Przypisy

kurant — melodia wygrywana regularnie przez zegary co kwadrans, co pół godziny lub godzinę. [przypis redakcyjny]

kuranty — śpiewki, przyśpiewki przy kielichu. [przypis redakcyjny]

kurant (z fr.) — melodię. [przypis redakcyjny]

kur — AnykŠt. „ką”. [przypis redakcyjny]

kuratorów — [B.lm:] opiekunów, dozorców. [przypis redakcyjny]

kurdesz — jedna z nazw (pochodzenia tureckiego) popularnej w Polsce w XVIII w. pieśni biesiadnej. Franciszek Bohomolec napisał tekst z refrenem „Kurdesz, kurdesz nad kurdeszami”. Według Boy'a, miała to być ulubiona piosenka Włodzimierza Tetmajera. [przypis redakcyjny]

kurdygarda a. kordygarda — strażnica wojskowa. [przypis redakcyjny]

kurę stroić — nadskakiwać, starać się o względy (franc.: faire la cour). [przypis redakcyjny]

Kurek — nazwa, dotąd niewytłumaczona, spokrewniona może z łotewską nazwą „boga pól i zbóż”, cerokla, wskazująca na pędy roślinne, postawione pod opiekę jego. W każdym razie odpowiadają kurk i cerokl „żytnim” babom, dziadom, wilkom, świniom, kozom itd. albo snopom szczęścia itp. innych narodów europejskich, tj. demonom zbożowym, sprawiającym żyzność, a kryjącym się na rogu pola, pod kamyczkiem lub w ostatnim snopie, zżętym uroczyście, upstrzonym i obwożonym solennie. Z pruskim kurkiem i łotewskim ceroklem łączymy żmudzką (Stryjkowskiego) kruminę kłosów, tj. zarośl ich; warto zauważyć, że nazwy łotewskie i litewska stykają się w innym, przenośnym znaczeniu (cerokli: ząb trzonowy, kruminas toż samo). [przypis redakcyjny]

kurek — w strzelbie skałkowej, używanej jeszcze w pierwszej połowie XIX w., część zamka zaopatrzona w krzemień; za pociągnięciem cyngla krzesała iskry, które udzielały ognia prochowi rozsypanemu na panewce, a przezeń — nabojowi. [przypis redakcyjny]

kurek żadny nie obudzi — [kurek:] kogut; [nie obudzi, bo] takie będą pustki w domu. [przypis redakcyjny]

kureń (z ukr.) — lepianka, chata dymna albo kurna (od: kurzyć); przekład Kitowicza nie jest dokładny. [przypis redakcyjny]

kurencją — [miały] obieg. [przypis redakcyjny]

kurfirst — elektor, książę niemiecki, mający prawo głosu przy wybierania cesarza. [przypis redakcyjny]

kurfistrz brandoburski — Fryderyk Wilhelm (1680–1688), kurfirst brandenburski, zw. elektorem wielkim. [przypis redakcyjny]

kurfurst (niem. Kurfürst) — elektor; tytuł tych panujących niemieckich, którzy niegdyś byli wyborcami cesarza. [przypis redakcyjny]

kurhanu — kurhanami nazywają na Ukrainie wyniosłości, kopce usypane ręką ludzką, według jednych dla celów wojennych, aby z ich wysokości śledzić ruchy skradającego się wroga, wedle innych dla celów orientacyjnych jako znaki drogowe, wedle zaś wiary ludu są to mogiły bohaterów. [przypis redakcyjny]

„Kurier” — „Kurier Warszawski”, popularna gazeta konserwatywnych sfer mieszczańskich i arystokratycznych w Warszawie (wychodziła od r. 1821). [przypis redakcyjny]

Kurio — wygnany z senatu rzymskiego jako stronnik i przyjaciel Cezara, z nim się połączył i pierwszy go zachęcił do przejścia Rubikonu, co było powodem wojen domowych. Ma tu odcięty język, którym dał tak złą radę. [przypis redakcyjny]

kur — kogut; nocne pianie koguta miewało w mitologii ludowej (nie jedynie zresztą) znaczenie magiczne, w szczególności trzecie, nad ranem. [przypis redakcyjny]

kurmacher — słowo niemieckie, urobione przez poetę na wzór francuskiego faire la cour: nadskakiwać, ubiegać się o względy. [przypis redakcyjny]

kurnik — pogardliwie: zamek; gra słów: okurzywszy (prochem) kilka kurników. [przypis redakcyjny]

Kurów — miejscowość znajdująca się w pobliżu Puław. [przypis redakcyjny]

kuropatniczek (daw.) — pieszczoch (karmiony kuropatwami). [przypis redakcyjny]

kuropłoch — obelga wobec Osmana. [przypis redakcyjny]

kurpie — łapcie, chodaki. [przypis redakcyjny]

kurpie — łapcie, chodaki z łyka. [przypis redakcyjny]

kursal (z niem.: Kursaal) — dom zdrojowy. [przypis redakcyjny]

kurs — kurs literatury słowiańskiej Cypriana Roberta w zastępstwie Mickiewicza. [przypis redakcyjny]

kur (starop.) — kogut. [przypis redakcyjny]

kursu — biegu, czasu urzędowania. [przypis redakcyjny]

kursz — rodzaj skóry. [przypis redakcyjny]

kurta — pies z obciętym ogonem (aluzja do płaszczyka uczniów szkól pijarskich). [przypis redakcyjny]

kurta — pies z uciętym ogonem, zwł. kundel. [przypis redakcyjny]

kurtę kroić — dać komuś nauczkę. [przypis redakcyjny]

kurucy — też: kuruczi, powstańcy, stronnicy Tökölego; stronnicy cesarza zwali się 1abanczi. [przypis redakcyjny]

kurzej — kura, która pieje, a jaj nie znosi. [przypis redakcyjny]

kurzeń — oddział kozacki. [przypis redakcyjny]

kurzyniec (daw.) — kurnik. [przypis redakcyjny]

ku śmiechu skłonione — skłonne do śmiechu. [przypis redakcyjny]

Kusiwszy się kilkakroć o nie — spróbowawszy ich kilka razy atakować. [przypis redakcyjny]

kussina — lekarstwo na tasiemce wyrabiane ze sproszkowanych kwiatów krzewu kusso. [przypis redakcyjny]

kustodium (łac.) — naczynie do przechowywania konsekrowanej hostii. [przypis redakcyjny]

kustoszem — stróżem. [przypis redakcyjny]

kusy — krótki. [przypis redakcyjny]

kusza — broń podobna do łuku, zwykle napinana za pomocą korby. [przypis redakcyjny]

kusza żelazna — żelazo, samołówka. [przypis redakcyjny]

kuszcz — krzak, krzew. [przypis redakcyjny]

kuszcz (z ukr.) — krzew, krzak. [przypis redakcyjny]

kuszetka (z fr. couchette) — tu w zn. kanapka, kozetka. [przypis redakcyjny]

kusztyk a. kulawka — kieliszek bez nóżki, z którego trzeba wypić od razu całą zawartość. [przypis redakcyjny]

kuszyk — kufel, puchar. [przypis redakcyjny]

kutia — kasza z makiem i z miodem. [przypis redakcyjny]

kutnarski (daw.) — podły, kiepskiej jakości. [przypis redakcyjny]

kutner (z fr.) — kosmatość na suknie, włos. [przypis redakcyjny]

kuty (daw.) — czyny, dzieła. [przypis redakcyjny]

kuźnik (starop.) — kowal. [przypis redakcyjny]

kuzynek zająca — Królikowski, wydawca Dnia Dzisiejszego. [przypis redakcyjny]

kwadrant — dawny przyrząd astronomiczny. [przypis redakcyjny]

kwadrować — odpowiadać, pasować. [przypis redakcyjny]

kwadrować — szykować. [przypis redakcyjny]

kwadryga — zaprzęg czterokonny. [przypis redakcyjny]

kwadryga (z łac.) — rydwan zaprzężony w cztery konie „w poręcz”, tj. jeden przy drugim. [przypis redakcyjny]

kwap — pierze. [przypis redakcyjny]

kwarantanna — miejsce i czas przymusowego pobytu osób lub zwierząt przyjeżdżających z kraju dotkniętego jakąś chorobą zakaźną. [przypis redakcyjny]

kwarantanna — tu przenośnie: długi okres czekania. [przypis redakcyjny]

kwarciany — opłacany z kwarty, tj. czwartej części (kwarty) dochodu z dóbr królewskich. [przypis redakcyjny]

kwartana (starop.) — febra co 4 dzień. [przypis redakcyjny]

kwarta — ok. 1,125 litra. [przypis redakcyjny]

kwartniczka — półgroszek, może i czwarta część kwarty. [przypis redakcyjny]

kwatera — działka w ogrodzie. [przypis redakcyjny]

kwaterki — cztery działki. [przypis redakcyjny]

kwater — pardon. [przypis redakcyjny]

kwatery — mieszkania, gospody. [przypis redakcyjny]

kwefów — zasłon, woalek. [przypis redakcyjny]

kwef (z franc. coiffe) — chusta, zasłona, welon. [przypis redakcyjny]

kwerele (daw., z łac.) — skargi. [przypis redakcyjny]

kwerenda — poszukiwanie. [przypis redakcyjny]

kwerendy — poszukiwania, badania. [przypis redakcyjny]

kweres (z łac.) — badanie, rwetes. [przypis redakcyjny]

kwestor — w starożytnym Rzymie urzędnik zarządzający skarbem państwa. [przypis redakcyjny]

kwesty (starop.) — zabiegi, środki. [przypis redakcyjny]

kwiat chorobliwy wyradza w płaszczki, nie w prawdziwe śliwy — Myśl tego porównania jest taka: wola ludzka jest z natury dobrą, ale zmysłowe popędy wciągają ją do złego. [przypis redakcyjny]

kwiat ten — To jest mistyczna niebieska róża, pod której symbolem wyobrażony tu jest przez poetę raj, czyli miejsce pobytu błogosławionych, a liście jej wyobrażają, każdy z osobna, osobne dusze tychże błogosławionych. [przypis redakcyjny]

kwiaty — dziś popr. forma N. lm: kwiatami. [przypis redakcyjny]

kwiaty kołysane sycą powietrze swej treści przymiotem — Ta czysta, od Boga na początku w sercach ludzi zaszczepiona wola, nasienie dobra i szczęścia, do których człowiek na początku stworzenia był przeznaczonym, jeszcze na ziemi bez przerwy zasiewa. Ta alegoria przez głębsze wczytanie się w słowa tekstu jeszcze więcej staje się jasną. [przypis redakcyjny]

kwiat — zapewne muszkatołowy. [przypis redakcyjny]

kwiat złotej liliej — tj. godło Francji, gdyż królowie francuscy używali herbu lilii. [przypis redakcyjny]

Kwietnią Niedzielą — Niedzielą Palmową, poprzedzającą Wielkanocną. [przypis redakcyjny]

kwindecz (z wł. quindici) — piętnaście. [przypis redakcyjny]

Kwinsaj — może miasto Nankin w Chinach. [przypis redakcyjny]

Kwirynał — jedno z siedmiu wzgórz rzymskich; od r. 1870 nazwa siedziby królów włoskich. [przypis redakcyjny]

kwitować (daw.) — darować. [przypis redakcyjny]

kwity poborowe — kwity poborowe wydawał poborca uchwalonego przez sejm podatku od łanu. [przypis redakcyjny]

kwoli (daw.) — dla. [przypis redakcyjny]

kwoli — dla; archaiczna forma pochodząca ze skrócenia wyrażenia „ku woli”. W formie skróconej: gwoli, kwoli lub k'woli. [przypis redakcyjny]

kwoli (starop.) — ze względu na, z powodu. [przypis redakcyjny]

kwoli temu (starop.) — z powodu tego, dla tego; temu wieku: chodzi tu o dzieci. [przypis redakcyjny]

kwotę — ilość. [przypis redakcyjny]

kyanejskie progi (łac. Cyaneae) — skaliste wyspy na Morzu Czarnym przy Bosforze. [przypis redakcyjny]