Przypisy

w domu — w ustach niewolnika oznacza stale dom jego pana. [przypis tłumacza]

wdową pozostać — p. wyżej w. 115. [przypis tłumacza]

wdowa po największym królu chrześcijaństwa — Maria Stuart (1587). [przypis tłumacza]

Wdowa wypuściła braci z więzienia i ogłosiła królem Aleksandra… — por. Starożytności XIII, XII–XV. [przypis tłumacza]

w drugim tomie mojego dzieła głównego (…) — Do etyki (Zur Ethik), rozdz. 47, s. 693, tom. II. Podaję tylko streszczenie ustępu od słów: „In meiner Preisschrift über die Freiheit des Willens (…)” do „der Sache angemessen ist” (s. 705 i 706), bo tylko on odnosi się bezpośrednio do naszej rozprawy, jako jej uzupełnienie, reszta zaś, jak w ogóle cały drugi tom, do rozmaitych innych miejsc w dziełach Schopenhauera (do §§ 56, 62 i 67 pierwszego tomu, do §§ 14 i 17 rozprawy o podstawie etyki i do rozdziału VIII i IX drugiego tomu Parergów). Po wtóre chciałem uniknąć niepotrzebnych powtórzeń, gdyż cały rozdział 3. mojego Wstępu zajmuje się etyką Schopenhauera i uwzględnia wszystkie odnośne ustępy jego dzieł. By jednak czytelnik wiedział, gdzie czego szukać, podaję poszczególne punkty, które Schopenhauer omawia w rozdz. 47 tomu II. I. 1) Stosunek badań fizycznych do etycznych. Zagadnienie, jakie Sokrates postawił filozofii etycznej. 2) W jaki sposób starają się rozwiązać to zagadnienie teizm i panteizm? 3) Stosunek do nich teorii Schopenhauera: godzi ona etycznie teizm z panteizmem (ἓν καὶ πᾶν) i rozwiązuje tak, przez wolę jako rzecz w sobie, owo zagadnienie filozofii etycznej. II. Uzupełnienia: 1) do § 67 tomu I: płacz jako wynik litości nad samym sobą, 2) do § 55 tomu I: o moralnym żalu za czyn popełniony; rozważanie poprzedzone określeniami skłonności, namiętności i afektu, 3) do § 62 tomu I i § 17 rozprawy o podstawie etyki. Państwo a prawo. Prawo narodów. Prawo prywatne. Prawo publiczne. Prawo własności. Prawo karne w związku z teorią moralnej poprawy. III. Uzupełnienia do obu rozpraw etycznych: 1) do § 14 rozprawy o podstawie etyki. O egoizmie. Metempsychoza. Jasnowidzenie w śnie magnetycznym. Wytłumaczenie na podstawie metafizycznej tożsamości woli jako rzeczy w sobie. Na niej polegają trzy zjawiska sympatii: a) litość, b) miłość płciowa, c) magia. 2) Do rozprawy o wolności woli. Schopenhauerowi idzie o wykazanie, że człowiek jest poniekąd swoim własnym dziełem. Charakter człowieka jest pierwotny, niezmienny i przyrodzony. Gdy teraz zważymy, że przyrodzone różności między ludźmi, tak intelektualne, jak moralne, są niezmiernie wielkie (zob. II. rozdz. 43), gdy sobie unaocznimy ludzi krańcowo sobie przeciwnych w każdym kierunku, to nie możemy przyjąć za rzecz możliwą, by te różności, które się nie dają niczym wyrównać, które przekształcają całą istotę człowieka i określają bieg jego życia, by mogły być dziełem samego przypadku, by mogły istnieć bez zasługi lub winy dotyczących ludzi. W dodatku związek rodziców, których przymioty pozwalają nam na empiryczne wykazanie źródła owych różności, jest dziełem bardzo przypadkowych okoliczności. Rozwiązania tego zagadnienia może nam dostarczyć tylko odróżnienie zjawiska rzeczy od ich istoty samej w sobie. Rzecz w sobie objawia się tylko przez formy zjawisk, a zatem to, co z niej samej wypływa, musi się mimo to ujawniać w tych formach, prowadzone przez związek przyczynowy: ten zewnętrzny, doświadczeniowy związek jest tylko narzędziem owego tajemniczego, niepojętego kierownika rzeczy: ale prawdziwa podstawa tych zjawisk, ustalonych koniecznością i zewnętrznie, tkwi we wnętrzu (wolnej) istoty tych zjawisk. [przypis tłumacza]

w drugim, wierzy — I, 26. [przypis tłumacza]

W duszy (…) nerwy — Nim Arsena (w oryg. Ársinoe) wejdzie, już znamy ją na wylot. Na każdym kroku ta mistrzowska ekonomia. [przypis tłumacza]

W dwa lata później — o ile wydanie, które zachowało się, jest najstarsze. [przypis tłumacza]

w dwudziestym roku — Celimena ma dwadzieścia lat! Rysem tym Molier daje dowód wielkiego poczucia smaku, odejmując w ten sposób Celimenie to, co rola jej mogłaby mieć antypatycznego, gdyby to była dojrzała i zupełnie świadoma siebie kobieta. W tej Celimenie jest dużo z rozigranego dzieciaka, upitego uciechą życia, w które się rzuciła, korzystając ze swobody wdowieństwa. Wobec poważnego Alcesta jest ona trochę jak student wobec morałów profesora; sama jeszcze nierozbudzona i biorąc życie płytko, nie zdaje sobie może nawet sprawy z jego cierpienia. Któryś z krytyków francuskich zaznaczył trudność grania tej Celimeny, „która ma dwadzieścia lat, a którą, aby dobrze zagrać, trzeba być dwadzieścia lat na scenie”. [przypis tłumacza]

w dwunastym roku panowania Nerona — rok 65 n.e. [przypis tłumacza]

wdzięczna jestem szczerze — Można się domyślić, że podczas przemowy Arseny w Celimenie wszystko się gotuje z wściekłości. Mimo to panuje nad sobą: z uśmiechem, może trochę mieniąc się na twarzy, słucha jej do końca, po czym odpowiada drżącym z początku cokolwiek, później coraz jadowitszym głosikiem. [przypis tłumacza]

wdzięczne i zarazem subtelne pióro młodego lekarza francuskiego — Ów „młody lekarz francuski” jest to sam de la Mettrie, napisał bowiem w młodości dziełko pt. La volupté, z którego rozwinęła się późniejsza osławiona rozprawa L'art de jouir. [przypis tłumacza]

Wdzięczny nadpis (…) nie wzgardził ubóstwa — por. Plutarch, Życie Pompejusza, 7. [przypis tłumacza]

w dzień tubilustrów — w oryginale mentule w znaczeniu sprośnego dwuznacznika. [przypis tłumacza]

w dziewiątym roku — wedle Starożytności XVII, XIII, 3 w dziesiątym („Dziesięć kłosów oznacza dziesięć lat”). Rok 6 n.e. [przypis tłumacza]

W dzwon znaczny… — wielki dzwon na wieży kościoła Notre-Dame. [przypis tłumacza]

wędrował przypatrzyć się, jak zastawiają siatkę na króliki — Polowanie na króliki należało podówczas do ulubionych rozrywek możnych panów. [przypis tłumacza]

według autora Widoku natury — Ksiądz Antoni Pluche (1688–1761) napisał m.in. głośną w swoim czasie pracę popularno-przyrodniczą pt. Le spectacle de la nature ou Entretiens sur l'histoire naturelle et les sciences (1732). W dziele tym usiłował dowieść, że zjawiska natury świadczą ustawicznie o mądrości i dobroci Stwórcy. De la Mettrie zarzuca Pluche'owi w Essais sur l'esprit et les beaux esprits płytkość oraz brak dowcipu i smaku. [przypis tłumacza]

według bohatera jednego z tych romansów, nazwano dziwakiem — Der Sonderling, tytuł jednego z ulubionych utworów Augusta Lafontena, bardzo wziętego na początku bieżącego wieku powieściopisarza niemieckiego. [przypis tłumacza]

Według Platona Eros „daje skrzydła temu, co jest ciężkie (…) tam, gdzie mieszka szczep bogów” — Platon, Sympozjon [dialog szerzej znany pod polskim tytułem Uczta] i Fajdros. [przypis tłumacza]

wedle Apostoła największy [grzech] ze wszystkich, mogą popełnić ludzie tak odlegli od świadomości, że grzeszą, iż, przeciwnie, uważaliby sobie za grzech nie czynić tego — por. J 16, 2. [przypis tłumacza]

Wedle Archezilausa, utrzymywanie ducha w niezłomnym i statecznym sądzie, to jest dobro (…) — Sekstus Empiryk, Zarysy pirrońskie, I, 33. [przypis tłumacza]

wedle Asklepiadesa gra zmysłów — Sekstus Empiryk, Zarysy pirrońskie, II, 5 i Cyceron, Rozmowy tuskulańskie, I, 10. [przypis tłumacza]

wedle Hipokrata duch rozprzestrzeniony po ciele — Makrobiusz, Komentarz do Snu Scypiona I, 14. [przypis tłumacza]

wedle (…) Izokrata (…) podatkiem — Izokrates, Mowa do Nikoklesa. [przypis tłumacza]

wedle Ksenokrata i Egipcjan liczba ruchoma — Makrobiusz, Komentarz do Snu Scypiona, I, 14. [przypis tłumacza]

wedle Metrodora Chiosa (…) — Cyceron, Księgi akademickie (Academica), IV, 23. [przypis tłumacza]

wedle mnogości — I wedle pospolitego ogółu. [przypis tłumacza]

wedle nich okulbaczyli muły — Obyczaj współczesny kazał nawet rząd mułów zdobić wedle kolorów swojej damy. [przypis tłumacza]

wedle [obrządku] fekamskiego — Fecamp, opactwo wsławione później wyrobem likierów, wówczas było przysłowiowym dla gnuśności i opieszałości mnichów. [przypis tłumacza]

wedle Pozydoziusza, Kleanta (…) gorąco, albo kompleksja gorąca — Diogenes Laertios, Zenon z Kition [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, VIII, 156–157. [przypis tłumacza]

wedle św. Pawła — nie byliby go spełnili nigdy, gdyby mieli jej [niegodziwości] świadomość — por. 1 Kor 2, 8. [przypis tłumacza]

wedle sądu Plutarcha (…) [Homer] jest to jedyny autor świata, który nigdy nie przesycił (…) — Plutarch, O gadulstwie, 5. [przypis tłumacza]

Wedle sił swoich (…) porzekadło Sokratesa — Ksenofont, Wspomnienia o Sokratesie, I, 3, 3. [przypis tłumacza]

wedle statystyki Hertzberga — Metrisches, Grammatisches, Chronologisches zu Shakespeare's Dramen, „Jahrbuch der deutschen Shakespeare-Gesellschaft”, XIII 1878. [przypis tłumacza]

Wedle swojej możności czyń bogom odwiecznym ofiary — Hezjod, Prace i dnie, w. 336. [przypis tłumacza]

wedle Warona powietrze (…) — Laktancjusz O gniewie Bożym, 17, 5. [przypis tłumacza]

wedle Zenona piąta esencja z czterech elementów — Cyceron, Rozmowy tuskulańskie, I, 9 i 10. [przypis tłumacza]

W „Edypie” np. ten, który przyszedł w zamiarze ucieszenia Edypa — zob. Sofokles, Król Edyp 1002 i nast. [Edyp, syn króla i królowej Teb, z powodu przepowiedni został jako niemowlę porzucony przez rodziców na śmierć; uratowany przez pasterza, wychowywał się jako syn króla Koryntu, Polybosa, i jego żony Meropy. Kiedy dowiedział się o wyroczni, że zabije ojca i poślubi matkę, porzucił Korynt. Podczas wędrówki zabił w kłótni nieznajomego starca, który w rzeczywistości był jego ojcem. Kiedy rozwiązał zagadkę Sfinksa i uratował Teby przed potworem, w nagrodę został obwołany królem i poślubił wdowę po swoim poprzedniku, swoją prawdziwą matkę. W tragedii Sofoklesa, przedstawiającej późniejsze wydarzenia, przybyły z Koryntu posłaniec powiadamia Edypa o śmierci Polybosa i wzywa do objęcia tronu. Edyp opowiada mu o przepowiedni i swojej obawie, że jeśli powróci, mimo śmierci ojca wciąż może spełnić się druga część przepowiedni. Posłaniec, chcąc go uspokoić, wyjawia mu, iż nie był dzieckiem Polybosa i Meropy, ale ich przybranym synem, przyniesionym niegdyś z obczyzny; red. WL] [przypis tłumacza]

w Efeziem się rodził, / Nie w Apulii — i nie jestem — jakiś animulczyk (non sum Animulas, Scioppius) — Periplektomenus, chwalący się swą wytwornością, dumny jest z tego, iż pochodzi z wielkiego, starogreckiego miasta, a nie z jakiejś marnej kolonii — nie daj Boże z maleńkiej mieściny Animula na ziemi apulskiej w Italii południowej. To pokpiwanie z miast prowincjonalnych spotyka się często w komediach Plautowskich. Żart Plauta polega i na tym, że mieszkańcy tej mieściny cieszyli się w starożytności bardzo złą sławą. [przypis tłumacza]

we Florencji pokazują Pandekta Justyniana — We Florencji znajduje się najstarszy manuskrypt Pandektów. [przypis tłumacza]

we Francji znajdziecie ułamek tegoż w godle pana Admirała niegdy noszonym przez Oktawiana Augusta — Godło: Festina lente [spiesz cię powoli; red. WL]. Którego admirała Rabelais miał na myśli, nie jest pewne. [przypis tłumacza]

Weiber — Vermutlich sind hier alte Mütterchen, «kluge Frauen« gemeint, die sich mit Quaksalberei beschäftigten und deren Hilfe auch jetzt noch vom abergläubischen Volke mehr oder weniger in Anspruch genommen wird. [przypis tłumacza]

Wejowis — bóstwo zła czczone u Rzymian z obawy przed jego potęgą. [przypis tłumacza]

wejść mi na wzgórze Bazan… — nieco dziwnym wydać się musi w ustach Antoniusza cytat z Pisma Św. (Psalm 22, 12). [przypis tłumacza]

w „Elektrze” opowiadają o igrzyskach pytyjskich — Sofokles, Elektra 680 i nast. [w dramacie wychowawca Orestesa podaje szczegółowy opis okoliczności jego rzekomej śmierci podczas igrzysk, które jednak zostały ustanowione w czasach historycznych (582 p.n.e.); wyraźny anachronizm razi Arystotelesa; red. WL] [przypis tłumacza]

Wellejusz wymawia Kocie i Cyceronowi (…) — Cyceron, O naturze bogów, I, 17. [przypis tłumacza]

Welzl, Jan Eskymo (1868–1948) — czeski podróżnik, łowca przygód, poszukiwacz złota i gawędziarz; jego opowieści zainspirowały kilku czeskich pisarzy; Golombek i Valenta opracowali literacko i wydali opowieści Welzla z okolic polarnych. [przypis tłumacza]

Wenera chce się zemścić na swych gardzicielach, Lemnijczykach — według podania Lemnijczycy, porozwodziwszy się ze swymi żonami, poślubili niewolnice trackie. [przypis tłumacza]

Wentidiusz — Βεντίδιος. [przypis tłumacza]

Wentidiusz — w ed. Dindorfa: Κύιντος Δίδιος. [przypis tłumacza]

Wentydiuszu, do Partii ruszysz… — por. Wstęp. [przypis tłumacza]

w eparchię — czyli w prowincję. [przypis tłumacza]

we're here (ang.) — jesteśmy tutaj. [przypis tłumacza]

wersy 949–1104 — podług dzieła dr. T. Zielińskiego, Gliederung der altattischen Komödie. [przypis tłumacza]

wesoła śmierć, kiedy się umiera ze sztywną kusią — Wedle gadek ludowych trafia się to po śmierci ludziom, którzy za życia obcowali cieleśnie z mniszką. [przypis tłumacza]

Wespazjan (…) popłynął na Rodos — r. 69 p.n.e. [przypis tłumacza]

Wespazjan, właśc. Titus Flavius Vespasianus (9–79 n.e.) — ur. 17 listopada 9 r. n.e. w wiosce Falakryne (Swetoniusz, Żywot Wespazjana II), [cesarz rzymski od 69, założyciel dynastii Flawiuszów; red. WL]. [przypis tłumacza]

Wespazjan za łaską boga Serapisa (…) — por. Tacyt, Roczniki, IV, 81. [przypis tłumacza]

Westfalia — Wolter, prawdopodobnie dla jakichś osobistych wspomnień, darzył Westfalię szczególną antypatią. [przypis tłumacza]

weszliśmy tą stroną, którędy warownia sama nas puściła — ironia: mury były rozwalone. [przypis tłumacza]

w „Etyce” mamy w Części III tylko 59 Twierdzeń — O oddzieleniu Części V zob. IV, Tw. 17, Przyp. [przypis tłumacza]

W „Etyce” odesłał do „Traktatu” i w „Traktacie” do „Etyki” — Mamy tu na myśli miejsce: „Oto jest powód, dlaczego niniejszemu wywodowi dałem miejsce uprzednie”. Roztrząsając to zdanie w celu krytyki tekstu, Gebhardt, Spinoza. Opera, t. II, 326 dowodzi, że Spinoza nie wskazuje tu na nasz Traktat, lecz na Filozofię; ale tej wszak nie napisał, a Gebhardt sam przecież dowodzi na s. 357, że Traktat jest wstępem do Etyki. [przypis tłumacza]

we własne cielsko ostre kły zatapiał — ἐπὶ τὰς ἰδίας ἤδη σάρκας ὁρμᾷ (N), ὁρμᾶν (D). [przypis tłumacza]

We własnych pismach nawet nie zawsze odnajdę kształt pierwszego pomyślenia (…) — wyznanie to sprzeciwia się temu, co Montaigne twierdzi na innym miejscu, iż nigdy nie poprawia tego, co napisze. [przypis tłumacza]

wewnętrzną jego stroną — to znaczy stroną zwróconą ku Babilonowi. [przypis tłumacza]

wewnętrznego dziedzińca świątyni — ἐνδοτέρω ἱεροῦ. [przypis tłumacza]

wewnętrzne podrażnienie — w oryginale jest: Intussusception, intussuscepcja. Okropne to słowo pochodzi z łaciny i oznacza wewnętrzne podrażnienie, wewnętrzną wrażliwość, pobudliwość. [przypis tłumacza]

we Wschodniej Ziemi — tzn. Chinach. [przypis tłumacza]

we wszystkich ciałach — W wyd. 1751 r. czytamy: „w sercu”. [przypis tłumacza]

Weźmy więc za przewodnika doświadczenie (…) — Por. Abrégé des systèmes (Oeuvres philosophiques, 1751). [przypis tłumacza]

Weźrzyicie, ieśli wola, na sierotę! (…) W onem wygnaniu, kędy w żalu trawię — bogate określenie na „obywateli świeżego powietrza”. [przypis tłumacza]

Weź to sobie do serca, Arystypie, gdyż wypadałoby ci próbować myśleć, jaka cię przyszłość w życiu czeka — rozmowa ta prawdopodobnie nie jest historyczna, wydaje się raczej, że to pomysł Ksenofonta, i to wcale dowcipny. Właśnie Arystypowi, wielbicielowi rozkoszy (hedonikowi), znanemu „profesorowi”, należała się taka lekcja. Filozofowi, który dziś udziela nauki za drogie pieniądze, każe Ksenofont (w przeszłości) wysłuchać moralizującego kazania, a w końcu „próbować myśleć…”, „próbować”, bo wie, że myślenie to nie jego robota (por. „krzynę wiedzy” w ust. 2). Że taka nauka poszła w las, wiedzą czytelnicy. [przypis tłumacza]

wezgłowie (starop.) — poduszka. [przypis tłumacza]

wezwał „jedenastkę” — [jedenastu komisarzy, wylosowanych na Zgromadzeniu Ludowym, zarządzających więzieniem i nadzorujących wykonanie wyroków śmierci]. Tym razem pewnie nie była jedenastka wylosowywana, jak za demokracji, lecz dobrana z najskrajniejszych oligarchów. [przypis tłumacza]

wezwanie, aby sam podał wymiar kary — wedle prawa ateńskiego oskarżyciel podaje wniosek na karę, jeżeli ustawa jej nie wyznacza. Gdy sędziowie przysięgli wydadzą wyrok „winien”, toczy się rozprawa nad wymiarem kary. Oskarżony ma prawo podać inny wniosek na ukaranie, jeśli propozycja oskarżyciela wydaje mu się za surowa. Sędziowie wybierają. Meletos wniósł na Sokratesa karę śmierci. [przypis tłumacza]

w „Filoktecie” Ajschylos (…) a Eurypides... — Obie tragedie są nieznane. W polskim przekładzie więcej by zmienić potrzeba. [przypis tłumacza]

w gimnazjum — Szekspir, idąc za Northern, użył tu wyrazu showplace, który oznaczałby miejsce widowisk lub uroczystości, a dla wyjaśnienia dodał słowa: „Gdzie lud swe mięśnie ćwiczy”. Przetłumaczyłem wedle Plutarcha. [gimnazjum (łac. gymnasium, z gr. gymnasion: miejsce ćwiczeń): w staroż. miastach greckich ośrodek ćwiczeń fizycznych i treningu sportowego (por. gimnastyka), złożony z otwartego placu z bieżnią i boiskiem oraz półkrytych i krytych budynków. Gimnazjony, jako popularne miejsca spotkań, stały się również miejscami wykładów, dysput i nauczania; red. WL]. [przypis tłumacza]

w głowie mu się pomieszało, bo oto pewnej soboty podbiegł do bóżnicy trzymając w ręku woreczek z tałesem i tefilin — w sobotę nie używa się tefilin do modlitwy, tylko w powszednie dni. [przypis tłumacza]

w grudniu [1677 r.] (…) ukazał się tom [„Opera Posthuma”] — Jak doniósł Schuller Leibnizowi, zob. J. Freudenthal, Lebensgeschichte Spinozas, 1899, 205 i 206. [przypis tłumacza]

w „Helli” syn zamierzający matkę wydać poznał ją — Tragedia Helle zupełnie jest nieznana. Najlepiej jednak nadaje się wypadek ostatni… — Jakkolwiek Arystoteles uznaje za najlepszy wypadek, w którym czyn straszny zamierzony nie przychodzi do skutku przez to, że osoby się poznają, nie pozostaje to w żadnej sprzeczności ze zdaniem, że najlepsza tragedia jest ta, w której przez przełom jest przejście ze szczęścia w nieszczęście, gdyż pathos, chociaż jest jedną z trzech części fabuły, nie jest według Arystotelesa częścią w tragedii niezbędnie potrzebną, po wtóre niekoniecznie potrzebną w miejscu, gdzie główny w tragedii węzeł, jak to pokazują i przykłady przytoczone. [przypis tłumacza]

whist (ang.) — milczenie [w XVII w. w Anglii karciana gra w wista była znana jako whisk, od czasownika znaczącego: machnąć, śmignąć, później nazwa uległa zmianie, zapewne pod wpływem wykrzyknienia whist: cicho, cisza; red. WL]. [przypis tłumacza]

w Historii naturalnej duszy (…) w pierwszym jej wydaniu — Pewne dane przemawiają za tym, że późniejsze wydania Historii naturalnej duszy (zwłaszcza rozdz. VII) opracowane zostały pod wpływem Człowieka-maszyny. [przypis tłumacza]

who ever (…) sight (ang.) — Któż kochał, jeżeli nie pokochał z pierwszego wejrzenia. [przypis tłumacza]

W Horebie — Pwt 16–19. [przypis tłumacza]

wiadomej kategorii przestępców — to jest politycznych. [przypis tłumacza]

wiadomość o śmierci Nerona — zamordowanie Nerona 9 czerwca 68 n.e. [przypis tłumacza]

Wiadomo, że król na mnie dosyć jest łaskawy — Ten Oront jest, bądź co bądź, nie lada figurą (choćby nawet trochę przesadzał), co tym bardziej rzuca nam światło na szacunek, jakiego Alcest musiał zażywać w świecie. Z poprzedniego wiersza widzimy, iż jedno słowo Oronta mogło rozstrzygnąć proces Alcesta na jego korzyść, co Alcest zupełnie puszcza mimo uszu. [przypis tłumacza]

wian pogrzebny daję na twe czoło — zmarłych wieńczono, jako tych, którzy ukończyli walkę życia, agon wygrali przed tymi, co tu jeszcze żyją — jeszcze nie dościgli kresu. [przypis tłumacza]

Wiara — (eigentlich: der Glaube, die christliche Religion) ist ein vielfach gebrauchter Anruf an eine Menge Volkes, besonders Soldaten, von derselben Kraft, wie der des Cäsar: Quirites! Er hat eine religiöse Färbung, und hängt mit dem Glauben zusammen, daß es Polens Bestimmung sei, das Christentum gegen das heidnische Morgenland zu verteidigen. (Vergl. V. 973, 1017, ferner den Pan Tadeusz von Mickiewicz zu Ende des dritten Buches). — Towarzystwo: schwer gerüstete, aus polnischem Adel bestehende, pancerni: leicht gerüstete Kürassiere. [przypis tłumacza]

wiara — s. Anm. zu V. 620. [przypis tłumacza]

Wiarołomstwo, które wielbił, na nim w końcu się skrupiło! — Kefisofont, przyjaciel Eurypidesa, który miał współpracować przy tworzeniu dramatów jego, rozszerzył to współpracownictwo i na żonę mistrza. To wyszło na jaw i dlatego to podobno Eurypides porzucił Ateny i wyjechał do Macedonii. [przypis tłumacza]

wiatr langwedocki — staroż. Circius. [przypis tłumacza]

Wibius Wiriusz (…) — Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, XXVI, 13–15. [przypis tłumacza]

w ich mowie ojczystej — τῇ πατρίῳ συντάξας, zaginiony tekst syryjsko-chaldejski. Nie rozstrzygnięto sporu, czy tekst ten był hebrajski, czy aramejski. (Majer Bałaban, Josephus Flavius, Lwów, 1904, str. 15). [przypis tłumacza]

wichrzyciele — τύραννοι. [przypis tłumacza]

Widać też cienie pięciu miast — πέντε μὲν πόλεων ἰδεῖν σκιάς, oppidorum quinque istic videre licet umbram et imaginem, es sind im See die schattenhaften Umrisse von fünf Stadten zu sehen (Clementz), [pominięto tłum. na rosyjski]. Słowa „Im See” są samowolnie przez Clementza dodane. Mam silną wątpliwość, czy czasem Flawiusz, którego język jest obrazowy, nie użył słowa „cienie” w znaczeniu przenośnym „szczątek”, „resztek”, boć wedle Papego ἡ σκιά oznaczać może także „das Schwache”, „das Vergängliche”, „das Nichtige”. Ani tu, ani w Starożytnościach I, XI, 4, nie mówi o zalaniu miast, czy miasta, przez wody, ani też o tym, by na ich miejscu utworzyło się morze. Przeciwnie, wyraźnie powiada: „po brzegach widoczna ziemia sodomicka… niegdyś… zaludniona miastami”. W Rdz 19, 28 jest powiedziane: „Pojrzał na Sodomę i Gomorę, i na wszystką ziemię onej krainy i ujrzał w górę lecący perz z ziemi, jako dym z pieca” (Wujek). Cylkow w przekładzie swoim pisze: „jako dym z topielni” (כְּקִיטֹ֖ר הַכִּבְשָֽׁן); domyślano się tylko z Rdz 14, 3 „przy dolinie Syddym, czyli morzu solnym”, że wedle pojęć biblijnych Morze Martwe rozlane na miejscu grzesznych miast. W ten sposób wytworzyła się poza najstarszymi źródłami legenda, która jest tak mocna, że nawet u tłumaczów Flawiusza powoduje daltonizm stylistyczny. Do źródeł rzadko sięga się, a najmniej sięga po nie publiczność, która, za pomocą przekładów fałszywie informowana, pogrąża się w błędnych mniemaniach, rzekomo na „źródłach” opartych. Potem pisarze, którzy czerpią z drugiej ręki, rozpisują się szeroko, powołując się na Flawiuszów, Tacytów etc., i nagle po pewnym czasie trzeba dopiero w umysłach robić kompletną rewolucję, aby wykazać, że jakiegoś „dowodu” wcale nie ma w Flawiuszu, Tacycie etc. [przypis tłumacza]

Widły Nilowe — Δέλτα [Delta], egip. Ptimyris, okolica w Dolnym Egipcie między ujściem pod Kanopą a Peluzjum (Pe-to-mera = kraj aluwialny?). „Ponieważ Nil tak się dzieli, że kraj trójkątny kształt ziemi przybiera, przeto wielu nadało Egiptowi nazwisko głoski greckiej Delta”, Pliniusz, Historia naturalna V, 9, przekład Łukaszewicza. [„widły”, ponieważ w starożytności Nil rozgałęział się i wpadał do Morza Śródziemnego siedmioma głównymi odnogami; do czasów współczesnych pozostały dwie z nich, pozostałe uległy zamuleniu; red. WL]. [przypis tłumacza]

Widmo Zeusa — Moment psychologiczny tak wielką odgrywa rolę u Shelleya, ilekroć wprowadza on cudowność (widzimy to samo i w Helladzie), że co najmniej dziwacznie wygląda zdanie krytyki niemieckiej, upatrującej tu (jak i w poprzednim miejscu o „dwóch światach”) pokrewieństwo z „Macierzami” Fausta. Toż mając Platona i cały szereg jego epigonów, Shelley miałby szukać wskazówki dopiero w Germanii, tej krainie wszystkiego i wszystkich, dla której nawet nazywać się nie można, ażeby nie powędrować z Kopernikiem do Walhalli, albo z Wita Stwosza nie zostać Weit-Stosem! Wzmianka „o dwóch światach” niech przypomni czytelnikowi naszego Jana z Czarnolasu, który (Pieśni, ks. III, 6), opisawszy piękności świata widomego, dodaje: „To takie, co widzimy. — Cóż, gdzie nasze oczy/ Dosiąc nie mogą? Gdzie — myśl, która niebem toczy?/ Gdzie sama piękność świeci i kształty wszechrzeczy?…”. [przypis tłumacza]

widoczne dla wszystkich muszą zawsze żyć wasze czyny — czyny żyją wiecznie w pamięci ludzi. [przypis tłumacza]