Przypisy

szkoła ludowa — dawna szkoła kształcąca na poziomie elementarnym, odpowiednik dzisiejszej szkoły podstawowej. [przypis edytorski]

Szkoła mężów — komedia Moliera z 1661 r. [przypis edytorski]

szkoła megarejska — staroż. szkoła filozoficzna, założona w IV w. p.n.e. przez Euklidesa z Megary, łącząca etyczną naukę Sokratesa z teorią Parmenidesa i eleatów dotyczącą jedności bytu; słynęła z zainteresowania dialektyką i erystyką: jej członkowie używali niejednoznaczności potocznego języka do tworzenia paradoksów, pozornie sprzecznych wniosków. [przypis edytorski]

szkoła niedzielna — znajdująca się zwykle przy kościele szkoła, w której uczono religii. [przypis edytorski]

szkoła normalna — kalka z fr. école normale: szkoła wyższa. [przypis edytorski]

szkoła platońska — tu: grupująca zwolenników neoplatonizmu, filozofii powstałej w II wieku n.e. pod wpływem nauczania Platona oraz pogańskiej myśli religijnej. [przypis edytorski]

szkoła początkowa — dziś: szkoła podstawowa. [przypis edytorski]

szkoła początkowa — dziś używana nazwa: szkoła podstawowa. [przypis edytorski]

szkoła powszechna — dziś: szkoła podstawowa. [przypis edytorski]

szkoła psychologistów — nurt w filozofii XX w. reprezentowany przez Ernsta Macha, Richarda Avenariusa i Hansa Corneliusa. Z częścią poglądów głoszonych przez wspomnianych filozofów Witkacy się zgadzał, z innymi polemizował (np. w artykule Krytyka psychologizmu w czasopiśmie „Zet”). [przypis edytorski]

szkoła realna — typ szkół w krajach niemieckojęzycznych, kładący nacisk na zdobywanie praktycznych umiejętności przez szerokie grono ludności; podstawowymi przedmiotami nauczania w szkołach realnych wprowadzonych w XIX w. w Galicji były nauki matematyczno-przyrodnicze, języki nowożytne i rysunek, bez języka łacińskiego i greckiego, których nauczano w gimnazjach typu klasycznego. [przypis edytorski]

szkoła wydziałowa — w dawnych krajach Cesarstwa Austrii: trzyletnia szkoła przygotowująca uczniów do zawodu niewymagającego ukończenia szkoły średniej. [przypis edytorski]

Szkoła żon — komedia Moliera z 1662 roku. [przypis edytorski]

szkoły P-kiej — Wiktor Gomulicki spędził dzieciństwo w Pułtusku i tam chodził do szkoły. Zapewne jednak chciał, aby jego opowiadania o szkole miały charakter bardziej uniwersalny, a nie tylko osobisty, i dlatego zaszyfrował w tekście Pułtuskiej jako P-kiej. [przypis edytorski]

szkoły powiatowej P-kiej — Wiktor Gomulicki spędził dzieciństwo w Pułtusku i tam chodził do szkoły. Zapewne jednak chciał, aby jego opowiadania o szkole miały charakter bardziej uniwersalny, a nie tylko osobisty, i dlatego zaszyfrował w tekście Pułtuskiej jako P-kiej. [przypis edytorski]

szkoły wittenberskie — Uniwersytet w Wittenberdze w Saksonii, zał. w 1502 r., słynny w renesansie. [przypis edytorski]

szkoły wojewódzkie — tak przed r. 1864 nazywano w Królestwie Polskim szkoły średnie z polskim językiem nauczania. [przypis edytorski]

szkolarska metoda — metoda opierająca się na uproszczonych szkolnych formułkach. [przypis edytorski]

szkolarski (lekcew.) — opierający się na uproszczonych, szkolnych formułkach. [przypis edytorski]

szkolarski (lekcew.) — tu: scholastyczny, taki jak w scholastyce, rozumianej jako skomplikowany, sformalizowany sposób myślenia, które jest bezwartościowe naukowo, ponieważ wszelkie wnioski wyprowadza z nieweryfikowanych autorytetów i twierdzeń. [przypis edytorski]

szkopek a. skopek — naczynie, kubełek. [przypis edytorski]

szkopek (gw.) — drewniane wiadro, używane podczas dojenia krów. [przypis edytorski]

szkopek lub: skopek — naczynie, kubek, kubełek. [przypis edytorski]

szkopuł (z wł.) — przeszkoda w działaniu. [przypis edytorski]

szkorbut — choroba spowodowana długotrwałym niedoborem witaminy C w pożywieniu, objawiająca się m.in. krwawieniem dziąseł, wypadaniem zębów i ogólnym osłabieniem, niegdyś często dotykająca marynarzy wskutek złej diety. [przypis edytorski]

szkorbut — choroba spowodowana długotrwałym niedoborem witaminy C w pożywieniu, objawiająca się m.in. samoczynnymi krwawieniami, zapaleniem dziąseł, wypadaniem zębów, powstawaniem niegojących się ran, ogólnym osłabieniem; inne nazwy choroby to: gnilec, cynga. [przypis edytorski]

szkorbut — choroba spowodowana długotrwałym niedoborem witaminy C w pożywieniu, objawiająca się m.in. samoczynnymi krwawieniami, zapaleniem dziąseł, wypadaniem zębów, powstawaniem niegojących się ran, ogólnym osłabieniem. [przypis edytorski]

szkorbutyczna — od rzecz. szkorbut: choroba wywołana awitaminozą, objawiająca się krwawieniem dziąseł, wypadaniem zębów, łamliwością kości i in., niegdyś często dotykająca marynarzy wskutek złej diety. [przypis edytorski]

Szkot — chodzi tu o Dunsa Szkota (1266–1308) sławnego filozofa średniowiecznego, który przyczynił się m.in. do uzasadnienia dogmatu kościoła katolickiego o niepokalanym poczęciu oraz sformułował jedno z podstawowych twierdzeń logiki dotyczących zdań, mianowicie że ze zdania fałszywego wynika każde zdanie. [przypis edytorski]

szkrupuł właśc. skrupuł — wątpliwość natury moralnej. [przypis edytorski]

szkuner — żaglowiec mający co najmniej dwa maszty z ożaglowaniem skośnym. [przypis edytorski]

szkuner — żaglowiec mający dwa lub więcej masztów o ożaglowaniu skośnym. [przypis edytorski]

szkuner — żaglowiec mający dwa lub więcej masztów o ożaglowaniu skośnym. Typowy szkuner posiada dwa maszty, przy czym tylny jest wyższy od przedniego. [przypis edytorski]

szkuta (daw.) — niewielki jednomasztowy statek. [przypis edytorski]

szkuta — krypa, duży płaskodenny statek żaglowy lub wiosłowy, służący do przewożenia dużych ładunków rzeką. [przypis edytorski]

szkuta — niewielki statek rzeczny do przewozu ładunków. [przypis edytorski]

szkuta — płaskodenny statek rzeczny do przewozu ładunków. [przypis edytorski]

szkuta — płaskodenny statek rzeczny. [przypis edytorski]

szkuta — płaskodenny statek rzeczny, używany w XVI–XVIII w.; tu ogólnie: statek. [przypis edytorski]

szkuta — statek, barka. [przypis edytorski]

szkuta (z niem.) — płaskodenny statek rzeczny do przewozu ładunków używany w XVI–XVIII w. [przypis edytorski]

szła przezeń wzgórę — tu: była przez niego wznoszona (budowana). [przypis edytorski]

szła — tu: pracowała, funkcjonowała. [przypis edytorski]

szłom (daw.) — hełm. [przypis edytorski]

szłom — hełm bojowy. [przypis edytorski]

szło za tym — wynikało z tego; w następstwie tego. [przypis edytorski]

szłyk — czapka. [przypis edytorski]

szłyk (daw.) — czapka z futra. [przypis edytorski]

szłyk (daw.) — futrzana czapka. [przypis edytorski]

szłyk (daw.) — rodzaj wysokiej skórzanej czapki. [przypis edytorski]

szłyk (daw.) — wysoka czapka. [przypis edytorski]

szłyk (też: baszłyk) — czapka a. kaptur futrzany. [przypis edytorski]

szłyk — wysoka czapka futrzana. [przypis edytorski]

szłyk — wysoka czapka, najczęściej futrzana. [przypis edytorski]

szły w kolano (gw.) — sięgały kolan. [przypis edytorski]

szląc (daw.) — śląc. [przypis edytorski]

szlą — ślą. [przypis edytorski]

Szląsk — dziś popr.: Śląsk. [przypis edytorski]

Szląsk — dziś: Śląsk. [przypis edytorski]

szląskiego — dziś popr.: śląskiego. [przypis edytorski]

Szląskiem — dziś popr.: Śląskiem. [przypis edytorski]

Szlązak — dziś popr.: Ślązak. [przypis edytorski]

Szlązk — dziś popr.: Śląsk. [przypis edytorski]

szla a. szleja — prosta uprząż z rzemiennych lub parcianych pasów. [przypis edytorski]

szlabanek — rozkładany, prosty mebel służący w dzień za ławę do siedzenia, a w nocy za łóżko. [przypis edytorski]

szlachcica, z żydem, z psem, na drogoskazie wiszących — buntownicy ukraińscy (hajdamacy) wieszali szlachcia, Żyda i psa w jednym miejscu, co miało symbolizować ich pogardę. [przypis edytorski]

szlachcic chodaczkowy — ubogi, prosty szlachcic. [przypis edytorski]

szlachcic, zajmując stanowisko handlowe, poświęcał swoje przesądy szlacheckie — w daw. Polsce szlachcicowi nie wypadało zajmować się handlem. [przypis edytorski]

Szlacheccy synowie zlękli się historii — nawiązanie, podobnie jak tytuł rozdziału A tyś zląkł się, syn szlachecki! do wiersza Juliusza Słowackiego Odpowiedź na Psalmy przyszłości, będącego polemiką z postawą ideową Zygmunta Krasińskiego. [przypis edytorski]

szlachetczyzna (…) wojowała Moskwę, Niemce, Ordę i Sułtany — Rzeczpospolita szlachecka prowadziła wojny z Rosją, Niemcami, tatarską Ordą i sułtanami tureckimi. [przypis edytorski]

Szlachetna nędza, oto co mi pozostało — fragment z Zairy Woltera (akt I, sc. 4). [przypis edytorski]

szlachetniéj — daw. forma z é (tzw. e pochylonym), tu: wymawianym jak i. [przypis edytorski]

szlachetniej jak — dziś popr.: szlachetniej niż. [przypis edytorski]

szlachetniejszą dawałam ci duszę — sens: zdawało mi się, że masz szlachetniejszą duszę. [przypis edytorski]

szlachta okoliczna — drobna, uboga szlachta, zamieszkująca wsie szlacheckie, zwane okolicami, i utrzymująca się z własnej pracy na roli. [przypis edytorski]

szlachta są — dziś popr.: szlachta jest; szlachcice są. [przypis edytorski]

szlachta wszelka — w innym tłum.: ogół rycerstwa. [przypis edytorski]

szlachta zagonowa — drobna, uboga szlachta, utrzymująca się z własnej pracy na małym kawałku ziemi. [przypis edytorski]

szlachtus a. szlachtuz (daw.) — rzeźnia. [przypis edytorski]

szlachtuz (daw.) — rzeźnia. [przypis edytorski]

szlachtuz (daw., z niem. Schlachthaus) — rzeźnia. [przypis edytorski]

szlachtuz (z niem.) — rzeźnia. [przypis edytorski]

szlafkamera (z niem. Schlafkammer) — izba sypialna; sypialnia. [przypis edytorski]

szlafmyca — dawne męskie nakrycie głowy zakładane do snu przez osoby sypiające w chłodnej porze roku w nieogrzewanych lub źle ogrzewanych pomieszczeniach. [przypis edytorski]

szlafmyca — męska czapka używana dawniej do spania. [przypis edytorski]

szlafmyca — miękka czapka, jaką panowie zakładali do spania (w czasach, kiedy domy ogrzewano piecami, które wygasały nad ranem, tak że w sypialni robiło się coraz zimniej). [przypis edytorski]

szlafmyca — nakrycie głowy zakładane do snu (nazwa utworzona z połączenia wyrazów niem. schlafen: spać oraz mütze: czapka). [przypis edytorski]

szlafmyca — nakrycie głowy zakładane do snu. [przypis edytorski]

szlafmyca — nocne nakrycie głowy. [przypis edytorski]

szlafmyca (z niem.) — czapka do spania. [przypis edytorski]

szlafmyca (z niem.) — czapka używana dawniej do spania. [przypis edytorski]

szlafmyca (z niem.) — dawne nakrycie głowy, zakładane do snu. [przypis edytorski]

szlafmyca (z niem.) — nakrycie głowy zakładane na noc, do snu. [przypis edytorski]

szlafmyca (z niem.) — nakrycie głowy zakładane na noc, do snu. [przypis edytorski]

szlafmyca (z niem. schlafen: spać, mütze: czapka) — daw. nakrycie głowy zakładane do snu. [przypis edytorski]

szlafmycę — miękkie nakrycie głowy, zakładane głównie do snu. [przypis edytorski]

szlaga — iron. ubogi szlachcic; szlachetka. [przypis edytorski]

szlaga — kula z drewnianą rękojeścią, bitnia, rodzaj maczugi. [przypis edytorski]

szlaga (z niem. schlagen: bić, uderzać) — rębajło; por. szlagon: prowincjonalny, zasiedziały na wsi, niewykształcony szlachcic, hreczkosiej. [przypis edytorski]

szlag (daw.) — apopleksja, wylew krwi do mózgu. [przypis edytorski]