Przypisy

szames — tak nazywano sługę bożnicy, synagogi oraz żydowskiej gminy wyznaniowej; właściwie jest to woźny bożnicy, gminy lub rabina. [przypis edytorski]

Szamo — także: Ałaszan; piaszczysta pustynia w płn. Chinach, w zach. Mongolii Wewnętrznej (region autonomiczny w płn. Chinach), położona na płn-wsch. od gór Qilian Shan; jej równinna, lekko falista powierzchnia wznosi się na wys. 840–1600 m n.p.m., wały wydmowe i barchany wznoszą się miejscami na ponad 300 m. [przypis edytorski]

szampańskie — wino szampańskie, szampan. [przypis edytorski]

szampionerka (z fr. champignon: grzyb) — zbieraczka grzybów. W XIX w. szampion mówiono na pieczarkę. [przypis edytorski]

szampion — in. czempion. [przypis edytorski]

szampion (z fr. champion) — mistrz w zawodach (początkowo szczególnie zapaśniczych); dziś czytany raczej za wymową angielską: czempion. [przypis edytorski]

szampitrowanie (neol.) — ucztowanie, biesiadowanie. [przypis edytorski]

szańce — rodzaj ziemnych umocnień obronnych. [przypis edytorski]

szańce — rodzaj ziemnych umocnień obronnych [przypis edytorski]

szańcować się (starop.) — okopywać się, kopać szańce. [przypis edytorski]

szańc wygrać (daw.) — wygrać stawkę; wygrać, zyskać. [przypis edytorski]

szaniec — umocnienie obronne, składające się z rowu i wału ziemnego. [przypis edytorski]

szaniec — umocnienie obronne, wał, okop. [przypis edytorski]

szaniec — umocnienie polowe, wyznaczające linię walk; składa się z wału i rowu. [przypis edytorski]

szaniec — wał obronny. [przypis edytorski]

szaniec — wał, okop, umocnienie ziemne. [przypis edytorski]

szaniec — ziemna fortyfikacja polowa składająca się z wału i fosy. [przypis edytorski]

szaniec — ziemne umocnienie obronne. [przypis edytorski]

szaniec — ziemne umocnienie składające się z wału i rowu, stosowane do końca XIX w. w celu obrony stanowisk artylerii. [przypis edytorski]

szanowany od (daw.) — szanowany przez (kogoś). [przypis edytorski]

szansona (z fr.) — tu: szansonistka; aktorka kabaretowa, piosenkarka. [przypis edytorski]

szansonetka — piosenka o lekkiej, wesołej treści, śpiewana w kabaretach, ogródkach kawiarnianych itp. [przypis edytorski]

szansonetka (z fr. chansonette) — piosenka o lekkiej, wesołej treści. [przypis edytorski]

szansonistka — aktorka występująca w rewii, kabarecie itp. [przypis edytorski]

szansonistka (z fr., przestarz.) — śpiewaczka kabaretowa, kawiarniana lub ogródkowa; piosenkarka. [przypis edytorski]

szanta — tradycyjna piosenka żeglarska, zwykle śpiewana przez załogę łodzi (statku) w rytm wykonywanych prac. [przypis edytorski]

Szantekler, fr. Chantecler a. Chanteclerc — imię koguta, jednej z postaci średniowiecznego cyklu wierszowanych bajek Powieść o Lisie (fr. Roman de Renart) oraz tytułowego bohatera sztuki Edmonda Rostanda z 1910 r. [przypis edytorski]

szantrapa (obelż.) — kobieta niesympatyczna, złośliwa a. niemoralna. [przypis edytorski]

szantrapa (obelż.) — złośliwa, kłótliwa kobieta. [przypis edytorski]

szanują i ufają dzieciom — dziś popr.: szanują dzieci i ufają im. [przypis edytorski]

szapki dołoj (z ros.) — czapki z głów. [przypis edytorski]

szapoklak — składany cylinder, noszony na przełomie XIX i XX w. do uroczystego stroju. [przypis edytorski]

szapoklak (z fr.) — składany cylinder. [przypis edytorski]

szaraczkowy — z taniego, szarego płótna, nie bielony i nie farbowany. [przypis edytorski]

szarada — rodzaj rymowanej zagadki słownej. [przypis edytorski]

szarada — rodzaj zagadki opartej na grze słów. [przypis edytorski]

szarada (z fr.) — tu: zagadka. [przypis edytorski]

szarafan (daw.) — suknia a. płaszcz. [przypis edytorski]

szarafan (z pers. sarapa: od stóp do głów; uroczysta szata) — a. sarafan, daw. długi kaftan męski bez rękawów; dziś: rosyjski kobiecy strój ludowy, rodzaj długiej sukni z wysoką talią, bez rękawów a. z wszytymi rękawami z tkaniny bieliźnianej. [przypis edytorski]

szaraga — rodzaj wieszaka na ubrania w postaci stojącej ramy z haczykami a. kołkami. [przypis edytorski]

szaragi — rodzaj wieszaka na ubrania w postaci stojącej ramy z haczykami a. kołkami. [przypis edytorski]

szaraj (daw.) — dziś: seraj, tu w znaczeniu: część rezydencji bogatego muzułmanina, w której mieszkają kobiety; harem. [przypis edytorski]

szara siostra — szarytka, siostra Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo, założonego w 1633 we Francji, a zajmującego się opieką nad chorymi. [przypis edytorski]

szarawary — długie, bufiaste spodnie, marszczone w pasie i w kostkach, noszone na Wschodzie. [przypis edytorski]

szarawary — długie, bufiaste spodnie, zwężane na kostkach, noszone głównie w krajach arabskich, Indiach itp.; w Polsce popularne w XVI i XVII wieku. [przypis edytorski]

szarawary — długie, bufiaste spodnie, zwężane na kostkach. [przypis edytorski]

szarawary —inaczej hajdawery; długie, szerokie, bufiaste spodnie; element tradycyjnego stroju orientalnego. [przypis edytorski]

szarawary — rodzaj szerokich, bufiastych spodni. [przypis edytorski]

szarawary — szerokie, bufiaste spodnie, modę na nie przejęła od Turków w XVII w. polska szlachta, a także Kozacy. [przypis edytorski]

szarawary — szerokie, długie, bufiaste spodnie noszone na Wschodzie. [przypis edytorski]

szarawary — szerokie spodnie. [przypis edytorski]

szarawary — tu ogólnie: spodnie. [przypis edytorski]

szarawary z radła — szerokie, długie, bufiaste spodnie noszone na Wschodzie i w Polsce XVI–XVIII w., wykonane z płótna. [przypis edytorski]

szarfa dla cara — szarfą, stanowiącą dekorację munduru carskiego, udusili spiskowcy cara Pawła.DO WERYFIKACJI [przypis edytorski]

szarga — szaruga, burza. [przypis edytorski]

szariaż (z fr. charriage, geol.) — dziś: nasunięcie a. płaszczowina, struktura geol. powstała wskutek przemieszczania i przeważnie sfałdowania warstw skalnych oderwanych od podłoża, na którym się osadziły. [przypis edytorski]

szarłat (daw.) — szkarłat, purpura. [przypis edytorski]

szarlatan — oszust. [przypis edytorski]

Szarlemań — właśc. Karol Wielki, (ok. 742/747–814), sławny dzięki sukcesom militarnym i dyplomatycznym. Władca mocarstwa rozciągającego się na ziemiach dzisiejszych Niemiec, Francji, Austrii, zachodniej Hiszpanii i północnych Włoch. W r. 800 otrzymał od papieża tytuł cesarza rzymskiego. [przypis edytorski]

szarlot (fr. charlotte) — czepek. [przypis edytorski]

Szarlottenburg, właśc. Charlottenburg — daw. miasto w Niemczech, obecnie: dzielnica Berlina. [przypis edytorski]

szarmanctwo — dziś popr.: szarmanckość, tj. wyszukana grzeczność. [przypis edytorski]

szarmeza (z fr.) — miękka tkanina jedwabna na sukienki. [przypis edytorski]

szarota — roślina z rodziny astrowatych. [przypis edytorski]

szarpajmy — dziś popr.: szarpmy. [przypis edytorski]

szarpie — bandaże sporządzane z dartego na pasy płótna. [przypis edytorski]

szarpie — bandaże z podartego na pasy płótna. [przypis edytorski]

szarpie (daw.) — bandaże z porwanych materiałów. [przypis edytorski]

szarpie (daw.) — daw. materiał na opatrunki, tworzony z nitek wyrywanych z płótna; szapieśmy skubały — skubałyśmy płótno na szarpie. [przypis edytorski]

szarpie — daw. materiał na opatrunki sporządzany z nitek wyskubywanych z kawałków płótna. [przypis edytorski]

szarpie (daw.) — materiał opatrunkowy zrobiony z płótna dartego (szarpanego) na pasy. [przypis edytorski]

szarpie — dawny materiał na opatrunki sporządzany z nitek wyskubywanych z kawałków płótna. [przypis edytorski]

szarpie — materiał opatrunkowy z nitek wyszarpanych z płótna. [przypis edytorski]

szarpie mną tęsknica za wieszczem Eurypidem — Eurypides zmarł rok przed zaprezentowaniem Żab. W Atenach sztuki teatralne wystawiano w ramach świąt religijnych ku czci Dionizosa, dlatego właśnie Dionizos, skądinąd bóg płodności i wina, szczególnie interesuje się sztuką dramatyczną i jej twórcami. [przypis edytorski]

szarpła — dziś popr.: szarpnęła. [przypis edytorski]

szarszan — rodzaj szabli. [przypis edytorski]

szarsza — tkanina wełniana przetykana jedwabiem. [przypis edytorski]

szarsza — tkanina z drobnymi, ukośnymi prążkami. [przypis edytorski]

szarszedron a. sersedrom — daw. lekka tkanina półwełniana o jedwabnej osnowie, wytwarzana w Europie zach. od XVI w. [przypis edytorski]

szarwark — przymusowe świadczenia w robociźnie wykonywane przez ludność wiejską dla publicznego pożytku, najczęściej przy budowie i naprawie dróg, mostów i wałów przeciwpowodziowych. [przypis edytorski]

szarwark — przymusowe świadczenia w robociźnie wykonywane przez ludność wiejską, rodzaj pańszczyzny; szarwarki służyły celom publicznym, w ramach tych prac budowano i naprawiano drogi, mosty czy wały wzdłuż brzegów zbiorników wodnych. [przypis edytorski]

szarwark — wspólna praca całej wsi dla publicznego pożytku, najczęściej przy budowie i naprawie dróg; gospodarze byli zobowiązani do pracy z koniem i wozem, komornicy pieszo. [przypis edytorski]

szarytka — członkini katolickiego zakonu Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo (pot. szarytki, także: wincentynki, siostry miłosierdzia) zał. przez Wincentego a Paulo i Ludwikę de Marillac w 1633 r.; celem zgromadzenia jest pomaganie chorym i słabym m.in. przez prowadzenie szpitali, pielęgnowanie chorych w ich domach oraz działalność charytatywną. Prowincja Galicyjska zakonu powstała w 1799 r., a w 1859 Dom Centralny Prowincji Galicyjskiej został przeniesiony ze Lwowa do Krakowa i zmieniła nazwę na Prowincja Krakowska, oprócz której istnieje jeszcze Prowincja Chełmińsko-Poznańska i Prowincja Warszawska zakonu. [przypis edytorski]

szarytki — katolickie zgromadzenie zakonne. [przypis edytorski]

szarża (z fr.) — atak w teatrze: przejaskrawienie, popis. [przypis edytorski]

szarzać (daw.) — szargać, poniewierać; tu może: szafować, ryzykować. [przypis edytorski]

szarza — szarość. [przypis edytorski]

szaser — strzelec w armii Księstwa Warszawskiego. [przypis edytorski]

szasery — ciemne spodnie z lampasami. [przypis edytorski]

szaserzy (z fr. chasseur: strzelec, myśliwy) — typ piechoty, a następnie lekkiej kawalerii, istniejący w armii francuskiej od poł. XVIII w. [przypis edytorski]

szaserzy (z fr. chasseur: strzelec, myśliwy) — typ piechoty, a następnie lekkiej kawalerii, istniejący w armii fr. od połowy XVIII w.; oddziały strzelców konnych na wzór fr. posiadało również wojsko Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego. [przypis edytorski]

szaspot (hist. wojsk.) — jednostrzałowy karabin odtylcowy używany w armii francuskiej w 2. poł. XIX w., skonstruowany w 1866 przez A. A. Chassepota. [przypis edytorski]

szatańskie milczenie — niem. höllisches Schweigen, raczej: piekielna cisza. [przypis edytorski]

szatańskież — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy szatańskie. [przypis edytorski]

szatanu — dziś popr. forma C. lp: szatanowi. [przypis edytorski]

Szata-Usz — dziś popr.: Chattahoochee, rzeka która łączy się z rzeką Flint i jako Apalachicola wpływa do Zat. Meksykańskiej. [przypis edytorski]

Szatel Arab — dziś popr.: Szatt al-Arab, rzeka w płd. Iraku, o dł. ok. 200 km, tworzona przez połączenie wód Eufratu i Tygrysu, uchodząca do Zatoki Perskiej. [przypis edytorski]

szatna — niewolnica (służąca) opiekująca się szatami; garderobiana. [przypis edytorski]

szatny — służący zajmujący się ubraniami. [przypis edytorski]

szatra — namiot. [przypis edytorski]