Przypisy

Morgan, Lewis Henry (1818–1881) — antropolog kultury i historyk amer., jeden z przedstawicieli ewolucjonizmu w naukach społecznych, od 1875 r. członek amer. Akademii Nauk (National Academy of Sciences); pierwszy badacz historii i kultury Irokezów, na podst. obserwacji szczepu Seneca, który przyjął go w poczet swych członków; jeśli chodzi o badania na temat małżeństwa, istotne jest dzieło Morgana pt. Ancient Society, or Researches in the Lines of Human Progress from Savagery, through Barbarism to Civilization, (Londyn 1877; wyd. pol. Społeczeństwo Pierwotne, czyli Badanie kolei ludzkiego postępu od dzikości przez barbarzyństwo do cywilizacji, Warszawa 1887, tłum. J.F. Wolski, tj. L. Krzywicki): na bazie tej pracy oraz notatek Marksa Fryderyk Engels wydał w 1884 r. dzieło zatytułowane Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa. W związku z badaniami Lewisa H. Morgana. [przypis edytorski]

Morgan Maggiore a. Morgante — poemat w 28. pieśniach oktawą Luigiego Pulci, wydany w 1483 r., oparty na popularnych fr. opowieściach o Orlandzie (Rolandzie) i Renaudzie (Rinaldzie) de Montauban, dwóch sławnych paladynów Karola Wielkiego. Utwór, miejscami przyjmujący styl burleskowy, opowiada o olbrzymie Morganie, który staje się wiernym towarzyszem rycerza Orlando, odkąd ten powstrzymał go od ataku na klasztor Chiaromonte i nawrócił na chrześcijaństwo. Po wielu najosobliwszych przygodach u boku Orlanda Morgan umiera z powodu ukąszenia kraba, zaś poemat kończy się opisem porażki i śmierci Orlanda pod Roncesvalles (bitwa w Wąwozie Ronsewalskim); do drugoplanowych, choć ważnych dla kolorytu utworu postaci należą m.in. przyjaciel Morgana, żarłok Margutte, który umiera od ataku śmiechu oraz demon Astarot (wł. Astarotte) o filozoficznych skłonnościach. [przypis edytorski]

morgantyczny — (o małżeństwie) nie zapewniający tytułu arystokratycznego małżonkowi niższego stanu ani dzieciom. [przypis edytorski]

morg — dawna jednostka powierzchni w rolnictwie. [przypis edytorski]

Morgen früh będzie essen (niem. zmieszany z pol.) — wczesnym rankiem będzie jedzenie. [przypis edytorski]

Morgen, Herr Commendant! (niem.) — Dzień dobry, panie komendancie! [przypis edytorski]

Morgen nach Heimat (niem.) — rankiem do ojczyzny, chodzi o piosenkę żołnierską Jutro do domu, wzmiankowaną niżej. [przypis edytorski]

Morgen! (niem.) — Dzień dobry! [przypis edytorski]

Morgen (niem.) — dzień dobry; skrót od: guten Morgen. [przypis edytorski]

Morgen (z niem.: ranek) — skrót od guten Morgen: dzień dobry. [przypis edytorski]

Morgue (frz.) — Leichenschauhaus in Paris. [przypis edytorski]

morgz z niem. Morgen, tj. ranek — daw.: powierzchnia pola, jaką można zaorać jednym zaprzęgiem w ciągu jednego dnia. [przypis edytorski]

Moriah (rel.) — Wzgórze Świątynne, jeden z największych obszarów sakralnych na świecie, zlokalizowany we Wschodniej Jerozolimie. W czasach biblijnych wzgórze nosiło nazwę Moria. [przypis edytorski]

Moria — wzgórze, na którym Abraham miał złożyć w ofierze swojego syna Izaaka. [przypis edytorski]

moribund, morybund (z łac. moribundus) — umierający, bliski śmierci. [przypis edytorski]

moribundus (łac.) — umierający (lp r.m.). [przypis edytorski]

Morillo, Miguel (ok. 1428–ok. 1491) — hiszpański dominikanin, inkwizytor. [przypis edytorski]

,morir mi sento’s' — (ital.) ich fühle das Nahen des Todes. [przypis edytorski]

Morisco!… Dio mio… sono morta (wł.) — umieram, o mój Boże, nie żyję. [przypis edytorski]

morituri (łac.) — ci, którzy mają umrzeć. [przypis edytorski]

morituri (łac.) — mający umrzeć; idący na śmierć. [przypis edytorski]

morituri salutamus te Caesar (łac.) — pozdrawiamy cię, Cezarze, idąc na śmierć. [przypis edytorski]

morituri te salutant, ave doctor (łac.) — idący na śmierć pozdrawiają cię, witaj doktorze (parafraza słów skierowanych przez wchodzących na arenę gladiatorów do cesarza: Ave, Cæsar, morituri te salutant: witaj Cezarze, idący na śmierć pozdrawiają cię). [przypis edytorski]

Morituri te salutant (łac.) — Idący na śmierć pozdrawiają cię. [przypis edytorski]

morituri te salutant (łac.) — właśc. Ave, Caesar, morituri te salutant: „Witaj, Cezarze, pozdrawiają cię idący na śmierć”; salut rzymskich gladiatorów przed walką, skierowany do cezara. [przypis edytorski]

morituri te salutant, Veritas (łac.) — idący na śmierć pozdrawiają cię, Prawdo; strawestowaną tu formułę Ave, Cesar, morituri te salutant (dosł. Cezarze, mający umrzeć pozdrawiają cię) wypowiadali gladiatorzy prezentując się cezarowi przed wejściem na arenę podczas igrzysk w staroż. Rzymie. [przypis edytorski]

moriturus (łac.) — mający umrzeć. [przypis edytorski]

moriturus (łac.) — umierający. [przypis edytorski]

mori (wł.) — umarli. [przypis edytorski]

Morlok — z powieści George'a Wellsa (1866–1946) Wehikuł czasu. Morlokami nazywano tę część ludzkości, która zamieszkała pod ziemią i ciężko pracowała, żywiąc się ciałami. Przeciwstawiona była Elojom, beztroskim mieszkańcom powierzchni. [przypis edytorski]

mormoni — członkowie wspólnoty religijnej powstałej w poł. XIX w. w Stanach Zjednoczonych w wyniku działalności Josepha Smitha, uznawanego przez wiernych za proroka. [przypis edytorski]

mormoni — potoczne określenie członka wspólnoty religijnej założonej w 1830 przez Josepha Smitha pod oficjalną nazwą Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich. Nazwa „mormonizm” pochodzi od postaci Mormona, starożytnego proroka-kronikarza, który wg nich był autorem opublikowanej przez Smitha Księgi Mormona, stanowiącej (obok Biblii) jedną ze świętych ksiąg tego wyznania. Po śmierci Smitha mormoni, pod przywództwem jego następcy, Brighama Younga, przebyli Wielkie Równiny i osiedlili się w Dolinie Wielkiego Jeziora Słonego, gdzie w 1847 założyli miasto Salt Lake City. Pod wpływem przykładów biblijnych mormoni praktykowali wielożeństwo, zniesione dopiero w 1890. [przypis edytorski]

mormon — potoczne określenie członka wspólnoty religijnej założonej w 1830 przez Josepha Smitha pod oficjalną nazwą Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich; nazwa „mormonizm” pochodzi od postaci Mormona, starożytnego proroka-kronikarza, który wg nich był autorem opublikowanej przez J. Smitha Księgi Mormona, stanowiącej (obok Biblii) jedną ze świętych ksiąg tego wyznania; po śmierci Josepha Smitha mormoni, pod przywództwem jego następcy, Brighama Younga, przebyli Wielkie Równiny i osiedlili się w Dolinie Wielkiego Jeziora Słonego, gdzie w 1847 założyli miasto Salt Lake City. [przypis edytorski]

Morning Chronicle — gazeta londyńska zał. 1769, wydawana do 1862, na krótko wznowiona w 1864–1865. [przypis edytorski]

Morning, sir (ang.) — Poranek, proszę pana (wyraz morning jest również używany jako potoczne skrócenie porannego pozdrowienia good morning: dzień dobry). [przypis edytorski]

morówka — mór, śmiertelna choroba. [przypis edytorski]

Morosini, Francesco (1618–1694) — doża wenecki, uczestnik wojny z Turcją, [przypis edytorski]

moroszka, łac. Rubus chamaemorsus — dziko rosnący gatunek maliny o żółtawoczerwonych owocach, powszechny w Skandynawii, w północnej Rosji oraz na Alasce. [przypis edytorski]

morowcy (daw. pot.) — tu: ludzie honorowi, których nie można bezkarnie obrażać. [przypis edytorski]

morowy (daw.) — niosący czy powodujący mór, czyli zarazę. [przypis edytorski]

morowy (daw.) — powodujący mór albo dotknięty morem, czyli zarazą; daw. pot. o człowieku: wstrętny, nieznośny; dziś pot. o człowieku: godny uznania, porządny. [przypis edytorski]

morowy (pot.) — dzielny, porządny. [przypis edytorski]

morowy — przym. od rzecz. mór: zaraza, epidemia. [przypis edytorski]

morowy — tu: wybitny, świetny; super. [przypis edytorski]

morowy — tu: zrobiony z mory, tkaniny o falisto mieniącym się wzorze. [przypis edytorski]

morowy — ty: wykonany z mory, tj. tkaniny jedwabnej, tkanej w taki sposób, że lśniący deseń tworzy prążki podobne do słojów drzewa. [przypis edytorski]

morowy — wykonany z mory, jedwabnej tkaniny o mieniącym się deseniu. [przypis edytorski]

Morozowicz — aktorska rodzina z Warszawy, w opisywanym czasie popularni byli bracia Rufin Morozowicz (1851–1931) i Henryk Morozowicz, a także syn Rufina, Leopold Morozowicz (ok. 1876–1945). [przypis edytorski]

Morrirmi sento (wł.) — czuję, że umieramy. [przypis edytorski]

Morris, Clara (1849–1925) — aktorka amerykańska; po 1885 poświeciła się głównie pisaniu. [przypis edytorski]

morświn (biol.) — rodzaj morskiego ssaka spokrewnionego z delfinowatymi. [przypis edytorski]

morświn — rodzaj morskiego ssaka spokrewnionego z delfinowatymi. [przypis edytorski]

mors dicit (łac.) — śmierć mówi. [przypis edytorski]

mors immortalis (łac.) — nieśmiertelna śmierć. [przypis edytorski]

morskiem — daw. forma przymiotnika określającego rzeczownik w rodzaju żeńskim a. nijakim (tu: dno); dziś ujednolicona do formy daw. męskiej: morskim. [przypis edytorski]

Morskiem Okiem — dziś popr.: Morskim Okiem. Zachowano pisownię tytułu z oryginalnego wydania. [przypis edytorski]

Morskie Oko — jezioro w Tatrach, położone w Dolinie Rybiego Potoku u podnóża Mięguszowieckich Szczytów. [przypis edytorski]

morski jeż — inaczej jeżowiec. [przypis edytorski]

morski polip (biol.) — tu: forma morfologiczna parzydełkowca lub meduzy. [przypis edytorski]

Morstina wymawia Morstin zamiast Morsztyn — osiadła w Krakowie w czasach Kazimierza Wielkiego rodzina Morrinsteinów od XVI w. posługiwała się w dokumentach spolszczoną wersją nazwiska: Morsztyn, którą w XIX w. zmieniono na Morstin. Jednym z jej znanych członków był Ludwik Hieronim Morstin (1886–1966), polski dramaturg, prozaik, poeta, przedstawiciel nurtu klasycystycznego, powstałego u schyłku Młodej Polski. [przypis edytorski]

morszczyna — woda morska. [przypis edytorski]

Morsztyn — nazwisko kilku poetów polskiego baroku: Jana Andrzeja (1621–1693), Zbigniewa (ok. 1625–1689), Hieronima (ok. 1581–ok. 1623) i Stanisława (ok. 1650–1725). [przypis edytorski]

Morsztyn (…) wnuk tego potentata morskiego, co niegdyś własnymi okrętami na własną rękę prowadził handel z Anglią i Hiszpanią — zapewne chodzi o potomka żyjącego w XV w. Jerzego Morsztyna, z bogatej mieszczańskiej rodziny krakowskiej, założyciela spółek handlujących suknem flandryjskim oraz członka rady starszych gildii kupieckiej. Także jego synowie, Stanisław i Jerzy do wyprawiali się do Flandrii i Anglii. [przypis edytorski]

Morsztyny — ród szlachecki herbu Leliwa związany z literaturą i polityką: Hieronim Morsztyn (1581–1623), Jan Andrzej Morsztyn (1621–1693), Krzysztof Morsztyn (zm. 1642), Stanisław Morsztyn (1650–1725), Zbigniew Morsztyn (1625–1689). [przypis edytorski]

Mort à calotins (fr.) — śmierć klechom. [przypis edytorski]

Mort de ma vie — (franz.) Bei meinem Leben. [przypis edytorski]

Mort de ma vie (fr.) — dosł. śmierć mego życia; na moje życie. [przypis edytorski]

Mort de ma vie! (fr.) — śmierć mojego życia. [przypis edytorski]

Morte al nemico (wł.) — śmierć nieprzyjacielowi. [przypis edytorski]

Mortemart — francuska rodzina znana z esprit des Mortemart, szczególnego rodzaju błyskotliwego humoru, uważanego za dziedziczny. [przypis edytorski]

Mortemart, Louis de Rochechouart de (1663–1688) — francuski książę, mąż Marie-Anne Colbert (1665–1750), córki Jean-Baptiste Colberta, ministra Ludwika XIV. [przypis edytorski]

Mortemartowie — fr. rodzina arystokratyczna, blisko związana z dworem królewskim. [przypis edytorski]

Mortier, Édouard (1768–1835) — francuski dowódca okresu wojen rewolucyjnej Francji i wojen napoleońskich, marszałek Francji za Napoleona I. [przypis edytorski]

mortis (łac.) — forma D.lp.: śmierci. [przypis edytorski]

Mortkowicz, Jakub (1876–1931) — księgarz, popularyzator czytelnictwa, wydawca m.in. polskich tłumaczeń Nietschego. Współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Księgarń Kolejowych RUCH. [przypis edytorski]

Morton — angielska miejscowość i parafia w hrabstwie Derbyshire. [przypis edytorski]

Morton, Józef (1911–1994) — pisarz i działacz ruchu ludowego, jednym z najczęściej poruszanych tematów w jego twórczości jest wieś. [przypis edytorski]

mortus — brak pieniędzy. [przypis edytorski]

mortusowy — bez pieniędzy. [przypis edytorski]

mortus (z łac. mortuus: martwy) — umarły, daw. gw.: nędza a. nędzarz. [przypis edytorski]

mortuus (łac.) — zabity; trup. [przypis edytorski]

Morusek Mochnacki — Maurycy Mochnacki (1804–1834), wybitny krytyk literacki i publicysta, uczestnik powstania listopadowego. [przypis edytorski]

Morus, Tomasz, właśc. Thomas More (1478–1535) — angielski myśliciel i polityk. [przypis edytorski]

Morus, Tomasz, właśc. Thomas More (1478–1535) — angielski myśliciel, pisarz i polityk, autor dzieła Utopia (1516), przedstawiającego fikcyjną wyspę z idealnym państwem i systemem społecznym. [przypis edytorski]

morweńscy bohaterowie — bohaterowie Morwenu, fikcyjnego szkockiego królestwa z III w. występującego w epickich, rzekomo starożytnych poematach celtyckich, opublikowanych po angielsku w latach 1760–73 przez poetę Jamesa Macphersona. Znane jako Pieśni Osjana, poematy te zrobiły wielkie wrażenie i stały się bardzo popularne w całej Europie; uważane za zabytki dawnej poezji, porównywane z utworami Homera, wywarły wielki wpływ na rozwój romantyzmu. [przypis edytorski]

morybund (z łac.) — ktoś mający wkrótce umrzeć. [przypis edytorski]

mory (daw.) — dreszcze. [przypis edytorski]

mory (daw.) — lm od: mór (zaraza, dżuma). [przypis edytorski]

moryskowie — muzułmańska ludność Płw. Iberyjskiego, która pozostała pod panowaniem królów katolickich i na pocz. XVI w. pod groźbą śmierci lub wygnania została zmuszona do przejścia na chrześcijaństwo. [przypis edytorski]

Morza Spokojne — dziś popr.: Morze Spokoju (łac. Mare Tranquillitatis), duża, ciemna, pokryta zastygłym bazaltem równina na Księżycu; dawni astronomowie ciemne obszary na tarczy Księżyca uważali za tereny pokryte wodą, dlatego nazywano je morzami, zatokami, bagnami i jeziorami; współcześnie nadal stosuje się dawne łacińskie nazwy tych formacji. [przypis edytorski]

morza szturmowaną wały — szturmowaną falami morza. [przypis edytorski]

morza tyrrheńskiego (starop. forma ort.) — dziś popr. Morza Tyrreńskiego. [przypis edytorski]

Morze Arabskie — morze w północno-zachodniej części Oceanu Indyjskiego. [przypis edytorski]

Morze Bałtyckie a. Bałtyk — morze śródlądowe w płn. Europie, połączone z Morzem Północnym. [przypis edytorski]

Morze Białe — tu: Bałtyk. [przypis edytorski]

Morze Czerwone — morze śródlądowe między Afryką a Półwyspem Arabskim. [przypis edytorski]

morze Galilejskie — jezioro Genezaret, obecnie położone na północy Izraela. [przypis edytorski]

Morze Genezaretańskie — jez. Genezaret a. Jezioro Tyberiadzkie, największe jezioro słodkowodne w Izraelu. Wg Biblii spomiędzy rybaków nad tym jeziorem Jezus powołał pierwszych apostołów. [przypis edytorski]

Morze Hyrkańskie — staroż. nazwa M. Kaspijskiego. [przypis edytorski]

Morze Irlandzkie — morze między wyspami Irlandią i Wielką Brytanią. [przypis edytorski]