Przypisy

parnose — stały zarobek, środki utrzymania. [przypis tłumacza]

parnose — zarobek, płatne zajęcie. [przypis tłumacza]

parnose — zarobek, środki utrzymania. [przypis tłumacza]

parochet — zasłona wisząca nad Świętą Szafą w bóżnicy, zwaną też Arką Przymierza, gdzie znajdują się zwoje Tory. [przypis tłumacza]

parochet — zasłona wisząca nad Świętą szafą w bóżnicy, zwaną też Arką Przymierza, gdzie znajdują się zwoje Tory. [przypis tłumacza]

parochet — zasłona wisząca nad Świętą Szafą w bóżnicy, zwaną też Arką Przymierza. W niej znajdują się zwoje Tory. [przypis tłumacza]

Paros — wyspa, jedna z Cyklad, w połowie drogi ze Samos do południowego przylądka Peloponezu (Lakonii). [przypis tłumacza]

parsa — starożytna miara długości, równa mniej więcej 4500 m. [przypis tłumacza]

Parsowie — (zwani pospolicie czcicielami ognia), sekta religii Zaratustry, która przed prześladowaniem ze strony mahometan uciekła w w. VII do Indii. [przypis tłumacza]

parsza — rozdział Biblii. [przypis tłumacza]

parsza — rozdział. [przypis tłumacza]

Partenon — świątynia poświęcona Minerwie dziewicy; najwspanialszy budynek w Atenach, stał w twierdzy ateńskiej, zwanej Akropolem. [przypis tłumacza]

Partes — Partes orationis, również zastarzały podręcznik. [przypis tłumacza]

Partowie, Babilończycy, najodleglejsze plemiona Arabów — wspomniani wyżej „barbarzyńcy”. [przypis tłumacza]

Partowie — Πάρθοι, Παρθία, staropers. Parthava (Lübker). [przypis tłumacza]

Parum est ut (łac.) — Iz 44, 6. [przypis tłumacza]

parum (…) profuerunt — Sallustius, Bellum Iugurthinum, 85. [przypis tłumacza]

Parysatyda — imię to znaczy: córka wróżki. [przypis tłumacza]

Pascal daje do zrozumienia, iż trzeba ich wszelako przeciw jezuitom, wrogom Port-Royalu. [przypis tłumacza]

Pascal zabił scholastykę w moralności, jak Descartes uprzątnął ją z metafizyki — Sainte-Beuve, Port-Royal, t. III. [przypis tłumacza]

Pascal (…) został później dość średnim geometrą, a bardzo lichym metafizykiem — duch żarliwości religijnej, jaki przenikał osobę i pisma Pascala, czynił go Wolterowi szczególnie antypatycznym. [przypis tłumacza]

„Pasce oves meas”, nie „tuas” (łac.) — J 21, 17: „Paś owieczki moje” (nie twoje). [przypis tłumacza]

Pasifae a. Pasiphae — córka Słońca, małżonka Minosa, zapłodniona przez Neptuna w postaci byka. [przypis tłumacza]

Pasja Somurska — Pasja grywana w Saumur, w ruinach rzymskiego amfiteatru. [przypis tłumacza]

Paslurdyna — Skała koło Poitiers; obyczaj studencki żądał, aby każdy nowicjusz przeczołgał się przez dziurę w tejże. [przypis tłumacza]

Passato el pericolo, gabbato el santo — Skoro minie niebezpieczeństwo, drwi się ze świętego. [przypis tłumacza]

Passendorf, Samuel von (1632–1694) — publicysta i historyk niemiecki, którego dzieła przekładano wielokrotnie na francuski. [prekursor niemieckiego oświecenia; jako prawnik i filozof zajmował się teorią prawa naturalnego, wywierając znaczny wpływ na poglądy Rousseau; red. WL]. [przypis tłumacza]

Passvantus cum commento — Jakub Passavent, mnich florencki, autor licznych traktatów łacińskich. [przypis tłumacza]

pastoforie — były to między kolumnadami albo za kolumnadami, w ich obrębie, budynki, przeznaczone prawdopodobnie dla kapłanów niepełniących służby w świątyni oraz dla przechowywania szat kapłańskich i różnych przedmiotów liturgicznych (Riehm, Handwörterbuch des Biblischen Altertums 1639 a.) Clementz przyrównał je do zakrystii kościołów chrześcijańskich. Jest to jedyny ustęp, w którym Flawiusz o nich mówi. [przypis tłumacza]

pastoforowie — księża, papieże. [przypis tłumacza]

pastwą płomieni — „Lecz sami się zdradą, bojem i pożogami psując, wielką część żywności spalili”, Tacyt, Dzieje V, 12. [przypis tłumacza]

Patelin — bohater starej farsy francuskiej. [przypis tłumacza]

Patelin — tradycyjna postać i twórca farsy. [przypis tłumacza]

Paterna (…) affectus — Augustyn, De Civitate Dei, I, 13. [przypis tłumacza]

pati natae — por. Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, XCV. [przypis tłumacza]

Patrz: ciągłość — Fragm. 607 i 608. [przypis tłumacza]

patrzcież — Schopenhauer umieszcza następujący dopisek do tego miejsca: „Powinno się pisać »gescheut«, a nie »gescheidt«: etymologia tego słowa opiera się na myśli, którą Chamfort bardzo pięknie wyraził tak: »l'ecriture a dit que le commencement de la sagesse etait la crainte de Dieu; moi, je crois, que c'est la crainte des hommes«.” („Pismo Święte powiedziało, że mądrości dała początek bojaźń Boga, ale ja sądzę, że bojaźń ludzi”). [przypis tłumacza]

Patrz dwa rodzaje ludzi pod tytułem: „Ciągłość” — Fragm. 609. [przypis tłumacza]

Patrz kółko w Montaigne'u — Niewątpliwie kółko to jest znaczkiem, który Pascal uczynił na egzemplarzu Montaigne'a w odpowiednim miejscu, prawdopodobnie: I, 22. [przypis tłumacza]

paucis (…) bonam — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 106. [przypis tłumacza]

Paucis opus est litteris ad bonam mentem (łac.) — Sen. Ep. 106, cyt. u Montaigne, Próby III, 12. „Niewielkiego potrzeba wykształcenia, by mieć zdrową myśl”. [przypis tłumacza]

Paucos (…) tenent (łac.) — „Mało jest takich, których zmuszono do niewoli, więcej tych, co dobrowolnie w nią idą” (Seneca [Minor], Epistulae morales ad Lucilium, 22; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Paulo Jovio (1486–1552) — lekarz i biskup z Nocery, jako historyk bardzo niepewny i kłamliwy. [przypis tłumacza]

Paulsen udogmatyzował go [Adickesa] już swoim wykładzie — zob. Fr. Paulsen, I. Kant i jego nauka. Z 3-go wydania niemieckiego przełożył i wyjątkami z „Krytyki czystego rozumu” i „Krytyki praktycznego rozumu” uzupełnił J. Wł. Dawid, Warszawa, 1902, s. 121–125. Spośród innych pomysłów co do stopniowego rozwoju zasadniczych myśli Krytyki czystego rozumu, przytoczę tu jeszcze pogląd Emila Arnoldta, wielce zasłużonego badacza dokumentów archiwalnych i innych, dotyczących Kanta, zebranych w księdze: Kritische Exkurse zur Kantforschung(1894). Według niego Kant, przystępując do redakcji swego dzieła, miał jedynie przed sobą „plan całości z wieloma notatkami, łączącymi się co do biegu myśli, lecz sformułowanymi niezależnie od siebie”. Lecz plan ten rozwijał się już dawniej latami całymi, a rozwój jego polegał na wzmagającym się różniczkowaniu. Początkowo dziełko o „granicach zmysłowości i rozumu” miało objąć podstawy całej filozofii krytycznej i podzieliło się przede wszystkim na część teoretyczną i praktyczną (r. 1771); część teoretyczna odłączyła się następnie od praktycznej i przedstawiła się jako Krytyka czystego rozumu (1772/78); na ten czas przypada jedno z najtrudniejszych badań i udowodnień, mianowicie „przedmiotowy wywód kategorii”, zasadnicza część składowa Logiki transcendentalnej, która rozdzieliła się na Analitykę i Dialektykę (1776); zagadnienia dialektyczne występują na plan pierwszy (1777): rozczytywanie się w dziele Jana Mikołaja Tetensa, wydanym 1776–77 pt. Pbilosophische Versuche über die menschliche Natur und ihre Entwicklung powstrzymuje Kanta w dalszym opracowaniu dzieła (1777/78); ukończywszy prace przygotowawcze, filozof zastanawia się nad sposobem „wykładu” (1778 i początek 1779); pisze pierwszy zarys (1779), następuje przeróbka (1779/80); Hartknoch podejmuje się nakładu (w listopadzie 1780); zob. Kuno Fischer: Immanuel Kant (1898), s. 77 w przypisku. [przypis tłumacza]

Paulum (…) virtus — Horatius, Odae IV, 9, 29. [przypis tłumacza]

Pauson — malarz grecki z V wieku przed Chr. [przypis tłumacza]

Pauvre petit, il est tellement laid! (fr.) — Biedne maleństwo, jest taki brzydki! [przypis tłumacza]

Pauzaniasz — osoba z Platona Sympozjonu. Ksenofont wprost cytuje tu Platona, kto czytał ucztę Platona, rozumie, o kim mowa. Inaczej musielibyśmy przyjąć, że Ksenofont czytał jakieś dzieło Pauzaniasza o miłości, ale jest nieprawdopodobne, by takie dzieło istniało. Jednakowoż cytat mylny; to zdanie wygłasza u Platona nie Pauzaniasz, ale Fajdros (rozdz. VI), i przeciw Fajdrosa mowie kieruje Ksenofont swe uwagi o Achillesie i Patroklu. Pomyłkę tę uważają za umyślną, jako że Ksenofont „lubi się bawić w chowankę” (umyślnie mówi: Pauzaniasz, zamiast Fajdros). [przypis tłumacza]

pauzy polityczne — Ajschines zarzucał Demostenesowi, że po klęsce utorował sobie dostęp do Aleksandra Wielkiego i jego matki i odtąd zwinął czerwoną chorągiewkę. [przypis tłumacza]

Pax vobiscum (łac.) — pokój z wami. [przypis tłumacza]

pays (…) où l'on heurte à chaque pas une tombe — il existe en Ukraine beaucoup de tertres (mogila), qui marquent les lieux où des guerriers ont été ensevelis, selon la coutume des Slaves. [przypis tłumacza]

Pchłę zabił — Rys ten można by pomówić o komizm zbyt gruby, a jednak obłudnik Tartufe nie jest tu bez świątobliwych wzorów. Złota legenda opowiada o św. Makarym co następuje: Gdy raz św. Makary zabił pchłę, która go gryzła, wypłynęło z niej dużo krwi; powziął żal, iż pomścił własną krzywdę, i wytrwał pół roku całkowicie nagi w pustyni, kąsany bez litości przez muchy i inne zwierzęta. Można pojąć, iż ani obłuda Tartufa ani świętość św. Makarego zarówno nie były w duchu natury i filozofii Moliera. [przypis tłumacza]

pchnąłem z alarmem na Eubeję — bezskuteczne, jak i poselstwo na Peloponez. [przypis tłumacza]

pędziwiatr — w oryginale jest Windbeutel, ulubione słowo Schopenhauera, gdy mu idzie o nazwanie profesorów filozofii lub filozofów pokantowskich (szczególnie Fichtego, Schellinga i Hegla). [przypis tłumacza]

pękła mu jakaś żyła — τῶν σπλάγχνων (…) σπαραττομένων, laceratis visceribus [pominięto odpowiedniki w tłum. niemieckim i rosyjskim]. [przypis tłumacza]

Pétau, [Denis] (1583–1652) — jezuita, słynny chronologista francuski [płodny autor, erudyta, zajmujący się patrystyką, historią, filozofią, historią dogmatyki, stworzył m.in. cenione Tabulae chronologicae (Tablice chronologiczne, 1628), których skrócona wersja Rationarium temporum, została przetłumaczona na francuski; red. WL]. [przypis tłumacza]

pea — pasmo nieskoszonego zboża na polu, pozostawione dla ubogich. [przypis tłumacza]

pectus (…) facit — Quintilianus, Institutio oratoria X, 7. [przypis tłumacza]

pecuniae obediunt omnia (łac.) — Pieniądzowi posłuszne jest wszystko. [przypis tłumacza]

pecunia est vita hominis, et optimus fidejussor in necessitatibus (łac.) — Pieniądz jest życiem człowieka i najlepszą poręką w ciężkiej potrzebie. [przypis tłumacza]

pecuniarum (…) videri — Cicero, De officiis, I, 14. [przypis tłumacza]

pedagog — po grecku paidagogos, „wiodący chłopców”, który prowadził ich do szkoły. Było to rzeczywiście grzechem przeciw wychowaniu. Niewolnik, który widział w dziecku swego przyszłego pana, nie mógł okazać potrzebnej stanowczości, nawet gdyby miał potrzebne dla swego zadania zrozumienie. [przypis tłumacza]

peioraque (…) metallo — Iuvenalis, Satirae XIII, 28. [przypis tłumacza]

Pejrajon — miejsc tej nazwy jest w Grecji więcej [gdyż gr. peraia oznacza ziemię naprzeciwko]. Tu mowa nie tylko o porcie nad Zatoką Koryncką, lecz także o całym szmacie ziemi wrzynającym się w Zatokę Koryncką [ob. półwysep Perachora]. [przypis tłumacza]

pejsy — długie pasma włosów na skroniach, zwieszające się przed uszami, noszone przez ortodoksyjnych Żydów. [przypis tłumacza]

Pejus (…) succurreret — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 53. [przypis tłumacza]

Pejzander z Acharnaj (najludniejszej gminy attyckiej) — przedmiot szyderstw i docinków komedii, która kpiła z jego przekupności i tchórzostwa. W 415 r. był sędzią śledczym w procesie hermokopidów (o połamanie posągów Hermesa), w 411 brał udział w zamachu stanu mającym na celu obalenie demokracji i należał do oligarchicznej Rady Czterystu. Po upadku Czterystu uciekł do Sparty. [przypis tłumacza]

pełne Imię Boga Szem Hameforesz — Jehowa. [przypis tłumacza]

pełniący u Kallikratidasa służbę sternika — sternik jest doświadczonym i poważnym oficerem okrętowym; kapitan-trierarcha to właściciel, niemający czasem pojęcia o morzu; na naradzie wojennej pyta strateg o zdanie sternika, nie właściciela; sternik admirała jest jego zastępcą. [przypis tłumacza]

pełnić swoje osobiste sprawy bez niczyjej krzywdy — Sformułowanie u Montaigne'a (Próby III, 9). [przypis tłumacza]

Pełno jest w dziejach owych powszechnych zaraz i morów, które raz po raz trapiły świat. Powiadają między innymi o jednej tak gwałtownej, że wypaliła nawet korzenie roślin — dżuma azjatycka, która w latach 1348–1350 skosiła w samej Europie przeszło 25 milionów ludzi. [przypis tłumacza]

pelagianie — wyznawcy Pelagiusza, kacerza w V wieku, przeczyli grzechowi pierworodnemu, uważali, iż Adam był już przed upadkiem śmiertelny, przeczyli „skutecznej łasce” etc. Naukę Pelagiusza potępili papieże; mimo to sekta ta zyskała wielu zwolenników; walczył przeciw nim zwłaszcza św. Augustyn w dziele De gratia contra Pelagianos. Sektę semipelagianów stworzył również w V wieku pewien mnich z Marsylii: ograniczyli oni poglądy Pelagiusza, głosząc, iż wprawdzie początek nawrócenia zależy od wolnej woli, ale dopełnienie go zależy od łaski Boga etc. Zajmowali oni pośrednie miejsce między pelagianami a prawowiernymi i również zyskali wielu wyznawców. Przeciw nim także walczył św. Augustyn. Pascal nieraz pomawia jezuitów o herezję semipelagiańską. [przypis tłumacza]

Peleus dostał za nią [za skromność] miecz… — druga Putyfarowa i drugi Józef. Piękna a namiętna Hippolita, żona króla z Jolku, Akastosa, nie mogąc ślicznego a skromnego Peleusa uwieść, oczerniła go przed mężem, że ją napastuje miłością. Akastos zwabił go na polowanie: bezbronny byłby musiał zginąć, ale bogowie za skromność podają mu cudowny „niezłomny” miecz roboty Hefajsta. W ten sposób uniknął śmierci, a nawet pokonał Kentaurów. [przypis tłumacza]

Pella — Filip uczynił Pellę stolicą Macedonii w miejsce Ajgaj. [przypis tłumacza]

Pella — Πέλλα, miasto na pograniczu Perei między jeziorem Genezaret a Morzem Martwym, dzisiejsze Tubakat Fahil. [przypis tłumacza]

Pellene — [miejscowość] w Lakonii, na płn.-zach. od Sparty, nad rzeką Eurotasem, na drodze do Arkadii. Odróżnić należy inną Pellene w Achai. [przypis tłumacza]

peltaści — lekkozbrojna piechota, zaopatrzona w małe, lekkie tarcze (pelty) i oszczep do rzucania. [przypis tłumacza]

peltaści — lekkozbrojna piechota, zaopatrzona w małe, lekkie tarcze (pelty) i oszczep do rzucania. Znaczenie tego gatunku broni wtedy zaczęło właśnie wzrastać, głównie dzięki doświadczeniom Ksenofonta w Azji w 400 r. [przypis tłumacza]

Peluzjum — Πηλούσιον, LXX Σάις (Ez 30, 15), po arab. dziś Tell Farama, ongi słynny port, „klucz” Egiptu. [przypis tłumacza]

penestowie — chłopi tesalscy, stanowiskiem [położeniem] swym przypominający helotów spartańskich. Teramenes, ironicznie usprawiedliwiając brak wiadomości co do tej sprawy Kritiasa, piętnuje „stałość przekonań arystokratycznych” arystokraty, planującego rzeź panów. [przypis tłumacza]

pensum (łac.) — zadanie (stale do odrobienia dawane). [przypis tłumacza]

pentekontera — pięćdziesięciowiosłowiec, okręt mający po 25 wioseł z jednej i drugiej strony. [przypis tłumacza]

Pentezylea — uniwersytet, wbrew woli którego stanął układ między papieżem i królem. [przypis tłumacza]

Peonowie — szczep mieszany, zajmował obszary później zmacedonizowane. [przypis tłumacza]

Peparetos — druga w łańcuchu wysp naprzeciw Półwyspu Magnezyjskiego. [przypis tłumacza]

Peraita Niger — p. wyżej II, XIX, 2 i XX, 4. [przypis tłumacza]

Perchè (…) mente — Torquato Tasso, Jerozolima wyzwolona, II, 74. [przypis tłumacza]

Perdam (…) reprobabo — Biblia, 1 Kor, 1:19. [przypis tłumacza]

per dispositos (…) pervenit — Livius Titus, Ab Urbe condita, 37, 7. [przypis tłumacza]

perduto, che il diavolo vi porti! (wł.) — [jestem] zgubiony, niech was diabli wezmą. [przypis tłumacza]

Perea — Περαία, LXX πέραν του Ιορδάνου, NT περί Ιορδάνην Περαία. [przypis tłumacza]

Perejczyków — Περαίων (Niese), πέξων (Dindorf), co było niejasne. [przypis tłumacza]

Perfusus sanie vittas atroque veneno (łac.) — Czarnym jadem okryty i posoką zlany. [przypis tłumacza]

Pergamon — Πέργαμον, miasto w Myzji, dziś Bergama. [przypis tłumacza]

Pergamus — wyzwoleniec cesarza Werusa. [przypis tłumacza]

Perinde potuit abolefactam cum violentia cataclysmi (…) (łac.)— „Toteż mógł ją, zniszczoną gwałtownością potopu, znowu ukształtować duchem, jak po zburzeniu Jerozolimy przez Babilończyków wszelkie zabytki literatury żydowskiej zostały, jak wiadomo, odtworzone”. [przypis tłumacza]

Periodyczne zgromadzenia, o których poprzednio mówiłem — księga III, rozdz. XIII. [przypis tłumacza]

periojkowie — dawni mieszkańcy Peloponezu, Achajowie zawojowani przez Dorów, posiadający wolność osobistą. [przypis tłumacza]

periojkowie — poddani Spartan zajmujący się handlem i rzemiosłami, politycznie Spartanom nierówni. [przypis tłumacza]

perlė — kitaip žemčiūgas — yra tai sukietėjęs šviesus sidabrinės spalvos tvaras panašus į apskritą grūdą, randamas tūlų kiaukerų viduryje. Būdamos labai gražios ir žėrios, perlės yra dideliai branginamos ir vartojamos kaipo papuošalas. [przypis tłumacza]