„Podniosłem wszystkie zmurszałe całuny leżące w trumnach; oddaliłem wzniosłą pociechę rezygnacji, jedynie po to, by sobie wciąż mówić: — Ach, przecież to tak nie było! Tysiąc radości zrzucono na zawsze w doły grobowe, a ty stoisz tu sam i przeliczasz je. Nienasycony! nienasycony! nie otwieraj całkowicie podartej księgi przeszłości!… Czyż nie dość jeszcze jesteś smutny?” — cytat z: Jean Paul (Jean Paul Friedrich Richter) Biographische Belustigungen unter der Gehirnschale einer Riesin. Eine Geistergeschichte (Rozrywki biograficzne pod czaszką olbrzymki. Opowieść o duchach). [przypis redakcyjny]

Dzień dzisiejszy — Zaduszki. [przypis redakcyjny]

nie bierz tata — jesteśmy w mieszkaniu księdza grecko–katolickiego; w w. 357 mowa o jego zmarłej małżonce. [przypis redakcyjny]

do tegoż kraju — do tego samego, tzn. pośmiertnego. [przypis redakcyjny]

jeszcze rano — jeszcze wcześnie. Porę akcji oznaczono niżej w w. 141: Pustelnik wszedł do Księdza tuż przed godz. 9 wieczór. Według prof. Pigonia związek chronologiczny miedzy cz. II a IV nie występuje dość jasno: w cz. II Widmo zjawia się na obrzędzie, kiedy już „przeszła północ” (w. 515), w cz. IV Pustelnik znika z plebanii właśnie o północy. Wynikałoby stąd, że akcja cz. IV rozgrywa się albo tego samego dnia, lecz wcześniej niż akcja cz. II, albo też nie tego samego roku. [przypis redakcyjny]

kitajka — rodzaj materii jedwabnej (pierwotnie chińskiej, skąd nazwa od Kitaj — Chiny), tafta. [przypis redakcyjny]

po smutkach wesele — w myśl starożytnego przysłowia: post nubila Phoebus — po chmurach słońce. [przypis redakcyjny]

nudno — w znaczeniu prowinc: przykro, smutno. [przypis redakcyjny]

żywot Heloizy — chodzi o poczytny wówczas romans J. J. Rousseau Nowa Heloiza. [przypis redakcyjny]

ogień i łzy Wertera — powieść J. W. Goethego Cierpienia młodego Wertera przedstawiała nieszczęśliwą miłość bohatera, zakończoną samobójstwem. [przypis redakcyjny]

Wzmianka nieścisła; jest to swobodny przekład wiersza nie Goethego, lecz K. E. Heitzensteina, a tylko na temat poddany przez utwór Goethego: Lotte bei Werthers Grabe (Lotta u grobu Wertera). Pieśń ta była bardzo rozpowszechniona w Niemczech. [przypis redakcyjny]

rozdejmijcie — rozewrzyjcie, roztwórzcie. [przypis redakcyjny]

trzy świece — według wyobrażeń ludowych trzy światła miały własność przyciągania zjaw duchowych. — Te trzy światła będą gasnąć po kolei same przez się co godzina (w. 709, 1126, wskazówka po w. 1281), zamykając trzy stopnie wyznań Gustawa. Tajemnicze ich gaśnięcie ma podkreślać nadprzyrodzony charakter zjawiska Pustelnika. Według wskazówki inscenizacyjnej przed tekstem, palą się dwie świece na stole i lampka przed obrazem, a zatem trzy światła. [przypis redakcyjny]

zagniewane… niebiosa — aluzja do śmierci samobójczej Pustelnika. [przypis redakcyjny]

lawy — tutaj: masy ciemności. [przypis redakcyjny]

śmierć wieczna — potępienie. [przypis redakcyjny]

tą śmiercią może ja umrę — według odtwarzanych tu wierzeń, duch błądzący nie wiedział, jaki nań padnie ostateczny wyrok losu. [przypis redakcyjny]

zawczasu zamyka się w grobie — popełnia samobójstwo. [przypis redakcyjny]

Młodości… Przeniknij z końca do końca! [w. 494–7] — czterowiersz wyjęty z Ody do młodości, która z powodów cenzuralnych nie została ogłoszona w tomiku Poezyj z r. 1882. [przypis redakcyjny]

do szkarłatu — tj. do władzy, szata szkarłatna (purpurowa) była symbolem władców. [przypis redakcyjny]

ludzkiej własności narowy — właściwości (lub: wady) natury ludzkiej. [przypis redakcyjny]

litaniją mówisz o Najświętszej Pannie — Matka słyszała z ust śpiącego imię ukochanej: Maria, i zrozumiała je inaczej. [przypis redakcyjny]

w jakieś tworzydło ocali — scali się w jakiś twór, utworzy jakąś postać. [przypis redakcyjny]

ojczyzna — tu w znaczeniu pierwotnym: ojcowizna. [przypis redakcyjny]

drzwi przemknięto — przemknąć, w znaczeniu prowinc., stałym u Mickiewicza: uchylić. [przypis redakcyjny]

drugie imię — była to zatem uczta weselna, drugi toast na cześć pana młodego. [przypis redakcyjny]

poparłem — popchnąłem, wytężyłem. [przypis redakcyjny]

anioł śmierci wywiódł… — wówczas to Gustaw–samobójca targnął się na swoje życie. [przypis redakcyjny]

niech, czego dotkniesz, przeleje się w złoto — według mit. gr. taką klątwą ukarali bogowie króla Midasa za nadmierną chciwość. [przypis redakcyjny]

Tag — rzeka w Hiszpanii; w jej piasku w starożytności znajdowano ziarenka złota. [przypis redakcyjny]

dotkliwa — wrażliwa, silnie odczuwająca. [przypis redakcyjny]

larwa — maska; postać o wyglądzie odrażającym. [przypis redakcyjny]

twego… — domyślne: męża. [przypis redakcyjny]

altarysta — ksiądz utrzymujący się z fundacji przywiązanej do jakiegoś ołtarza, później także: sługa kościelny, zakrystianin. [przypis redakcyjny]

oćma — tu: ciemności. [przypis redakcyjny]

sarańcza — szarańcza. [przypis redakcyjny]

Gustaw znika — tak jak znika duch z wybiciem godziny dwunastej, zwanej „godziną duchów”. [przypis redakcyjny]