Przypisy

protuberancje — struktury plazmy wznoszące się i poruszające tysiące kilometrów nad powierzchnią Słońca, podlegające jego polu magnetycznemu, widoczne z Ziemi nad brzegiem tarczy słonecznej podczas całkowitych zaćmień Słońca. [przypis edytorski]

Protunkowy Podatek (z łac. pro tunc: na teraz) — podatek tymczasowy, doraźny, wprowadzany w celu natychmiastowego zasilenia skarbu i liczący się na poczet zamierzonych podatków stałych. [przypis edytorski]

Proudhon, Pierre Joseph (1809–1865) — francuski myśliciel społeczny, polityk, dziennikarz, twórca anarchizmu indywidualistycznego; krytykował kapitalizm, państwo i Kościół. [przypis edytorski]

Proudhon, Pierre-Joseph (1809–1865) — francuski polityk, ekonomista, socjolog i dziennikarz. [przypis edytorski]

Proudhon pisał, że „Bóg i ludzkość to dwaj nieprzejednani nieprzyjaciele” i że pierwszą powinnością człowieka światłego — „wygnać raz na zawsze Boga z duszy i sumienia…” — we Wstępie dzieła System sprzeczności ekonomicznych, czyli filozofia nędzy (1846). [przypis edytorski]

Proust dał cały cykl takich mistrzowskich imitacji — publikowanych w „Figaro” i w „Mercure de France”, a następnie w książce Pastiches et Melanges (1919). [przypis edytorski]

Proust, Marcel (1871–1922) — francuski pisarz, autor cyklu W poszukiwaniu straconego czasu, arcydzieła powieści psychologicznej. [przypis edytorski]

Proust, Marcel (1871–1922) — pisarz francuski, autor cyklu powieści W poszukiwaniu straconego czasu. [przypis edytorski]

Proust revisited — w spisie treści wiersz występuje pod tytułem nożyczki. [przypis edytorski]

prout de jure venerit (łac.) — jak to wynika z prawa. [przypis edytorski]

proverbiorum (łac.) — forma D. lm: przysłów. [przypis edytorski]

proverbium (łac.) — powiedzenie, przysłowie. [przypis edytorski]

proverbium (łac.) — przysłowie. [przypis edytorski]

Providus Trokim de villa Philipowce, nobilis Iwan Philipowski subditus recognovit (łac.) — roztropny Trokim z Filipowic, poddany szlachcica Iwana Filipowskiego, zeznał. [przypis edytorski]

prowadź rzecz dalej — kontynuuj. [przypis edytorski]

prowadzić szpady — tu: posługiwać się szpadą, wymierzać ciosy a. podburzać do waśni i do walki. [przypis edytorski]

prowancki — dziś popr. forma: prowansalski. [przypis edytorski]

Prowansja — kraina historyczna na wschód od dolnego biegu Rodanu, od zachodu ograniczona Alpami, od południa M. Śródziemnym; dawniej charakteryzująca się odrębnym językiem prowansalskim, niezależna od królestwa Francji; w 1481, po śmierci jej ostatniego samodzielnego władcy, na mocy jego testamentu Prowansja została połączona z Francją unią personalną, a w 1486 włączona do posiadłości monarchów Francji. [przypis edytorski]

Prowansja — kraina hist. w płd.-wsch. Francji, nad M. Śródziemnym, na wschód od dolnego biegu Rodanu. [przypis edytorski]

Prowansja — kraina w południowo-wschodniej Francji. [przypis edytorski]

prowda (gw.) — prawda. [przypis edytorski]

Prowe — bóstwo połabskie, patronujące sprawowaniu sądów, poświęcone mu były dęby w świętym gaju; jego imię wywodzi się niekiedy od słowa prawo. [przypis edytorski]

prowedytor (wł. provveditore) — zarządca regionu Republiki Weneckiej. [przypis edytorski]

proweniencja — pochodzenie. [przypis edytorski]

proweniencja (z łac.) — pochodzenie. [przypis edytorski]

prowentowe regestra — rejestry dochodów. [przypis edytorski]

prowentowy — dotyczący rejestracji lub kontroli dochodu (prowentu) zwłaszcza z majątku ziemskiego. [przypis edytorski]

prowentowy kałkuł (rus.) — kalkulacje, obliczenia dochodu. [przypis edytorski]

prowiant — jedzenie; zaopatrzenie. [przypis edytorski]

prowiantować — karmić. [przypis edytorski]

prowiantować — zaopatrywać w prowiant; tu: zaopatrywać w materiały do eksploatacji. [przypis edytorski]

prowidencja — opatrzność; w tym kontekście chodzi o proweniencję: pochodzenie. [przypis edytorski]

prowidencja (z łac.: providentia) — opatrzność. [przypis edytorski]

prowincją — dziś popr. forma B. lp: prowincję. [przypis edytorski]

prowincja Cyprion — nazwa, prawdopodobnie utworzona na określenie okolic miasta Cyporia. [przypis edytorski]

prowincjał — przełożony prowincji danego zakonu. [przypis edytorski]

prowincjał — zakonnik mianowany na przełożonego prowincji zakonu. [przypis edytorski]

prowincjalność — dziś popr.: prowincjonalność. [przypis edytorski]

prowincja — tu: dziedzina wiedzy lub umiejętności. [przypis edytorski]

prowincja Wschodnio-Pruska (niem. Provinz Ostpreußen) — utworzona po pierwszym rozbiorze Polski, objęła m.in. obszar Warmii i Prus Książęcych; od 1772 stanowiła część Królestwa Prus, a od 1871 Cesarstwa Niemieckiego. [przypis edytorski]

prowincjonał — dziś: prowincjusz. [przypis edytorski]

prowincjonalista — dziś: prowincjusz. [przypis edytorski]

prowincyę Dacyą (daw.) — dziś popr. forma: prowincję Dację. [przypis edytorski]

prowincyj — dziś popr. forma D.lm: prowincji. [przypis edytorski]

prowincyj — dziś popr.: prowincji. [przypis edytorski]

prowizja — tu: zaopatrzenie, jedzenie przydzielane żołnierzom. [przypis edytorski]

prowizja (z łac.) — tu: zapas żywności, prowiant. [przypis edytorski]

prowizja (z łac.) — tu: zapas żywności, prowiant. [przypis edytorski]

prowizor (daw.) — pracownik apteki o niższym stopniu niż magister farmacji. [przypis edytorski]

prowizor (daw.) — rządca, administrator; tu: dyrektor liceum. [przypis edytorski]

prowizorium (z łac.) — stan tymczasowy, przejściowy. [przypis edytorski]

Prowodnik — historyczna fabryka wyrobów gumowych. [przypis edytorski]

prowodyr (daw.; z ukr.) — przewodnik; przywódca; tu: przewodnik prowadzący niewidomego i niosący jego torbę z jałmużną. [przypis edytorski]

prowoki — tu: prowokatorzy. [przypis edytorski]

prowok. — tu: prowokująco a. prowokacyjnie, a. prowokuje. [przypis edytorski]

prozelita — neofita, nowo pozyskany wyznawca jakiejś wiary. [przypis edytorski]

prozelitka — neofitka, nowo pozyskana wyznawczyni jakiejś wiary. [przypis edytorski]

prozelityzm — dążenie do pozyskania nowych wyznawców określonej idei lub religii. [przypis edytorski]

prozelityzm — nawracanie innych na swoją wiarę. [przypis edytorski]

Prozerpina (mit. rzym.) — córka Cerery, bogini urodzaju, porwana i poślubiona przez Plutona, władcę krainy umarłych; odpowiednik Kory-Persefony w mit. gr. [przypis edytorski]

Prozerpina (mit. rzym.) — córka Cerery, porwał ją i poślubił Pluton, bóg krainy umarłych. Prozerpina co roku wracała do matki na lato, a opuszczała ją na zimę; tak mitologia tłumaczyła następstwo pór roku. Odpowiednikiem Prozerpiny w mit. gr. jest Kora-Persefona. [przypis edytorski]

prozodia — nauka o brzmieniowych właściwościach mowy lub wiersza: akcencie, iloczasie, intonacji. [przypis edytorski]

prozopopea — tu w znaczeniu: udramatyzowanie. [przypis edytorski]

prozopopeja (gr.) — tu: niepotrzebnie patetyczna gadanina. [przypis edytorski]

prozopopeja — zabieg retoryczny polegający na wprowadzeniu w obręb wypowiedzi pozornych cytatów słów tych, którzy nie mogą rzeczywiście wypowiedzieć się, np. zmarłych, nieobecnych, a nawet (poprzez personifikację) przedmiotów, zwierząt, zjawisk i pojęć. [przypis edytorski]

prozopopeja — zabieg retoryczny polegający na wprowadzeniu w obręb wypowiedzi pozornych cytatów słów tych, którzy nie mogą rzeczywiście wypowiedzieć się: zmarłych, nieobecnych, a nawet (poprzez personifikację) przedmiotów, zwierząt, zjawisk i pojęć. [przypis edytorski]

prudentia et vigilantia (łac.) — przezorność i czujność. [przypis edytorski]

„Prudential” — „Prudential” — warszawski wieżowiec wzniesiony w latach 1931-1933, nazwę swą zawdzięcza brytyjskiemu Towarzystwu Ubezpieczeń „Prudential”, które ulokowało w nim swoje biura. W czasie powstania warszawskiego wielokrotnie ostrzeliwany i poważnie uszkodzony przez Niemców, po wojnie odbudowany w latach 1950–1953. [przypis edytorski]

prunela — mocna, cienka tkanina jedwabna. [przypis edytorski]

prunelowy — wykonany z mocnej, jedwabnej tkaniny. [przypis edytorski]

Prunikos (gr. Προύνικος) — rzadko używane określenie gnostyckiej Sofii, które miało być stosowane przez nikolaitów. [przypis edytorski]

Prusak nam dzieci dręczy męką szkolną,/ Mowy i pieśni polskiej nam zabrania/ Modlić się nawet po polsku nie wolno! — nawiązanie do germanizacji szkół w zaborze pruskim. [przypis edytorski]

Prus, Bolesław, właśc. Aleksander Głowacki (1847–1912) — pisarz i publicysta, jeden z najwybitniejszych pisarzy pol. okresu pozytywizmu, teoretyk i twórca podwalin realizmu w polskiej literaturze (jego twórczość bywa zestawiana z dziełami Karola Dickensa i Antoniego Czechowa), w prozie powieściowej i nowelistycznej stawiał sobie za cel dokonywanie analizy socjologicznej, wskazywanie istotnych procesów społ., badanie typów ludzkich ukształtowanych przez aktualne przemiany; jego najważniejsze dzieła to m.in. Anielka (1880), Powracająca fala (1880), Katarynka (1881), Antek (1881), Kamizelka (1882), Placówka (1886), Lalka (1890), Emancypantki (1894), Faraon (1897), Dzieci (1909); przyjęty pseudonim literacki pochodzi od rodowego herbu Prus; w młodości brał udział w powstaniu styczniowym (ranny, trafił do więzienia w Lublinie); studiował na wydz. mat.-fiz. Szkoły Głównej w Warszawie; nie ukończywszy studiów, był zmuszony podjąć pracę zarobkową; stabilizację życiową przyniosły mu publikacje stałych felietonów w „Niwie” i Kronik w „Kurierze Warszawskim”; brał aktywnie udział w wielu akcjach oświatowych i społecznych (np. w organizowaniu Kasy Przezorności i Opieki dla Literatów i Dziennikarzy, obywatelskiej pomocy dla robotników pozbawionych pracy po strajkach w 1905 r.); w testamencie ufundował stypendium dla zdolnych dzieci wiejskich, wypłacane do dziś. [przypis edytorski]

Prus, Bolesław właśc. Aleksander Głowacki(1847–1912) — pisarz i publicysta, jeden z najwybitniejszych pisarzy pol. okresu pozytywizmu, teoretyk i twórca podwalin realizmu w polskiej literaturze (jego twórczość bywa zestawiana z dziełami Karola Dickensa i Antoniego Czechowa), w prozie powieściowej i nowelistycznej stawiał sobie za cel dokonywanie analizy socjologicznej, wskazywanie istotnych procesów społ., badanie typów ludzkich ukształtowanych przez aktualne przemiany; jego najważniejsze dzieła to m.in. Anielka (1880), Powracająca fala (1880), Katarynka (1881), Antek (1881), Kamizelka (1882), Placówka (1886), Lalka (1890), Emancypantki (1894), Faraon (1897), Dzieci (1909); przyjęty pseudonim literacki pochodzi od rodowego herbu Prus; w młodości brał udział w powstaniu styczniowym (ranny, trafił do więzienia w Lublinie); studiował na wydz. mat.-fiz. Szkoły Głównej w Warszawie; nie ukończywszy studiów był zmuszony podjąć pracę zarobkową; stabilizację życiową przyniosły mu publikacje stałych felietonów w „Niwie” i Kronik w „Kurierze Warszawskim”; brał aktywnie udział w wielu akcjach oświatowych i społecznych (np. w organizowaniu Kasy Przezorności i Opieki dla Literatów i Dziennikarzy, obywatelskiej pomocy dla robotników pozbawionych pracy po strajkach w 1905 r.); w testamencie ufundował stypendium dla zdolnych dzieci wiejskich, wypłacane do dziś. [przypis edytorski]

Prussy — dziś popr. pisownia: Prusy. [przypis edytorski]

Prusy — ob. Jampol, wieś w Ukrainie, ok. 8 km na wsch. od Lwowa. [przypis edytorski]

Prusy — obszar pomiędzy dolną Wisłą a dolnym Niemnem; najazd Bolesława Krzywoustego miał miejsce zapewne w początkach 1008 r., po wypędzeniu Zbigniewa z Mazowsza. [przypis edytorski]

Prusy — region historyczny między dolnym Niemnem a dolną Wisłą. [przypis edytorski]

Pruszków — autor ma na myśli zapewne Dulag 121 Pruszków, zlokalizowany pod Warszawą niemiecki obóz przejściowy dla ludności stolicy i okolicznych miejscowości, wypędzonej po powstaniu warszawskim. [przypis edytorski]

Pruszków — polskie miasto powiatowe, położone w województwie mazowieckim. [przypis edytorski]

Pruszków — tu: niem. obóz przejściowy (Durchgangslager a. Dulag) w podwarszawskim Pruszkowie; utworzony 6 sierpnia 1944 na terenie dawnych Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego dla ludności cywilnej Warszawy i okolic, którą w trakcie powstania warszawskiego i po jego upadku masowo wypędzano z domów; pierwszymi więźniami byli mieszkańcy dzielnicy Wola; więźniowie byli wysyłani z Dulagu 121 Pruszków na roboty przymusowe do Niemiec a. do obozów koncentracyjnych; wielu zmarło w obozie z powodu wycieńczenia, chorób i złego traktowania; przez obóz przeszło ok. 400 tys. ludzi; Dulag 121 funkcjonował do końca 1944 r. [przypis edytorski]

pruszkowskie doświadczenia Warszawy — nawiązanie do niem. obozu przejściowego (Durchgangslager a. Dulag) w podwarszawskim Pruszkowie, utworzonego 6 sierpnia 1944 na terenie dawnych Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego dla ludności cywilnej Warszawy i okolic, którą w trakcie powstania warszawskiego i po jego upadku masowo wypędzano z domów; pierwszymi więźniami byli mieszkańcy dzielnicy Wola; więźniów z Dulagu 121 Pruszków wysyłano na roboty przymusowe do Niemiec a. do obozów koncentracyjnych; wielu zmarło w obozie z powodu wycieńczenia, chorób i złego traktowania; przez obóz przeszło ok. 400 tys. ludzi; Dulag 121 funkcjonował do końca 1944 r. [przypis edytorski]

Prut, Dniestr i Seret — rzeki na Podolu, w płd.-zach. części Ukrainy. [przypis edytorski]

Prut — rzeka graniczna pomiędzy Rumunią a Mołdawią, w południowo-wschodniej Europie, lewy dopływ Dunaju. [przypis edytorski]

Prut — rzeka w płd.-wsch. części Europy, lewy dopływ Dunaju. Dziś wyznacza granicę między Rumunią a Mołdawią. [przypis edytorski]

Prut — rzeka w płd.-wsch. Europie, lewy dopływ Dunaju. [przypis edytorski]

prychłynuło (…) otchłynuło (z ros. хлынуть: chlustać, rzucać się, wysypać się) — przychlusnęło (do rewolucji), odchlusnęło (do ochrany, tj. do tajnej policji): masy proletariackie traktowane są tu jak płynny żywioł, poddający się przypływom i odpływom fal. [przypis edytorski]

prychy — chrapy; nozdrza konia. [przypis edytorski]

pryczer (z ang. preacher) — ksiądz, kaznodzieja, proboszcz. [przypis edytorski]

pry (daw.) — mówi, rzecze. [przypis edytorski]

pry (daw.) — prawi, mówi, powiada. [przypis edytorski]

pryde — przyjdę. [przypis edytorski]

Pryjama dziewica — Polyksena, złożona na ofiarę na grobie Achillesa. [przypis edytorski]

Pryjamid — przydomek Hektora (Priam). [przypis edytorski]

Pryjamid — przydomek Likaona (syn Priama). [przypis edytorski]

Pryjamów (daw.) — należący do Priama. [przypis edytorski]

Pryjam — podeszły wiekiem król Troi, ojciec Hektora. [przypis edytorski]

pryjmak (gw., ukr.) — parobek przyjęty do rodziny, będący na utrzymaniu kobiety, z którą się ożenił. [przypis edytorski]

prykuski (z ros.) — przekąski. [przypis edytorski]

prymaria — msza odprawiana wcześnie rano. [przypis edytorski]