Dzisiaj aż 13,496 dzieciaków dzięki wsparciu osób takich jak Ty znajdzie darmowe książki na Wolnych Lekturach.
Dołącz do Przyjaciół Wolnych Lektur i zapewnij darmowy dostęp do książek milionom uczennic i uczniów dzisiaj i każdego dnia!

Szacowany czas do końca: -
Antoni Lange, Rym

Spis treści

    I
  1. II
  2. III
  3. IV
  4. V
  5. VI
  6. VII
  1. Góra: 1
  2. Odrodzenie: 1
  3. Poeta: 1 2
  4. Słowo: 1 2
  5. Sztuka: 1

Antoni LangeRym[1]

(Do jednej pani, która ganiła moje rymy zbyt proste)

I

1
A więc nie lubi Pani mych rymów zbyt prostych?
Wolałabyś, by pieśń ma dźwięczała niezwykle,
Świecąc jako potrójnie złocony akrostych[2]
Rymy powiązanymi w niespodziane cykle.
5
Prawda, rym jest dla pieśni, czym dla mózgu czerep,
Co myśl okrywa ludzką jak perłę szczeżuja[3],
Rym to niebo i słońce, to piekło i ereb[4]:
W nim muzyka istnienia jakby echem buja.
Im melodia bogatsza, pierś oddycha szerzej —
10
I promienistsze barwy w rymów hiacyncie —
A pieśniarz, mknąc ku górze do niebieskich wierzej,
Zda się wołać słuchaczom: «Płyńcie za mną, płyńcie!»
Bo rym, gdy z niespodzianych, rzadkich sylab splecion,
Zda się, że treść natury lepiej uwypukli!
15
Jak potęgę wzburzonych fali morskiej wrzecion
Gromada nimf, złocistych od złocistych pukli.

II

Tak! Rym czasem ma szczęki kutych w ogniu żelaz,
A czasem niby echo jakichś wspomnień rajskich;
Czasem, zda się, jak bogów pełna Anafielas[5]
20
Lub samotna pustynia proroków hebrajskich.
Są rymy, które dzwonią jak rycerski brzeszczot,
Są rymy, które huczą jak miedziane gongi,
Które tchną pocałunków zapachem i pieszczot;
Są, zda się, marmurowe jak greckie posągi,
25
Są rymy tak szalone, jak skoczne fandango[6];
Są, w których grób uśmiechu ślad ostatni zatarł;
Są, które pachną piżmem, żywicą, hidrangą[7],
Są, rzekłbyś, jako bogów widomy awatar[8].
Rym to wszystko: melodia, zapach i koloryt,
30
Myśl, forma, bicie serca. Słuchaj ty, co śpiewasz:
Niechaj z tych rond i ballad, sonetów, rifiorit[9]
Dusza wytryska, ale rymu nie lekceważ!
Tracisz mocy połowę, myśl od rymu dzieląc,
Bo czemuż zielenieje w rymie pól aksamit?
35
Huczy wicher, żeś gotów w duszy swej się przeląc?
Czemu przeszłość w nim żyje, jak w twierdzach piramid?
Przeto, że treść i forma są jak brat ze siostrą:
Niech ci żadne nie będzie jako pan lub murzyn,
I kiedy razem, skrzydła ku niebu rozpostrą,
40
Niech płyną jak dwa duchy dwu bliźniaczych drużyn.
Wiem! Kocham rym jak słodki upojenia kielich,
Potężny jak włócznia, cenny jako szmaragd,
Jasny jak kryształ, rzewny jako pieśni El…ych[10],
A tęczami płonący jak strugi katarakt.
45
Świat rymów jest tak dla mnie jak gotycki kościół,
Którego szczyt niebieskich — rzekłbyś — sięga posów[11];
Żyłem w nim, ale duch mój na dwoje się rozciął
I słucham teraz nowych niespodzianych głosów.

III

Poeta, SłowoPierś mi strawił zatruty mego wieku rozczyn —
50
Duch zmęczony, że sam by pragnął siebie przerość,
Tęskni dziś za spokojem zapomnianych wioszczyn,
Gdzie, pod lip starych cieniem, kwitnie złota szczerość.
Znudziły mnie zawroty tej abrakadabry[12]
Prostoty chcę, zieleni śród lasów i opól;
55
Nęcą mnie kraśne maki i niebieskie chabry,
Szmery wód, ciche szumy rokicin[13] i topól.
I chciałbym ksiąg zapomnieć, których czar mnie urzekł,
I stanąć odrodzony śród zielonych muraw,
I usiąść nad strumieniem w kole dobrych wróżek
60
Lub ulecieć nad pola jak swobodny żuraw.
I chciałbym, zapomniawszy pieśni kłamnych syren,
Wsłuchać się w tajemnicze borów Zendawesty[14],
I jak jaskółka spadać na prostaczy świren[15],
Lub kwitnąć jak na piaskach nadwiślańskich rdesty.
65
I tak chciałbym, z nieziemskich odrodzony przyczyn,
Pojąć pieśń, którą śpiewa dziś stuleciu ziemia.
Którą pszczół roje brzęczą śród gryk i koniczyn,
I którą szumią ludzkie ule i żeremia[16].
Bo wierzę, że w tych szumach żyje boża czeladź
70
Kwiatów, ptaków, motyli — i chciałbym balsami
Zapach łąk w serce przelać — i z wolna się wcielać
W treść istot, z którą w końcu duch się utożsami.
Chciałbym, by światło błysło w moich oczach ślepych,
Bym je zamknął na fałszu uwodzące złoto,
75
Bym, pojąwszy natury prostotę i przepych —
Jak ona lśnił przepychem naraz i prostotą.

IV

Niech mi nikt nie zarzuca, że pieśń moja pełza,
I żem opuścił rymów tęczowe Dżennaty[17],
Lecz moja dłoń pegaza swego sama kiełza:
80
Szukam ciszy, bo w ciszę duch mój nie bogaty.
Sztuka, Słowo, Odrodzenie, GóraKochałem perły rymów. Poznałem najrzadsze
Klejnoty mowy bogów i najsłodszy zapach
Ich kwiatów. Po czarownym pieśniarzy teatrze
Wędrowałem swobodnie, jak po znanych mapach.
85
Ale dzisiaj już rymy dobieram najprostsze,
Po Edenie[18] płaczący, jak po synach Rizpah[19]
Bo serce mi przebiło długich zwątpień ostrze
I spoglądam w tę stronę, gdzie odrodzeń wyspa.
Więc nie dziw się, że u mnie nie napotkasz częstych
90
Rymów, wyświątecznionych w brylantach i perłach:
Są, którzy gonią rzadkie rymy. Lecz ja drwię z tych,
Co to czynią. Jam pielgrzym, co wchodzi na Gierłach[20],
Więc rzucam wszystek ciężar — i chcę na gołoledź
Szczytu gór iść swobodny — z jedną tylko cytrą,
95
A duch jakiś mi szepce: «Poleć w górę, poleć!
I pożegnaj na wieki wszelką sztukę chytrą».

V

Tak, bo rym się bez trudu w poezję ularwi[21]:
Poezja dziś z swych wyżyn zeszła w nędzę dolin,
A każda ciemna fala uda falę Narwi,
100
I dzisiaj sztuka rymów, to nuta mandolin.
Jest tralala na wszystko — formuły, algebra —
W legiony dziś się rozrósł wierszopisów szereg,
I rymy leją gładko, niby wodę z cebra,
A łatwo tak, jakby to był walc lub oberek.
105
Są i dziś, którzy pieśni podniósłszy chorągiew,
Niepamiętni światowych złoceń i uszerścień[22],
W leśnej głuszy słuchają śpiewu makolągiew,
Szukając, gdzie natchnienia czarodziejski pierścień.
Chwała wam, o pieśniarze, bólu wychowańce,
110
Co bój toczycie z tłumem ciemnoty dziwożon
I znajdujecie w liliach jad, i krew w sielance;
Przed wami czcią przepełnion stoję i ukorzon.
Ale więcej jest takich, co jakoby chrząszcze
Brzęczą — rymy odwieczne przebrzmiałych kantylen,
115
Bo im już przerąbano od dawna te gąszcze,
Gdzie nad majakiem pieśni dzisiaj płacze Sylen[23].

VI

Nie lubię rzeczy łatwych. Lubię łamać granit,
Lubię słuchać, jak szumią oceanów larga[24],
Jak płaczą nad Tytanem chóry Oceanid[25],
120
Gdy Jowisz się nad nimi piorunami jarga[26].
Więc innej szukam drogi. Może pieśń upiększy
Rym, jaki nam gęślarze zostawili dzicy —
Pierwotni — lub ów pieśniarz najprostszy, największy,
Wojciech święty, co śpiewał o Bogarodzicy.
125
Albo śpiewać, jak niegdyś Imćpan Rey z Nagłowic,
Co nie znał rymów złotych ani dźwięcznych cytar,
Lecz duszę miał czującą i wzrok jak ostrowidz
I jędrnych słów na gładkość cukrzoną nie wytarł.
Lub dziwną stworzyć mowę: ni to wiersz ni proza,
130
I aby w tajemniczych prozy tej orkiestrach
Płynęła przeczuciowa mgieł mistycznych groza
I drgał podziw i zapał, śmiech i płacz, i przestrach.
Biały wiersz — cud nad cudy — lampa czarodziejska
Heksametr z ilionowych wzięty wykopalisk[27],
135
Jak pantera wygięta w skok — strofa alcejska[28]:
Oto, co dziś mnie nęci, niby wzrok odalisk[29].

VII

PoetaA ty, wieszczu, nim przyjdzie dni twoich odwieczerz,
W górę płyń, jako czujny ideału żniwiarz —
I waż, czyli wyroczne słowa swe wyrzeczesz —
140
I czy nakazem bożym wolę swą ożywiasz.
A kiedy się zabłąkasz śród życiowych bezdróż —
Pogardę miej dla chwały, dla śmiechów i zniewag,
I z żadną tu na dole nicością się nie zdruż[30]
Spokojny, jako z siebie świat rodzący śpiewak!

Przypisy

[1]

Rym — w żartobliwym tym wierszu poeta rozmyślnie spiętrzył rzadkie i dziwne wyrazy. [przypis redakcyjny]

[2]

akrostych — igraszka poetycka rozpoczynająca wiersze utworu od liter tak dobranych, by składały pewne słowa. [przypis redakcyjny]

[3]

szczeżuja — w pierwotnym znaczeniu: skorupa (np. małża). [przypis redakcyjny]

[4]

ereb (mit. gr.) — świat podziemny, otchłań. [przypis redakcyjny]

[5]

Anafielas — wyobrażenie wzięte rzekomo z mitologii litewskiej, wprowadzone głównie przez J. I. Kraszewskiego: góra, na której spoczywa niebo, a w której gajach przebywają bogowie i dusze szczęśliwe. [przypis redakcyjny]

[6]

fandango — hiszpański taniec narodowy. [przypis redakcyjny]

[7]

hidranga — roślina z gatunku skalnic. [przypis redakcyjny]

[8]

awatar — w hinduskiej filozofii wcielenie bóstwa. [przypis redakcyjny]

[9]

rifioriti — włoska nazwa ozdobników w muzyce lub wierszu; wyszukana forma poetycka. [przypis redakcyjny]

[10]

El…y — pseudonim Adama Asnyka. [przypis redakcyjny]

[11]

posowa — pułap, sklepienie. [przypis redakcyjny]

[12]

abrakadabra — zaklęcie z tajemnic gnostycyzmu. [przypis redakcyjny]

[13]

rokicina — wierzba karłowata, rosnąca nad wodami i na mokradłach. [przypis redakcyjny]

[14]

ZendawestaAvesta, święta księga Wschodu (Parsów) zawierająca objawienie Zaratustry, z komentarzem w języku zendzkim; tu w znaczeniu: hymny. [przypis redakcyjny]

[15]

świren, świeronek — śpichlerz, lamus. [przypis redakcyjny]

[16]

żeremia — osady bobrów. [przypis redakcyjny]

[17]

Dżennaty (arab. dżennet: ogród obsadzony drzewami) — raj, do którego wchodzą tylko prawowierni mahometanie. [przypis redakcyjny]

[18]

Eden (hebr.) — raj, kraina rajska. [przypis redakcyjny]

[19]

Rizpah — postać ze wschodnich legend. [przypis redakcyjny]

[20]

Gierłach — dziś raczej: Gerlach a. Gierlach położony w słowackiej części Tatr Wysokich najwyższy szczyt Tatr i całych Karpat, wznoszący się na wysokość 2655 m n.p.m. [przypis edytorski]

[21]

ularwić się — od larwa: maska; przybrać pozór. [przypis redakcyjny]

[22]

uszerścienie — umaszczenie (np. konia); od: szerść (dziś popr. forma: sierść). [przypis edytorski]

[23]

Syleny (mit. gr.) — demony przyrody (zbliżone do satyrów); należą do orszaku Dionizosa; przypisywano im zamiłowanie w pieśniach i grze na flecie. [przypis redakcyjny]

[24]

largo (wł.) — termin muzyczny oznaczający szeroką frazę, wolne tempo. [przypis redakcyjny]

[25]

Oceanidy — w mitol. grec. nimfy morskie, córy Oceana i Tetydy. [przypis redakcyjny]

[26]

jargać a. jargotać — hałasować. [przypis redakcyjny]

[27]

heksametr z ilionowych [tj. trojańskich] wzięty wykopalisk — heksametry Iliady Homera. [przypis redakcyjny]

[28]

alcejski a. alkajski — od Alkajosa (Alceusza) poety greckiego w VII w. przed Chr. [przypis redakcyjny]

[29]

odalisk — prawidłowo odalisek. [przypis redakcyjny]

[30]

zdrużyć się — stowarzyszyć się; zaprzyjaźnić się. [przypis redakcyjny]

15 zł

tyle kosztują 2 minuty nagrania audiobooka

35 zł

tyle kosztuje redakcja jednego krótkiego wiersza

55 zł

tyle kosztuje przetłumaczenie 1 strony z jęz. angielskiego na jęz. polski

200 zł

tyle kosztuje redakcja 20 stron książki

500 zł

Dziękujemy za Twoje wsparcie! Uzyskujesz roczny dostęp do przedpremierowych publikacji.

20 zł /mies.

Dziękujemy, że jesteś z nami!

35 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na opłacenie jednego miesiąca utrzymania serwera, na którym udostępniamy lektury szkolne.

55 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na nagranie audiobooka, np. z baśnią Andersena lub innego o podobnej długości.

100 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na zredagowanie i publikację książki o długości 150 stron.

Bezpieczne płatności zapewniają: PayU Visa MasterCard PayPal

Dane do przelewu tradycyjnego:

nazwa odbiorcy

Fundacja Wolne Lektury

adres odbiorcy

ul. Marszałkowska 84/92 lok. 125, 00-514 Warszawa

numer konta

75 1090 2851 0000 0001 4324 3317

tytuł przelewu

Darowizna na Wolne Lektury + twoja nazwa użytkownika lub e-mail

wpłaty w EUR

PL88 1090 2851 0000 0001 4324 3374

Wpłaty w USD

PL82 1090 2851 0000 0001 4324 3385

SWIFT

WBKPPLPP

x
Skopiuj link Skopiuj cytat
Zakładka Istniejąca zakładka Notka
Słuchaj od tego miejsca