Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | filozoficzny | francuski | geologia | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | portugalski | potocznie | przestarzałe | przysłowiowy | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rzadki | rzymski | staropolskie | teatralny | turecki | ukraiński | włoski | wojskowy
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 7376 przypisów.
Andrzej Szołdrski, pieczętarz Władysławów — sekretarz królewicza i proboszcz gnieźnieński. [przypis redakcyjny]
Andrzej Trzecieski (zm. 1583) — poeta polsko-łaciński, tłumaczpsalmów, działacz reformacyjny. Był on autorem biografii Reja i wierszy na śmierć Kochanowskiego. Pozostawił po sobie bogatą bibliotekę. [przypis redakcyjny]
Andrzej, właśc. Andrzej Garbaty a. Andrzej Olgierdowic (1319–1399) — książę połocki, starszy brat Jagiełły. [przypis edytorski]
Andrzej Zamoyski (1716–1792) — magnat polski, kanclerz wielki koronny, reformator oświeceniowy. Staszic był wychowawcą jego synów. [przypis edytorski]
And thou didst shine rolling moon upon (…) — cały przytoczony tu ustęp brzmi w przekładzie dosłownym: „I ukazałeś się, toczący się księżycu, ponad tem wszystkiem i rzuciłeś rozległe a łagodne światło, które umiliło ubogą surowość przykrej pustki i wypełniło jakby na nowo luki stuleci, pozostawiając pięknem to, co jeszcze nim było, a upiększając to, co nim nie było, aż miejsce to stało się Religią, a serce wypełniła po brzegi milcząca cześć dla dawnych wielkości”. [przypis redakcyjny]
Andy — łańcuch górski w Ameryce Południowej. [przypis edytorski]
Andy — łańcuch górski w Ameryce Południowej. [przypis edytorski]
andżar a. handżar (z tur.) — puginał. [przypis redakcyjny]
andżar — puginał. [przypis redakcyjny]
Andziar — nieznany zresztą przyjaciel Ariosta. [przypis redakcyjny]
Andzia — Skimborowiczowa. [przypis redakcyjny]
Andziela Borgia — krewna i dama dworu Lukrecji Borgia. [przypis redakcyjny]
Andzioinów i z Marki pana — królowa neapolitańska, Joanna II, wypędziła swego męża, Jakuba Burbona, pana z Marki (de la Marche), gdy ten chciał ją pozbawić korony, i adoptowała Alfonsa V, króla Aragonii, który pokonał „Andzioinów”, tj. Ludwika i Regniera z Anjou, roszczących sobie prawa do korony Neapolu. [przypis redakcyjny]
Andzioinowie — Ludwik i Regnier z Anjou. [przypis redakcyjny]
Andziolello i Gwido (…) zdradzi najniegodniej — Malatestino, książę w Rimini, który był na jedno oko ciemnym, zaprosił dwóch najznakomitszych obywateli miasta Fano, Gwidona del Cassero i Angiolela de Carignano do miasteczka Katoliki na ucztę, gdzie mieli się wspólnie naradzać nad pewnymi sprawami. Wysłał po nich łodzie, lecz majtkowie z jego rozkazu w porcie Katoliki obydwu wrzucili do morza. Dante w tej pieśni prorokuje, co się już stało. [przypis redakcyjny]
A nechaj jomu sto czertiw i odna wydma — a niech mu sto diabłów i jedna wiedźma. [przypis edytorski]
Anegdota cytowana przez Poggia Braccioliniego w utworze De facto cuiusdam iusto sed bruto. [przypis redakcyjny]
anegdota — tu: opowiastka. [przypis edytorski]
Anegdotę cytuje również Górnicki w II księdze Dworzanina polskiego. [przypis redakcyjny]
anegnoetyczny — przypuszczalnie powinno być: anegdotyczny; możliwe jednak, że Boy utworzył tu neologizm z greckiego rdzenia noesis, oznaczającego „bezpośredni wgląd w stan rzeczy”. [przypis edytorski]
Aneks III — patrz: dalej w tej publikacji autorskie uzupełnienie opatrzone tytułem Aneks III. [przypis edytorski]
Aneks III — uzupełnienie autorskie do artykułu Wstępne objawy uczuciowości modernistycznej (rozdz. 2. Bankructwo idei), odnośnie słów: „Ten tragiczny relatywizm najpiękniej wyraził (…) Artur Górski. (…) »I przyszedł na nas stan, w którym… dusza zapomina całkiem o sobie, a staje się ziemią swej ziemi (…) Przyszło rozbicie, jakiemu ulegają planety, gdy potrzaskane w kawały krążą ruchem wirowym wśród gwiazd, wiedzione tylko mocą dawnego rozpędu, aż wszedłszy w sferę obcych słońc, rozsypią się zmęczone i runą w bezdeń deszczem marnych błyskawic«” (A. Górski, Dusze błędne [w:] Przededniem, Warszawa 1918). [przypis edytorski]
Aneks II — patrz: dalej w tej publikacji autorskie uzupełnienie opatrzone tytułem Aneks II. [przypis edytorski]
Aneks II — uzupełnienie autorskie do artykułu Przygotowanie modernizmu (rozdz. 5. Zasięg załamania determinizmu), odnośnie słów: „(…) odpowiedź Przybyszewskiego świadczy, że zarzuty przyjaciela trafiały w sedno: »Twoje uwagi o powieści i dramacie (Po drodze, Dla szczęścia) bardzo mnie zainteresowały, zwłaszcza to miejsce, gdzie mówisz o niemożliwości winy, ponieważ nie wierzymy w odpowiedzialność. Lecz w tym właśnie widzę niezmiernie tragiczne działanie, że człowiek musi zginąć bez winy, że własna wina ustępuje na dalszy plan wobec konieczności przeznaczenia. Oczywiście trzeba wtenczas odrzucić wszelki moment etyczny; jeśli nie ma odpowiedzialności, to nie ma rzecz jasna żadnej etyki, a przynajmniej tego, co przez etykę rozumiemy: uporządkowanego, świadomego, samorzutnego i wobec tego odpowiedzialnego sposobu postępowania. W tym, uważam, musi się nasz cały etyczny pogląd zmienić«”. [przypis edytorski]
Aneks I — patrz: dalej w tej publikacji autorskie uzupełnienie opatrzone tytułem Aneks I. [przypis edytorski]
Aneks I — uzupełnienie autorskie do artykułu Przygotowanie modernizmu (rozdz. 3. Przejęcie dziedzictwa naukowego), odnośnie słów: „Miriam. Z jego działalności w »Życiu« warszawskim skrzętnie się dziś wyławia akcenty modernizmu, tymczasem »Życie« atmosferą pozytywizmu było tak przesycone, że Porębowicz, który etap pozytywistyczny w znacznej mierze przeszedł na łamach tego pisma, z tej właśnie przyczyny sprzeciwiał się rozpoczynaniu modernizmu od »Życia«”. [przypis edytorski]
Aneks IV — patrz: dalej w tej publikacji autorskie uzupełnienie opatrzone tytułem Aneks IV. [przypis edytorski]
Aneks IV — uzupełnienie autorskie do artykułu Wstępne objawy uczuciowości modernistycznej (rozdz. 4. Skutki uczuciowe i artystyczne wielkiego rozczarowania), odnośnie słów (pod koniec rozdziału): „Tetmajer, jak widzieliśmy, w najbardziej dojrzały sposób wyraża uczucia wtórne: znużenie, melancholię, sceptycyzm, te wszystkie stany uczuciowości, od jakich pokolenie rzekomo pragnęło się uwolnić. Czyni to w sposób budzący pociąg do tych stanów, przybierając je we wszystkie powaby swego talentu. Nieuniknionym zjawiskiem, gdy surowiec życia staje się materiałem artyzmu, bywa to, że sztuka wydobywa czar piękna z uczuć, które w postawie życiowej odsuwamy od siebie. Nieszczęście staje się pięknem, zwątpienie radością artystyczną. Jest w tym bolesna sprzeczność, którą odczuwało wielu twórców. U Tetmajera sprawa jest inna i bardziej powikłana: nader często zdradza się u niego i nieszczery ton nadaje pesymizmowi eudajmonistyczne podłoże tego pesymizmu, wzmożone u tego poety jego szczególną wrażliwością na stany hedonistycznego upojenia. Tetmajer najszczerszy jest tam — szczerość mierzymy umiejętnością wyrażenia w poezji tych, a nie innych uczuć — kiedy jako przyczynę znużenia podaje niemożność osiągnięcia szczęścia. »Nie Prawda jest ideałem bytu, ale Szczęście. Pereat veritas, fiat felicitas« — oto jego dewiza, a zarazem ukryte tło pesymizmu modernistycznego”. [przypis edytorski]
Aneks IX — patrz: dalej w tej publikacji autorskie uzupełnienie opatrzone tytułem Aneks IX. [przypis edytorski]
Aneks IX — uzupełnienie autorskie do artykułu Warstwy główne modernizmu (rozdz. 7. Estetyzm walczący), odnośnie słów: „Tak ujęty system, mimo mnóstwa drobnych niekonsekwencji i jaskrawych dowolności myśli, uderzał swą niewątpliwą jednolitością uczuciową. Podstawą jej była osobowość pisarza psychopaty, mistyczny żar, z jakim poglądy swe głosił, posługując się przy tym demagogicznymi chwytami redaktora sensacyjnego brukowca czy mówcy wiecowego, ta osobowość, która jednocześnie znajdowała wyraz w budzącym zgorszenie życiu prywatnym zawodowego poligamisty, sługi szatana. Dzięki niej życie i twórczość pisarza zlewały się tu w całość jednolitą, życie znajdowało usprawiedliwienie w nakazach twórczych, twórczość zaś stawała się odbiciem życia, wyrazem nurtujących je kompleksów, które ten bezwiedny psychopata ujawniał z monotonią człowieka prymitywnego, niezdolnego do wyjścia poza ciasne podwórko własnych doznań [J. Krzyżanowski, Neoromantyzm polski 1890–1918, Wrocław 1963, s. 30–31]”. [przypis edytorski]
Aneks VIII — uzupełnienie autorskie do artykułu Warstwy główne modernizmu (rozdz. 5. Sztuka dla sztuki według pojęć parnasistów), odnośnie słów: „Z dzisiejszej perspektywy urasta postać niedocenionego w swej epoce Wacława Rolicz-Liedera. Jeżeli o kim można mówić, że przedwcześnie dojrzał artystycznie i przez to pozostał w cieniu, to o Liederze. Poezja jego przed udostępnieniem Norwida padała na grunt zupełnie nieprzygotowany. Napierski powiada, że Lieder to brakujące ogniwo gdzieś między Norwidem a Faleńskim. W czasie kiedy Norwid nie był znany, do kogo to ogniwo miało nawiązywać? Statyczna forma powszechnego estetyzmu dojrzała u Liedera, jak u żadnego z poetów pokolenia. Poezja Liedera ciąży do jednoznacznej dosadności, pozbawionej nastrojów płynnych i nieokreślonych” itd. [przypis edytorski]
Aneks VII — patrz: dalej w tej publikacji autorskie uzupełnienie opatrzone tytułem Aneks VII. [przypis edytorski]
Aneks VII — uzupełnienie autorskie do artykułu Warstwy główne modernizmu (rozdz. 4. Horla i konsekwencje), odnośnie słów: „Pomijając oczywiste związki Horli z rychło mającą się narodzić u Freuda teorią podświadomości i kompleksów, na dwie kwestie u Maupassanta należy wskazać. Obydwie łączą się z tokiem myślenia Miriama. Horla zapowiada możliwość istnienia całkowicie różnych od człowieka i wyłącznie spirytualistycznych istot. (…) Jeszcze dobitniej w jego duchu była Maupassantowska argumentacja owej możliwości (…). »Ale już od stu lat przeszło wyczuwa się jak gdyby coś nowego. Mesmer i inni wskazali nam nieoczekiwaną drogę i uzyskujemy istotne, zwłaszcza od czterech czy pięciu lat, zdumiewające wyniki« [G. de Maupassant Horla i inne opowiadania, Warszawa 1961, s. 174]. (…) Zbieżność z Miriamem — zbieżność typu argumentacyjnego — ewidentna. A jednocześnie zbieżność z Irzykowskim, w tym przypadku dotycząca istnienia lub nieistnienia Boga, wraz ze światem odpowiednich wyobrażeń metafizycznych”; oraz do artykułu Warstwy główne modernizmu (rozdz. 2. Naukowość pozytywistyczna utajona w „mistycyzmie” Miriama), odnośnie słów (o Miriamie): „Są to przekonania typowo pozytywistyczne, pozbawione wprawdzie materialistycznej i fizjologicznej pewności, ożywione za to fazą jeszcze wcześniejszą, duchem optymistycznego scjentyzmu”. [przypis edytorski]
Aneks VI — patrz: dalej w tej publikacji autorskie uzupełnienie opatrzone tytułem Aneks VI. [przypis edytorski]
Aneks VI — uzupełnienie autorskie do artykułu Spór pokoleń i zagadnienie początków Młodej Polski (rozdz. 3. Problem początków okresu Młodej Polski), odnośnie słów: „»Sienkiewicz, pisząc Ogniem i mieczem, Miłkowski, wydając w r. 1887 Rzecz o obronie czynnej, Piłsudski, idąc na zesłanie, i Orzeszkowa, otaczając glorią mogiłę w Nad Niemnem, robili to samo« — przełamywali pozytywizm i kładli podstawy ideologiczne pod Młodą Polskę po jej wyjściu ze stanu »Biernej Polski«: »Gdyby Młoda Polska dała się wytłumaczyć importowanymi prądami i modami, zasługiwałaby tylko na miano «Biernej Polski»« (S. Kołaczkowski, Rekonesans. Księga zbiorowa ku czci Ignacego Chrzanowskiego, Kraków 1936, s. 71.)”. [przypis edytorski]
Aneks V — patrz: dalej w tej publikacji autorskie uzupełnienie opatrzone tytułem Aneks V. [przypis edytorski]
Aneks V — uzupełnienie autorskie do artykułu Wstępne objawy uczuciowości modernistycznej (rozdz. 7. Eschatologia i anarchizm), odnośnie słów: „Ale wyzwoleńczy sens owego katastroficznego bądź anarchicznego oczyszczenia z pełną dobitnością wypowiedzieli Miciński oraz Irzykowski. Miciński w cytowanym przed chwilą rozdziale Zniszczenie Mesyny: »Mamże wyznać? nigdy nie doznałem uczucia tak bezgranicznej wolności, jak teraz, gdy przekonałem się, że jest przed nami góra najwyższej świętości i otchłań najstraszliwszych zbrodni. Duchy zapełniają świat, ale wszystko jest swobodne. Upojenie wolnością, radość szczytów niezajętych przez nikogo, uczucie, że wszystko można rozpocząć od nowa — teraz — w tejże chwili, wśród najwyższych Przemienień…«”. [przypis edytorski]
Aneks XIII — patrz: dalej w tej publikacji autorskie uzupełnienie opatrzone tytułem Aneks XIII. [przypis edytorski]
Aneks XIII — uzupełnienie autorskie do artykułu Znaczenie modernizmu (rozdz. 3. Teorie artystyczne i wpływy obce), odnośnie słów: „Sam tytuł niniejszej książki może się wydać pleonazmem, ponieważ w bliskiej przyszłości sztuka i symbol będą oznaczać to samo (…) Jakkolwiek nową może się wydawać teoria symbolizmu literackiego, istniała ona zawsze. Święty Cyryl Aleksandryjski poucza, że trzeba »od świata cielesnego jako bardzo jasnego obrazu zstąpić ku rzeczom duchowym«, zaś gramatyk Dydimiusz stwierdzi, że »obowiązkiem roztropnego poety jest używać symbolu i chwytać tajemnicę utajoną w formie symbolicznej«. Święty Augustyn oświadcza: »We wszelkim widocznym stworzeniu istnieje coś ukrytego; Bóg pragnie, abyśmy tego poszukiwali, a znalazłszy, cieszyli się tym odkryciem«. Znacznie później Schiller jeszcze napisze, że świat tylko o tyle jest godzien uwagi dla poety, o ile w sposób symboliczny wskazuje rozmaite objawy istoty myślącej. (…) Zaś geniusz, nabywszy doskonałego zrozumienia symbolów zamarłych w świecie dostępnym zmysłom, nie będzie odtąd polegał na powtarzaniu legend czy rozpatrywaniu uczuć, lecz na odgadywaniu odpowiedniości (correspondances) [G. Vanor, {Georges Yan Ormelingen} L'art symboliste. Paris 1889, s. 13, 37–38]”. [przypis edytorski]
Aneks XII — patrz: dalej w tej publikacji autorskie uzupełnienie opatrzone tytułem Aneks XII. [przypis edytorski]
Aneks XII — uzupełnienie autorskie do artykułu Znaczenie modernizmu (rozdz. 2. Główne dążności ekspresji artystycznej), odnośnie słów: „Kwiaty, roślinność modernistyczna”. [przypis edytorski]
Aneks XI — patrz: dalej w tej publikacji autorskie uzupełnienie opatrzone tytułem Aneks XI. [przypis edytorski]
Aneks XI — uzupełnienie autorskie do artykułu Wstępne objawy uczuciowości modernistycznej (rozdz. 8. Porachunki na szczycie estetyzmu modernistów), odnośnie słów: „Próchno dzięki niepospolitym wartościom artyzmu, przeciw któremu skierowany był sens książki, wyniosło autora do wysokiej rangi literackiej i do znaczenia w generacji. Gałąź została podcięta, ale nie na tyle, by nie utrzymało się na niej parę powolnie stylizowanych książek, im dalej od okresu Młodej Polski, tym wyraźniej świadczących, że są nieodrodnym płodem atmosfery artystycznej, którą początkowo próbowało się dezynfekować. Berent-artysta wygrał dzięki temu, że przegrał Berent programowy. Można rzec śmiało, że styl Berenta kocha się w tym, co jego myśl pragnęłaby odrzucić” itd. [przypis edytorski]
Aneks XIV — patrz: dalej w tej publikacji autorskie uzupełnienie opatrzone tytułem Aneks XIV. [przypis edytorski]
Aneks XIV — uzupełnienie autorskie do artykułu Znaczenie modernizmu (rozdz. 3. Teorie artystyczne i wpływy obce), odnośnie słów: „Niewątpliwie wszelka wielka sztuka zbliżała się do symbolu lub przynajmniej przez odbiorców musiała być traktowana jako sztuka symboliczna dzięki wielości znaczeń, odczuć, możliwych interpretacji, wywoływanych zawsze przez wielkie dzieło literackie. Niewątpliwie sztuka, która czerpie z podań, z mitów, z powszechnych wątków obrazowych, z symboliki sennej, kojarzy się z dziedzinami, które muszą być tłumaczone symbolicznie. Niewątpliwie dzieje symbolu w wielu zakresach to dzieje znacznej części myśli ludzkiej. Mimo to jednak stwierdzenie pewnego prawa poetyckiego nie jest jeszcze umiejętnością wytworzenia go i stosowania powszechnego, to prawo pozostanie jedynie, jak w każdej epoce literackiej, własnością wybitnych twórców, a nie każdego literata, i nie inaczej też stało się z modernistami i symbolistami”. [przypis edytorski]
Aneks X — patrz: dalej w tej publikacji autorskie uzupełnienie opatrzone tytułem Aneks X. [przypis edytorski]
Aneks X — uzupełnienie autorskie do artykułu Warstwy główne modernizmu (rozdz. 7. Estetyzm walczący), odnośnie słów (pod koniec rozdziału): „Literatura spaskudza człowieka, zachwaszcza duszę jego, bo w literaturze nie możesz być sobą, stajesz się zimnym, jak wilgotna piwnica, bo każdą dolę i niedolę wartościujesz jedynie z kąta widzenia: jak to po literacku zużyjesz, stajesz się ohydnym lichwiarzem, bo z najświętszych, najgłębszych uczuć pragniesz wycisnąć i zrobić kapitał literacki [S. Przybyszewski, Synowie ziemi, III s. 43–44]”. [przypis edytorski]
anemon — sasanka lub zawilec, roślina o ciemnofioletowych kwiatach. [przypis redakcyjny]
anemony morskie — osiadłe koralowce należące do rzędu ukwiałów. [przypis edytorski]
anemony morskie — ukwiały, bezszkieletowe zwierzęta morskie przypominające kształtem kielich zakończony czułkami; prowadzą osiadły tryb życia, lecz potrafią się przemieszczać. [przypis edytorski]
anemon — zawilec, roślina z rodziny jaskrowatych. [przypis edytorski]
aneroid — czujnik ciśnieniomierza. [przypis edytorski]
aneroid (daw.) — barometr. [przypis edytorski]
aneroid — tu: barometr. [przypis edytorski]
anestetyczny (z gr.) — pozbawiony czucia. [przypis edytorski]
anestheticum (łac.) — środek znieczulający. [przypis edytorski]
anewryzm — daw. tętniak. [przypis edytorski]
anewryzm — pulsujący guz powstały wskutek zwyrodnienia tętnicy. [przypis edytorski]
anewryzm — tętniak, choroba polegająca na miejscowym rozszerzeniu tętnicy; w XIX w. nazywano tak również różne dolegliwości nerwowe. [przypis edytorski]
anewryzm — tętniak; guzowate rozszerzenie tętnicy powstałe na skutek rozszerzenia jej ścianki. [przypis edytorski]
An example of this ill-judged attitude of interference is to be found even in a book written by an exceptionally well informed and enlightened missionary, In Far New Guinea, by Henry Newton. In describing the feasts and dancing of the natives, he admits these to be a necessity of tribal life: „On the whole the feasting and dancing are good; they give excitement and relaxation to the young men, and tone the drab colours of life”. He himself tells us that, „the time comes when the old men stop the dancing. They begin to growl because the gardens are neglected, and they want to know if dancing will give the people food, so the order is given that the drums are to be hung up, and the people settle down to work”. But in spite of Mr. Newton's recognition of this natural tribal authority, in spite of the fact that he really admits the views given in our text, he cannot refrain from saying: „Seriously, however, for the benefit of the people themselves, it would be a good thing if there could be some regulations — if dancing were not allowed after midnight, for while it lasts nothing else is done. — The gardens suffer and it would help the people to learn self-restraint and so strengthen their characters if the dancing could be regulated”. He goes on to admit quite candidly that it would be difficult to enforce such a regulation because „to the native mind, it would seem that it was the comfort of the white man, not the benefit of the native which was the reason for the regulation”. And to my mind also, I am afraid! The following quotations from a recent scientific work published by the Oxford Press The Northern d'Entrecasteaux, by D. Jenness, and the Rev. A. Ballantyne, 1920 are also examples of the dangerous and heedless tampering with the one authority that now binds the natives, the one discipline they can be relied upon to observe that of their own tribal tradition. The relations of a church member who died, were „counselled to drop the harsher elements in their mourning”, and instead of the people being bidden „to observe each jot and tittle of their old, time-honoured rites”, they were advised from that day forth to leave off „those which had no meaning”. It is strange to find a trained ethnologist, confessing that old, time-honoured rites have no meaning! And one might feel tempted to ask: for whom it is that these customs have no meaning, for the natives or for the writers of the passage quoted? The following incident is even more telling. A native headman of an inland village was supposed to keep concealed in his hut a magic pot, the „greatest ruler of winds, rain, and sunshine”, a pot which had „come down from times immemorial”, which according to some of the natives „in the beginning simply was”. According to the Authors, the owner of the pot used to descend on the coastal natives and „levy tribute”, threatening them with the magical powers of the pot if they refused. Some of the coastal natives went to the Missionary and asked him to interfere or get the magistrate to do so. It was arranged they should all go with the Missionary and seize the pot. But on the day „only one man turned up”. When the Missionary went, however, the natives blocked his path, and only through threats of punishments by the magistrate, were they induced to temporarily leave the village and thus to allow him to seize the pot! A few days later the Missionary accordingly took possession of the pot, which he broke. The Authors go on to say that after this incident „everyone was contented and happy”; except, one might add, the natives and those who would see in such occurrences the speedy destruction of native culture, and the final disintegration of the race. [przypis autorski]
Angara — rzeka w środkowej części Azji, wypływa z jeziora Bajkał, wpada do rzeki Jenisej. [przypis edytorski]
angażman (z fr. engagement) — angaż. [przypis edytorski]
Ang. carry out an impression of a) manuscripts of all kinds, b) transcribed sermons or academic lectures, regardless of whether these are published under the author's real name or not. Prussian Copyright Act…, §3. [przypis autorski]
Angela o l’amorosa — wszystkie te nagrody są historyczne. P. Vehse. [przypis autorski]
Angelica — piękna księżniczka, w której byli zakochani dwaj rycerze Karola Wielkiego Roland (Orlando) i Renaud de Montauban (Rinaldo). [przypis redakcyjny]
Angelika — córka króla katajskiego (w Chinach), Galafrona, jedna z głównych bohaterek poematu. [przypis redakcyjny]
Angelika Kauffmann (1741–1807) — pochodząca ze Szwajcarii malarka i portrecistka; autorka neoklasycystycznych płócien o tematyce mitologicznej oraz portretów członków arystokracji europejskiej; nauczycielka sztuki księżniczek neapolitańskich. [przypis edytorski]
Angelika — [Komentarz autora z Uwag.] Imiona kobiece w Pałubie pochodzą z pietyzmu dla bardzo dawnych wspomnień. Dwa są zaczerpnięte z lektury: Kseńka jest nastrojowo spokrewnioną z Kseńką z Zamku Kaniowskiego; z postacią Angeliki Kauffmann zaznajomiłem się jeszcze wiele lat temu, gdym dostał w szkole jako nagrodę dziełko dla młodzieży pt. Znakomite niewiasty. Przy pierwszej redakcji Pałuby niemało mi szło o to, żeby imię „Angelika” wywoływało pewien stały nastrój w czytelniku, przypominający mu coś anielskiego, idealnego. Imię zaś „Berestajka” ma dla mnie znaczenie dwóch pamiątek: i jako ślad dawnych wspomnień, i jako ślad rozmyślań nad psychologią snu. Śniło mi się mianowicie raz, że jako mały chłopak biję się z innym chłopcem, brzydkim a ubranym jakby w jakiś habit zakonny, na sposób Tybetańczyków z Podróży Landora. Zrazu miałem nad nim przewagę, potem jednak on obił mnie straszliwie. Nazywał się Beresaczko. Otóż zbudziwszy się przyszedłem do przekonania, że nazwisko to pochodzi ze zrobionej we śnie kumulacji nazwiska „Borodajko” (które nosił jeden z moich kolegów gimnazjalnych, zresztą całkiem mi obojętny) ze słowem Beresteczko. Ale zdawało mi się, że proces kumulacji wskutek powolności snu nie został zakończony, gdyż ostateczny rezultat powinien był brzmieć: Berestajko, a nie: Beresaczko. Otóż żeby niejako naprawić, zaokrąglić ten „pałubizm” snu, wpakowałem nazwisko „Berestajko” do mej powieści, robiąc to właściwie wbrew jej duchowi, ponieważ szanując twory rzeczywistości powinienem był zatrzymać nazwisko: Beresaczko. [przypis autorski]
Angelika taką nie była, jaką ją Oli opisywał (por. np. s. 72) — autor w ten sposób opatrzył odsyłaczami wewnątrztekstowymi pierwodruk swej powieści; w tym przypadku we wskazanym miejscu znajduje się fragment rozdziału IV: „Żeby nie pozostawiać czytelnika w wątpliwości co do owej »reszty«, której sobie Strumieński nie mógł (?) uświadomić, powiem już teraz sam, o co tu mniej więcej chodziło (…) błahe, ale konkretne”. [przypis edytorski]
angelologia — nauka o aniołach, dział teologii. [przypis edytorski]
Angelos Custodes (łac.) — Anioły Stróże. [przypis edytorski]
Angelum Praesidem (łac.) — Anioła Obrońcę. [przypis edytorski]
Angelus — Anioł Pański. [przypis edytorski]
Angelus Silesius, właśc. Johannes Scheffler (1624–1677) — barokowy śląski poeta religijny; tworzył po niemiecku aforyzmy, utwory apologetyczne i pieśni religijne; głównym tematem podejmowanym przez niego było mistyczne zjednoczenie człowieka z Bogiem. [przypis edytorski]
Angerburg — obecnie: Węgorzewo. [przypis edytorski]
Angers — miasto w zach. Francji w dolinie Loary, nad brzegiem rzeki Maine, staroż. osada celtycka, a nast. rzymska, stolica Andegawenii; od listopada 1939 do czerwca 1940 r. miasto było siedzibą (o statusie eksterytorialnym) polskiego rządu na uchodźstwie z premierem Władysławem Sikorskim oraz prezydenta RP, Władysława Raczkiewicza. [przypis edytorski]
Angeston — Hieronim z Hangestu, scholastyk, przeciwnik Lutra. [przypis tłumacza]
angieł (z ros.)— anioł. [przypis autorski]
Angielczyk — dziś: Anglik. [przypis edytorski]
Angielka (…) obraża wstyd, jeśli okaże cień wesołości wobec mężczyzny niebędącego jej mężem — patrz wspaniały opis tych nudnych obyczajów pod koniec Korynny, a jeszcze pani de Staël podmalowała je zbyt pochlebnie. [przypis autorski]
angielscy inżynierowie poprzecinali (…) te zapory — po upadku państwa derwiszów komunikacja znów została otwarta. [przypis autorski]
angielska choroba a. rachitis — krzywica, choroba małych dzieci powodowana niedożywieniem, zwłaszcza brakiem witaminy D, pozostawiająca trwałe zniekształcenia kości. [przypis edytorski]
angielska choroba — krzywica, choroba dotykająca dzieci, związana najczęściej z niedoborem witaminy D. [przypis edytorski]
angielska choroba — krzywica. [przypis edytorski]
angielska monografia Mortona — J. B. Morton, Sobieski King of Poland, London 1932. [przypis edytorski]
angielski darwinista Romanes — Romanes jest autorem dzieł Mental evolution in animals, Mental evolution in man itp. [przypis autorski]
angielskie krople — sławny pod koniec XVII w. płynny środek leczniczy o sekretnej recepturze, stosowany przy omdleniach, apopleksji, letargu oraz innych nagłych i poważnych objawach, wynaleziony przez angielskiego medyka Jonathana Goddarda (1617–1675). [przypis edytorski]
angielskie wagony — mowa o wagonach kolejowych. [przypis redakcyjny]
angielski Henryk — Henryk III, syn Ryszarda, król angielski. Edward, syn jego, który panował między rokiem 1272 a 1307, był mądrym prawodawcą i mężnym wojownikiem. [przypis redakcyjny]
angielski rezydent-minister Murray — skończony debosz, z którym Casanova niejedną noc przehulał. Założył się raz z autorem pamiętników, że ponieważ nie ma w Wenecji zakonnicy, której by nie można było mieć za odpowiednią sumę, a przez pośrednictwo zręcznego rajfura (od których roiła się wówczas stolica dożów), przeto i M. M. najpiękniejszą z pięknych do swego casina sprowadzi. Rajfur spod ciemnej gwiazdy przyprowadził mu w ubraniu zakonnym jakąś spod ciemnej gwiazdy bandytkę, tylko podobną do M. M. Próba przywołania tejże nocy M. M. do parlatorium klasztornego dowiodła niezbicie, iż Murray sromotnie przegrał, ku wielkiej uciesze i… uldze Casanovy. [przypis tłumacza]
angielski — tu: anielski. [przypis edytorski]
angielszczyzna — tu: elementy urządzenia ogrodu w stylu angielskim, o naturalnym i nastrojowo-sentymentalnym charakterze. [przypis edytorski]
Angierant — Enguerrasst de Monstrelet, kontynuator kronikarza Foissarta. [przypis tłumacza]
Ang. It is not to be regarded as an illegal imitation, if a work of art, which has been produced by painting or by another of the graphic arts, is represented by means of the plastic arts, or vice versa. Primary Sources on Copyright (1450–1900), red. L. Bently, M. Kretschmer, www.copyrighthistory.org, (dostęp 02.03.2014), §24. [przypis autorski]
Angiulieri, Cecco a. Angiolieri, Francesco (1260–1312) — poeta włoski, autor sonetów, przedstawiciel nurtu realistycznego, roztaczający wokół siebie aurę poety przeklętego; pochodził z szacownej rodziny szlacheckiej z Sieny, politycznie związanej ze stronnictwem gwelfów; znał Dantego i korespondował z nim. [przypis edytorski]
anglaise (fr.) — anglez, taniec salonowy pochodzenia angielskiego, w XVIII w. popularny w całej Europie. [przypis edytorski]
Angl — członek plemienia germańskiego zamieszkującego od V do VI wieku Brytanię; od określenia tego plemienia pochodzi nazwa Anglii. [przypis edytorski]
Anglesea — ob. Anglesey, wyspa u płn.-zach. wybrzeża Walii; pow. 715 km², największa z wysp na M. Irlandzkim. [przypis edytorski]
anglez (daw.) — tu: długi surdut. [przypis edytorski]
