Przypisy

Neveu de Rameau — Kuzynek mistrza Rameau, przekład L. Staffa, Lwów 1910. [przypis tłumacza]

New York Central Rail-road — Centralna kolej żelazna Nowego Yorku. [przypis tłumacza]

New Yorks Streets — Ulice Nowego Yorku. [przypis tłumacza]

niby drugi Lindor — Cyrulik sewilski Beaumarchais'go. [przypis tłumacza]

niby strategów i satrapów — Clementz: „und liess sie an deren Spitze”, przekład całego ustępu niepotrzebnie dowolny i bez charakteru. [przypis tłumacza]

niby wielka pani — Jesteśmy w domu zamożnego mieszczanina. [przypis tłumacza]

Nic bardziej nie umacnia pirronizmu jak to (…) — Tzn. niesłusznie wykazaliby słabość natury ludzkiej, skoro ludzie wznieśliby się do tego, co wedle nich jest najwyższą mądrością. [przypis tłumacza]

Nicetas z Syrakuzy (…) wpadł na myśl twierdzić, iż to ziemia się obraca — Cyceron, Księgi akademickie (Academica), IV, 39. [przypis tłumacza]

Ni cię tykam, ni cię… dosyć (neque te tango neque te… taceo) — prawdziwe rzymskie poczucie przyzwoitości każe Plautowi nieraz wstrzymać się od wyraźnego powiedzenia czegoś nieprzystojnego. [przypis tłumacza]

nic szlachetnego — Flawiusz przeciwstawia szlachetne nieszlachetnemu, γενναῖον — ἀγενέστατον. Tłumacze język „filozofującego” Flawiusza zamieniają na „wojskowy” i przeciwstawiają: „heldenmüthig — schlimmste Feigheit” (Clementz), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

Nic to (…) wszystkiego — Diogenes Laertios, Życie Archezylausa [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, IV, 38. [przypis tłumacza]

Nic tu czyścić nie potrzeba (huius sermo hau cinerem quaesitat) — dosłownie: „jej mowa nie potrzebuje popiołu” (do wyczyszczenia jej); następuje gra słów na temat „czystej prawdy” (w oryginale: loquitur laute) i „brudu” w charakterze żołnierza. [przypis tłumacza]

Nicuje mój styl — Ajschines zarzucał mu wybujałe przenośnie. [przypis tłumacza]

niczym † dla Rzymian — krzyżyk oznacza, że tekst jest w tym miejscu zepsuty. [przypis tłumacza]

nie Antygonem, lecz Antygoną — właściwie καὶ Ἀντιγόνην ἐκάλεσεν. [przypis tłumacza]

Niebawem Herod znalazł się w położeniu niemal bez wyjścia… — por. Starożytności XV, VI, 1; VI, 7 etc. X, 1–3. [przypis tłumacza]

Niebawem wylądował w Judei człowiek, który w sztuce chytrości był daleko większym mistrzem… — por. Starożytności XVI, X, 1 etc. [przypis tłumacza]

Nie będę mówił o tym, jak Neron, pławiąc się w bogactwach, powodzeniem upojony… — por. Starożytności XX, VIII, 3–7. [przypis tłumacza]

nie będziecie prowadzić wojny po stronie Lacedemończyków — kto zabija wodzów zwycięskich, pogromców Lacedemończyków, ten jest sprzymierzeńcem Lacedemończyków i po ich stronie walczy przeciw Atenom. [przypis tłumacza]

nie bez znaczenia były zeszłoroczne poselstwa — o tyle nie, że wywołały zażalenia; innego skutku nie miały i znaczenie było chyba czysto moralne. [przypis tłumacza]

niebiańskie lwy — aniołowie; ziemskie skały — cadycy. [przypis tłumacza]

Niebu niech będzie chwała! — Nie bez intencji każe Molier chować się Orgonowi za murem niejasnych i wykrętnych odpowiedzi, w końcu zaś dwa razy z rzędu powołać się na niebo, gdy chodzi tylko po prostu o chęć niedotrzymania słowa. To już szkoła Tartufa. Widzimy ucznia, zanim niebawem zobaczymy mistrza. Molier uczynił Orgona niesympatycznym, nieludzkim, niecierpliwiącym, jak gdyby mówiąc: oto, co z człowieka robi ciasno pojęta dewocja. [przypis tłumacza]

nie była bowiem pora stosowna do zalewania pól — połowa września. [przypis tłumacza]

nie było owiec, kupiono pociągowego wołu — owce stanowiły własność wspólną, wół pociągowy był prywatną własnością jakiegoś żołnierza. [przypis tłumacza]

Niechaj ojciec zabije†, skoro sponiewierał — ὡς τῷ πατρὶ κτείνειν αὐτοὺς ἔστιν † ἡδὺ καὶ προτίθεται τὸ ἔγκλημα (zamiast ἡδὺ u Dindorfa εἰ δή); krzyżyk oznacza, że rękopis jest w tym miejscu zepsuty; patri licere occidere ipsos, si scilicet crimen objiceret [opuszczono cytaty z tłum. na niemiecki i rosyjski]. [przypis tłumacza]

Niechaj przeto u nas dziejopisarstwo o tyle większym cieszy się poważaniem, o ile u Greków podległo zaniedbaniu — Flawiusz silniej jeszcze napada na historyków greckich w pracy swej Przeciw Apionowi, będącej odpowiedzią na pismo Apiona Przeciwko Żydom (Κατὰ Ιουδαίων). [przypis tłumacza]

niechaj wie — πεσεῖν (N), παίδων (D). [przypis tłumacza]

Niechby uciechy życia (…) przez niebezpieczeństwo — pierwotnie rozdział ten kończył się tak: „Do tej pory będziemy patrzyli w skupieniu, jak z naszych paryskich zakładów wychowawczych wychodzą albo profesorowie wykładający wedle doskonałych metod ostatnie zdobycze nauki, albo dandysi, fircyki, umiejący jedynie dobrze zawiązać krawat i bić się wytwornie w Lasku Bulońskim. Ale niech cudzoziemiec splugawi swą obecnością ziemię ojczystą: we Francji gra się na rentę, w Hiszpanii robi się partyzantkę. Gdybym chciał zrobić z mego syna człowieka, który dojdzie do czegoś, energicznego i zdolnego hultaja, który przebije się przez świat talentem, wychowałbym go w Rzymie, gdzie wszakże na pierwszy rzut oka widzi się jedynie pedantów nauczających głupstwa”. Stendhal usunął to zakończenie. [przypis tłumacza]

Nie chcesz tedy, abym widziała „Hetmana” — mowa o sztuce pana de Guilberta, którą właśnie miano na dworze w Wersalu. [przypis tłumacza]

Niech ci to zawsze będzie jasne… — treść ustępu z Epikteta. Cytat z Platona: Teajtet, 174 (nieściśle). [przypis tłumacza]

niech dzielą z wami łaskę bogów, wymodloną w waszych rzetelnych pragnieniach… — Pochód Aleksandra Wielkiego w głąb Azji rozkołysał na nowo nadzieje patriotów. Nastrój był wprost rewolucyjny. Dlatego Ajschines po przegranej uszedł z Aten. [przypis tłumacza]

Niech mu niebo daruje, jak ja darowałem — Tak wedle tradycji ten wiersz brzmiał w pierwszej redakcji sztuki (Oh ciel, pardonne lui comme je lui pardonne!) Później Molier zmuszony był go złagodzić na: O ciel, pardonne lui la douleur qu'il me donne (O niebo, przebacz mu ból, który mi zadaje). [przypis tłumacza]

niech nas rozsądzi nie Aleksander, syn Priama — czyli Parys. Znany jest sąd Parysa, rozstrzygający spór o piękność między trzema boginiami: Herą, Ateną i Afrodytą. [przypis tłumacza]

Niech nikt z naszego nieszczęścia nie szydzi… — wisielcy stanowili ulubiony temat popularnych żartów i konceptów. [przypis tłumacza]

Niech ogień spali twe cedry — Bet ha-midrasz, czyli Świątynia Pańska, zbudowany był także z cedrowego drzewa rosnącego w lasach Libanu. [przypis tłumacza]

Niechże go trąd ogarnie — Trędowaci mieli opinię szczególniejszej jurności. [przypis tłumacza]

Niechże ogień świętego Antoniego sparzy kiszkę stolcową złotnika — „Ogniem św. Antoniego” nazywano chorobę różę. [przypis tłumacza]

Niechże się zapytają tej właśnie religii (…) — Mówiąc, iż Bóg chciał zaślepić potępionych. [przypis tłumacza]

Nie cieszcie się ze swoich cudów, powiada Chrystus (…) — Łk 10, 20. [przypis tłumacza]

Nieco przed końcem urzędowania Montaigne'a (…) pozostał w domu — ten epizod, jak również wyrażanie o „dwojgu lub trojgu dziatek”, które postradał w niemowlęctwie, stanowią główne źródło legendy o egoizmie Montaigne'a. [przypis tłumacza]

nie czytał go nawet w przekładzie, wyjąwszy może Cyropedię lub wyjątki z niej, bo wspomina o Pantei — Sinko, Źródła w „Żywocie człowieka poczciwego” (Rozprawy filologiczne Akademii Umiejętności, 1906, t. XXVIII), str. 32. [przypis tłumacza]

nie dała ci jakiegoś patyczka — Zapisana wstążka, którą dopiero wówczas można było odczytać, skoro się ją owinęło naokoło patyka identycznej grubości z tym, który był przy pisaniu użyty. [przypis tłumacza]

Nie, dalibóg, odstąpić interesów państwa — rozumie się: nie tak powinna wyglądać działalność, żeby… [przypis tłumacza]

niedawne papieskie zarządzenie — reforma przeprowadzona przez Grzegorza XIII w r. 1582, a stanowiąca dziś używany kalendarz gregoriański. [przypis tłumacza]

niedługo później do Koryntu — wojna beocko-koryncka przeciw Sparcie w r. 395–394. [przypis tłumacza]

nie dla mnie te wpadki, wypadki — naśladowanie Plautowskiej gry słów: ego istam insulturam et desulturam nil moror. [przypis tłumacza]

nie dochodził, jak tak zwany przez filozofów „kosmos” powstał — takie pytanie postawili sobie najstarsi filozofowie: Tales, Anaksymander, Anaksymenes (Jończycy z Miletu), i ono stało się zasadniczym zagadnieniem filozoficznym. Wszechświat oznaczono wyrazem fysis (przyroda), a od Pitagorasa z Samos (VI w. przed Chr.) wyrazem kosmos (ład), gdyż we wszechświecie panuje ład, którego prawa można wykryć. [przypis tłumacza]

nie dokonał — άλλ' η Θεῷ μόνω [= prócz Boga samego], stąd u tłumaczów: nisi Deo soli, ausser der Gottheit allein (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

Nie doścignę jej dzisiaj — Prawie całą tę scenę Molier powtórzy w Chorym z urojenia. [przypis tłumacza]

Niedowiarki najbardziej łatwowierni: wierzą w cudy Wespazjana — Tacyt, Hist. IV, 81. [przypis tłumacza]

Nie dwornym (…) jeno — Voltaire, Comédie de Nanine. [przypis tłumacza]

Niedźwiadką byłam w Braurońskie Świątka — Świątko Braurońskie obchodzono na cześć Artemidy: dziewczątka wyżej lat dziesięciu, ubrane w pozłociste chitonki, łaziły na czworakach, udając niedźwiedzice. Był to symbol błagalny, aby się przestała gniewać Artemida za to, że kiedyś zabito oswojoną jej niedźwiedzicę w Brauronie, osadzie attyckiej. Niedźwiedzicę zabił młody Ateńczyk, gdyż pokaleczyła mu siostrę. Bogini zesłała zarazę na miasto, a jako środek przebłagalny ustanowiono ten obrzęd. [przypis tłumacza]

nie dziwcie się, jeżeli podczas waszego odejścia trafi się ktoś silniejszy od was — Cyrus umyślnie wyraża się niejasno, by nabawić Chaldejczyków tym większego strachu. Niech czują, że im grozi utrata zdobyczy, a może i coś więcej. [przypis tłumacza]

Nie dziwota — οὐκέτι θαυμάζειν. [przypis tłumacza]

Nie dziw, powiada któryś starożytny (…) — Cały ten ustęp zaczerpnięty jest z Seneki: Seneka, Listy moralne do Lucyliusza, LXXI i LXXII. [przypis tłumacza]

Nie ganił nigdy takich, co przyjaciołom dali się wywieść w pole — przeciętny Grek widocznie tak myślał. Ksenofontowi przypomina się tu prawem kontrastu Menon, tak ujemnie scharakteryzowany przez niego na końcu II księgi Anabazy [przypis tłumacza]

Niegdyś starożytny prorok ludu judajskiego zjadł książkę i stał się uczony (…) — Ezechiel II, 8. [przypis tłumacza]

nie godzi się (…) czynić (…) zła, aby (…) osiągnąć (…) dobro — Rz 3, 8. [przypis tłumacza]

niejako drożąc się — jak swawolna dziewczyna z kochankiem. [przypis tłumacza]

Niejeden (…) zostawi może u nas swoje skrofuły — królom francuskim przypisywano władzę leczenia skrofułów za pomocą dotknięcia. [przypis tłumacza]

Niejedna, która ceniła więcej swój honor nad życie (…) — por. Augustyn z Hippony, O kazaniu Pana na Górze , I, 16. [przypis tłumacza]

niejedno już powiedzieliśmy dla przypodobania się obywatelom — tzn. ludowi. Tak na przykład wnet po upadku Czterystu postawił Kritias w porozumieniu z Teramenesem wniosek skasowania banicji Alkibiadesa i towarzyszy z nim skazanych. On postawił wniosek, by zdradzieckiego Frynichosa, jednego z głównych przedstawicieli Czterystu, który padł z ręki żołdaka jeszcze przed skasowaniem Rady Czterystu, po śmierci oddać pod sąd. Uznano go winnym, majątek skonfiskowano, dom zburzono, trupa wykopano i wyrzucono za granicę (zdrajcy nie chowa się w ziemi ojczystej). Wyrok przeciw niemu wyryto na słupie, a morderców jego uznano za dobroczyńców ludu. [przypis tłumacza]

Nie jest rzeczą dobrą, by ten, kto stanowi prawa, wykonywał je… — jeszcze jeden dowód na to, że Russo jest przeciwnikiem kumulacji władz w jednym podmiocie. Naród powinien być prawodawcą i nikt inny nie może sprawować tej władzy — wykonywanie praw jednak można i należy powierzyć innym organom. [przypis tłumacza]

nie każdemu jest dano przemieszkiwać w Koryncie — Non omnibus licet adire Corinthum (Horacy, Epistolae, I, 17). [przypis tłumacza]

Niektóre jeno nieliczne twierdzenia przyjmowane przez geometrów (…) — cały prawie ustęp o sądach matematycznych wszedł do II wyd. Krytyki z Prolegomenów Kanta' zob. przekład polski tego dziełka, przez R. Piątkowskiego, s. 16–18. [przypis tłumacza]

Niektóre prawa próbowały ująć w reguły ustaw i sprawiedliwości takie dobrowolne zgony (…) — Valerius Maximus, Factorum et dictorum memorabilium, II, 6, 7. [przypis tłumacza]

niektórzy czosnkiem żywią koguty przed walką — w miesiącu Poseideonie (grudzień – styczeń; szósty miesiąc roku attyckiego) odbywały się w teatrze Dionizosa w Atenach walki kogutów, czasem zaopatrzonych w ostrogi. Bogaci ludzie też chętnie urządzali sobie takie widowiska u siebie. Walki kogutów były zresztą ulubionym widowiskiem i odbywały się przez cały rok w szynkach, lokalach zabawowych, na placach itd. (W tym samym celu hodowano też i przepiórki). Obok czosnku używano i innych środków podżegających zapał ptaków do walki. Zwyciężony kogut stawał się własnością zwycięzcy, tj. właściciela zwycięskiego koguta. Właściciel otrzymywał nadto wieniec i gałązkę palmową; w późniejszych czasach także i pieniądze stanowiły nagrodę. [przypis tłumacza]

niektórzy dochodzą do władztwa krajem — Farinelli (1705–1782) śpiewak włoski, władał formalnie Hiszpanią pod Ferdynandem VI. [przypis tłumacza]

niektórzy z prytanów — prytanowie kierują obradami zgromadzenia i poddają wnioski pod głosowanie. [przypis tłumacza]

nieledwo wczoraj został […] obywatelem — zarzut cudzoziemskiego pochodzenia był stereotypowy w Atenach, dumnych ze swej „autochtonii” i skąpych w udzielaniu obywatelstwa. W ogóle w kalumniowaniu starożytni nie krępowali się zupełnie i mieli stały swój słownik, dlatego trzeba być ostrożnym. [przypis tłumacza]

nie licząc Idumejczyków — w IV, VI, 1, Flawiusz pisze, że Idumejczycy „wrócili do siebie”; w IV, IX, 11, znów ich widzi w Jerozolimie. Tak samo i w powyższym ustępie. [przypis tłumacza]

Nie, list jest do Oronta — Celimena widzi, iż sztuczka się udała: przeprowadzi ją teraz konsekwentnie do końca. [przypis tłumacza]

Niels Juul — sławny admirał duński, pogromca Szwedów w kilku stanowczych bitwach. [przypis tłumacza]

nie ma być pogrzebany w Attyce — trupa zdrajcy nie grzebie się w Attyce. [przypis tłumacza]

nie mając jeszcze lat dwudziestu, pragnął zająć wybitne stanowisko w państwie… — przy 18 latach jest Ateńczyk pełnoletni, ale naturalnie naiwnością jest myśleć o wysokiej karierze politycznej w wieku poborowym, kiedy się jest wciągniętym na listę poborową. [przypis tłumacza]

Nie mają świadków; ci — Tj. żydzi będący świadkami religii chrześcijańskiej. [przypis tłumacza]

nie mają w tym jednakich poglądów —- mowa tu o tomistach, którzy trzymali z jezuitami jedynie przeciw jansenistom. [przypis tłumacza]

Nie mam przyjaciół (ku waszej korzyści) — Zdanie to wykreślone w rękopisie pozostaje w związku z następującym paragrafem [przypis tłumacza]

nie ma najmniejszej różnicy między prośbą o złoto, srebro, jedynowładztwo, a prośbą o walkę lub grę w kości… — kto prosi o jakieś materialne dobro, nie może wiedzieć, czy spełnienie jego prośby nie ściągnie nań nieszczęścia, prosić o złoto nie znaczy prosić o szczęście: tak prosić jest równie głupio jak prosić o walkę, zamiast o zwycięstwo. [przypis tłumacza]

Nie ma nic brzydszego nad przyjaźń wilczą — wedle bajki Ezopa zostały owce oszukane przez wilki, udające przyjaźń. Wilczą nazywali Grecy tę przyjaźń, która budziła podejrzenie. [przypis tłumacza]

Nie ma nic tak słodkiego (…) bez nieszczęść i utrapień — Cyceron, Rozmowy tuskulańskie, I, 26. [przypis tłumacza]

Nie ma obawy, aby nie było czego mówić (…) przeciwnie, jestem w kłopocie, od czego mam zacząć — stały zwrot retoryczny, którym mówca podkreśla obfitość materii; datuje się od Pindara. [przypis tłumacza]

Nie ma (…) potrzeby ucierania zadka (…) rozum masz nad lata — Drwiny z dialektyki scholastycznej. [przypis tłumacza]

nie masz bardziej niebezpiecznego niż teatr (…) tak dobrze odmalowane na scenie — W ustępie tym Pascal ma na myśli Corneille'a. [przypis tłumacza]

Nie masz jakiej fotografii — tryb dialogu został przez Prousta wprowadzony w ramach poprawek. [przypis tłumacza]

nie ma tam dość wody dla naszych ablucji — Usbek ma na myśli Wenecję. [przypis tłumacza]

Nie ma uczciwej kobiety, która by nie była znudzona swoim stanem — jest to prawie dosłownie powtórzona jedna z maksym La Rochefoucauld. [przypis tłumacza]

Nie ma wątpienia, iż wie przynajmniej że jest — Kartezjusz. [przypis tłumacza]

Niemcy zowią go macochą… — bratki, po niemiecku Stiefmütterchen. [przypis tłumacza]

niemiec, niemczyk — Żyd, ubierający się i zachowujący się po świecku, asymilator. [przypis tłumacza]

niemiec, niemczyk — Żyd ubierający się i zachowujący się po świecku, asymilator. [przypis tłumacza]

Nie. Miłość, jaką czuję dla tej młodej wdowy — Czujemy, jak na wzmiankę o Celimenie Alcest mięknie, jak podrażnienie jego ustępuje miejsca tkliwości. [przypis tłumacza]

nie mógł też wiedzieć tego całkowicie a priori — w wielu wydaniach znajdujemy tu mylne wyrażenie: „całkowicie a posteriori”. [przypis tłumacza]

nie mogę z przyjemnością patrzyć na uzbrojonych — wojska obywatelskie są dla tyrana niepewne. Doświadczył tegoż Dionizjusz I z początkiem swej kariery tyrańskiej. Później wojska obywatelskie w jego armii nie dostawały broni w mieście, lecz dopiero po wyruszeniu w pole. [przypis tłumacza]

nie mogliśmy ich ani zabrać, ani pogrzebać — pogrzebać towarzysza-żołnierza jest najświętszym obowiązkiem. [przypis tłumacza]

nie mogli snadniej pustelnicy Tebaidy (…) powściągnąć swej wszetecznej pożądliwości (…) jak czyniąc to (…) trzydzieści razy dziennie — Klasztor św. Wiktora miał opinię, iż obserwowano [tj. zachowywano; red. WL] tam śluby czystości jeno in quantum potest humana fragilitas pati. [przypis tłumacza]

nie możemy nic zgoła rozumieć — „nihil intelligere possumus”. Ewald 91, Kirchmann 43, Saisset 341, Appuhn 276, Elwes 39, White 59 i Boyle § 107 rozumieją to tak, że nic nie możemy rozumieć. Natomiast Stern 59 i Gebhardt § 107 przekładają: „nichts davon”, tj. nie możemy nic rozumieć w sprawie rozumu. Z dalszego ciągu wynika, że chodzi tu o stwierdzenie istnienia faktu rozumowania. [przypis tłumacza]

nie możemy określić realnie… — słowa: „realnie (…)” do „(…) uczynić zrozumiałą” są dodatkiem drugiego wydania. [przypis tłumacza]

nie może odróżnić od swojej woli — dlatego, że ta wola jest właśnie tym jego „ja” najwewnątrzniejszym i istotnym, które pozostaje po odciągnięciu wszystkiego, co zjawiskowe, jako ἕν καὶ πᾶν, jako rzecz sama w sobie. Tu potrąca już Schopenhauer o swoją metafizykę, jak to czytelnik kilkakrotnie mógł zauważyć w ciągu czytania rozprawy; zob. szczególnie rozdz. V., a także Wstęp, rozdz. 2. [przypis tłumacza]

Nie można, Ateńczycy, nie można — powtarzanie pierwszych wyrazów zdania jest najczęstszą figurą krasomówczą u Demostenesa. [przypis tłumacza]