Przypisy

nie można tchnąć wielkim duchem i egzaltacją wśród małostkowych zajęć — Romantyk! [przypis tłumacza]

nie myśli, iż to jest pieśń żałobna, dlatego że chwali się go po śmierci — nie jest to aluzja do zwyczaju pochlebnego wyrażania się o zmarłych (de mortuis nil, nisi bene [łac.: o zmarłych nic, tylko dobrze]), lecz uzasadnienie twierdzenia autora (odnośnie do rodzaju literackiego tego utworu), że to nie mowa żałobna na śmierć króla, lecz pochwała jego żywota. [przypis tłumacza]

[Nie myśl, proszę, żem głuchy… Pierścień] oddam mu ([Ne me surdum esse arbitrere, si audes: ego recte meas / Auris utor. Ubi docueris, conveniam illum atque anulum] Ei dabo) — tekst zepsuty, uzupełnienia i poprawki Niemeyera. [przypis tłumacza]

Nie należy się gniewać na bieg wypadków… — z Eurypidesa. [przypis tłumacza]

Nienawiść, jaką Mariamme żywiła względem Heroda, przeszła niejako prawem dziedzictwa na jej synów… — por. Starożytności XV, X, 1; XVI, I, III, IV. [przypis tłumacza]

Nie, nie tak — zapewne Kleopatra klęka ponownie, a Cezar ją podnosi. [przypis tłumacza]

Nie obrażając nieba… — Elmira zastawia pułapkę, w którą Tartufe wpada, bardziej tym może niż czym innym gubiąc się w oczach Orgona. [przypis tłumacza]

Nie obwiniacie mnie nigdy o fałsz co do Eskobara, ponieważ jest znany — Teologia moralna Eskobara doszła w owym czasie do czterdziestu jeden wydań. [przypis tłumacza]

Nie odstąpię cię na krok; bronisz się daremnie — Filint, widząc Alcesta w takim podrażnieniu, lęka się, aby nie popełnił jakiej gorszej nieostrożności. Może i sam ma trochę nieczyste sumienie, iż swoim droczeniem się przyczynił się do tego zajścia. [przypis tłumacza]

nie odstąpi natury kobiecej / I niech stale ich naukom… (ne… / de ingenio digrediatur muliebri / earumque) artem — niedbałość stylu codziennej mowy potocznej. — W komediach Plautowskich panuje jednolita opinia, że cechą natury kobiecej jest kłamliwość i podstępność. [przypis tłumacza]

nieodzowny — tj. nieodwołalny. [przypis tłumacza]

nie opuściłem w niebezpieczeństwie placówki życzliwości — Demostenes używa często wyrazu życzliwość w znaczeniu: patriotyzm. [przypis tłumacza]

nieoszacowane chroniki przeraźliwego olbrzyma Gargantui — Rabelais ma na myśli nie swego Gargantuę (Ks. I), który powstał dopiero po pierwszej księdze Pantagruela (Ks. II), ale Kroniki Gargantuińskie. [przypis tłumacza]

nie owładnął Tracją, a położywszy w ten sposób rękę na stosach pieniędzy — w Tracji znajdowały się kopalnie złota; może tym tłumaczą się małżeństwa generałów ateńskich z córkami królów trackich. [przypis tłumacza]

nie pamiętaliście im krzywd ani nie opuściliście krzywdzonych — główną sprężyną polityki były i są interesy, wywieszką — ideały. [przypis tłumacza]

Nie (…) płonie — Ustęp ten jest niemal dosłownym tłumaczeniem z Lukrecjusza, którego dzieło De natura rerum Molier w młodości całe miał przełożyć. Wstawka ta, nieco przydługa, wskazuje jednak, że dobra Elianta, przy swojej dobroci, nie jest bynajmniej gąską i że nie zbywa jej na dowcipie. [przypis tłumacza]

nie poda surowo, / Lecz przegotowane świetnie (incoctum non expromet, bene coctum dabit) — skrócone porównanie (zob. Plautus, s. 415), wzięte ze sztuki kucharskiej. [przypis tłumacza]

Nie podkrada z siecią słuchu (nequis… venator adsit cum auritis plagis) — komiczne wyrażenie, wzięte z myślistwa. Głównym narzędziem polowania były wówczas sieci, które zastawiano nawet na tak grubego zwierza jak dzik. Jest to widocznie parodia jakiegoś wyrażenia tragicznego. [przypis tłumacza]

nie pojadę do Wersalu (…) byłabym na torturach przez cały czas przedstawienia — Hetmana Bourbon wystawiono po raz drugi w Wersalu 30 grudnia 1775. [przypis tłumacza]

Nie popełniać wykroczeń seksualnych — jeden z dziesięciu niewłaściwych czynów (sanskr. daśâśubhāh, chiń. shie, jap. jūaku), który stanowi jedno z tzw. pięciu podstawowych wskazań obowiązujących przy przyjęciu Trzech Schronień. Wymienić można dwa rodzaje seksualnych wykroczeń: (A) dotyczące własnego partnera, (B) oraz cudzołóstwo. Odnośnie pierwszego, dzieli się on na cztery części. 1) niewłaściwe miejsce, np. w obecności wizerunków Trzech Skarbów; w miejscu, gdzie mieszkają rodzice; na zewnątrz przy świetle słonecznym lub świetle księżyca; w pobliżu własnego nauczyciela. 2) niewłaściwa pora: w okresie przyjęcia wskazań; w okresie ciąży; podczas miesiąca po urodzeniu się dziecka; w okresie menstruacji. 3) aby chronić dharmę: na przykład, kiedy uprawiamy seks w dniu, kiedy otrzymaliśmy wskazania. 4) zboczony seks: oralny, analny. [przypis tłumacza]

Nie poruszę nogą — Rys ten stanowi dowód uporu, ale i prawości charakteru Alcesta. Wyrasta on tutaj ponad swoje społeczeństwo, w którym nawet najzacniejsi ludzie nie wahali się używać w danym razie wszelkich wpływów, aby przeciągnąć wymiar sprawiedliwości na swoją stronę. Dla współczesnych ten rys Alcęsta musiał być raczej komicznym. [przypis tłumacza]

niepospolitego mówcę (…) szturmującego do umysłu czytelnika i porywającego go polotem wysoce ruchliwej i niespokojnej wyobraźni — Ta cecha stylu de la Mettriego jest niewątpliwie ściśle związana z jego poglądem na wyobraźnię jako najgłówniejszą władzę duchową, utożsamianą przezeń z geniuszem i porównywaną z ptakiem, siedzącym na gałęzi i wciąż gotowym do odlotu (32). W t. VI Słownika historycznego, wydanego w roku 1786 w Caen, gdzie de la Mettrie uczył się niegdyś od jansenistów krasomówstwa, czytamy o dawnym wychowanku miejscowego kolegium, że styl jego cechuje „płomienność i świetność wyobraźni”, ale że brak mu „dokładności, ścisłości i smaku”. [przypis tłumacza]

Nie postarasz się sędziów nastroić łaskawie — Z tej i z poprzedniej aluzji widzimy, że Alcest ma jakiś proces. Otóż w owej epoce przychylne nastrajanie sędziów za pomocą osobistych odwiedzin, wszelakich wpływów, a nawet podarków było nie tylko przyjęte, ale obowiązkowe; pominięcie tych dróg zakrawało wręcz na lekceważenie i obrazę władzy. Ten stan sądownictwa, będący od Rabelais'go i wcześniej nawet, przedmiotem satyry, przetrwa aż do Rewolucji francuskiej; ostatnim ciosem wymierzonym weń są słynne Memoriały Beaumarchais'go oraz Wesele Figara tegoż pisarza. Replika ta Filinta w odpowiedzi na poprzedni wiersz świadczy, iż Filint dość sceptycznie patrzał na bezstronność sędziów. [przypis tłumacza]

nie poszedłeś w ślady Eliezera — Eliezer był sługą Abrahama, który zastał Rebekę przy studni. Kiedy ta dała mu się napić i napoiła również jego wielbłądy, Eliezer wręczył jej prezent. [przypis tłumacza]

Nie powiedziałem wszystkiego, przekonacie się — W XI Prowincjałce Pascal pisze: „Czy nie znajdujecie, moi ojcowie, że ten ustęp jest, odnośnie do was, bardzo słuszny? Że listy, które napisałem dotąd, są jedynie igraszką przed prawdziwą walką? Dotąd dopiero igrałem sobie, i raczej pokazałem rany, które wam można zadać niż je wam zadałem”. [przypis tłumacza]

nie powiedział: „Jak piękne jest to drzewo” — bogobojny Żyd zajęty rozmyślaniem o Torze, uważa delektowanie się pięknem natury za grzech. [przypis tłumacza]

nie powiedział mi pan, jak go przyjmowano w Strasburgu — legia korsykańska, której pan de Guibert był komendantom, stała wówczas garnizonem w Strasburgu. [przypis tłumacza]

nie powinno być w zdarzeniach nic trudnego do pojęcia, chyba w wypadkach poza obrębem tragedii, np. w Sofoklesa „Edypie” — Sofokles, Król Edyp 103 i nast. [akcja dramatu rozpoczyna się długo później, jednak dopiero po nastaniu zarazy i oznajmieniu przez wyrocznię Apollina, że klęska nie ustanie, dopóki mieszkańcy Teb nie pomszczą zabitego poprzedniego władcy, król Edyp wypytuje o okoliczności tej śmierci; stopniowe wyjaśnianie tej tragicznej zagadki stanowi treść sztuki; red. WL] [przypis tłumacza]

Nie powinny (…) chwałą. — Komplementy te ujawniają przesadę właściwą ówczesnym światowym koteriom; dowodzą jednak równocześnie, że Alcest jest człowiekiem niepospolitym, na którego zdaniu Orontowi mocno zależy. [przypis tłumacza]

niepowodzenia, które spotkało jazdę pod Koryntem — Ksenofont, mieszkający w Koryncie, nie chce widocznie podać bliżej, co to było za niepowodzenie. [przypis tłumacza]

niepowodzenia, których potem tyle się zwaliło — zwycięstwa Epaminondasa i ich skutki. [przypis tłumacza]

nie pozwalają każdorazowym wybrańcom rok cały samowolnie rządzić, jak to się w innych państwach dzieje — w Atenach urzędnik po roku urzędowania zdawał sprawę ze swego postępowania przed komisją złożoną z 30 członków, a ich orzeczenie szło do zbadania przed sąd przysięgłych. Dopiero po pomyślnym wyroku sądowym mógł dostać uznanie od Zgromadzenia Ludowego za swą działalność. Jednak i w czasie urzędowania mogło nastąpić zawieszenie urzędnika w służbie, aż do rozstrzygnięcia jego sprawy przez sąd. Działo się to na życzenie Zgromadzenia Ludowego, które kilkakrotnie co roku pytało, czy ktoś ma coś urzędnikom do zarzucenia. [przypis tłumacza]

nie pozwolę zostać niewolnikiem — wyzwolę cię. [przypis tłumacza]

Nie pozwolił na wystawienie swojego posągu, choć wielu chciało go nim obdarzyć — miasta greckie w Azji chciały mu, jak opowiada Plutarch w żywocie Agesilaosa, stawiać posągi, ale on listownie dał im do poznania, że sobie tego nie życzy. [przypis tłumacza]

nie pozwoliliście Tebanom przywłaszczyć sobie Eubei — w r. 367 generał Tymoteusz oczyścił wyspę z najazdu tebańskiego. W tym samym roku padł Amfipol. [przypis tłumacza]

nie przejmuj się tym zbytnio, sofisto — sofista znaczy po grecku mędrzec (czasem z ubocznym znaczeniem przygany, podobnie jak i u nas można kogoś przezwać pogardliwie „filozofem”). Za Platonem ograniczamy nazwę „sofista” tak, że odnosimy ją tylko do pewnej grupy myślicieli, udzielających za pieniądze ogólnego wykształcenia i nauki krasomówstwa, a zaprzeczających istnienia przedmiotowej, niesubiektywnej prawdy (Protagoras, Gorgiasz). Tak pojmowali nazwę sofista pewnie i Sokrates, i jego towarzysze, i oczywiście Ksenofont. Antystenesa można jednak nazwać sofistą nie tylko jako byłego ucznia Gorgiasza, ale i jako nauczyciela wymowy. Filozofii nauczał dopiero po śmierci Sokratesa, z którym poznał się już w dojrzałym wieku i którego przeżył o lat przeszło trzydzieści. W naukowej jego działalności rozróżnić można pierwiastek sokratyczny i sofistyczny, zwłaszcza w jego logice i formie literackiej. Jeżeli Ksenofont każe mu wygłaszać zapatrywania znane nam jako zasady szkoły cyników, to popełnia anachronizm, przedstawiając Antystenesa takim, jakim go poznał pół wieku później. Nie swoim dziełom, tylko Ksenofontowi zawdzięcza Antystenes, że dziś imię jego nie jest dla nas pustym dźwiękiem. [przypis tłumacza]

nie przeze mnie, jak oczernia Ajschines — Ajschines z zdumiewającym spokojem sumienia zarzucił Demostenesowi autorstwo pokoju, który w rzeczywistości był dziełem Eubulosa, Fokiona, Filokratesa i Ajschinesa; z tonu całej mowy O wieńcu wynika, że Ateńczycy po klęsce najwięcej winili ów właśnie pokój, ponieważ związał im ręce wobec postępów Filipa w Grecji środkowej i pozwolił mu wypocząć w przyskoku. [przypis tłumacza]

nieprzyjaciół jego plemienia — poszczególne plemiona Skytenów prowadziły ze sobą wojny. [przypis tłumacza]

nie przypominam sobie kto taki — Oskar Wilde. [przypis tłumacza]

Nie przyszedłem rozwiązywać zakon, ale wypełnić go — Mt 5, 17. [przypis tłumacza]

Nie rozprawiał (…) o istocie wszechświata —co widocznie, zdaniem Ksenofonta, jest grzechem lub może wydawać się grzechem szerszej publiczności. [przypis tłumacza]

Nierzadka to rzecz, iż trzeba przyganiać ludziom zbytnią uległość — Port Royal zajmował stanowisko bynajmniej nieuległe wobec najwyższej władzy kościelnej. [przypis tłumacza]

nie śmiem ci tego przytoczyć, jest to bowiem rzecz potworna — Eskobar Tract. I, ex 8, num. 102: Num Bulla Pii V contra clericos Sodomitas obliget in foro conscientiae? Henriquez sentit usu non esse receptam probabiliter, nec in conscientiae foro obligare. Quod si usu recepta sit, clericus foeminam in indebito subigens vasi, non committit proprie sodomiam; quia licet non servet debitum vas, servat tamen sexum. Nec incurrit ex Suario poenas Bullae intra vas masculi semen non immittens; quia delictum non est consummatum, nec ex eodem qui non nisi bis aut ter in Sodomiam sunt lapsi: quia Pontifex has poenas clericis exerceatibus Sodomiam infligit. Etc. etc. [przypis tłumacza]

Nie śpią tak, iako owe szpaczki… — prawdopodobnie właśnie rzecz miała się odwrotnie. [przypis tłumacza]

Nie śpiewają (…) nigdy — tj. nie odprawiają mszy. [przypis tłumacza]

Nie sądzę, aby czas w tym miał grać jaką rolę. — le temps ne fait rien à l'affaire. Cytat ten stał się przysłowiem. [przypis tłumacza]

Nie sadzę, by te groźby cel odniosły jaki — Elmira sądzi, iż opierając się na paragrafie „jawnej niewdzięczności” można obalić darowiznę, ale najwyraźniej nie docenia sprawy szkatułki, [przypis tłumacza]

nie scio ale credo (łac.) — Nie wiem, ale wierzę. [przypis tłumacza]

niesione trybuny — φερομένων πηγμάτων κατασκευή, ferculorum apparatus, tragbaren Schaugerüste (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

niesiono — ἐκομίζετο (Niese), κομίζοι το: (Dindorf); wedle Starożytności XVII, XII, 1, wieziono go. [przypis tłumacza]

nieskończony chaos nas oddziela — Od zasady wszechrzeczy. [przypis tłumacza]

Niesłusznie się pan żali — Ta apostrofa Doryny jest może nazbyt okrutna w stosunku do tak udręczonego Orgona. [przypis tłumacza]

niesłuszność i brak jakiejkolwiek realnej podstawy w wszystkich zarzutach bez różnicy — wniosek za daleko idący. [przypis tłumacza]

niespodzianka (…) Spadła na nas — Od pierwszej chwili Elmira przybiera maskę wspólniczki Tartufa. [przypis tłumacza]

Nie spodziewałam się tego — pan de Guibert oznajmił pannie de Lespinasse o swoim małżeństwie. [przypis tłumacza]

Nie sprawią im pogrzebu! — porównaj Wstęp. [przypis tłumacza]

niesprawiedliwszego postępowania wobec państw sprzymierzonych — pierwszy Związek Morski, zawarty podczas trzeciej wojny perskiej po zwyciężeniu Persów, zamienił się w panowanie Aten nad związkowymi. Po wojnie peloponeskiej rozwiązano związek, a wnet założył Konon drugi Związek Morski (392), który istniał do pokoju Antalkidasa (387). Trzeci związek założono 379/8; osłabiła go wojna Aten ze związkowymi (sprzymierzonymi) państwami (354), tak że prócz drobnych wysepek należała do związku Eubea. W 338 r. skończył się ten związek. Ateńczycy przywykli żyć na koszt państwa; wojny sprowadziły powszechne ubóstwo, braki skarbu ateńskiego musieli uzupełniać sprzymierzeńcy, którzy wzbraniali się to czynić i nie chcieli schodzić do roli poddanych. [przypis tłumacza]

nie stałoby argumentów — tj. porównań poetyckich. [przypis tłumacza]

Niestałość i dziwaczność. — Żyć jedynie ze swej pracy (…) — Wedle tradycji, której ślad znajduję się jeszcze w Emilu Rousseau'a, ks, III. [przypis tłumacza]

Nie stanę (…) jak lwica na tarle — mowa o tarle do sera; tarła takie miały trzonek zazwyczaj artystycznie wyrobiony; ulubioną formą była zgięta lwica, jako rękojeść. [przypis tłumacza]

Niestety, choć byłem pewny (…) Albertyna była przy mnie — akapit poprzednio następował po słowach Tak czy inaczej, przepełniała mnie radość. [przypis tłumacza]

Nie, Symonidesie, że większość ludzi (…) temu się bynajmniej nie dziwię — autor naśladuje tu swobodę potocznej rozmowy, nie bardzo krępującej się logiką. Zdanie miało brzmieć: Nie dziwię się, że…. ale dziwi mnie, że ty tego nie rozumiesz. [przypis tłumacza]

nieszczere zapewnienia przyjaźni obu władców świata — Antoniusz mówi (II, 3): „Do Egiptu podążę. Choć zawieram dla świętego / Spokoju to małżeństwo, hen na wschodzie / Ojczyzna mej rozkoszy”. — Nieszczerość zaś Cezara wyraźnie widać ze sceny 2 aktu III, gdzie naprzód grozi Antoniuszowi na wypadek porzucenia Oktawii, a na jego zapewnienia odpowiada lakonicznie: „Rzekłem”. Trudno nie zdawać sobie sprawy, że Cezar naprzód dobrze wie, co nastąpi, i czeka na to z wyrachowaniem zimnego dyplomaty. [przypis tłumacza]

nie szukał schronienia w świątyni — błagający opieki poza ochroną prawną uciekali się przed ołtarze; wymierzanie sprawiedliwości na błagającym opieki, jak długo znajdował się w świątyni lub trzymał się ołtarza — a niepodobna było usunąć go przemocą — uchodziło za ciężkie wykroczenie przeciw religii. [przypis tłumacza]

nie takiego jak w 1610 w maju, ale jak w 1594 w grudniu — Zamordowanie Henryka IV i zamach Jana Châtel, wychowanka jezuitów, na Henryka III. [przypis tłumacza]

nie tracił nadziei, że za 120 lat zajmie miejsce rabina — Żydzi życzyli sobie doczekania 120 lat, tyle lat miał żyć Mojżesz. [przypis tłumacza]

Nietrudno mi było poznać rękę autora — autorem tego pisma, pt. Sentiments des citoyens, był w istocie — jak to dziś z pewnością wiadomo — nie kto inny, tylko Wolter. [Przyczyną zaciekłej reakcji Woltera było publiczne ujawnienie przez Rousseau w Listach z gór, że to Wolter był autorem anonimowego Kazania pięćdziesięciu (Sermon des cinquante, 1749), zjadliwego ataku na chrześcijaństwo; red. WL] [przypis tłumacza]

nie tylko sobie i ojcu chlubę przyniesie, ale i potrafi wspomóc przyjaciół, rozszerzyć granice ojczyzny… — Sokrates staje zrazu na poziomie zapatrywań ogółu, że zwycięstwo w igrzyskach i ambicja w tym kierunku jest czymś chwalebnym. Następnie chce zapalić Autolikosa do pragnienia sławy poważniejszej, wynikającej z czynów korzystnych dla ojczyzny lub ludzkości. [przypis tłumacza]

nie tylko sobie i ojcu chlubę przyniesie — zwycięstwo w zapasach przynosiło u Greków wielką chlubę. Autolikos odniósł zwycięstwo tylko w igrzyskach krajowych. Nagroda zyskana w zapasach wszechhelleńskich, np. olimpijskich, wsławiała zwycięzcę, jego ród i ojczyznę. Ateny czciły takiego zwycięzcę, jako pomnożyciela ojczystej chwały, dożywotnim żywieniem na koszt państwa w prytaneum, budynku, w którym urzędował wydział Rady Wielkiej. Sokrates i jego uczniowie mieli na tyle demokratyczny sposób myślenia, że nie uważali zwycięstwa w igrzyskach za jakiś znakomity czyn patriotyczny. Ironizował to uwielbienie dla zwycięskich zapaśników filozof eleacki (szkoła filozofów, zwana tak od miasta Elea w południowej Italii), Ksenofanes z Kolofonu, z VI w. przed Chr., w słowach: „Lepsza nasza mądrość niż siła koni lub mężów”. [przypis tłumacza]

nie tylko starość, ale wszelakie niedołęstwo, wedle Arystotelesa, jest pobudką skąpstwa (…) — Arystoteles, Etyka nikomachejska, IV, 3. [przypis tłumacza]

Nie, ty mnie tak nie kochasz, jak kochać należy — Arcy-kobiece; zwłaszcza w tej sytuacji. [przypis tłumacza]

Nie ubliżam zastępcy waszemu — to ustawiczne „wybacz pan” przy krytyce stosunków wojskowych dowodzi, że i w Atenach wypraszano sobie strategikę domową. [przypis tłumacza]

Nie uczy się ludzi, jak być godnymi ludźmi — Por. Montaigne, Próby, I. 25. [przypis tłumacza]

nieufność, podejrzliwość, ostrożność, które rozwiną się w manię — W najniewinniejszych listach Stendhal nieustannie posługuje się kryptonimami. [przypis tłumacza]

nie umiały widzieć kobiety w osobie pozbawionej piersi — Rousseau ma tu na myśli wspomniane już „osobliwe” zwierzenia pani de Francueil. [przypis tłumacza]

nieumiejące postępować z ludźmi — naturalnie tutejszymi, tj. Jończykami. [przypis tłumacza]

Nieustającą Ofiarę — ἐνδελεχισμὸν, עֹלַ֤ת תָּמִיד֙ całopalenie ustawiczne, Wj 29, 42. [przypis tłumacza]

nieustraszona odwaga Kanusa Juliusza, Seneki, Petroniusza — Autor zestawia nazwiska wybitnych osobistości z epoki Rzymu cesarskiego, które z jednaką odwagą i spokojem spotkały śmierć z okrutnego wyroku władcy. Kanus Juliusz, wymieniany przez Senekę (De tranquillitate animi, cap. 14) był filozofem stoickim, straconym z rozkazu Kaliguli; zapowiedział był przyjaciołom krótko przed zgonem, że powróci do nich, aby donieść o stanie duszy ludzkiej po śmierci. W w. XVIII czytywano go często we Francji. [przypis tłumacza]

nie uważali Tesalczycy za rzecz wskazaną doprowadzić do walki konnicy z hoplitami — wdawszy się w bój z jazdą Agesilaosa, mogą się w dalszym ciągu uwikłać w walkę z ciężkozbrojną piechotą, wobec której konnica była bezradna, o ile by hoplici nie potracili głowy. [przypis tłumacza]

Nie uważam (…) zostawię — Filint zna już Alcesta z tej strony; że zaś umie pod szorstką powłoką ocenić jego zalety i jest doń szczerze przywiązany, stara się zbyć żartem jego gniewy, być może bawiąc się nawet nimi w duchu. [przypis tłumacza]

Nie wątpię już, że kacyk jest Twoim wasalem — Kacykowie i kuraka byli zmuszeni dostarczać stroje i utrzymywać Inka i królową. Nigdy nie stawali przed ich obliczem bez ofiarowania im jakiejś specjalności wytwarzanej w krainie, którą władali. [przypis tłumacza]

Niewarte starej piosnki, którą gdzieś słyszałem — Cała twórczość Moliera jest nawiązaniem do krzepkich i zdrowych tradycji literatury francuskiej. Piosenka czy farsa ludowa są mu stokroć bliższe i milsze niż salonowe wydwarzania. [przypis tłumacza]

nie wedle prawa — Wedle prawa Mojżeszowego. [przypis tłumacza]

Niewiarygodne, aby Bóg łączył się z nami — Drugi zarzut. [przypis tłumacza]

niewiasty bowiem łacno tam parzą dobrych ludzi w przyrodzonej wannie, jako że jest to ziemia papieska — mnichy i księża, od których roiło się w Awinionie, pozwalali kurtyzanom za opłatą umiarkowanej taryfy na bardzo swobodne wykonywanie swego rzemiosła. [przypis tłumacza]

Niewidzialne sprawy Boga (…) — Biblia, Rz 1:20. [przypis tłumacza]

nie wie, czy szczęście wytrwa do wieczora — przysłowie, znane z Satyr Warrona, brzmi: „Nie wiesz, co późny wieczór wiezie”. [przypis tłumacza]

nie wiedzą, w którym kierunku się obróci — istotnie, obróciła się przeciwko nim: Chateaubriand, wcielający w siebie reakcję romantyczno-chrześcijańską przeciw racjonalizmowi XVIII w., jest synem duchowym Russa. [przypis tłumacza]

niewiele będą igrać swymi cymbałkami, jeśli gwajak im co nie pomoże — Drzewo gwajaku uchodziło wówczas za specyficzny lek przeciw syfilisowi. [przypis tłumacza]

Nie wiem co się takiego stało, ale od niedawna wszyscy go [dzieło Eskobara] rozchwytują — oczywiście od czasu ukazania się poprzedniego Listu, co Pascal ironicznie podkreśla. [przypis tłumacza]

Nie wierzmy nikomu na świecie, nie mamy tam ni jednego przyjaciela — Jest to początek wiersza Nie wierzmy nikomu z tomu Jitřní písnĕ Josefa Svatopluka Čecha (1946). [przypis tłumacza]

Nie wierzysz? No — wierzę (me viden? Te video) — dosłownie: „a mnie widzisz?” [chyba temu wierzysz?], „ciebie to widzę”. [przypis tłumacza]

Niewolnika, który zdradził kryjówkę P. Sulpicjusza (…) — Valerius Maximus, Factorum et dictorum memorabilium, VI, 5; in Romains, 7. [przypis tłumacza]

Niewolnikiem jesteś — nie masz nic do mówienia — z poety tragicznego. [przypis tłumacza]

niewolników mam za towarzyszy, zamiast przyjaciół — Dionizjusz I nie miał przyjaciół ni oddanych sobie powierników lub doradców. Rozumem wyższy od swego otoczenia, gardził ludźmi jako zdradliwymi i płaskimi egoistami. Nie dowierzał własnym dzieciom; syna nie zaznajamiał z biegiem spraw państwowych i nie chciał go wprowadzić w sztukę rządzenia. [przypis tłumacza]

niewolników zamieniać na wolnych — ludność Syrakuz za Dionizjusza nie wygląda tak jak w innych greckich miastach lub w dawnych Syrakuzach. Posiada silną domieszkę uwolnionych niewolników (Dionizjusza) i obcych (weteranów Dionizjusza). Ci mają równe prawa obywatelskie z dawniejszymi mieszkańcami, czyli wszyscy jednakowo są pozbawieni praw, gdyż wszyscy muszą słuchać tyrana. [przypis tłumacza]

nie wolno jest dzieciom żenić się bez wiedzy i zezwolenia rodziców — Wedle starego prawa kanonicznego do ważności małżeństwa wystarczało, aby dwie osoby różnej płci ślubowały sobie w obecności kapłana i aby nastąpiło potem spełnienie małżeństwa. Zdaje się, iż za czasu Rabelais'go dawało to pole do mnóstwa nadużyć, przeciw którym powstawał już Erazm. Piękny ten rozdział należy do tych ustępów dzieła Rabelais'go, w których pisarz przemawia z zupełną powagą, tutaj graniczącą z podniosłością. Ustęp ten rzuca poniekąd nowe światło na postać twórcy Pantagruela. [przypis tłumacza]

Nie wolno nam przypisywać Pismu św. znaczeń, których nie odsłoniło nam, iż je ma (…) — Pugio Fidei, cz. 3. 1, 9, 6. [przypis tłumacza]

Nie w twoim sercu — Ten Alcest ma jednak sposób mówienia „prosto z mostu” dosyć pozbawiony wdzięku. [przypis tłumacza]

Nie wydaje mi się chlubne (…) Czyż nie jest to pod każdym względem gorsze od ich postępowania? — oligarchowie sami teraz posługują się sykofantami, którzy stają się znowu plagą w Atenach. [przypis tłumacza]