Przypisy

bitwa pod Amfipolis (422 p.n.e.) — stoczona pomiędzy wojskami Sparty a siłami ekspedycji ateńskiej, próbującymi odzyskać miasto Amfipolis. Amfipolis, założone w 436 p.n.e. jako strategiczna kolonia ateńska, kontrolująca ważny szlak handlowy z płn. Grecji do Hellespontu, pozostawało niezależne, ale jako sojusznik Aten podczas wojny peloponeskiej zostało zajęte przez Spartę (424). Bitwa, w której polegli wodzowie obu stron, zakończyła się klęską Ateńczyków. [przypis edytorski]

bitwa pod Arcole (1796) — starcie zbrojne podczas wojny Francji z pierwszą koalicją. [przypis edytorski]

bitwa pod Arques (15–29 września 1589) — stoczona pomiędzy wojskami króla Francji Henryka IV, usiłującymi utrzymać strategiczny port w Dieppe, a oddziałami katolickiej Świętej Ligi pod dowództwem księcia Karola de Mayenne, mająca miejsce podczas ósmej i ostatniej francuskiej wojny religijnej (1585–1598); zakończona taktycznym zwycięstwem Henryka IV. [przypis edytorski]

bitwa pod Austerlitz (2 grudnia 1805) — jedna z najważniejszych bitew wojen napoleońskich, stoczona między dowodzoną przez cesarza Napoleona Bonapartego francuską Wielką Armią a znacznie większą od niej, połączoną armią austriacko-rosyjską; dzięki doskonałej taktyce Napoleona zakończona wielkim zwycięstwem armii francuskiej; po klęsce pod Austerlitz Austria poprosiła o zawarcie pokoju, koalicja antyfrancuska rozpadła się. [przypis edytorski]

bitwa pod Batohem (1–2 czerwca 1652) — stoczona na uroczysku Batoh, w pobliżu ob. miasta Ładyżyn w Ukrainie, pomiędzy wojskami polskimi a maszerującymi do Mołdawii wojskami kozackimi pod dowództwem Bohdana Chmielnickiego i jego syna Tymofieja, wspomaganymi przez Tatarów; zakończona przegraną armii polskiej i wymordowaniem po bitwie na osobisty rozkaz hetmana Chmielnickiego wziętych do niewoli polskich jeńców. [przypis edytorski]

bitwa pod Bedriacum (14 kwietnia 69 n.e.) — bitwa stoczona w czasie wojny domowej w Imperium Rzymskim, w tzw. roku czterech cesarzy, pomiędzy wojskami Otona a oddziałami Witeliusza, dowodzonymi przez Aulusa Cecynę i Fabiusza Walensa, zakończona zwycięstwem sił Witeliusza; po klęsce Oton popełnił samobójstwo, a Witeliusz mianował się imperatorem Rzymu. [przypis edytorski]

bitwa pod Beresteczkiem (28 czerwca–10 lipca 1651) — wielka bitwa stoczona pod miasteczkiem Beresteczko na Wołyniu (ob. w Ukrainie), w trakcie powstania Chmielnickiego, między wojskami polskimi pod dowództwem Jana Kazimierza a siłami tatarsko-kozackimi; zakończona wygraną Polaków. [przypis edytorski]

bitwa pod Borodino a. bitwa pod Możajskiem (5–7 września 1812) — stoczona pod wsią Borodino w pobliżu Możajska, ok. 100 km od Moskwy, pomiędzy armią francuską dowodzoną przez Napoleona Bonaparte a rosyjską dowodzoną przez Michaiła Kutuzowa; zakończona wielkimi stratami po obu stronach i taktycznym zwycięstwem Francuzów, bez planowanego rozgromienia armii rosyjskiej w walnym starciu; wojska Kutuzowa wycofały się z pola walki. [przypis edytorski]

bitwa pod Brienne (29 stycznia 1814) — stoczona pomiędzy armią francuską pod dowództwem Napoleona a wojskami prusko-rosyjskimi feldmarszałka Blüchera, maszerującymi w głąb Francji; zakończona taktycznym zwycięstwem francuskim, bez rozbicia wojsk nieprzyjaciela, który wycofał się z walki. [przypis edytorski]

bitwa pod Carabobo (24 czerwca 1821) — starcie zbrojne podczas wojen niepodległościowych w Ameryce Łacińskiej pomiędzy siłami powstańczymi Simona Bolivara a armią hiszpańską gen. Morillo, zakończone zwycięstwem powstańców; wśród sił Bolivara znajdował się batalion ochotników z tzw. legionu angielskiego, jak nazywano walczące po stronie powstańców oddziały weteranów brytyjskich z wojen napoleońskich i wojny brytyjsko-amerykańskiej (1812). [przypis edytorski]

bitwa pod Cecorą — stoczona we wrześniu 1620 r., zakończyła się klęską wojsk polskich, a podczas odwrotu, po rozbiciu przez Turków taboru, zginął hetman Stanisław Żółkiewski. [przypis edytorski]

bitwa pod Cecorą (wrzesień 1620) — stoczona pomiędzy armią osmańsko-tatarską, a polskimi wojskami koronnymi pod wsią Cecora (ob. w Rumunii); po nierozstrzygniętej obronie polskiego obozu wojska Rzeczpospolitej rozpoczęły odwrót szykiem taborowym; w pobliżu granicy na Dniestrze w taborze wybuchła panika, szczególnie wśród służby obozowej, wojsko polskie pozbawione osłony uległo pogromowi, a hetman Żółkiewski zginął. [przypis edytorski]

bitwa pod Cecorą (wrzesień 1620) — stoczona pomiędzy armią osmańsko-tatarską a polskimi wojskami koronnymi pod wsią Cecora (ob. w Rumunii); po nierozstrzygniętej obronie polskiego obozu wojska Rzeczpospolitej rozpoczęły odwrót szykiem taborowym; w pobliżu granicy na Dniestrze w taborze wybuchła panika, szczególnie wśród służby obozowej, wojsko polskie pozbawione osłony uległo pogromowi, a hetman Żółkiewski zginął. [przypis edytorski]

bitwa pod Cheroneą (338 p.n.e.) — stoczona o dominację w Grecji pomiędzy armią Filipa II Macedońskiego a sprzymierzonymi wojskami greckimi pod przywództwem Aten i Teb, zakończona klęską Greków i kongresem pokojowym w Koryncie (337), na którym greckie miasta-państwa, z wyjątkiem Sparty, uznały zwierzchnictwo króla macedońskiego. [przypis edytorski]

bitwa pod Cheroneą (338 p.n.e.) — stoczona o dominację w Grecji pomiędzy armią Filipa II Macedońskiego a sprzymierzonymi wojskami greckimi pod przywództwem Aten i Teb, zakończona klęską Greków i kongresem pokojowym w Koryncie (337), na którym greckie miasta-państwa, z wyjątkiem Sparty, uznały zwierzchnictwo króla macedońskiego. Podczas bitwy elitarny oddział armii tebańskiej, Święty Zastęp, pod wodzą Theaganesa, został całkowicie wybity. Ku ich czci na miejscu bitwy wzniesiono marmurowy pomnik ogromnego lwa, tzw. Lwa Cheronejskiego. Rozpęknięty na kilka części, zagrzebanych w ziemi, pomnik przypadkowo odkryto w 1818; w 1902 zrekonstruowano i ponownie ustawiono nad zbiorową mogiłą. [przypis edytorski]

bitwa pod Cheroneją (338 p.n.e.) — stoczona o dominację w Grecji pomiędzy armią Filipa II Macedońskiego a sprzymierzonymi wojskami greckimi pod przywództwem Aten i Teb, zakończona klęską Greków oraz kongresem pokojowym w Koryncie (337), na którym greckie miasta-państwa, z wyjątkiem Sparty, uznały zwierzchnictwo króla macedońskiego. [przypis edytorski]

bitwa pod Chilianwallą (13 stycznia 1849) — stoczona w okolicach miasteczka Chilianwalla (w ob. w prowincji Pendżab w Pakistanie) podczas drugiej wojny brytyjsko-sikhijskiej między Imperium Sikhów a Kompanią Wschodnioindyjską; obie armie utrzymały swoje pozycje do końca bitwy i obie strony ogłosiły zwycięstwo; była to jedna z najkrwawszych bitew stoczonych przez Brytyjską Kompanię Wschodnioindyjską. [przypis edytorski]

bitwa pod Chocimiem (2 września–9 października 1621) — stoczona pomiędzy armią Rzeczypospolitej Jana Karola Chodkiewicza, zamkniętą w warownym obozie pod miejscowością Chocim w płd.-zach. części Ukrainy, a armią turecką pod dowództwem sułtana Osmana II; zakończona taktycznym zwycięstwem armii Rzeczypospolitej. [przypis edytorski]

bitwa pod Cuszimą — bitwa morska stoczona 27–28 maja 1905 roku, w której flota japońska pokonała rosyjską. [przypis edytorski]

bitwa pod Delion (424 p.n.e.) — stoczona podczas wojny peloponeskiej, pomiędzy Ateńczykami a Tebańczykami, którzy byli sprzymierzeńcami Sparty, w pobliżu beockiego miasteczka Delion; zakończona klęską i dużymi stratami Ateńczyków. [przypis edytorski]

bitwa pod Delion (424 p.n.e.) — stoczona podczas wojny peloponeskiej pomiędzy Ateńczykami a Tebańczykami, którzy byli sprzymierzeńcami Sparty, w pobliżu beockiego miasteczka Delion; zakończona klęską i dużymi stratami Ateńczyków. [przypis edytorski]

bitwa pod Farsalos — stoczona 9 sierpnia 48 p.n.e., w której Cezar pokonał Pompejusza. [przypis edytorski]

bitwa pod Filippi (3–23 października 42 p.n.e.) — stoczona w pobliżu staroż. miasta Filippi w Macedonii między wojskami triumwirów Oktawiana i Marka Antoniusza a armią republikańską dowodzoną przez przywódców spisku przeciw Cezarowi: Marka Juniusza Brutusa i Kasjusza Longinusa; w pierwszym starciu Antoniusz odniósł zwycięstwo nad Kasjuszem, który popełnił samobójstwo, a Brutus pokonał Oktawiana, ale wycofał się; w drugim starciu triumwirowie odnieśli całkowite zwycięstwo, a Brutus popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

bitwa pod Filippi (3–23 października 42 p.n.e.) — stoczona w pobliżu staroż. miasta Filippi w Macedonii między wojskami triumwirów Oktawiana i Marka Antoniusza a armią republikańską dowodzoną przez przywódców spisku przeciw Cezarowi: Marka Juniusza Brutusa i Kasjusza Longinusa; zakończona zwycięstwem triumwirów i śmiercią obu przywódców republikańskich. [przypis edytorski]

bitwa pod Filippi (3–23 października 42 p.n.e.) — stoczona w pobliżu staroż. miasta Filippi w Macedonii między wojskami triumwirów Oktawiana Augusta i Marka Antoniusza a armią republikańską dowodzoną przez przywódców spisku przeciw Cezarowi: Marka Juniusza Brutusa i Kasjusza Longinusa; w pierwszym starciu Antoniusz odniósł zwycięstwo nad Kasjuszem, który popełnił samobójstwo, a Brutus pokonał Oktawiana, ale wycofał się; w drugim starciu triumwirowie odnieśli całkowite zwycięstwo, a Brutus popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

bitwa pod Gaugamelą (331 p.n.e.) — stoczona w płn. Mezopotamii pomiędzy wojskami Aleksandra III Macedońskiego a armią perską pod wodzą króla Dariusza III, zakończona rozbiciem wojsk perskich i ucieczką Dariusza; stanowiła ostateczny cios zadany imperium perskiemu, w wyniku którego Aleksander całkowicie je podbił. [przypis edytorski]

bitwa pod Gravelotte (18 sierpnia 1870) — starcie zbrojne w trakcie wojny francusko-pruskiej, zakończone zwycięstwem niemieckim, które zadecydowało o kapitulacji armii francuskich oblężonych w Metzu i Sedanie i tym samym o zwycięstwie Prus w całej wojnie. W bitwie po stronie pruskiej walczyli m.in. żołnierze z Wielkiego Księstwa Poznańskiego. [przypis edytorski]

bitwa pod Grobnikiem (chorw.: bitka na Grobničkom polju) — legendarna bitwa, która miała mieć miejsce w zachodniej Chorwacji w 1242, podczas mongolskiej inwazji na Europę, pomiędzy Tatarami (Mongołami ze Złotej Odry Batu-chana) a wojskami Chorwatów; w bitwie zginęli niemal wszyscy tatarscy najeźdźcy, a reszta wycofała się z Europy, by nigdy nie wrócić. Nazwa miejsca ma pochodzić od pozostałych na polu bitwy licznych ciał poległych (grobów). Legendę spisano dopiero w XVI w., zyskała nową popularność za sprawą wczesnoromantycznego poematu Grobničko polje (1842) autorstwa Dimitrija Demeter napisanego z okazji 600. rocznicy bitwy. [przypis edytorski]

bitwa pod Grunwaldem (15 lipca 1410) — jedna z największych bitew w historii średniowiecznej Europy, stoczona podczas wielkiej wojny między siłami zakonu krzyżackiego, wspomaganego przez rycerstwo zachodnioeuropejskie, pod dowództwem wielkiego mistrza Ulricha von Jungingena, a połączonymi siłami polskimi i litewskimi, pod dowództwem króla Polski Władysława II Jagiełły i wielkiego księcia litewskiego Witolda; zakończona zwycięstwem wojsk polsko-litewskich i pogromem sił krzyżackich. [przypis edytorski]

bitwa pod Guzowem — stoczona 5 lipca 1607 roku podczas rokoszu Zebrzydowskiego; zwyciężyły w niej wojska wierne królowi Zygmuntowi III. [przypis edytorski]

bitwa pod Hanau (30–31 października 1813) — stoczona podczas wojen napoleońskich w pobliżu miasta Hanau między wojskami francuskiej Wielkiej Armii pod dowództwem cesarza Napoleona Bonaparte a trzykrotnie liczniejszymi siłami bawarskimi i austriackimi; zakończona zwycięstwem Bonapartego i odblokowaniem strategicznej drogi odwrotu. [przypis edytorski]

bitwa pod Hastings (14 października 1066) — starcie, w którym inwazyjna armia księcia Normandii, Wilhelma, zwanego później Zdobywcą, pokonała wojska angielskie pod dowództwem króla Harolda II. Król Harold zginął w bitwie, zaś w jej wyniku najeźdźcy z kontynentu europejskiego opanowali cały kraj. Krzywo przysięgasz: wg źródeł normandzkich Harold, zanim został królem, po zatonięciu swojego statku u wybrzeży Normandii trafił na dwór Wilhelma i złożył mu przysięgę, że wesprze go w dążeniach do objęcia tronu Anglii. Wersję taką podaje tkanina z Bayeux, długie, haftowane płótno z XI w. przedstawiające wydarzenia, które doprowadziły do bitwy pod Hastings, oraz samą bitwę. Kometa zawraca: na jednej ze scen tkaniny z Bayeux widnieje grupka ludzi wskazujących palcami dużą, jasną gwiazdę z pękiem promieni skierowanych w lewo, która pojawiła się na niebie pół roku przed klęską i śmiercią króla Harolda; łaciński napis nad nimi: „ISTI MIRANT[UR] STELLA[M]”, oznacza „Ci dziwują się gwieździe”; komety uważano za znak gwałtownych zmian, zapowiadający rychłą śmierć króla, fatalną wojnę lub klęskę żywiołową. [przypis edytorski]

bitwa pod Hastings (14 października 1066) — starcie, w którym inwazyjna armia księcia Normandii, Wilhelma, zwanego później Zdobywcą, pokonała wojska angielskie pod dowództwem króla Harolda II. W jej wyniku najeźdźcy z kontynentu europejskiego opanowali cały kraj. [przypis edytorski]

bitwa pod Hastings (14 października 1066) — starcie, w którym inwazyjna armia księcia Normandii, Wilhelma, zwanego później Zdobywcą, pokonała wojska angielskie pod dowództwem króla Harolda II. Król Harold zginął w bitwie, zaś w jej wyniku najeźdźcy z kontynentu europejskiego opanowali cały kraj. [przypis edytorski]

bitwa pod Issos (333 p.n.e.) — stoczona w płd. Anatolii pomiędzy wojskami Aleksandra III Wielkiego a armią perską pod wodzą Dariusza III, drugie z wielkich zwycięstw Aleksandra podczas podboju imperium perskiego. [przypis edytorski]

bitwa pod Jeną — stoczona 14 października 1806, Napoleon Bonaparte rozbił w niej siły pruskie. [przypis edytorski]

bitwa pod Jeną — zwycięstwo wojsk francuskich pod wodzą Napoleona Bonaparte nad armią pruską, odniesione 14 października 1806 r.; jego skutkiem było zajęcie całego terytorium Królestwa Pruskiego przez Francuzów. [przypis edytorski]

bitwa pod Jeną — zwycięstwo wojsk fr. pod wodzą Napoleona Bonaparte nad armią pruską, odniesione 14 października 1806; jego skutkiem było zajęcie całego terytorium Królestwa Pruskiego przez Francuzów. [przypis edytorski]

bitwa pod Kannami (2 sierpnia 216 p.n.e.) — kluczowe starcie między Kartaginą a Republiką Rzymską podczas II wojny punickiej, stoczone w pobliżu wioski Kanny (łac. Cannae) w płd. Italii; dowodzone przez Hannibala wojska kartagińskie okrążyły, a następnie unicestwiły większą armię rzymską; uważana za jedno z największych osiągnięć taktycznych w historii wojskowości, była jedną z największych klęsk militarnych w całej historii Rzymu (zginęło w niej 60 tys. żołnierzy rzymskich). [przypis edytorski]

bitwa pod Keresztes (24–26 października 1596) — stoczona między połączonymi siłami Habsburgów i Siedmiogrodu a Imperium Osmańskim w pobliżu wsi Mezőkeresztes w płn. Węgrzech. Armia osmańska była już niemal pokonana, ale kiedy żołnierze cesarscy rzucili się do grabienia obozu tureckiego, zostali odparci przez czeladź obozową i wycofali się w popłochu. Okrzyki, że wróg ucieka, przywróciły morale wojskom tureckim na polu bitwy, które wszczęły atak i zwyciężyły. Wstydliwą przyczynę klęski zastąpiono w tradycji ludowej apologetycznym wyjaśnieniem religijnym. [przypis edytorski]

bitwa pod Kłuszynem (4 lipca 1610) — starcie podczas wojny polsko-rosyjskiej 1609–1618, między wojskami polskimi pod wodzą hetmana Stanisława Żółkiewskiego a armią moskiewską dowodzoną przez kniazia Dymitra Szujskiego wraz z posiłkami szwedzkimi pod komendą Jakuba Pontussona De la Gardie; natarcie wojsk Żółkiewskiego rozbiło wojska moskiewskie i skłoniło do zaprzestania walki przez posiłki cudzoziemskie: bitwa zakończyła się paniczną ucieczką Szujskiego i ocalałych Rosjan; w następstwie klęski pod Kłuszynem bojarzy zdetronizowali cara Wasyla Szujskiego i obwołali carem królewicza polskiego Władysława, a Żółkiewski wkroczył do Moskwy. [przypis edytorski]

bitwa pod Knidos (394 p.n.e.) — bitwa morska pomiędzy flotami Sparty i Persji, zakończona zniszczeniem floty spartańskiej, położyła kres usiłowaniom zdobycia przez Spartę supremacji morskiej. [przypis edytorski]

bitwa pod Konstantynowem (26 lipca–28 lipca 1648) — stoczona w pobliżu miasta Konstantynów na Wołyniu (ob. Starokonstantynów w Ukrainie) podczas powstania Chmielnickiego pomiędzy oddziałami Rzeczpospolitej pod dowództwem Jeremiego Wiśniowieckiego i Janusza Tyszkiewicza a wojskiem kozackim dowodzonym przez Maksyma Krzywonosa, zakończona zwycięstwem strony polskiej. [przypis edytorski]

bitwa pod Korsuniem (26 maja 1648) — druga bitwa między wojskami koronnymi a Kozakami zaporoskimi w czasie powstania Chmielnickiego, zakończona zwycięstwem Kozaków. [przypis edytorski]

bitwa pod Krannon (322 p.n.e.) — decydujące starcie lądowe wojny lamijskiej, toczonej przez koalicję państw greckich na czele z Atenami przeciwko Macedonii, zakończyło się zwycięstwem Macedończyków. [przypis edytorski]

bitwa pod Kulm (30 sierpnia 1813) — stoczona podczas wojen napoleońskich, w pobliżu miasta czeskiego Chlumec (niem.: Kulm), pomiędzy armią francuską, na której czele stał Dominique Vandamme, a armią austriacko-rosyjsko-pruską, dowodzoną przez Barclaya de Tolly; zakończona ciężkimi stratami po obu stronach i klęską wojsk napoleońskich. [przypis edytorski]

bitwa pod Kunaksą (3 września 401 p.n.e.) — stoczona pomiędzy armią króla perskiego Artakserksesa II a wojskami jego brata Cyrusa Młodszego, który usiłował zagarnąć tron; zakończona śmiercią Cyrusa i przejściem jego oddziałów na stronę króla. W skład armii Cyrusa wchodziło m.in. 10 tys. greckich najemników, którzy po bitwie przebyli liczącą 1000 mil drogę powrotną do ojczyzny przez wrogie terytoria. [przypis edytorski]

bitwa pod Kunaksą (3 września 401 p.n.e.) — stoczona pomiędzy armią króla perskiego Artakserksesa II a wojskami jego brata Cyrusa Młodszego, który usiłował zagarnąć tron; zakończona śmiercią Cyrusa i przejściem jego oddziałów na stronę króla. W skład armii Cyrusa wchodziło m.in. 10 tys. greckich najemników, którzy po bitwie przebyli liczącą 1000 mil drogę powrotną do ojczyzny przez wrogie terytoria, opisaną przez Ksenofonta w dziele pt. Anabaza. [przypis edytorski]

bitwa pod Łodzią (1914) — jedna z największych bitew na froncie wschodnim I wojny światowej w jej początkowej fazie, rozegrana pomiędzy armiami niemiecką i rosyjską; starcie nierozstrzygnięte, choć Niemcom udało się osiągnąć cel strategiczny: zapobiec inwazji rosyjskiej. [przypis edytorski]

bitwa pod Lenino — starcie zbrojne mające miejsce w dniach 12–13 października 1943 r. w pobliżu miasteczka Lenino na wschodniej Białorusi (8 km od granicy z Rosją) stoczone w ramach operacji orszańskiej przez Armię Czerwoną (33 Armia Frontu Zachodniego i walcząca w jej składzie 1 Polska Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki) a Wehrmachtem. Była chrztem bojowym polskich jednostek podległych armii Związku Radzieckiego oraz początkiem szlaku bojowego tzw. Ludowego Wojska Polskiego. W okresie PRL bitwa urosła do rangi symbolu, a jej rocznica była obchodzona jako Dzień Wojska Polskiego. [przypis edytorski]

bitwa pod Lepanto (7 października 1571) — wielka bitwa morska, w której hiszpańsko-włoska flota Ligi Świętej rozgromiła flotę turecką; jedna z najkrwawszych bitew morskich w historii. [przypis edytorski]

bitwa pod Lepanto (7 października 1571) — wielka bitwa morska, w której hiszpańsko-włoska flota Ligi Świętej rozgromiła flotę turecką. [przypis edytorski]

bitwa pod Leuktrami (6 lipca 371 p.n.e.) — stoczona między wojskami tebańskimi pod wodzą Epaminondasa a dowodzoną przez króla Kleombrotosa armią spartańską, która najechała Beocję. Epaminondas zerwał z tradycją i po raz pierwszy w historii zastosował bojowy szyk skośny, dzięki czemu pokonał liczniejsze siły Spartan. W wyniku bitwy Sparta utraciła hegemonię w Grecji, którą zdobyła pokolenie wcześniej dzięki zwycięstwu w wojnie peloponeskiej. [przypis edytorski]

bitwa pod Leuthen, pol.: bitwa pod Lutynią (5 grudnia 1757) — stoczona w trakcie wojny siedmioletniej w okolicy wsi Lutynia na Dolnym Śląsku, pomiędzy armią Prus dowodzoną przez Fryderyka II Wielkiego a dwukrotnie liczniejszą armią Austrii pod dowództwem Karola Lotaryńskiego; zakończona wielkim zwycięstwem wojsk pruskich dzięki atakowi na wroga z boku tzw. szykiem skośnym, używanym w starożytności przez Tebańczyków. [przypis edytorski]

bitwa pod Lipskiem (16–19 października 1813) — zwana „bitwą narodów”, w której wojska francuskie pod dowództwem Napoleona Bonapartego poniosły klęskę w starciu z wojskami koalicji antyfrancuskiej złożonej z Austrii, Prus, Rosji i Szwecji; największa bitwa w kampaniach Napoleona i jego najcięższa porażka. [przypis edytorski]

bitwa pod Lissą (20 lipca 1866) — bitwa morska stoczona podczas wojny włosko-prusko-austriackiej koło wyspy Vis (wł. Lissa) na M. Adriatyckim pomiędzy flotą austriacką pod dowództwem Wilhelma von Tegetthoffa a znacznie liczniejszą od niej flotą włoską, zakończona zwycięstwem austriackim; była pierwszą bitwą eskadr okrętów pancernych i jedną z ostatnich, podczas których użyto taranowania jako sposobu walki. [przypis edytorski]

bitwa pod Maciejowicami (10 października 1794) — stoczona podczas insurekcji kościuszkowskiej pomiędzy korpusem polskim a dwukrotnie liczniejszymi wojskami rosyjskimi; zakończona klęską wojsk powstańczych i wzięciem do niewoli rannego naczelnika insurekcji gen. Tadeusza Kościuszki. [przypis edytorski]

bitwa pod Maciejowicami (10 października 1794) — stoczona podczas insurekcji kościuszkowskiej pomiędzy korpusem polskim a dwukrotnie liczniejszymi wojskami rosyjskimi; zakończona klęską wojsk powstańczych i wzięciem do niewoli rannego naczelnika insurekcji gen. Tadeusza Kościuszki. [przypis edytorski]

bitwa pod Maciejowicami (10 października 1794) — stoczona podczas powstania kościuszkowskiego pomiędzy wojskami polskimi dowodzonymi przez gen. Tadeusza Kościuszkę a wojskami rosyjskimi, zakończona klęską wojsk powstańczych. [przypis edytorski]

bitwa pod Maiwandem (27 lipca 1880) — starcie zbrojne w trakcie drugiej wojny brytyjsko-afgańskiej, największe zwycięstwo Afgańczyków w tej wojnie. [przypis edytorski]

bitwa pod Małojarosławcem (24 października 1812) — stoczona podczas wojny francusko-rosyjskiej o miasto Małojarosławiec w środkowej Rosji, ok. 120 km na płd-zach. od Moskwy; podczas zażartych walk miasto ośmiokrotnie przechodziło z rąk do rąk; starcie zakończyło się utrzymaniem Małojarosławca przez Francuzów, jednak przewaga armii Kutuzowa, która po przybyciu nie podjęła walki, lecz obsadziła linię obrony pod Kaługą, skłoniła Napoleona do zmiany planów i wyboru trasy odwrotu przez zdewastowany kraj, drogą przez Możajsk na Smoleńsk. [przypis edytorski]

bitwa pod Mantineją (418 p.n.e.) — jedna z największych bitew wojny peloponeskiej, stoczona w pobliżu miasta Mantineja w środkowej części Peloponezu między połączonymi armiami Argos, Aten i Mantinei a wojskami Sparty i jej sojuszników; zakończona zwycięstwem Sparty. [przypis edytorski]

bitwa pod Mantineją (4 lipca 362 p.n.e.) — stoczona w pobliżu miasta Mantineja w środkowej części Peloponezu między wojskami Tebańczyków i Argiwów pod wodzą Epaminondasa a wojskami Spartan, Ateńczyków i Achajów, dowodzonymi przez króla Agesilosa II; zakończona zwycięstwem Tebańczyków i śmiercią Epaminondasa. [przypis edytorski]

bitwa pod Maratonem (490 p.n.e.) — najważniejsza bitwa pierwszej inwazji perskiej na Grecję; wojska ateńskie pod dowództwem Miltiadesa pokonały w niej armię perską, która wylądowała w Attyce, 40 km od Aten. [przypis edytorski]

bitwa pod Maratonem — stoczona w 490 p.n.e.; Ateńczycy pod dowództwem Miltiadesa rozbili w niej perską armię inwazyjną. [przypis edytorski]

bitwa pod Martynowem (20 czerwca 1624) — w której wojska polskie pod dowództwem hetmana Stanisława Koniecpolskiego rozbiły armię tatarską, wracającą z wyprawy łupieskiej, która dotarła aż pod Przemyśl i Sandomierz. Orda tatarska poniosła wielkie straty i na długie lata została rozbita. [przypis edytorski]

bitwa pod Megarą (409 p.n.e.) — stoczona podczas wojny peloponeskiej pomiędzy siłami ateńskimi a wojskami Megary, miasta na Przesmyku Korynckim, wspieranymi przez oddziały z Sycylii i kontyngent Spartan; zakończona zwycięstwem Ateńczyków. [przypis edytorski]

bitwa pod Mirem (10 lipca 1812) — stoczona podczas inwazji napoleona na Rosję w pobliżu miasteczka Mir na Białorusi, przez dywizję polskiej kawalerii gen. Aleksandra Rożnieckiego, stanowiącą przednią straż francuskiego korpusu jazdy, a rosyjskim korpusem gen. Matwieja Płatowa; zła ocena sytuacji i atak na trzykrotnie liczniejszego przeciwnika przyniosły polskiej dywizji klęskę i ciężkie straty. [przypis edytorski]

bitwa pod Montereau (18 lutego 1814) — stoczona podczas wojny Francji z VI koalicją między awangardą armii francuskiej Napoleona a strażą tylną armii austriacko-wirtemberskiej, zakończona zwycięstwem wojsk francuskich. [przypis edytorski]

bitwa pod Mukden (19 lutego–10 marca 1905) — ostatnia z głównych bitew lądowych podczas wojny rosyjsko-japońskiej, stoczona w pobliżu miasta Mukden w Mandżurii, zakończona klęską armii rosyjskiej. [przypis edytorski]

bitwa pod Mukdenem — jedno z rozstrzygających starć podczas wojny rosyjsko-japońskiej (1904–1905); miało miejsce między 19 lutego a 10 marca 1905 r. niedaleko miasta Mukden (obecnie Shenyang) w Mandżurii w Cesarstwie Chińskim i zakończyło się klęską Rosji: w bitwie poległo ok. 50 tys. żołnierzy armii ros., a ok. 30 tys. uznano za zaginionych; porażka osłabiła władzę carską, wzmocniła zaś wrzenie rewolucyjne, które zaowocowało wybuchem w 1905 r. [przypis edytorski]

bitwa pod Mutiną (21 kwietnia 43 p.n.e.) — stoczona po śmierci Juliusza Cezara pomiędzy wojskami lojalnymi wobec senatu dowodzonymi przez konsula Aulusa Hircjusza, wspieranymi przez wojska Oktawiana, a wojskami Marka Antoniusza oblegającymi oddziały Decymusa Juniusza Brutusa, jednego z zabójców Cezara, zgromadzone w mieście Mutina (ob. Modena w płn. Włoszech); zakończona zwycięstwem sprzymierzonych z Oktawianem republikanów i wycofaniem wojsk przez Antoniusza. [przypis edytorski]

bitwa pod Obertynem (22 sierpnia 1531) — stoczona w pobliżu wioski Obertyn w płd.-zach. Ukrainie pomiędzy wojskami polskimi pod dowództwem hetmana wielkiego koronnego Jana Amora Tarnowskiego a armią mołdawską, na której czele stał władca Mołdawii Piotr Raresz; zakończona zwycięstwem Polaków, zdecydowała o zakończeniu konfliktu o Pokucie. [przypis edytorski]

bitwa pod Ocañą (19 listopada 1809) — stoczona podczas wojny na Płw. Iberyjskim pomiędzy wojskami francuskimi a wojskami hiszpańskimi; zakończona wielkim zwycięstwem francuskim. [przypis edytorski]

bitwa pod Ostrołęką — bitwa powstania listopadowego, stoczona 26 maja 1831 r.; główne siły wojsk polskich pod dowództwem gen. Jana Skrzyneckiego starły się w niej z wojskami ros. dowodzonymi przez Iwana Dybicza; bitwa nie dała rozstrzygającego zwycięstwa żadnej ze stron, przed całkowitym rozbiciem uchronił Polaków atak oddziału konnego pod dowództwem Józefa Bema, ale w starciu Rosjanie stracili ok. 5700 żołnierzy, jednak ostatecznie uznano bitwę pod Ostrołęką za klęskę Polaków: poległo 2 tys. żołnierzy (w tym gen. Ludwik Kicki i gen. Henryk Kamieński), kolejnych 4 tys. odniosło poważne rany, armia polska straciła inicjatywę strategiczną i przeszła do defensywy. [przypis edytorski]

bitwa pod Pawią — stoczona 24 lutego 1525, decydująca bitwa wojny włoskiej 1521–1526, w której oblegające Pawię siły francuskie Franciszka I Walezjusza zostały pokonane przez przybyłą z odsieczą cesarską armię Karola V Habsburga. W zaciekłym starciu w obronie króla Francji poniosło śmierć wielu wysokiej rangi oficerów, sam król po utracie konia walczył pieszo; otoczony, został wzięty do niewoli. [przypis edytorski]

bitwa pod Peterswalde (17 września 1813) — starcie stoczone podczas wojen napoleońskich w pobliżu wsi Peterswalde (ob. Petrovice w Czechach) między 1. pułkiem polskich szwoleżerów gwardii cesarskiej wraz 4. pułkiem gwardii honorowej przeciwko pruskiemu 1. pułkowi huzarów śląskich; zakończone szarżą wojsk napoleońskich zainicjowaną przez Maksymiliana Fredrę, pokonaniem Prusaków i wzięciem do niewoli ich dowódcy. [przypis edytorski]

bitwa pod Piławcami (23–25 września 1648) — bitwa rozegrana podczas powstania Chmielnickiego pod wsią Piławce w centralnej części Ukrainy; przed zasadniczym starciem z wojskami kozacko-tatarskimi, w nocy z 23 na 24 września wśród wojska rozeszła się pogłoska o ucieczce dowódców, co wywołało panikę: armia polska uciekła, porzucając tabory i broń. [przypis edytorski]

bitwa pod Piławcami (23–25 września 1648) — stoczona podczas powstania Chmielnickiego w pobliżu wioski Piławce (ob. Pilawa w Ukrainie) pomiędzy wojskami Rzeczpospolitej a połączonymi siłami kozacko-tatarskimi; zakończona nocną paniką wojsk polskich i ich ucieczką, stanowiła trzecią kolejną dużą klęskę wojsk koronnych w konflikcie. [przypis edytorski]

bitwa pod Płowcami — rozegrana 27 września 1331 r. między wojskami Władysława Łokietka a oddziałami krzyżackimi, przerwała krzyżacką kampanię przeciw Polsce. [przypis edytorski]

bitwa pod Płowcami — starcie polsko-krzyżackie z 23 na 24 września 1330, nierozstrzygnięte, acz tradycyjnie uznawane za polskie zwycięstwo. [przypis edytorski]

bitwa pod Platejami (479 p.n.e.) — wielkie starcie zbrojne podczas drugiej wojny perskiej, w którym połączone wojska greckie (m.in. Sparty, Aten, Koryntu, Megary) pokonały operujące w centralnej Grecji wojska perskie; w połączeniu ze zwycięstwem Greków pod Mykale bitwa ta zdecydowała o porzuceniu przez Persów planów podboju Grecji. [przypis edytorski]

bitwa pod Podhajcami (1667) — zwycięstwo dowodzonych przez Sobieskiego wojsk Rzeczpospolitej nad przeważającymi siłami Tatarów i Kozaków. [przypis edytorski]

bitwa pod Quatre Bras — stoczona 16 czerwca 1815, podczas Stu Dni Napoleona, w której armia francuska została zmuszona do odwrotu przez armię angielsko-holenderską. [przypis edytorski]

bitwa pod Radzyminem (13–16 sierpnia 1920) — bitwa stoczona podczas wojny polsko-bolszewickiej wokół miasta Radzymin położonego ok. 20 km na płn-wsch. od Warszawy; wraz z bitwą pod Ossowem, walkami o Mińsk Mazowiecki oraz polską kontrofensywą nad rzeką Wieprz, bitwa pod Radzyminem należała do najważniejszych elementów działań znanych pod wspólną nazwą bitwy warszawskiej; w wyniku krwawego starcia rosyjski atak został odparty, co było jednym z warunków powodzenia polskiej kontrofensywy. [przypis edytorski]

bitwa pod Radzyminem (13–16 sierpnia 1920) — stoczona podczas wojny polsko-bolszewickiej, stanowiąca jeden z najważniejszych elementów działań znanych pod wspólną nazwą bitwy warszawskiej; w wyniku krwawego starcia rosyjski atak został odparty, co było jednym z warunków powodzenia polskiej kontrofensywy. [przypis edytorski]

bitwa pod Raszynem — bitwa okresu wojen napoleońskich, stoczona 19 kwietnia 1809 r. przez wojska polskie i saskie, dowodzone przez księcia Józefa Poniatowskiego, z korpusem wojsk austriackich, pod dowództwem arcyksięcia Ferdynanda Karola d'Este; taktycznie nierozstrzygnięta, jednak ze strategicznego punktu widzenia okazała się sukcesem Polaków, ponieważ zapoczątkowała kampanię, której efektem było między innymi dwukrotne powiększenie obszaru Księstwa Warszawskiego i zwiększenie polskiej siły zbrojnej z 14 tys. do 60 tys. [przypis edytorski]

bitwa pod Rivoli (14–15 stycznia 1797) — starcie zbrojne pomiędzy republikańską armią francuską dowodzoną przez Napoleona Bonapartego a cesarskimi wojskami austriackimi pod dowództwem Josepha Alvinczy'ego; zakończona decydującym zwycięstwem Bonapartego, które umożliwiło Francuzom całkowite zajęcie północnej Italii. [przypis edytorski]

bitwa pod Romanowem (14 lipca 1812) — stoczona w pobliżu wsi Romanów, ok. 20 km od Miru na Białorusi, pomiędzy polskim 1. pułkiem strzelców konnych a kawalerią rosyjską; otoczony przez 5000 jeźdźców, polski oddział podjął nierówną walkę, w której stracił 300 żołnierzy, a jego dowódca, płk Przebendowski, dostał się do niewoli. [przypis edytorski]