Przypisy

Syreny (mit. gr.) — niebezpieczne żeńskie stworzenia żyjące na wysepkach i wabiące swoim urzekającym śpiewem żeglarzy; Odyseusz, przepływając statkiem w ich pobliżu, za radą Kirke zalepił woskiem uszy swoim towarzyszom, a ponieważ sam chciał wysłuchać ich śpiewu i przeżyć, kazał przywiązać się do masztu (Odyseja XII 153–200). [przypis edytorski]

Syreny (mit. gr.) — niebezpieczne żeńskie stworzenia żyjące na wysepkach i wabiące swoim urzekającym śpiewem żeglarzy; Odyseusz, przepływając statkiem w ich pobliżu, za radą Kirke zalepił woskiem uszy swoim towarzyszom, a ponieważ sam chciał wysłuchać ich śpiewu i przeżyć, kazał przywiązać się do masztu. [przypis edytorski]

Syria Dolna — Celesyria, region w czasach hellenistycznych i rzymskich: południowa Syria. [przypis edytorski]

Syrius (łac.) — Syriusz, najjaśniejsza gwiazda nieba północnego. [przypis edytorski]

Syriusz — najjaśniejsza gwiazda nocnego nieba; heliakalny wschód Syriusza rozpoczyna okres największych upałów (lipiec–sierpień). [przypis edytorski]

Syriusz — najjaśniejsza gwiazda nocnego nieba; inaczej Psia Gwiazda. [przypis edytorski]

Syriusz — najjaśniejsza gwiazda nocnego nieba, jedna z najbliższych Słońcu. [przypis edytorski]

Syriusz — najjaśniejsza gwiazda nocnego nieba. [przypis edytorski]

Syriusz — także: Psia Gwiazda a. Kanikuła; gwiazda widoczna latem i wiązana ze zjawiskiem suszy. [przypis edytorski]

Syriusz, Wega, Aldebaran — bardzo jasne gwiazdy nieba północnego. [przypis edytorski]

Syrjej (starop. forma) — (do) Syrii. [przypis edytorski]

syrma — szata noszona przez aktorów w tragedii. [przypis edytorski]

syrojeżka — surojadka; gatunek grzyba. [przypis edytorski]

syroka (gw.) — szeroka. [przypis edytorski]

Syrokomla, Władysław (1823–1862) — właśc. Ludwik Władysław Franciszek Kondratowicz, polski poeta i tłumacz. [przypis edytorski]

Syrokomla, Władysław (pseud.), właśc. Ludwik Franciszek Kondratowicz (1823–1862) — polski poeta i tłumacz epoki romantyzmu. [przypis edytorski]

syrowe (gw.) — surowe. [przypis edytorski]

syrso (gw.) — szersza. [przypis edytorski]

Syrty — dwie zatoki Morza Śródziemnego u północnych wybrzeży Afryki: Wielka Syrta u wybrzeży Libii lub Mała Syrta u wybrzeży Tunezji; Syrtów: dziś popr. forma D.: Syrt. [przypis edytorski]

Syrty — Wielka Syrta to zatoka Morza Śródziemnego, znajdująca się u wybrzeży Libii; Mała Syrta to zatoka tego samego morza u wybrzeży Tunezji. [przypis edytorski]

Syrty (z gr.) — nazwa dwóch zatok na płn. wybrzeżu Afryki: zachodniej (dziś: między Tunisem a Trypolisem), zw. Małą Syrtą oraz wschodniej, zw. Wielką Syrtą; w starożytności zatoki uważano za groźne dla żeglarzy ze względu na zdradliwe, przemieszczające się wraz z pływami morza mielizny oraz liczne rafy. [przypis edytorski]

Syrypius, dworzanin jeden w Atenach, powiedział Solonowi (…) — anegdota z Plutarcha, Żywoty równoległe. Temistokles 18, gdzie zaczepionym zostaje Temistokles, twórca potęgi morskiej Aten (a nie Solon, prawodawca), a nagabujący nie nazywa się Syripius, lecz Seryfijczykiem, Grekiem z Seryfos, malutkiej, pozbawionej znaczenia wysepki należącej do archipelagu Cyklad. [przypis edytorski]

syr (z ang. sir) — pan. [przypis edytorski]

syscy (gw.) — wszyscy. [przypis edytorski]

système fortifiant (fr.) — system wzmacniający. [przypis edytorski]

systema (daw.) — dziś popr. forma M., B. lm: systemy. [przypis edytorski]

systema — dziś popr. forma: systemy. [przypis edytorski]

systema — dziś popr. M.,B.lm: systemy. [przypis edytorski]

systemata (daw.) — lm od rzeczownika systemat; dziś: systemy. [przypis edytorski]

systemat (daw.) — system. [przypis edytorski]

systemat filozoficzny a. system filozoficzny — próba ujęcia całości ludzkiej wiedzy z perspektywy przyjętych aksjomatów (stwierdzeń, co do których uznaje się, że ich prawdziwości nie trzeba dowodzić). [przypis edytorski]

systemat (przestarz.) — system. [przypis edytorski]

System doktora Caro. Utopia humorystyczna — powieść Adolfa Nowaczyńskiego (1927). [przypis edytorski]

systemizacja — dziś popr.: systematyzacja. [przypis edytorski]

systemizowanie — dziś raczej: systematyzowanie. [przypis edytorski]

system ozonowy — związany z polityką nacjonalistycznego Obozu Zjednoczenia Narodowego (tzw. Ozonu). [przypis edytorski]

System świata, jak go (…) nauczał Kopernik, znany ci jest zapewne, bo z podręczników znają go — znany, ale wówczas oficjalnie nadal nieakceptowany przez Kościół katolicki, gdyż z powodów religijnych tezę o nieruchomości Słońca i ruchomości Ziemi uważano za heretycką: książka Kopernika i inne dzieła traktujące o heliocentryzmie jako prawdziwym obrazie świata w XVIII w. nadal umieszczone były na kościelnym indeksie ksiąg zakazanych; zakaz zniesiono dopiero w XIX wieku. [przypis edytorski]

System sprzeczności ekonomicznych — jest to główna część tytułu omawianego dzieła Proudhona; pełny tytuł to: System sprzeczności ekonomicznych, czyli filozofia nędzy (Systéme des contradictions économique ou la philosophie de la misére). [przypis edytorski]

systemu religijno-filozoficznego, obejmującego, jak u św. Augustyna — zob. podrozdział Zakres filozofii św. Augustyna w cz. 5 Wykładu drugiego. [przypis edytorski]

systole i diastole (med.) — skurcze i rozkurcze mięśnia sercowego. [przypis edytorski]

syt — daw. krótka forma przym., zamiast: syty. [przypis edytorski]

syt — dzis popr.: syty. [przypis edytorski]

sytny (daw.) — sycący, pożywny. [przypis edytorski]

sytny — sycący, dający nasycenie. [przypis edytorski]

syt — syty, najedzony. [przypis edytorski]

syzma — dziś: schizma; tu: o prawosławiu. [przypis edytorski]

syzma — schizma, formalny rozdział między wyznawcami jednej religii, spowodowany różnicami doktrynalnymi; herezja. [przypis edytorski]

syzma — schizma. [przypis edytorski]

syzmatykiem — dziś: schizmatykiem. [przypis edytorski]

Syzyf (mit. gr.) — przebiegły założyciel i król Koryntu, który zdradził sekret Zeusa, a następnie podstępnie uwięził posłanego po niego Tanatosa (Śmierć), za co został skazany na pośmiertne męczarnie w Tartarze, najmroczniejszej części podziemnej krainy zmarłych: wtaczanie na górę kamienia, który zawsze stacza się na dół tuż przed osiągnięciem szczytu. [przypis edytorski]

Syzyf (mit. gr.) — założyciel Koryntu, zasłynął ze swojego sprytu. Oszukał Zeusa, za co skazany na karę polegającą na wtaczaniu na górę kamienia, który zawsze stacza się na dół tuż przed osiągnięciem szczytu. [przypis edytorski]

Syzyf, Tantal, Iksjon i Tytios — osoby, które za popełnione za życia zbrodnie ponosiły męczarnie w Tartarze, najmroczniejszej części podziemnej krainy zmarłych; Syzyf: przebiegły założyciel i król Koryntu, który zdradził sekret Zeusa, a następnie podstępnie uwięził posłanego po niego Tanatosa (Śmierć), za co został skazany na wtaczanie na górę kamienia, który zawsze stacza się na dół tuż przed osiągnięciem szczytu; Tantal: który zabił swego syna i jego ciało podał bogom na uczcie, by wypróbować ich wszechwiedzę, za karę stał zanurzony w wodzie, z owocami nad głową, nie mógł jednak dosięgnąć jednego ani drugiego, zaspokoić pragnienia ani głodu, zaś nad jego głową chwiał się głaz, grożąc zmiażdżeniem; Iksjon: pierwszy człowiek, który zabił swojego krewnego, został za karę przykuty do wiecznie obracającego się, płonącego koła; Tytios: jeden z gigantów, zastrzelony z łuku przez Apolla i Artemidę, gdy napadł na ich matkę, Leto, za karę w Tartarze leżał rozciągnięty na ziemi, a dwa sępy rozszarpywały mu wciąż odrastającą wątrobę. [przypis edytorski]

syzygi (gr. σύζυγος: powiązane razem, ujęte w jedno jarzmo) — w astronomii konfiguracja trzech lub więcej ciał niebieskich w jednej linii. [przypis edytorski]

szabaśnica — świecznik używany w tradycji żydowskiej w czasie szabatu. [przypis edytorski]

szabaśnik — piec chlebowy, piekarnik. [przypis edytorski]

szabaśnik — tu daw. reg.: piecyk, piekarnik (w innym znaczeniu: świecznik używany w tradycji żydowskiej w czasie szabatu). [przypis edytorski]

Szabasiński — nauczyciel przekręca nazwisko Szabuńskiego tak, aby kojarzyło się z żydowskim świętem, zwanym szabas a. szabat. [przypis edytorski]

szabasówka lisia — futrzana czapka noszona przez Żydów w czasie szabasu. [przypis edytorski]

szabas — sobota, siódmy dzień tygodnia obchodzony przez Żydów jako święto. [przypis edytorski]

szabas — żydowski dzień święty, wypadający w sobotę, poświęcany odpoczynkowi i modlitwie. [przypis edytorski]

szabas — żydowski dzień święty, wypadający w sobotę, poświęcany odpoczynkowi i modlitwie, w którym nie wolno pracować. [przypis edytorski]

szabat a. szabas, a. sabat, a. sobota (hebr. odpoczynek) — w tradycji judaistycznej i chrześcijańskiej siódmy, ostatni dzień tygodnia, obchodzony jako święty, na pamiątkę ukończenia tworzenia Świata przez Boga (Rdz 2,2–3). [przypis edytorski]

szabat a. szabas — sobota; w kulturze żydowskiej dzień świąteczny w tygodniu. [przypis edytorski]

szabat, szabas, a. sabat (z hebr.: odpoczynek) — w tradycji judaistycznej i chrześcijańskiej siódmy, ostatni dzień tygodnia, obchodzony jako święty na pamiątkę ukończenia tworzenia Świata przez Boga (Rdz 2,2–3); sobota. [przypis edytorski]

Szabbes Hagodel — właśc. Szabat hagadol, sobota poprzedzająca żydowskie święto Paschy, tzw. Wielki Szabat. [przypis edytorski]

szaber — narzędzie do wyłamywania; łom. [przypis edytorski]

szabes (jid.) — sobota, siódmy dzień tygodnia obchodzony jako święto. [przypis edytorski]

szablak (reg.) — fasola. [przypis edytorski]

szabla — w oryg. machaira, stosunkowo krótka broń sieczna o wygiętym ostrzu, używana szczególnie przez kawalerię lub jako broń pomocnicza hoplitów albo lekkozbrojnych. [przypis edytorski]

szable — być może: tyczki, podpierające chmiel. [przypis edytorski]

szable — dziś popr. forma D.lp: szabli. [przypis edytorski]

szable (starop. forma) — dziś D.lp r.ż.: (od) szabli. [przypis edytorski]

szable (starop. forma) — dziś D.lp r.ż.: szabli. [przypis edytorski]

szablica — anachronizm tłumacza: w Polsce szabla zaczęła zastępować miecz dopiero od końca XV wieku, wcześniej, używana rzadko i częściej jako broń plebejska niż szlachecka. [przypis edytorski]

szablica — szabla. [przypis edytorski]

szablis — Chablis, fr. najwyższej marki białe wino burgundzkie z regionu Chablis w dolnej Burgundii (Yonne). [przypis edytorski]

Szach-Abbad, właśc. Sa'adabad — zespół pałacowy ok. 18 km na płn. od centrum Teheranu; złożony z kilkunastu budynków, założony w czasie panowania dynastii Kadżarów, rozbudowywany w czasach dynastii Pahlawich; obecnie większość budynków mieści muzea. [przypis edytorski]

szacharit — codzienne poranne modły, które składają się z błogosławieństw, psalmów, Szura, hymnów z Amidą i Kadiszu. [przypis edytorski]

szacherka — oszustwo. [przypis edytorski]

szacherka (pot.) — szachrajstwo, oszustwo. [przypis edytorski]

szacherka — szachrajstwo, oszustwo. [przypis edytorski]

szach — nazwa psa gończego. [przypis edytorski]

Szachowski, właśc. Szachowskoj, Aleksander Aleksandrowicz (1777–1846) — płodny dramaturg rosyjski. [przypis edytorski]

szachrajstwo — krętactwo, oszustwo. [przypis edytorski]

szachrajstwo (pot.) — oszustwo. [przypis edytorski]

szachrować (pot.) — oszukiwać. [przypis edytorski]

szacht — cięcie. [przypis edytorski]

szacht — szyb. [przypis edytorski]

szach — tytuł królewski w Persji (obecnym Iranie). [przypis edytorski]

szaciech — dziś popr. forma N.lm: szatach. [przypis edytorski]

szacować — tu: cenić. [przypis edytorski]

szacowny — tu: wartościowy, mający duże znaczenie. [przypis edytorski]

szadhen — swat. [przypis edytorski]

szadź — osad lodu powstały ze skroplonej mgły. [przypis edytorski]

Szafa Boga — por. Aron ha-kodesz. [przypis edytorski]

szafa gra — wszystko w porządku (w domyśle: ponieważ zapłacona została łapówka; powiedzenie wywodzi się od szafy grającej, do której, kiedy chciało się posłuchać muzyki, trzeba było wrzucić monetę). [przypis edytorski]

szafa — potoczna nazwa niemieckiej wyrzutni rakietowej Nebelwerfer z czasów II wojny światowej. [przypis edytorski]

szafarka (daw.) — kobieta zarządzająca gospodarstwem domowym. [przypis edytorski]

szafarka (daw.) — służąca zarządzająca spiżarnią. [przypis edytorski]

szafarka — kobieta zajmująca się zarządzaniem gospodarstwem domowym. [przypis edytorski]