Dawny ustrój i rewolucja

tłum. Władysław Mieczysław Kozłowski

czytaj online

Pobieranie e-booka

Wybierz wersję dla siebie:

.pdf

Jeśli planujesz wydruk albo lekturę na urządzeniu mobilnym bez dodatkowych aplikacji.

.pdf

.epub

Uniwersalny format e-booków, obsługiwany przez większość czytników sprzętowych i aplikacji na urządzenia mobilne.

.epub

.mobi

Natywny format dla czytnika Amazon Kindle.

.mobi

inne formaty

Jest to najświetniejszy i najniebezpieczniejszy z narodów europejskich, stworzony po to, aby kolejno stawać się przedmiotem podziwu, nienawiści, litości, zgrozy, lecz nigdy obojętności — pisze Aleksis de Tocqueville o Francuzach w Dawnym ustroju i rewolucji.

Dawny ustrój i rewolucja (L'Ancien Régime et la Révolution) to filozoficzny esej polityczny autorstwa Alexisa de Tocqueville’a, poświęcony rewolucji francuskiej, a opublikowany po raz pierwszy w 1856 roku. Autor, dysponujący doświadczeniem politycznym zdobytym po 1848 r., badał genezę wydarzeń, które w roku 1789 i kolejnych latach wstrząsnęły Francją i całą Europą. Jak zauważa w przedmowie do opisywanego tutaj tomu, czas, w którym przyszło mu żyć, pozwala na właściwy dystans wobec badanych zjawisk — dość daleko od rewolucji, by jedynie słabo odczuwać namiętności jej twórców, a zarazem dostatecznie blisko, by zrozumieć jej ducha.

Początek dzieło de Tocqueville’a traktuje o następującym paradoksie: chociaż Francja była krajem najbardziej zaawansowanym politycznie, jako pierwsza przeżyła wielką rewolucję, rzucającą wyzwanie porządkowi społecznemu. Kiedy zrównanie pomiędzy klasami zaczęło być coraz bardziej widoczne, rywalizacja między mieszczaństwem a szlachtą stała się nie do zniesienia. Zasady społeczeństwa feudalnego weszły zatem w konflikt z wyrównaniem warunków życia pomiędzy poszczególnymi stanami. To zrównanie było tym silniejsze, że monarchia absolutna wymazała lokalne partykularyzmy. Kolejne rozdziały książki skoncentrowane są na drugiej pozornej sprzeczności, zawartej w istocie rewolucji: centralizacja jest tak naprawdę dziedzictwem dawnego porządku, a rewolucja, która częściowo zniszczyła instytucje starego reżimu, wznowiła i zaakcentowała centralizację, będącą naturalnym faktem w demokracji. Jak zauważa de Tocqueville, centralizacja jest jedyną częścią struktury dawnego porządku, która przetrwała rewolucję.

Rewolucja francuska — pęknięcie czy ciągłość instytucjonalna? Na to zasadnicze pytanie próbuje odpowiedzieć badacz w Dawnym ustroju i rewolucji. Pokazuje, że rewolucja 1789 r. nie była przerwą w historii Francji. Jego zdaniem jej korzenie tkwią głęboko w starym porządku politycznym, wywodzącym się z monarchii absolutnej, a nawet z feudalizmu. Alexis de Tocqueville wnosi zatem nową perspektywę, widząc rewolucję nie jako zerwanie, ale jako zwieńczenie trwającego od wieków procesu, którego zakończeniem jest centralizacja państwa. Autor tłumaczy tę ciągłość dwoma uzupełniającymi się zjawiskami: na poziomie instytucjonalnym przedrewolucyjna Francja charakteryzuje się stopniowym kwestionowaniem autorytetu szlachty przez państwo (np. poprzez wzrost władzy urzędników królewskich). Z drugiej strony, na płaszczyźnie wartości, pojawia się indywidualizm socjologiczny, który umieszcza pojedynczego obywatela, a wraz z nim pojęcie równości, w centrum moralnych i politycznych trosk (nie do przecenienia jest tutaj, zdaniem autora, rola filozofów i literatów). To zbieżność tych dwóch logik sprawia, że nierówność warunków życiowych staje się coraz trudniejsza do przyjęcia, a rewolucja jest nieuchronną konsekwencją społecznego niezadowolenia. De Tocqueville dochodzi do wniosku, że postęp równości poprzedzał rewolucję francuską — jest to jedna z jej przyczyn, a nie konsekwencji.

Dodatkowym walorem Dawnego ustroju i rewolucji są bogate cytaty, pochodzące z dokumentów badanych przez autora — pozwalają one Czytelnikowi wejść głębiej w atmosferę francuskiej prowincji, przepełnionej urzędnikami zarządzającymi faktycznie państwem, oraz zrozumieć lepiej motywy, towarzyszące opisywanym zdarzeniom i kierujące bezlitosnym rewolucyjnym mechanizmem.

Spis treści:

Przedmowa tłumacza

Księga pierwsza

Księga druga

Księga trzecia

Ta książka jest dostępna dla tysięcy dzieciaków dzięki darowiznom od osób takich jak Ty!

Dorzuć się!

O autorze

Alexis de Tocqueville

Ur.: 29 lipca 1805 w Paryż
Zm.: 16 kwietnia 1859 w Cannes
Najważniejsze dzieła:: Dawny ustrój i rewolucja (1856)

Wicehrabia Alexis Henri Charles de Clérel de Tocqueville (urodzony 29 lipca 1805 roku w Paryżu, a zmarły w Cannes 16 kwietnia 1859) był francuskim filozofem, politykiem, historykiem, prekursorem socjologii, prawnikiem i urzędnikiem. Francuski historyk socjologii, Raymond Aron, akcentuje wkład de Tocqueville’a w rozwój socjologii jako istotny do tego stopnia, że można by uznać Francuza za jednego z pierwszych ,,nieuczestniczących obserwatorów społeczeństwa”.

Autor zaliczany jest do grona najważniejszych historyków i badaczy klasycznej myśli liberalnej oraz konserwatywnej, zwolennika i znawcę młodej demokracji przedstawicielskiej, a zarazem wczesnego krytyka jej niesprawności i degeneracji.

Urodzony w Paryżu Alexis de Tocqueville należał do arystokratycznej rodziny, wspierającej monarchię Burbonów. Dzieciństwo spędził w stolicy Francji. Od 1820 roku pozostawał pod silnym wpływem autorów takich, jak Montesquieu, Voltaire, Rousseau i Buffon; lektury te skłoniły go do odejścia od wartości, w których dorastał, i skupienia się na schyłku arystokracji oraz pojawieniu się liberalnej demokracji. W latach 1820-1823 de Tocqueville studiował w Metzu, w 1826 r. ukończył studia prawnicze w Paryżu, a rok później uzyskał nominację na sędziego w Wersalu, gdzie jego ojciec był prefektem.

Rewolucja 1830 r. wywołała u de Tocqueville’a silny kryzys duchowy i polityczny; rozdarty między lojalnością wobec poprzedniego króla, zgodną z ideałami rodzinnymi, a chęcią poparcia nowego monarchy, bliższego jego liberalnym ideom autora, ostatecznie związał się z nowym reżimem. W kwietniu 1831 r. wysłano go do Stanów Zjednoczonych, gdzie przebywał do marca następnego roku. Podczas tej wizyty uwagę autora przykuła nie tylko organizacja systemu penitencjarnego, ale przede wszystkim niezwykłe amerykańskie zrównanie społeczne, zatem brak przywilejów wynikających z urodzenia oraz możliwość równego startu dla wszystkich w rywalizacji społecznej. Pokłosiem tych obserwacji było najważniejsze dzieło Alexisa de Tocqueville’a, O demokracji w Ameryce (De la démocratie en Amérique), opublikowane po francusku w dwóch częściach w latach 1835 i 1840.

Pomiędzy rokiem 1833 a 1835 autor odbył dwie podróże do Anglii, a w 1835 ożenił się z Angielką, Mary Mottley (1789-1864), którą poznał w Wersalu jeszcze przed rewolucją 1830 roku. Następnie de Tocqueville podróżował po Szwajcarii. W 1837 kandydował w wyborach parlamentarnych w okręgu Valognes, w departamencie Manche, jednak nie został wybrany; dwa lata później zdobył mandat poselski w tej samej dzielnicy. Za swoją pracę intelektualną i społeczną uzyskał duże uznanie, a w 1832 r. stał się członkiem Akademii Francuskiej.

Po rewolucji 1848 r. de Tocqueville przeciwstawiał się radykalnemu i socjalistycznemu zwrotowi rewolucji francuskiej, przestraszony ewentualnością powrotu rewolucyjnego terroru. W 1849 r. pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych w rządzie Odilona Barrota. Zbliżając się do nurtu liberalnych katolików, starał się uniknąć francuskiej interwencji przeciwko Republice Rzymskiej, jednak próba pojednania między papieżem a rzymskimi liberałami okazała się daremna. Krytyczny wobec tej sprawy de Tocqueville został zmuszony do rezygnacji, a nawet na krótko aresztowany w twierdzy Vincennes; po zwolnieniu wycofał się z życia publicznego, kontynuując swoje studia naukowe. W 1858 r. osiadł w Cannes, aby wyleczyć gruźlicę, i tam zmarł w wieku 53 lat w kwietniu 1859 r. Został pochowany we wsi noszącej jego imię.

Dla dzisiejszej nauki istotne znaczenie mają refleksje de Tocqueville’a, dotyczące konfliktu między wolnością i równością, korzyści z funkcjonowania samorządu i stowarzyszeń politycznych oraz relacji pomiędzy państwem a kościołem. W Dawnym ustroju i rewolucji (L'Ancien Régime et la Révolution) autor postawił ważną tezę: rewolucja stanowi zawsze kontynuację obalanego porządku politycznego, ponadto nie wybucha w momencie najgłębszego kryzysu, lecz wówczas gdy sytuacja poprawia się wolniej, niż oczekuje społeczeństwo.

Wśród innych ważnych Alexisa de Tocqueville'a warto wymienić: Quinze Jours au désert, Regards sur le Bas-Canada, Considérations sur la Révolution, Écrits et discours politiques, Écrits académiques, Souvenirs i Correspondance.

Po polsku ukazały się:

Dawne rządy i rewolucja (późniejsze przekłady zatytułowane Dawny ustrój i rewolucja), O demokracji w Ameryce, Wspomnienia' i Raport o pauperyzmie.