Dzisiaj aż 13,496 dzieciaków dzięki wsparciu osób takich jak Ty znajdzie darmowe książki na Wolnych Lekturach.
Dołącz do Przyjaciół Wolnych Lektur i zapewnij darmowy dostęp do książek milionom uczennic i uczniów dzisiaj i każdego dnia!

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Szacowany czas do końca: -
Wanda Ewa Brzeska, Świat im się przeinaczył
  1. Antysemityzm: 1
  2. Dziecko: 1
  3. Krzywda: 1
  4. Morderstwo: 1
  5. Okrucieństwo: 1
  6. Pamięć: 1
  7. Rozpacz: 1
  8. Samobójstwo: 1
  9. Szaleństwo: 1 2
  10. Śmierć: 1
  11. Trauma: 1 2
  12. Wojna: 1
  13. Zagłada: 1 2
  14. Żyd: 1

Wanda Ewa BrzeskaŚwiat im się przeinaczył

I. „Caruso[1]

1
Cóż robić — nie pamięta przedwojennych czasów,
Gdy jako młody leśnik mieszkał w ciszy lasu.
Cóż robić — ani słowa powiedzieć nie umie
WojnaO tym, jak był żołnierzem w saperskiej[2] kolumnie.
5
A potem — na północy. Los się przeinaczył.
— Ach, przypomnijże sobie! Byłeś szyn spawaczem!
W mgle została różowa o zachodzie Wołga[3].
Tyś nad Wisłę chciał wracać. Tam ogień się czołgał.
«Eszelonem[4]» się wlokłeś, sypiałeś na bruku,
10
I dotarłeś — pamiętasz? — gdzieś do Buzułuku[5]
— Ach, jak mu to przypomnieć: «Człowieku, z Kirgizji[6]
Z bronią w ręku wróciłeś do polskiej dywizji!»
PamięćAch, jak mu to przypomnieć: «Córeczkęś miał, bracie!»
Jak biednemu przypomnieć, gdy pamięć zatracił!
15
Zbiera trawki wśród ruin, nieobecny, dumny:
«Carusem» jest dziś leśnik z saperskiej kolumny.

II. „Czarodziej”

Szaleństwo, Trauma, ZagładaA ten blady — to lekarz. Niegdyś ludzi badał,
Dzisiaj zamiast słuchawki — talię kart przykłada.
I za włosy się chwyta, na skroniach zwichrzone:
20
Tyle spraw ma na głowie, wszak dźwiga koronę…
Nie tę zwykłą, królewską: on jest «Czarodziejem»,
(Dlatego taki chudy, bo «Czarodziej» nie je);
«Czarodziej» Żyd, Antysemityzmpod klucz chowa zmiętą gwiazdę Sjonu[7],
«Czarodziej» po dawnemu unika neonów,
25
Rozgląda się przezornie na wszystkich przystankach,
SamobójstwoA czasem «Czarodzieja» pociąga glinianka[8].
— «Kanał mu przypomina»… szepczą przyjaciele.
Odwiedzają czasami kolegę w niedzielę.

III. „Ksiądz Czerlon[9]

SzaleństwoGdy odchodzisz z Zakładu[10] — popatrz ku framudze,
30
Staruszeczka tam siedzi w bladej światła smudze.
Na niebo wzrok skupiony podnosi uparcie
I ostrzega półszeptem: — «Dziś będzie natarcie».
Spokojnie obłok śledzi. Czasem z mrocznej toni,
Z chaosu nagłych dźwięków — przestrach się wyłoni,
35
Wtedy do czyichś kolan, drżąc cała przypada,
O coś błaga, coś prawie przytomnie przekłada:
«Zagłada, Śmierć, Dziecko, Morderstwo, OkrucieństwoZrozumcież mnie, zrozumcie: widziałam na Śliskiej[11],
Jak żandarm niemowlęta wybierał z kołyski.
Brał maleństwo za stopki — wiek będę pamiętać.
40
Za stopki o różowych, okrąglutkich piętkach.
Za nóżki, co po ziemi jeszcze nie stąpały,
Co źdźbła trawy za progiem jeszcze nie zdeptały.
A potem — ach, zrozumcie — widziałam to z bliska:
Dzieciobójca maleństwo o latarnię ciskał!»
45
Zmętniały starcze oczy i łzy się w nich perlą:
«Ja jestem — spójrzcie na mnie — ja jestem ksiądz Czerlon!
Ten ksiądz widział w dzieciństwie, jak kobiece dłonie
Krajały żywcem ryby: węgorze, okonie.
Ten ksiądz Czerlon w upartej wspominał udręce
50
Te ryby wypruwane przez kobiece ręce.
Krzywda, Trauma, RozpaczA ja — opancerzony wciąż widzę samochód
Pełen hełmów stalowych… Wciąż oglądam pochód,
Wciąż wołam po imieniu nowo narodzonych:
O, krzywdo, krzywdo, krzywdo krzywd niezawinionych».

Przypisy

[1]

Caruso, Enrico (1873–1921) — słynny włoski śpiewak operowy nazywany „królem tenorów”. [przypis edytorski]

[2]

saper — osoba, najczęściej wojskowa, zajmująca się materiałami wybuchowymi, dziś głównie ich rozbrajaniem, ale w czasie wojny także zaminowywaniem terenów, budynków czy wysadzaniem mostów i torów kolejowych. [przypis edytorski]

[3]

Wołga — największa i najdłuższa rzeka Europy, płynie przez Rosję, uchodzi do Morza Kaspijskiego. [przypis edytorski]

[4]

eszelon — pociąg albo szerzej: kolejowy transport wojsk lub ładunków, urządzony tak, że wozy czy wagony jadą jeden za drugim; na przykład podczas przemieszczania oddziałów wojskowych na dalekie dystanse. [przypis edytorski]

[5]

Buzułuk — miasto w Rosji w obwodzie orenburskim, położone nad rzeką Samarą. W latach 1941–1942 formowała się tu tzw. Armia Andersa, ponieważ na mocy układu Sikorski-Majski w Buzułuku stacjonował sztab Armii Polskiej na Wschodzie. Ze wszystkich zakątków Związku Radzieckiego przybywali tu obywatele polscy chcący wstąpić do wojska. [przypis edytorski]

[6]

Kirgizja — państwo w Azji Środkowej, obecnie Kirgistan (Republika Kirgiska). W czasie II wojny światowej Kirgiska Socjalistyczna Republika Radziecka była częścią ZSRR. Na jej terytorium formowała się Armia Andersa. [przypis edytorski]

[7]

gwiazda Sjonu — właśc. gwiazda Syjonu, nazywana również „Gwiazdą Dawida” lub „Magen Dawid” (Tarczą Dawida); jeden z symboli żydowskich; składa się z dwóch nachodzących na siebie trójkątów, tworzących gwiazdę sześcioramienną. W czasie Zagłady osoby żydowskiego pochodzenia były zmuszane do noszenia na ubraniu symboli żydowskich, np. naszywania Gwiazdy Dawida lub noszenia opasek z wyhaftowaną gwiazdą. Obowiązek noszenia tej odznaki był częścią niemieckiej polityki segregacji i stygmatyzacji Żydów, mającej na celu wykluczenie ich z nie-żydowskiego społeczeństwa i poddanie dyskryminacji; ułatwiał przesiedlenia do gett i ostatecznie do obozów zagłady. [przypis edytorski]

[8]

glinianka — zbiornik wodny w miejscu dawnego wyrobiska gliny; staw. [przypis edytorski]

[9]

Ksiądz Czerlon — postać z powieści Granica Zofii Nałkowskiej. W dzieciństwie był świadkiem oprawiania jeszcze żywej ryby, scena ta zapadła mu w pamięć do tego stopnia, że już jako dorosły nie jadał ryb. Przywołuje ją też w trakcie rozmowy o znaczeniu bólu i cierpienia w świecie. [przypis edytorski]

[10]

Zakład — tu w znaczeniu: zakład leczenia zdrowia psychicznego. [przypis edytorski]

[11]

Śliska — prawdopodobnie chodzi o warszawską ulicę, która znalazła się w obrębie getta. Mieścił się przy niej m.in. Dom Sierot prowadzonych przez Janusza Korczaka i Szpital im. Bersonów i Baumanów. [przypis edytorski]

x