Przypisy

olzacki — holsztyński. [przypis redakcyjny]

o mądrym, głębokim i męskim artykule p. Konecznego — artykuł pt. Teoria Grunwaldu, patrz przypis do wpisu z dnia 12 XII w Pamiętniku. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

omacmie (starop.) — po omacku. [przypis redakcyjny]

omacnie (starop.) — po omacku. [przypis redakcyjny]

o male — mało. [przypis redakcyjny]

omarostwo — Omar, kalif arabski (634–641), osławiony spaleniem sławnej biblioteki aleksandryjskiej. [przypis redakcyjny]

omawiać się — wymawiać się. [przypis redakcyjny]

Omberto — hrabia z Santafiore, syn Aldobrandeska; dla swojej bezmiernej pychy w takiej był nienawiści u ludu sieneńskiego, że w okolicy Maremmy zwanej Kampognatiko został zamordowany. [przypis redakcyjny]

omierżenie (starop.) — obrzydzenie, wstręt. [przypis redakcyjny]

omierził go (starop.) — przywiódł w niełaskę. [przypis redakcyjny]

ominować (z łac.) — wróżyć. [przypis redakcyjny]

omissum aut perperam factum, summa libertate carpunt (łac.) — opuszczonego albo opacznie zrobionego, szarpią z największą swobodą. [przypis redakcyjny]

omissum (łac.) — zaniedbano. [przypis redakcyjny]

omne perfectum (łac.) — wszystkiego dobrego (jest po trzy). [przypis redakcyjny]

Omnes fuerunt ultimo supplicio effecti, excepto Bernardo, qui ad triremes cum bonorum confiscatione condemnatus fuit, ac etiam ad interessendum aliorum morti prout interfuit (łac.) — wszyscy ponieśli ostateczną męczarnię z wyjątkiem Bernarda, którego skazano na galery z konfiskatą dóbr, a także na obecność przy śmierci innych, co też się stało. [przypis redakcyjny]

Omne trinum perfectum — przysłowie łacińskie: każda trójca tworzy doskonałość. [przypis redakcyjny]

omnia serviliter pro dominatione (łac.) — wszystko (spełniać) niewolniczo za możność panowania. [przypis redakcyjny]

Omnia serviliter pro dominatione (łac.) — wszystko w sposób niewolniczy dla zdobycia władzy. [przypis redakcyjny]

omnia vestigia versum te spectantia video, nulla retrorsum (łac.) — wszystkie ślady widzę ku tobie skierowane, żadnego z powrotem. [przypis redakcyjny]

omnibus modis (łac.) —- wszelkimi sposobami. [przypis redakcyjny]

omnibus modis (łac.) — wszelkimi sposobami. [przypis redakcyjny]

omnibus modis, proponendo utilitatem (łac.) — wszelkimi sposobami, przedkładając pożytek. [przypis redakcyjny]

omnibus — obszerny wóz kryty, służący do przewozu większej ilości osób. [przypis redakcyjny]

omnibus persuasionibus (łac.) — wszelkimi wywodami. [przypis redakcyjny]

omni cura et opera providebunt (łac.) — najusilniej starać się będą. [przypis redakcyjny]

omni destituta succursu (łac.) — wszelkiej pozbawiona pomocy. [przypis redakcyjny]

omni (…) destitutus succursu (łac.) — wszelkiej pozbawiony pomocy. [przypis redakcyjny]

omni necessitate (łac.) — w każdej potrzebie. [przypis redakcyjny]

omnipraesentia (łac.) — wszechobecność. [przypis redakcyjny]

omnis enim res (…) (łac.) — wszystko bowiem: cnota, sława, honor, rzeczy boskie i ludzkie są posłuszne pięknym bogactwom: kto je zbierze, ten będzie sławnym, mężnym, sprawiedliwym, mądrym a nawet królem i czymkolwiek zechce. [przypis redakcyjny]

omnis generis (łac.) — wszelkiego rodzaju. [przypis redakcyjny]

omnis mercenarius sua dignus mercede (łac.) — każdy najemnik godzien swej zapłaty (Łk. 10, 7). [przypis redakcyjny]

omni spe et consilio destitutum (łac.) — pozbawiony wszelkiej nadziei i rady. [przypis redakcyjny]

omnis virtus (…) gratitudo requirit modum (łac.) — każda cnota i wszelka wdzięczność wymaga wiary. [przypis redakcyjny]

Omnium animi sunt immortales, sed bonorum fortiumque divini (łac.) — Dusze wszystkich są nieśmiertelne, ale cnotliwych i walecznych boskie. (Cycero). [przypis redakcyjny]

omnium malorum medicus (łac.) — wszystkich cierpień lekarz. [przypis redakcyjny]

omówić się — tłumaczyć się. [przypis redakcyjny]

omylić (daw.) — zwieść. [przypis redakcyjny]

omyliłaś mię (starop.) — zwiodłaś mnie, zmyliłaś mnie. [przypis redakcyjny]

omylnik (starop.) — zwodziciel. [przypis redakcyjny]

omyślać (starop.; tu forma 3 os. lm: omyślają) — obmyślać, projektować. [przypis redakcyjny]

ona (…) człowieczy / Upad ma na dobrej pieczy — śmierć ma upadek ludzki na względzie. [przypis redakcyjny]

ona dziesięć (starop. forma) — r.ż. [ta dziesięć; jak dziś: ta dziesiątka; red. WL]. [przypis redakcyjny]

ona jadła nie jedząc — jadła niewiele i niechętnie. [przypis redakcyjny]

Ona po pierwszym wdowa oblubieńcu — Tu poeta określa ubóstwo jako wdowę po Chrystusie. [przypis redakcyjny]

ona redagowałaby „Monitora”, jak niegdyś San Felice w Neapolu! — Autor pomylił tu dwie osoby. Markiza Luisa San-Felice (1768–1800), podejrzana o wydanie spisku rojalistycznego za czasów republiki, została ścięta w Neapolu po powrocie reakcji. „Monitora” republiki neapolitańskiej redagowała Eleonora Pimentel (1768–1799), którą po wycofaniu się wojsk francuskich powieszono. [przypis redakcyjny]

Ona schyliwszy się (…) granicę — Iliada, XXI, 403–405. [przypis redakcyjny]

o naszego Drogiego — Wł. Zamoyskiego. [przypis redakcyjny]

On był w swym życiu nowym tak szczęśliwy — To jest w młodości poety, kiedy przez Beatrycze świtało mu życie nowe (vita nuova). [przypis redakcyjny]

On był — Z tych słów: „On był” wnosi nieszczęśliwy ojciec, że Gwido, syn jego, już nie żyje; dlatego co prędzej podnosi się z grobu, ale nie doczekawszy się żadnej odpowiedzi, znowu w swój grób zapada. Piękny i dziwnie plastyczny tu jest obraz miłości i boleści ojcowskiej. Obraz ten kochającego i boleścią znękanego ojca tym większe sprawia wrażenie, że postawiony jest naprzeciw obrazu nieugiętej i pełnej zrozumienia o sobie dumy Farinata, który nie troszcząc się o boleść tego, co w grób swój zapadł, uprzednio przerwaną rozmowę na nowo zawiązuje. [przypis redakcyjny]

On Conrad's stricken soul (…) rest — Na ogłuszoną ciosem duszę Konrada przyszło wyczerpanie i odrętwienie prawie że ją ukołysało do snu (Byron, Korsarz III, 22). [przypis redakcyjny]

Onę [wyspę], co się jedynem chlubić śmie kochaniem / Tyberyusza — wyspę Capri w Zatoce Neapolitańskiej. [przypis redakcyjny]

Onić to w Polszcze zamki murowali — Jeńców tatarskich rzeczywiście do tej pracy używano. [przypis redakcyjny]

O niepodległości Polski — jest to pismo nadesłane na odbyty w końcu marca 1910 r. zjazd związków „Filarecyj” z Paryża, Leodjum i Verviers i „Stowarzyszenia im. Lelewela” z Brukseli. (Jako goście byli obecni jeszcze przedstawiciele lwowskiego „Życia” i „Bratniej Pomocy Słuchaczy Politechniki Lwowskiej”). Na zjazd ten prócz Żeromskiego przysłali jeszcze listy T. T. Jeż, B. Limanowski, A. Niemojewski, G. Daniłowski, W. Feldman, W. Sieroszewski. — Zarówno tekst odezwy Żeromskiego jak te wiadomości o zjeździe czerpiemy z „Krytyki” (1910, zeszyt V, str. 260) z artykułu p. t. Zjazd młodzieży postępowo-niepodległościowej. — Częściowy przedruk odezwy dała „Ziemia Lubelska” 10 sierpnia 1915 r. (Nr. 222), bałamutnie jako datę zjazdu podając 27 marca 1914 r. [przypis redakcyjny]

O! Nie takimi ogniami się pali (…) dusza — poeta pieśni miłosnych jest na tej gwieździe, która tylko przyjmuje dusze tych, co zanadto oddawali się miłości ziemskiej. On sam wyznaje, że więcej tą miłością gorzał niż najsławniejsi kochankowie starożytni. [przypis redakcyjny]

o nieznanym człowieku i jego opowieści — por. [powieść J.W. Goethego] Wilhelm Meister, t. I, rozdział 17. [przypis redakcyjny]

oni — towiańczycy. [przypis redakcyjny]

oni — tzn. szaleni, lekkomyślni ludzie. [przypis redakcyjny]

oni — w domyśle: kochankowie śpiewający w nocy. [przypis redakcyjny]

On jeden (Odys), choć niechętnie poszedł z mą wyprawą — w chwili rozpoczęcia wyprawy trojańskiej Odys był od niedawna żonaty; żona wtedy właśnie powiła mu dziecko, nie spieszyło mu się zatem do wojny. Udał więc chorego umy­słowo. Lecz Palamedes, inny wódz achajski, dowiódł, że Odys jest przy zdrowych zmysłach i zmusił go do wzięcia udziału w wyprawie. [przypis redakcyjny]

on nam tętni dziś, jak grzebiemy, kto nam drogi — majestatyczny dźwięk dzwonu „Zygmunta” rozbrzmiewał podczas większych uroczystości, także pogrzebów, z których Kraków już wówczas słynął. W końcu XIX wieku chowano uroczyście Kraszewskiego, Mickiewicza, Lenartowicza, Matejkę, Asnyka (na Wawelu lub na Skałce). Głosiciel triumfów w XVI w., stał się wówczas głównie dzwonem żałoby. [przypis redakcyjny]

on — o bracie. [przypis redakcyjny]

On odpowiedział: Jest to mnich Gomita — Sardynia będąc pod zarządem pizanów, podzielona była na cztery okręgi: Lagodoro, Kallari, Gallura i Alborea. Okręgiem Gallury zarządzał Mino Visconti, którego pierwszym ulubieńcem był mnich Gomita. Mnich ten nadużywając zaufania pańskiego, sprzedawał urzędy, frymarczył publicznym skarbem, wsadzonych do więzienia za okup wypuszczał na wolność i tym podobne broił bezprawia; na koniec został powieszony. [przypis redakcyjny]

ono jabłko… pierzchliwej Atalanty — Atalanta, słynna z piękności córka króla Scyru. Warunkiem otrzymania jej ręki była wygrana w wyścigach z nią w biegu. Udało się to Hippomenesowi, który ścigając się z królewną rzucał po drodze otrzymane od Wenus złote jabłka, a Atalanta zatrzymywała się, aby je podnosić. [przypis redakcyjny]

ono-ono — oto oto. [przypis redakcyjny]

On Potocki, szedziwem ozdobiony latem — Mikołaj hetman, sędziwy. [przypis redakcyjny]

On sam, on, rodzic, ich mięso zjada! — ojciec Agamemnona, Atreus, poróżnił się z bratem swym Tyestesem i zemścił się na nim okrutnie: pod pozorem pojednania zaprosił go na ucztę, zabił jego własne dzieci i dał nieszczęsnemu do zjedzenia ich mięso. Według podania słońce odwróciło swe obli­cze od tej ohydnej uczty. Jedyny syn Tyestesa, Ajgistos, który przyszedł na świat po tej zbrodni, ma teraz obowiązek zemsty za zabitych braci na Agamemnonie, który wedle pojęć staro­żytnych odpowiada za czyn ojca. [przypis redakcyjny]

On silny wolą (…) na kacerzów spada — Znajoma z historii herezja Albigensów, która zakłóciła na czas niemały spokój Kościoła, a którą św. Dominik stłumił w samym jej gnieździe. [przypis redakcyjny]

On to drzewo stworzył świętym w niebie — To drzewo symbolem jest, jako wyżej, Kościoła Chrystusowego. [przypis redakcyjny]

on — tu: Myszkowski. [przypis redakcyjny]

on* — tu: ten. [przypis redakcyjny]

onuczka a. onucka — płótno do owijania nogi pod obuwie. [przypis redakcyjny]

onus (łac.) — brzemię. [przypis redakcyjny]

ony (starop.) — one, 1 przypadek [tj. M.] lm, porównaj pieśń I, zwr. 74. [przypis redakcyjny]

on — zdaje się, że Narcyza wierzyła w uczucie zawiązujące soę jakoby między Wandą a kuzynem jej Stanisławem Markiewiczem. [przypis redakcyjny]

On zda się czegoś żałował jak grzechu — Sam Wergiliusz, tu jako symbol ludzkiego rozumu, pociągnięty z innymi duchami uciechą słuchania pieśni i zapominając na chwilę włożonego nań obowiązku przewodnictwa, wstydzi się zarazem i swojego błędu, i bezpośredniego jego następstwa, to jest spiesznej ucieczki. [przypis redakcyjny]

O odzież ciepłą dla żołnierza — odezwa ta była zamieszczona w „Kurjerze Warszawskim” 20 listopada 1919 r. (Nr. 321, wydanie poranne) i w innych dziennikach tegoż dnia lub następnych. Pod zmienionym tytułem Wezwanie do ofiar dla żołnierza wydrukował ją krakowski „Ilustrowany Kurjer Codzienny” (Nr. 319), co jako osobną pozycję bibljograficzną wymieniają p. Wierczyński w Bibljografji literatury polskiej za rok 1919 i p. Czachowski w „Gazecie literackiej” (1927, Nr. 2). [przypis redakcyjny]

Opacki — Wojciech Opacki. [przypis redakcyjny]

Opaczystym — lotnym, niestałym. [przypis redakcyjny]

opakeś to (…) udziałała (starop.) — postąpiłaś na opak, przewrotnie, wbrew naturalnemu porządkowi rzeczy. [przypis redakcyjny]

opała boki (daw.) — robi bokami. [przypis redakcyjny]

opał — tu: niepewność. [przypis redakcyjny]

opal — drogocenny kamień barwy mlecznej, mieniący się barwami tęczy. [przypis redakcyjny]

Opaliński, Piotr (1600–1661) — wojewoda podlaski, a następnie kaliski. [przypis redakcyjny]

O Panie, co losy ludzkości! — pieśń kościelna St. Moniuszki do słów M. Radziszewskiego. [przypis redakcyjny]

o panu Władysławie — Kwietniewskim. [przypis redakcyjny]

opary — oparzeliska niezamarzające, ale i chwasty. [przypis redakcyjny]

opat — przełożony klasztoru w niektórych zgromadzeniach zakonnych (np. benedyktynów, cystersów). [przypis redakcyjny]

opatrywać (daw.) — dbać o co. [przypis redakcyjny]

Opatrzność (…) dwóch książąt zesłała — Tymi dwoma książętami Kościoła, jak zobaczymy niżej, są św. Franciszek z Asyżu i św. Dominik. [przypis redakcyjny]

Opatrznym światłem niebo wypogadza (…) jak najchyżej bieży — Empireum, czyli najwyższe niebo, które bezpośrednim światłem bożym jest oświecone. W tym niebie w krąg się obraca Primum Mobile (pierwsze Rucho), wyrażenie, jakie pozwoliłem sobie tu użyć, opierając się na powadze naszych dawnych pisarzy (Kochanowskiego i innych) krąg, który swój ruch bezpośrednio biorąc od najwyższego nieba, to jest od Empireum, udziela ruchu innym kręgom. W obrocie swoim musi być najchyższym [najchyższy: najszybszy; red. WL], ponieważ obwodem swoim obejmuje wszystkie inne kręgi i wszystkie inne kręgi w wir swojego ruchu porywa. [przypis redakcyjny]

opatrzywszy (…) bez łoskotu — zabezpieczywszy się bez hałasu, po cichu. [przypis redakcyjny]

opat — tytuł przełożonego w niektórych klasztorach. [przypis redakcyjny]

opat (z gr., za pośr. niem. Abt) — przełożony zakonu, zwany także przeorem (łac. prior). [przypis redakcyjny]

O! Pełneś łaski Bogów (…) rozwarły podwoje — Te trzy wiersze w tekście oryginału są po łacinie pisane: O sanguis meus, o superinfusa/ Gratia Dei, sieut tibi, cui/ Bis unquam coeli ianua reclusa. Zapewne dla przypomnienia, że prapradziad poety mówił po łacinie, językiem wówczas powszechnym, gdy jeszcze język ludowy włoski wyrobiony nie był. [przypis redakcyjny]

operacji — działania, działalności. [przypis redakcyjny]

opera d'inchiostro (wł.) — dosłownie: praca atramentem. [przypis redakcyjny]

Opera — gmach opery paryskiej, wówczas największy na świecie, bogato ozdobiony rzeźbami i malowidłami, został oddany do użytku w 1875 r. Liczy 2200 miejsc. [przypis redakcyjny]

operalnia — budynki należące do opery królewskiej. [przypis redakcyjny]

opera manuum nostrarum (łac.) — dzieła rąk naszych. [przypis redakcyjny]