Przypisy

prochownica (hist.) — podręczny pojemnik do przechowywanie prochu, wykonywany z rogu, kości drewna a. metalu, często zdobiony. [przypis edytorski]

pro Christo (łac.) — dla Chrystusa. [przypis edytorski]

Pro Christo! (łac.) — za Chrystusa! [przypis edytorski]

proch — tu: kurz. [przypis edytorski]

proch — tu: kurz, pyłek, paproch. [przypis edytorski]

prochu, fuzji, krzemieni — w dawnej broni skałkowej zapalenie prochu na panewce następowało od iskier powstałych przy uderzeniu skałki (kawałka krzemienia), mocowanej w szczękach kurka, o stalowe krzesiwo; po kilkudziesięciu wystrzałach skałki zużywały się, dlatego potrzebne były zapasowe na wymianę. [przypis edytorski]

prochy (daw.) — tu: kurze. [przypis edytorski]

Prochyta — wysepka w Zatoce Neapolitańskiej w Kampanii; dziś: Isola di Procida. [przypis edytorski]

proch ze stóp moich lizał jak mój kum: padalec — por. Rdz III, 14: „I rzekł Pan Bóg do węża:… na piersiach twoich czołgać się będziesz, a ziemię jeść będziesz po wszystkie dni żywota twego”. [przypis edytorski]

proch ziemie (daw.) — proch ziemi; kurz. [przypis edytorski]

Procida — miejscowość i gmina we Włoszech, w regionie Kampania, w prowincji Neapol; także wyspa na Morzu Tyrreńskim. [przypis edytorski]

pro (…) contra (łac.) — za, przeciw. [przypis edytorski]

Procope-Couteaux, właśc. Michel Coltelli (1684–1753) — francuski lekarz, pisarz, dramaturg; był brzydki i garbaty, podobnie jak starożytny bajkopisarz Ezop, ale z powodu dowcipu i pogodnego usposobienia cieszył się powodzeniem u kobiet. [przypis edytorski]

Procuratie Vecchie — budynek usytuowany wzdłuż placu św. Marka w Wenecji. [przypis edytorski]

Procurator Dei — urzędnik w procesie kanonizacyjnym, przedstawiający zasługi kandydata na świętego. [przypis edytorski]

procz (ros.) — precz. [przypis edytorski]

procz (starop.) — oprócz. [przypis edytorski]

pro determinatione fori — dla wyznaczenia forum (tj. tu: odpowiedniej instancji sądowej). [przypis edytorski]

Prodikos z Keos (ok. 465–ok. 395 p.n.e.) — filozof grecki, jeden z czołowych sofistów pierwszego pokolenia, autor popularnej przypowieści o Heraklesie na rozstaju dróg, w której bohater musi wybrać pomiędzy Cnotą i Nieprawością. Prawdopodobnie był uczniem Protagorasa. Przywiązywał szczególne znaczenie do potrzeby używania właściwych słów w analizach filozoficznych i odróżniania znaczeń wyrazów o pokrewnym znaczeniu (synonimika). [przypis edytorski]

Prodikos z Keos (ok. 465–ok. 395 p.n.e.) — filozof grecki, jeden z czołowych sofistów pierwszego pokolenia; prawdopodobnie był uczniem Protagorasa; przywiązywał szczególne znaczenie do potrzeby używania właściwych słów w analizach filozoficznych i odróżniania znaczeń wyrazów o pokrewnym znaczeniu (synonimika). [przypis edytorski]

Prodikos z Keos (ok. 465–ok. 395 p.n.e.) — filozof grecki, jeden z czołowych sofistów; przywiązywał szczególne znaczenie do potrzeby używania właściwych słów w analizach filozoficznych i odróżniania znaczeń wyrazów o pokrewnym znaczeniu (synonimika). [przypis edytorski]

Prodikos z Keos (V w. p.n.e.) — filozof grecki, jeden z czołowych sofistów pierwszego pokolenia; autor popularnej przypowieści o Heraklesie na rozstaju dróg (zob. Ksenofont, Wspomnienia o Sokratesie II 1.21–34). [przypis edytorski]

Prodikos z Keos (V w. p.n.e.) — filozof grecki, jeden z czołowych sofistów pierwszego pokolenia; autor popularnej przypowieści o Heraklesie na rozstaju dróg (zob. Ksenofont, Wspomnienia o Sokratesie II 1.21–34), w której bohater musi wybrać pomiędzy dwiema drogami życia, proponowanymi przez dwie kobiety: Cnotę i Nieprawość. [przypis edytorski]

pro domo sua (łac.) — dosł.: dla własnego domu; dla własnej korzyści. [przypis edytorski]

Prodromus — tu: Alphonse de Candolle, Prodromus systematis naturalis regni vegetabilis…, Paryż 1824. [przypis edytorski]

product-placement — dziś używa się zapisu bez dywizu. [przypis edytorski]

produkować (z łac.; daw.) — wprowadzać; tu: wprowadzać w towarzystwo, przedstawiać. [przypis edytorski]

produkta — dziś popr. M. i B.lm: produkty. [przypis edytorski]

produkta — dziś popr.: produkty. [przypis edytorski]

Prodyk — Prodikos z Iulis (465–399 p.n.e.), filozof gr., uczeń Protagorasa, nauczał odpłatnie sztuki przekonywania. [przypis edytorski]

Pro Ecclesia et Pontifice — „Dla Kościoła i Papieża”, jedno z wysokich odznaczeń Stolicy Apostolskiej w kształcie krzyża. [przypis edytorski]

proemium — wstęp. [przypis edytorski]

pro exulibus et omni praerogativa et libertatibus nobilium et incolarum regni (łac.) — za wygnańców i [pozbawionych] wszystkich prerogatyw i swobód szlachty i mieszkańców królestwa. [przypis edytorski]

profan — laik, dyletant, osoba nieznająca się na rzeczy, niekompetentna; (daw.) osoba niewtajemniczona w arkana kultu religijnego; osoba dopuszczająca się profanacji tj. znieważenia przedmiotu lub miejsca kultu religijnego. [przypis edytorski]

profan — laik. [przypis edytorski]

profan — nieznający się na jakiejś nauce lub sztuce, niewtajemniczony, laik. [przypis edytorski]

profan — nieznający się na jakiejś nauce lub sztuce, niewtajemniczony; profany: forma deprecjatywna, lekceważąca lub pogardliwa; neutralna forma M. lm: profani. [przypis edytorski]

profanum vulgus (łac.) — nieoświecony tłum; określenie z początku pieśni III, 1 Horacego: Odi profanum vulgus et arceo: nienawidzę nieokrzesanego tłumu i trzymam się od niego z daleka. [przypis edytorski]

profanum vulgus (łac.) — niewtajemniczony (ciemny) tłum. [przypis edytorski]

prof. dr med. Lesław Węgrzynowski ps. „Bartosz” (1885–1956) — lekarz, uczestnik obrony Lwowa (1918–1919), wojny polsko-bolszewickiej i kampanii 1939 r., pionier w dziedzinie zwalczania gruźlicy, w powstaniu naczelny lekarz I Obwodu „Radwan” Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej, po wojnie przeniósł się do Wrocławia. [przypis edytorski]

Prof. Dr. Romanowi Pollakowi poświęcam — w pierwodruku („Nowa Reforma” 1926, nr 206–210) dedykacja brzmiała: Głębokiemu znawcy piękna i wytwornemu styliście, Jerzemu Eug. Płomieńskiemu, na pamiątkę wspólnie przemyślanych godzin poświęcam. [przypis edytorski]

profesjant (daw.) — profesjonalista. [przypis edytorski]

profesja — zawód. [przypis edytorski]

profesor Heinrich Q — fikcyjna postać, której pierwowzorem jest prawdopodobnie Victor Klemperer. [przypis edytorski]

profesor — jak podaje Tomasz Szarota, był nim Alfred Baeumler (1887–1968), profesor pedagogiki i wychowania politycznego Uniwersytetu Berlińskiego. [przypis edytorski]

profesory — dziś popr. forma B. lm: profesorów. [przypis edytorski]

professio (łac.) — tu: wyznanie. [przypis edytorski]

Profession de foi du vicaire savoyard (fr.) — „Wyznanie wiary wikarego sabaudzkiego”, głośny ustęp z Emila, traktatu pedagogicznego szwajcarskiego pisarza Jean-Jacquesa Rousseau (1712–1778), stanowiący rodzaj wykładu chrystianizmu oderwanego od wszelkiego określonego wyznania i będący główną przyczyną potępienia tego utworu. [przypis edytorski]

professor — dziś: profesor. [przypis edytorski]

profesya a. profesja (rel., daw.) — uroczyste wyznanie wiary. [przypis edytorski]

profeta — człowiek obdarzony zdolnością przewidywania przyszłości, prorok. [przypis edytorski]

proficiat (z łac. proficio, proficere) — tu: awans. [przypis edytorski]

proficiat (z łac. proficio, proficere) — tu: przewagi, osiągnięcia. [przypis edytorski]

profilaksa — profilaktyka; zapobieganie. [przypis edytorski]

profit — korzyść. [przypis edytorski]

profit — korzyść, zysk. [przypis edytorski]

profitować (daw.) — czerpać profity, korzystać z czegoś, wykorzystywać coś. [przypis edytorski]

pro forma (łac.) — dla formalności, dla zachowania pozorów. [przypis edytorski]

pro forma (łac.) — dla formy, tymczasowo; wstępnie. [przypis edytorski]

proforma (z łac.: dla formy, prowizoryczny) — daw. klasa wstępna. [przypis edytorski]

pro foro interno et externo (łac.) — dosł: na rynek wewnętrzny i zewnętrzny; na potrzeby własne i na zewnątrz. [przypis edytorski]

pro foro interno (łac.) — na rynek wewnętrzny; na potrzeby własne. [przypis edytorski]

profos (daw.) — dowódca żandarmerii wojskowej; aresztu wojskowego. [przypis edytorski]

profos — dowódca żandarmerii. [przypis edytorski]

profos — podoficer aresztu wojskowego. [przypis edytorski]

profos — podoficer pracujący w areszcie wojskowym. [przypis edytorski]

profos — podoficer z obsługi aresztu wojskowego. [przypis edytorski]

profos (z niem.) — podoficer żandarmerii. [przypis edytorski]

profuzja — obfitość. [przypis edytorski]

proga (daw.) — dziś popr. D. lp: progu. [przypis edytorski]

proga — dziś popr. forma D. lp: progu. [przypis edytorski]

proga — dziś popr.: progu. [przypis edytorski]

prog — dziś popr. pisownia: próg. [przypis edytorski]

progenitura (daw.) — potomstwo. [przypis edytorski]

progenitura — potomstwo. [przypis edytorski]

progenitura (z łac.) — potomstwo. [przypis edytorski]

progenitura (z łac.) — potomstwo. [przypis edytorski]

prognatyzm — nadmierne wysunięcie żuchwy lub szczęk; cecha występująca u przodków człowieka, w rozwoju ewolucyjnym zanikła, choć występuje u pewnego odsetka ludzi rasy czarnej. [przypis edytorski]

prognatyzm — znaczne wysunięcie do przodu żuchwy lub szczęk. [przypis edytorski]

prognostyk (daw.) — wróżba. [przypis edytorski]

Prognostyki Pantagruelskie — fr. Pantagrueline prognostication (1532), żartobliwa parodia astrologicznej wiedzy kalendarzowej, napisana przez Rabelais'go; prognostyki: przepowiednie. [przypis edytorski]

prognostykować (daw.) — przepowiadać. [przypis edytorski]

prognostyk — prognoza, znak czegoś. [przypis edytorski]

prognostyk — przepowiednia. [przypis edytorski]

prognostyk — zapowiedź; znak, omen. [przypis edytorski]

prognostyk — znak, zapowiedź; przepowiednia. [przypis edytorski]

programat (daw.) — program, plan. [przypis edytorski]

Programme de l'association progressive (fr.) — Program zrzeszenia postępowego. [przypis edytorski]

progrés des choses, déclin des âmes (fr.) — postęp rzeczy, upadek dusz. [przypis edytorski]

progrès (fr.) — postęp. [przypis edytorski]

progres — postęp. [przypis edytorski]

progułka (z ros.: прогулка) — spacer. [przypis edytorski]

Prohacice (niem. Prachatitz) — miasto w Czechavh, obecnie w kraju południowoczeskim. [przypis edytorski]

prohibicja — zakaz sprzedaży i produkcji alkoholu, w Stanach Zjednoczonych w latach 1920–1933 obowiązujący na terenie całego kraju. [przypis edytorski]

proh pudor (łac.) — o hańbo. [przypis edytorski]

pro i contra (łac.) — za i przeciw. [przypis edytorski]

pro i contra (łac.) — za i przeciw. [przypis edytorski]

Proiecisti sermonem Dei, proiecit te Dominus (łac.) — Odrzuciłeś słowo Pana, odrzucił cię Pan. [przypis edytorski]

pro infame (łac.) — za infamisa. [przypis edytorski]

pro informatione (łac.) — dla informacji. [przypis edytorski]