René Louis de Voyer de Paulmy d'Argenson (1694–1757), opublikowane w zbiorze Collection des mémoires relatifs à la Révolution w 1825 r. [przypis edytorski]

Pamiętniki kardynała de Retz — napisane przez Jean-François Paula de Gondi (1613–1679), kardynała de Retz, uczestnika Frondy, cenione ze względu na opisy wydarzeń i portrety postaci historycznych. [przypis edytorski]

Pamiętniki pani Hutchinson — zob. O miłości; pani Hutchinson była autorką wydanej w 1816 r. biografii swego męża, jednego z pułkowników Cromwella. [przypis edytorski]

pamiętnik Jana Sagatyńskiego — Pamiętnik Jana Sagatyńskiego, byłego pazia króla Stanisława Poniatowskiego, przy którym zostawał aż do śmierci (1845). [przypis edytorski]

Pamiętnik Zofii Szymanowskiej — W źródle tekst poprzedzony zdjęciem stronicy autografu. [przypis edytorski]

pamiętny (daw.) — pamiętający. [przypis edytorski]

Pamiętny lekcji, jaką dałem siwoszom… — Rousseau zwracał uwagę, że w sztukach teatralnych starsi mężczyźni angażujący się w związki i miłostki z młodymi kobietami są ośmieszani jako zazdrośnicy. [przypis edytorski]

pamiętny piąty rok — w roku 1905 w Cesarstwie Rosyjskim miały miejsce wystąpienia o podłożu społecznym i narodowym, przeciwko absolutyzmowi carskiemu oraz uciskowi obszarników i przemysłowców (począwszy od „krwawej niedzieli” 22 stycznia 1905 w Petersburgu); w Królestwie Polskim spontaniczne strajki i walki trwały w ośrodkach przemysłowych oraz na wsi od 1905 do 1907. [przypis edytorski]

pamiętny — tu daw.: pamiętający. [przypis edytorski]

pamiętny — tu: pamiętający. [przypis edytorski]

pamina — pakojė. [przypis edytorski]

paminavoti — atminti. [przypis edytorski]

pamintijus — pagalvojus. [przypis edytorski]

pamislijus — pagalvojus. [przypis edytorski]

pamislyti (lenk.) — pagalvoti. [przypis edytorski]

pamislyti (sl.) — pagalvoti. [przypis edytorski]

pampasy — południowoamerykańskie stepy. [przypis edytorski]

Pampille (pseud.), właśc. Marthe Allard Daudet (1878–1960) — autorka książki kucharskiej Les Bons plats de France. Cuisine régionale (Dobre dania Francji. Kuchnia regionalna), wyd. w 1913. [przypis edytorski]

pampuszki a. pampuchy — placki drożdżowe gotowane na parze. [przypis edytorski]

Pański — tu: Boski; (pochodzący od) Pana Boga. [przypis edytorski]

państwa Karola i Filipa ze zlepku górskich królestw — Hiszpania powstała przez zjednoczenie drobnych państw chrześcijańskich pod wodzą dwóch najsilniejszych królestw: Kastylii i Aragonii. [przypis edytorski]

Państwa niektórych mocarzy Niemiec lub Włoch, które można obejść w ciągu pół godziny — ówczesne Niemcy były rozdrobnione na około trzysta państewek. Na Włochy składało się kilkanaście państw, część z nich była bardzo niewielka (np. Republika Lukki, San Marino). [przypis edytorski]

państwo Bolesławowskie — państwo Bolesława Chrobrego (967–1025), księcia Polski od 992 r., koronowanego w 1025 r. [przypis edytorski]

Państwo Kościelne — Państwo Kościelne, istniejące na terenie środkowych Włoch w okresie od ok. 755 do 1870 roku, rządzone przez papieży jako świeckich monarchów; o jakiś życiorys [buntownika] nietrudno nawet w historii Państwa Kościelnego: wyróżnił się Cola di Rienzi, właśc. Nicola di Lorenzo Gabrini (1313–1354), przywódca rewolucji ludowej w Rzymie (1347), który przyjął tytuł trybuna ludu rzymskiego, opowiadał się za zniesieniem doczesnej władzy papieskiej i dążył do zjednoczenia miast i krain Italii pod przewodnictwem Rzymu; w XIX w. stał się popularny jako bohater narodowy, prekursor idei zjednoczenia Włoch. [przypis edytorski]

Państwo Niebieskie, dziś zwykle: Państwo Niebiańskie — Chiny. [przypis edytorski]

Państwo Środka — Chiny. [przypis edytorski]

Państwo słońca — łac. Civitas solis poetica. Idea reipublicae philosophicae, dialog filozoficzno-polityczny Tommasa Campanelli. Dzieło przedstawia utopijną wizję państwa-miasta, w którym panuje równość, szacunek dla każdego rodzaju pracy, dużą wagę przykłada się też do kontaktu z naturą. Opisuje idealne społeczeństwo żyjące w harmonii, opartej na zasadach rozumu, cnoty i wspólnej własności. Mieszkańcy są podzieleni na różne klasy, w tym kapłanów, rolników, rzemieślników i filozofów. Pracują razem dla większego dobra i dzielą się owocami swojej pracy. Edukacja i wiedza są wysoko cenione. Utwór powstał podczas pobytu autora w więzieniu, na które skazała go za herezję Inkwizycja. Ukazały się dwa przekłady na język polski: pod tytułem Miasto słońca Luby (1910–1998) i Rachmiela (1913–1990) Brandwajnów oraz pod tytułem Państwo słońca Wiktora Kornatowskiego (1911–1975). [przypis edytorski]

państwowa drukarnia i litografia dolarów — Bureau of Engraving and Printing, amerykańska agencja rządowa w Departamencie Skarbu, projektująca i produkująca banknoty, skarbowe papiery wartościowe itp.; litografia (z gr.): metoda druku i technika graficzna polegająca na wykonaniu rysunku tłustą kredką, farbą lub tuszem na płycie kamiennej, pokryciu go farbą drukarską i odbiciu na papierze; także: odbitka powstała tą metodą. [przypis edytorski]

Państwowe Nieruchomości Ziemskie — instytucja państwowa, której zadaniem było zagospodarowanie i opieka nad nieruchomościami ziemskimi, od 1949 r. Państwowe Gospodarstwo Rolne (PGR). [przypis edytorski]

Państwo Zjednoczone, właśc. Republika Siedmiu Zjednoczonych Prowincji Niderlandzkich — państwo istniejące w latach 1581–1795, jednoczące 7 protestanckich prowincji niderlandzkich, które odrzuciły władzę króla hiszpańskiego i ustanowiły republikę. Swój dobrobyt Republika zawdzięczała w dużym stopniu eksploatowaniu kolonii. W końcu XVIII w. wybuchł konflikt wewnętrzny, interweniowały państwa sąsiednie, odbierając Niderlandom większość kolonii; proklamowano Republikę Batawską, a potem Królestwo Holandii. [przypis edytorski]

państwy — dziś popr. forma N. lm: państwami. [przypis edytorski]

państwy (starop. forma) — państwami. [przypis edytorski]

pańszczyzna — feudalny obowiązek wykonywania przez chłopów rozmaitych prac na rzecz pana. [przypis edytorski]

Pańszczyzna, oprócz tych szkód dla kraju (…) jeszcze bardziej trwoniłaby się praca — te trzy akapity zostały dodane w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]

pańszczyzna — praca, jaką chłopi wykonywali na rzecz pana w zamian za dzierżawę ziemi. [przypis edytorski]

pańszczyzna — tu pot. przen.: uciążliwy obowiązek. [przypis edytorski]

panaceum universale (łac.) — uniwersalne panaceum; uniwersalny lek, skuteczny na wszystkie dolegliwości. [przypis edytorski]

panachać (daw. reg., z ukr.) — rwać, rozrywać na kawałki; spanachawszy manatki: zniszczywszy rzeczy osobiste zabrane w podróż. [przypis edytorski]

Pana Jourdain — bohater molierowskiej komedii z 1670 r. Mieszczanin szlachcicem; Molier właść. Jean Baptiste Poquelin (1622-1673) — francuski komediopisarz, dyrektor teatru i aktor. [przypis edytorski]

panama (daw.) — wielkie oszustwo inwestycyjne; określenie pochodzące od największej afery gospodarczo-politycznej XIX w., związanej z działalnością francuskiej Kompanii Panamskiej, spółki akcyjnej założonej w celu zbudowania kanału w poprzek przesmyku panamskiego. [przypis edytorski]

panama — rodzaj letniego kapelusza z szerokim rondem. [przypis edytorski]

panama — tu: rodzaj letniego kapelusza. [przypis edytorski]

panamistyczny — związany z poglądem o istnieniu powszechnego ducha, duszy wcielonej w całość wszechświata. [przypis edytorski]

panamski kapelusz — kapelusz z liści palmowych popularnie zwany panamą; nazwa przyjęła się w czasie budowy Kanału Panamskiego (1904-1914). [przypis edytorski]

Pana nad pany — w innym tłum.: Boga bogów. [przypis edytorski]

panarabizm — doktryna polityczna głosząca zjednoczenie wszystkich ludów arabskojęzycznych. [przypis edytorski]

Panatenaje — najstarsze i najważniejsze święto w Atenach, upamiętniające narodziny bogini Ateny i obchodzone w miesiącu hekatombaion (przypadającym mniej więcej w tym czasie, co w dzisiejszym kalendarzu lipiec), który był pierwszym miesiącem roku oraz miesiącem wyboru nowych władz w polis. [przypis edytorski]

Panatenaje — najstarsze i najważniejsze święto w staroż. Atenach, upamiętniające narodziny bogini Ateny, patronki miasta; częścią uroczystości były zawody sportowe oraz konkursy rapsodyczne (recytacje poematów Homera) i muzyczne. [przypis edytorski]

Panatenaje — najstarsze i najważniejsze święto w staroż. Atenach, upamiętniające narodziny bogini Ateny, patronki miasta. Głównym punktem uroczystości była procesja na Akropol, gdzie ofiarowywano Atenie wspaniałą szatę (peplos). [przypis edytorski]